VOORWOORD Geloven in Santpoort In het jaar 2005 is voor de Open Monumentendagen het thema religie gekozen met als landelijk motto: "Gel oven in monumenten". De Stichting Santpoort sluit hier in haar uitgave (nr. 18) van 2005 grotendeels bij aan. In het eerste artikel "Geloven in Santpoort" geeft Pim Boer een historisch overzicht van de verschillende ge loofsrichtingen, geestelijke stromingen en de locaties en gebouwen waar deze in de loop van de eeuwen on derdak hebben gevonden. Het zogenaamde rompartikel levert een vrij compleet beeld van de religieuze uitingen in Santpoort vanaf de prehistorie tot heden. Naast uiteraard Pim Boer heeft ook Hans Visser heel veel werk verzet bij de zoektocht naar de diverse gege vens. In een aantal artikelen wordt dieper ingegaan op een onderdeel of aspect dat in het overzichtsartikel kort ter sprake is gebracht. Zo geeft Jos Diekstra een uitgebreide beschrijving van de stichting, de opbloei en de sluiting van het school complex van de Paters van Lavigerie op de voormalige buitenplaats Spaamberg onder de titel: "Een land goed vol Witte Paters". Als ervaringsdeskundige geeft hij een indringend beeld van het leven op deze school. Ook laat hij de invloed zien van dit instituut op het kerkelijke leven in Santpoort. In de rij van predikanten die in Santpoort hun werk hebben verricht, is dominee G.A. van den Bergh van Ey- singa een prominente persoonlijkheid, niet alleen als dominee maar ook als voorzitter van de oudercommis sie van de Openbare School. Het Van den Bergh van Eysingaplantsoen in Santpoort-Zuid is naar hem vernoemd. Jet van Voorst Vader schetst vanuit familiearchiefstukken een beeld van deze predikant en theologisch den ker en geeft daarmee tegelijk een aardig beeld van die tijd. Hans Visser heeft onderzoek gedaan naar de Zouaven in Santpoort. Dit zijn de mannen uit Santpoort die rea geerden op een oproep om hulp van Paus Pius IX. Zij zijn tussen 1860 en 1870 ten strijde getrokken ter be scherming van de paus en het behoud van de Kerkelijke Staat. Verder hebben we Agnes Dunselman bereid gevonden twee Velsense archiefstukken met haar transcriptie daarbij gevoegd, te bespreken. Zij verzorgt in het Rijksarchief van Noord-Holland in Haarlem, nu Noord-Hollands Archief, al jaren allerlei cursussen, waaronder de cursus oud-schrift, paleografie. Het eerste stuk uit 1608 gaat over de taak van de schoolmeester, die tevens fungeert als koster voor de kerk in Velsen. Het tweede is een "uit het leven gegrepen" oud-rechterlijk stuk van 1710. Dan komen we bij de aanvullingen en reacties op de artikelen in de Zandpoort van 2004. Jan Morren heeft een aanvulling geschreven op zijn uitgebreide beschrijving van de bouwhistorie van Mid denduin, die verschenen is in de Zandpoort van 2004. Dit was mogelijk dankzij nieuw fotomateriaal, dat aan de Stichting Santpoort ter beschikking is gesteld door de huidige eigenaren. Tijdens een bezoek aan mevrouw Margreet Meihuizen en mevrouw Madelaine Goedkoop in Huizen heb ben we een aantal herinneringen opgetekend, die informatie geven over de Vinkenbaan en de Bloemendaal- sestraatweg, de bewoners, de huizen en dagelijkse zaken uit de twintiger jaren van de vorige eeuw. Tot slot zijn de overige reacties op vorige publicaties opgenomen. Het bestuur van de Stichting Santpoort wenst u heel veel leesplezier met deze nieuwe uitgave. Reacties en aanvullingen op de diverse artikelen zijn uiteraard welkom. Het bestuur van de Stichting Santpoort 2 Historisch overzicht van religieuze uitingen in Santpoort Prehistorie en Oudheid (Jit archeologisch onderzoek in de Velserbroek voor het aanleggen van de nieuwbouwwijken blijkt, dat de oorspronkelijke bewoners met de sterren leefden en zo contact hadden met de goden. Er zijn kuilen gevonden met o.a. potten die nieuw en leeg waren en speciaal voor de kuil gemaakt. De kuilen waren steeds gegraven in groepjes van drie. Ze vormden vaak patronen van op het moment van graven aanwezige sterrenbeelden, bijv. het steelpannetje van de Grote Beer. In andere kuilen lagen botten of ze waren leeg doordat er vlees en huid in zou hebben gelegen. De inhoud van deze kuilen is vergaan. De archeologe Linda Therkom ziet hierin de kringloop van leven en dood. Ook in Schagen is dit soort vondsten gedaan. Op de plaats waar nu het PWN-gebouw ligt, is een graf heuvel gevonden met een offerplaats die gebruikt is tot in de Middeleeuwen. Middeleeuwen Jj)e kerkelijke geschiedenis van Santpoort begint eigen lijk al in het jaar 690, als Willibrord met elf volge lingen, onder wie Engelmundus, in Katwijk voet aan wal zet. Het is vrijwel zeker dat het stichten van de Engelmunduskerk in Velsen moet worden toegeschre ven aan Sint-Willibrord. Van daaruit vindt onder leiding van de prediker Engelmundus de verspreiding van het christendom in onze omgeving plaats. Na zijn dood wordt hij als een heilige vereerd. Een van de wonderen die op zijn naam staat, is het doen ontspringen van de bron in Velsen waardoor de Velserbeek zou zijn ont staan. Tot in de achttiende eeuw houdt men bedevaarten naar Velsen. Pelgrims roepen Engelmundus aan bij keel- en kiespijn. Het dorp Velsen behoort in die tijd tot het bisdom Utrecht dat verdeeld is in decanaten. Elk decanaat heeft een moederkerk en die van Kennemerland staat in Vel sen. De Brederodes hebben hier een eigen begrafeniska pel, aan de noordkant van de kerk. |n 1399 laten Jan van Brederode en zijn vrouw Johanna van Abcoude een kapel bouwen op de plaats waar nu de Huis ten Biltstraat op de Hoofdstraat uitkomt. De res ten van de kapel zijn tevoorschijn gekomen bij een ver bouwing van het pand van de firma Hop in 1954: een zwaar één meter dik fundament van gele en rode bak steen, dat gezien het formaat uit ongeveer 1400 kan da teren. Op een kaart uit 1635 staat inderdaad op dit punt het woord capel vermeld. Waarschijnlijk is dit de Patri- ciuskapel van Jan en Johanna. Het is in deze tijd bij de adel gebruikelijk voor eigen zielenheil religieuze schenkingen te doen naar aanleiding van een bepaalde gebeurtenis, soms in de vorm van het stichten van een kapel met altaar en geld voor het onderhoud. Jan stelt middelen beschikbaar voor het bekostigen van het tweemaal per week lezen van een mis. De Heren van Brederode hebben het recht van het be noemen van de geestelijken die in de kapel de diensten verzorgen. Jan heeft, na een aantal krijgstochten, een bedevaart ge maakt naar Noordwest-Ierland om de verschrikkingen van het vagevuur, of reinigingsvuur van Patricius of Pat- riek, de nationale heilige van Ierland, te aanschouwen. Hij hoopt hiermee op een reiniging van zijn zonden. Daarom geeft hij de kapel in Santpoort de naam Sint-Patriciuskapel. In 1934 krijgt de straat die zich dan nog uitstrekt van de Cremerlaan tot ongeveer de plaats waar nu de Huis te Wissenlaan, begint de naam Patrici- uslaan, verwijzend naar deze kapel. In het kasteel van Brederode was een privékapel inge richt, waarschijnlijk aanvankelijk in de noordvleugel op de benedenverdieping boven de keuken en bij herbouw in 1464 zal die zijn verplaatst naar de eerste verdieping van de noordwestelijke toren. Van het bestaan van een ondergrondse vluchtgang van de ene naar de andere ka pel zijn nooit bewijzen gevonden. Santpoort is dan nog een eenvoudige agrarische buurt schap, bestaande uit wat huisjes, boerenhoeven, mis schien een herberg en een molen. De inwoners van Santpoort gaan tot nu toe naar de oude Engelmundus kerk in Velsen en wellicht vanaf deze tijd naar de Patri cius- of Brederodekapel. 16dt 17e eeuw Jn de Middeleeuwen staat de Kerk van Rome centraal. Pas omstreeks 1500 beginnen velen zich te verzetten tegen het absolute gezag van de Kerk en de daaruit voortvloeiende misstanden. Er ontstaat een hervor mingsbeweging die door de machtige Habsburgse vor sten (Karei V, Philips II) uit angst voor het verloren gaan van de eenheid zwaar bestreden wordt. De calvi nisten houden godsdienstoefeningen in de open lucht, de "hagenpreken", ook in Holland bijvoorbeeld in de dui nen bij Overveen. De zuidelijke Nederlanden blijven katholiek, de noorde lijke kiezen voor de hervorming. Zuid-Nederlanders die voor de hervorming zijn, vluch ten naar het noorden en vestigen zich o.a. in Haarlem. Velen van hen werken in de linnennijverheid en hun meegebrachte vakkennis komt ten goede aan de textiel nijverheid in Haarlem. Onderdeel van deze industrie is het bleken van linnen. Weefateliers vinden we binnen de stad, de blekerijen aan de binnenduinrand, dus in Sant poort en omgeving. In 1566 breekt de beeldenstorm los: in veel katholieke kerken worden de kunstschatten vernietigd. Gelukkig blijft Santpoort voor deze gewelddadigheden gespaard maar het is hier wel onrustig. Willem van Zonneberch, de baljuw van Brederode, maakt zich gehaat door pries- 3

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

De Zandpoort | 2005 | | pagina 3