gemeente Velsen.5
Binnen de gemeente Velsen bleek de behoefte te bestaan aan een duinrellenkaart, waarop zowel de historische
als actuele lokatie van beken wordt aangegeven. De afdeling Stedelijk Beheer Ontwikkeling heeft interesse
getoond in verband met de problematiek rond de waterhuishouding ('Stedelijk grondwater nota'), de afdeling
Groenvoorziening toonde belangstelling inzake beheersplannen rond het bekenstelsel en de Monumenten
Commissie vanwege de landschappelijke en historische waarde van de duinrelstelsels. De daarbij behorende
achtergrondinformatie is nuttig om een beleid te kunnen uitstippelen.6
Elke beek wordt van noord naar zuid apart in de inventarisatie behandeld en bevat, deels historische, achter
grondinformatie. Deze inventarisatie is, denk ik, een goede basis om plannen op te stellen voor de bescherming
van de duinrellen of beken. In bijzondere gevallen kunnen beken namelijk rijksbescherming verkrijgen, bij
voorbeeld als zij deel uitmaken van een historisch belangwekkende tuinaanleg. Bij deze bescherming krijgt
echter slechts een deel van de beek binnen een omlijnd gebied een beschermde status, terwijl de gehele beek
met bovenstroom net zo belangrijk is. In alle andere gevallen kunnen beken slechts beschermd worden door
middel van bestemmingsplannen. Eén en dezelfde beek kan dus meerdere bestemmingsplannen doorkruisen.
Om meer gewicht in de schaal te kunnen leggen, zullen in de bestemmingsplannen voorschriften met bescher
mende bepalingen moeten worden opgenomen.7
Voor naleving van de voorschriften zal dan wel een onafhankelijke schouwmeester controle moeten uitoefenen.
Sinds 1985 is genoemde functie in de gemeente Velsen komen te vervallen, waardoor veel beken sterk ver
waarloosd of zelfs geheel zijn dichtgeslibd. Toch zijn de beken mijns inziens goed te handhaven, zelfs de beken
die in de bebouwing zijn gesitueerd. Aan de duinrand van Santpoort zijn zij zelfs noodzakelijk in verband de
verhoogde grondwaterstand. Men kan overwegen om bepaalde gedeelten weer uit te graven en/of beken op
elkaar aan te laten sluiten. Het is dan van belang om de vroegere tracés van de beken of duinrellen te kennen,
met name de watervoerende stroompjes, welke meestal in west-oostelijke richting georiënteerd zijn. Ik hoop
dat dit artikel ertoe zal bijdragen dat het fenomeen duinrellen meer bekendheid krijgt en dat men de duinrellen
beter op hun waarde zal kunnen schatten!
10
Duinrellen ten zuiden van het Noordzeekanaal
De Engelmundusbeek (kaart B nr. 3)
In vroeger tijden kwamen in het gebied voor het oude dorp Velsen een aantal beken uit, nl. de Engelmonts- of
Willemsbeek, de Tussenbeek (kaart B nr.4) en de Lievendaalse beek met zijtak naar Tolsduin en Plakkersbos.
De Willemsbeek komt al in akten uit het begin van de achttiende eeuw voor en het vermoeden bestaat dat de
bedoelde beek al in de middeleeuwen zo genoemd werd. De naam Engelmundusbeek is waarschijnlijk van late
re datum en is eenvoudig te verklaren uit het feit dat de beek vlak ten noorden van de Engelmunduskerk liep.
Genoemde beek waterde via de Velserhaven op het Wijckermeer af. De beekbedding werd door de archeologi
sche werkgroep Velsen (1966) op 2,80 meter onder het maaiveld terug gevonden ten noord-oosten van de
Engelmunduskerk. Op de bodem werden veel scherven van jacobakannetjes, een kogelpot- en een pingsdorf-
scherf aangetroffen.
Twee jaar later werd door dezelfde werkgroep in de voormalige beekbedding op de plaats waar deze het park
Velserbeek doorsneed, voornamelijk zeventiende en achttiende eeuwse pijpekoppen gevonden.
De Velserbeek (kaart B nr.3)
De Velserbeek was al aan het eind van de vorige eeuw voor een groot deel van zijn toevoeraders afgesneden,
maar kreeg in de periode vlak voor de aanleg van een woonwijk (villapark Velserbeek) nog voldoende water
via de spoorlijnsloten. Vanwege deze verversing nestelde er destijds nog ijsvogels op de Hermitage.8
11
5 Dit blijkt onder meer uit de vroegere en hedendaagse toepassing van het maten- en gewichtenstelsel van Rijnland in het Velsense. Een
redelijk aantal oude kaarten en geschriften is bewaard gebleven voor het gebied tot aan de Westlaan. Toen de noord-grens tussen 1934
en 1951 werd verlegd in het verlengde van de Westlaan, namelijk de Vlugthovenstraat en Middenduinerweg, viel een deel van het
binnenduinrandgebied officieel onder Rijnland. Eén en ander was het gevolg van de overigens al eeuwenlange afwatering op
Rijnlandsboezem. Opvallend is dat in de archieven van het Hoogheemraadschap Hondsbosche en Duinen tot Petten, waaronder het hele
gebied van de gemeente Velsen tot ongeveer 1921 viel, nagenoeg geen stukken bezit met betrekking tot de waterhuishouding in het
Velsense gebied. Daarbij moet opgemerkt worden dat de toegankelijkheid van genoemd archief te wensen overlaat.
6 Zie: rapporten voor de Monumenten-Commissie Velsen; B.J. Oosterop, De beken van de monumentenlijst van 9 juni 1953Santpoort,
apr. 1994. B.J. Oosterop, Verslag duinrellen, Santpoort sept. 1994. B.J. Oosterop, Duinrellen vroeger en nu, Santpoort okt. 1994.
7 H. Goes, Duinrellen in Noord-Kennemerland, Schoorl 1986, bijlage 6.
i
Velsen, Hermitage m. Waterpa,
Deze foto van de Hermitage dateert van na de openstelling van het park Velserbeek (1925).
8 Mededeling van mevr. Broekens te Driehuis.