Rietveld in Santpoort
Wie op de Harddraverslaan in Santpoort-Zuid wandelt, zal er
wellicht achteloos voorbij lopen... Het huis op nr. 60 valt
ook niet erg op. Maar wie weet dat dit huis ontworpen is
door een van de belangrijkste Nederlandse architecten, Gerrit Riet
veld (1888-1964), blijft toch even stil staan om te ontdekken wat
het bijzondere van deze villa is. Lieke Baron en ik mochten het
huis bezichtigen en een gesprek hebben met een paar bijzondere
bewoners, mevrouw en de heer Dora en Wouter Mees. Voordat ik
het verhaal van de heer en mevrouw Mees vertel: eerst iets over de
beroemde architect.
Gerrit Rietveld is begonnen als meubelmaker. Toen hij elf jaar
was, werd hij leerling in de werkplaats van zijn vader. Hij is
gedurende zijn hele loopbaan als scheppend kunstenaar altijd
een ambachtsman gebleven. Replica's van zijn rood-blauwe stoel
zijn nog steeds te koop. Op twintigjarige leeftijd ging hij een
avondcursus architectuur volgen, later ook dagcursussen. Geleide
lijk is zijn meubelmakerij veranderd tot architectenbureau. Zijn
eerste huis, het Schröderhuis, thans museum, werd in 1924 opgele
verd. Het is te vinden op de Prins Hendriklaan 50, Utrecht. Me
vrouw Schroder kende hem al tien jaar als meubelmaker en in
1921 had hij een verbouwing aan haar huis uitgevoerd. Nu vroeg
zij hem een huis voor haar en haar drie kinderen te ontwerpen.
Rietveld was ervan overtuigd dat architectuur soberheid moest
uitstralen: hij had een voorkeur voor geometrische, niet sym
metrische vormen. Het stalen H-profiel heeft vanaf het begin
een belangrijke plaats in zijn werk ingenomen.Hij baseerde zich op
constructieve en functionalistische principes, reden waarom deze
stroming genoemd werd: het Nieuwe Zakelijke Bouwen. Volgens
het functionalisme ontlenen de dingen hun schoonheid in de eerste
plaats aan hun doelmatigheid, de vorm ervan moet aangepast zijn
aan hun functie. Wie een goede indruk wil krijgen van Rietvelds
opvattingen, moet eens gaan kijken in het o.a. door hem ontworpen
dorp Nagele in de Noordoostpolder.
Het licht speelde bij hem een belangrijke rol. Zo hield hij bij de
situering in het landschap zorgvuldig rekening met de lichtin
val. Hij gebruikte soms een grote houten lijst om het uitzicht
uit de toekomstige vensters te beoordelen. Door reflecterende vlak
ken en plafonds met matglazen delen wordt het daglicht door de
huizen geleid. Sommige aannemers hadden moeite met zijn onor
thodoxe constructies. Rietveld kwam soms op de bouw om zijn
ideeën uit te leggen en pakte dan gereedschap om iets voor te doen
of gewoon mee te helpen. Dat deed hij ook in Santpoort door zelf
26
Voorzijde van Syrinx met het door Rietveld zelf in blauw afgewerkte portiek. Foto A. Den Dikken 2003.
het vierkante betonnen portiek af te werken door er blauwe verf
aan te brengen.
In de tweede helft van de jaren twintig kreeg hij nauwelijks op
drachten en ondersteunde mevrouw Schroder regelmatig finan
cieel zijn gezin. Vanaf de dertiger jaren ging het beter. Hij
ontwierp en bouwde huizen en winkels, maar ook meubels, o.a.
voor de firma Metz Co. Door zijn anti-Duitse houding mocht hij
in de oorlogsjaren niet bouwen; na 1945 kreeg hij geleidelijk weer
opdrachten. Rietveld is in zijn streven naar rigoureuze vernieuwing
van de architectuur altijd consequent zijn eigen weg gegaan en
heeft zich hier niet laten afbrengen door kritiek of miskenning. Hij
was niet afhankelijk van officiële erkenning. Pas in de jaren '50
kwamen er veel, ook grote opdrachten binnen (bv. Het Van
Goghmuseum). Het bureau Rietveld-Van Dillen-Van Tricht werd
opgericht. Hij werd een gevierd architect, wat blijkt uit een aan
hem uitgereikt eredoctoraat in 1964 aan de T.U. te Delft.
27
