1
8
i
16
EENS BEGON ER DE ZEE; DE SANTPOORTSE BINNENDUINRAND
1. Inleiding.
Agrarisch gebied West, de oude strandvlakte, de binnenduinrand. Dit zijn allemaal
benamingen voor het gebied dat binnen de gemeentegrenzen van Velsen landschappelijk
gezien het meeste aandacht verdient. De Santpoortse binnenduinrand is gesitueerd
aan de westzijde van de gemeenten Velsen en Bloemendaal en wordt in het westen
begrensd door de duinrand en in het oosten door de spoorweg Haarlem-Beverwijk. Dit
waardevolle gebied bestaat uit een oude strandvlakte met een, tot op heden, open
karakter dat een aantal zeer markante historische gebouwen herbergt: denk aan de
ruïne van Brederode en het landgoed Duin en Kruidberg. De binnenduinrand is een
geweldig mooie overgang tussen bebouwing en beschermd duingebied. Niet alleen
voor de mens van groot belang maar ook voor de flora en fauna. De provincie
Noord-Holland heeft de drie te onderscheiden weidegebieden aangewezen als
mogelijke "natuur-ontwikkelingsgebieden". Veel historisch waardevolle gebouwen
hebben reeds de status van monument. En toch dreigt het gebied te verloederen. De
ontwikkelingen op en rond het terrein van het provinciaal ziekenhuis dreigt de belas
ting van het gebied aanzienlijk te vergroten. De bouwplannen op het terrein van
Velserend betekenen een verdergaand opdringen van de woningbouw en de aanbouw
die gerealiseerd wordt bij Duin en Kruidberg is een ander voorbeeld van sluipend
gevaar. Blijkbaar biedt bescherming van bepaalde elementen van een dergelijk
aaneengesloten gebied geen garantie voor conservering. Wat nodig is is een integra
le visie gericht op behoud en versterking van de binnenduinrand.
De Stichting Santpoort blijft, gezien de vigerende stedebouwkundige plannen, ernstig
bezorgd over de toekomstige ontwikkeling van dit gebied. Middels dit artikel wil de
Stichting, de lezer, maar vooral de betrokken gemeenten Velsen en Bloemendaal, en
zo mogelijk andere instanties, zoals Heemschut, op het belang van dit gebied attende
ren. Het uiteindelijke doel is steun te verwerven voor het plan om de Santpoortse binnen
duinrand van een extra bescherming te voorzien waardoor dit unieke cultuurlandschap
ook voor toekomstige generaties bewaard kan blijven.
2. Het landschap
Omstreeks 10.000 jaar voor Christus ontstonden langs de huidige Nederlandse westkust
stranden en lage duinen (strandwallen) in een spel van water, wind en zand. De
strandwallen werden doorsneden door brede geulen waar de eb- en vloedstroom nog vrij
toegang had. Omstreeks 800 en 1100 na Chr. ontstonden op de meest westelijke
strandwallen de hoge jonge duinen die wij nu nog kennen. Op de strandwallen oostelijk
van de duinenrij verschenen nederzettingen.
Met de vorming van de jonge duinen ontstonden tevens, de voor dit landschap zo
kenmerkende duinrellen. Dit zijn natuurlijke beekloopjes die worden gevoed met kwel
water dat aan de voet van de duinrand ontspringt. Vanaf de duinvoet meanderden derge
lijke beken of duinrellen van hoog naar laag door het landschap. Santpoort ligt op de uit
loper van de westwal, vroeger omringd door moerassen: "De Schipbroeken" in het wes
ten, "De Velserbroek" in het oosten en de "Venen" in het zuiden. Vanaf de 12de eeuw
werden de woeste gronden van wouden en moerassen in cultuur gebracht.De naam
Brederode duidt daarop (uitgestrekt breed terrein, waar bossen gerooid zijn). Het kasteel
Brederode werd omstreeks 1282 gebouwd op een strategische plek op de westwal aan
de zuidrand van het (toen ontoegankelijke) moeras "De Schipbroeken" bij de noord-zuid
route. Aan de noordkant van de Schipbroeken (bij de boog van de spoorlijn) lag een
ouder en kleiner kasteel, het "Huis te Velsen".
Rond 1100 onderging dit landschap een grote verandering toen grote stukken land, vlak
17
