Santpoort
Als in 1995 alle gemeentedelen zijn geïnventariseerd
wordt de commissie ontbonden. Er komt een geïnte
greerde commissie stedelijk schoon, waarvan een of
twee leden met een cultuurhistorische achtergrond. Dit
is het minimale dat een gemeente hoort te doen. De
stichting heeft hier bezwaar tegen gemaakt en aange
drongen op het herbenoemen van een vaste adviseur met
zorg voor een integrale aanpak op het gebied van cul-
Naai- en Bewaarschool, in 1890 gebouwd op het landgoed Spaarnberg in opdracht van
mevr. Olga Wüste-von Gotsch in de toen populaire Oostenrijkse en Zuid-Duitse stijl.
Het gebouw is later ook in gebruik geweest als badhuis, hulpsecretarie en bibliotheek.
Nu in gebruik bij verschillende verenigingen.
Jn november 1951 wordt
op basis van de gemeen
telijke "Verordening tot
behoud van monumenten
in de gemeente Velsen"
van december 1950 een
monumentencommissie
geïnstalleerd. De taak van
de commissie is een lijst
van te beschermen objec
ten in Velsen op te stellen
en daarbij vooral te letten
op die zaken die kenmer
kend zijn voor het stad- of
dorpsbeeld. Veel is in de
oorlog verloren gegaan en
het is dus van belang grote
zorg te besteden aan wat
er is overgebleven.
Opvallend is dat het ge
meentebestuur van Velsen
niet wil wachten op de
nieuwe landelijke wetge
ving, die dan in de maak
is. Het getuigt van visie
maal drie bouwlagen, het behoud van delen van de his
torische kernen, de monumenten, de karakteristieke we
gen en paden en vooral het behoud van het groen in de
kernen.
Hoewel alle genoemde zaken niet los staan van elkaar
kunnen we toch een aantal werkterreinen onderscheiden
waarop de stichting haar activiteiten richt om haar doel
stellingen te bereiken
Cultuurhistorisch erfgoed in de stedelijke omgeving:
Monumenten- en welstandsbeleid
Stichting Santpoort en het Monumentenbeleid in de ge
meente Velsen
£)e stichting heeft vanaf het begin aangedrongen op
een goede bescherming van panden en objecten van
wege de cultuurhistorische waarde die zij vertegenwoor
digen. Een van de belangrijke uitgangspunten is daarbij
dat monumentenzorg niet object-, maar gebiedsgericht
zou moeten zijn. Monumenten zijn niet los te zien van
de omgeving: ze zijn niet toevallig op een bepaalde plek
terechtgekomen en zien er niet toevallig zo uit. Het in
standhouden van het dorpsbeeld is minstens zo belang
rijk om de sfeer en "het historische verhaal" van Sant
poort te behouden en zichtbaar te maken.
Jn het eerste jaar van haar bestaan zet de stichting zich
in voor een beschermde status van de voormalige be
waarschool van mevr. Olga Wüste-von Gotsch aan de
Wüstelaan binnen het bestemmingsplan Burgemeester
Rijkenspark.
Er wordt protest aangetekend tegen de afbraak van twee
prachtige villa's aan de Duinweg (waarvan 1 onlangs
gerestaureerd was) en die plaats moesten maken voor
nieuwbouw. De Stichting refereerde hierbij aan de
Longwoodaffaire (het appartementencomplex bij station
Santpoort-Zuid), waarbij het de gemeente zelfs in haar
handelwijze op een vermaning van Gedeputeerde Staten
kwam te staan.
De in 1976 nog bestaande Pniëlkapel aan de Pastorie-
weg (Zie Zandpoort nr. 18) stond op de nominatie plaats
te maken voor de bouw van een aantal huizen. De stich
ting stelt voor het bibliotheekfiliaal -dan nog aan de
Wüstelaan- onder te brengen in deze kapel. De bouw
plannen voor een nieuwe bibliotheek aan het Burge
meester Weertsplantsoen kan men dan benutten voor het
bouwen van betaalbare woningen. De reeds bestaande
plannen worden echter toch uitgevoerd.
Jn de beginjaren wijt de stichting het doorgaan van
plannen die het dorpsbeeld en de karakteristieke be
bouwing aantasten aan de ondeugdelijke of verouderde
bestemmingsplannen en in sommige gevallen zijn er
zelfs helemaal geen bestemmingsplannen. Maar met
name het ontbreken van een gemeentelijk monumenten
en welstandsbeleid is in haar ogen de oorzaak van de
verwaarlozing, verminking en sloop van veel waarde
volle zaken.
Qp het moment dat de stichting het levenslicht zag was
het monumentenbeleid van de gemeente Velsen op
een dood punt beland. Waarschijnlijk was dat ook de re
den dat veel moois onnodig verdween.
Een korte terugblik op de monumentenzorg in Velsen
voor 1976 is waarschijn
lijk verhelderend voor het
vervolg.
4
om als gemeente zelf een start te maken met de inventa
risatie van het gemeentelijke cultuurhistorische erfgoed.
In 1953 resulteert dit in "een lijst van panden, histori
sche objecten, beken en gebieden die in aanmerking
zouden komen voor gemeentelijke bescherming. De ge
meenteraad neemt dit voorstel over."
In 1961 wordt de landelijke monumentenwet van kracht.
In 1969 stemt de gemeenteraad in met de door het mini
sterie van CRM samengestelde lijst van rijksmonumen
ten in de gemeente Velsen, waarvan in 1973 de defini
tieve versie verschijnt.
Bij het in werking treden van de Monumentenwet van
1961 vervalt de gemeentelijke verordening van 1950 en
is er geen basis meer voor een eigen gemeentelijk mo
numentenbeleid. Toch zijn er van 1950 tot 1970 ge
meentelijke monumentencommissies aan het werk ge
weest. In de loop van de jaren is veel aandacht besteed
aan de restauratie- en verbouwingsplannen van histori
sche gebouwen, waarvan enkele in Santpoort, maar met
name aan het herstel van het dorp Oud-Velsen.
In de periode 1970-1975 functioneert de commissie
nauwelijks meer en is de lijst uit 1953 compleet verge
ten. (Zie De Zandpoort 1984, pag. 18 en De Zandpoort
1994, pag. 13)
In de jaren na 1975 wordt van ambtelijke zijde, met
name door de gemeentearchivaris Siebe Rolle, en vanuit
de historische stichtingen Het Dorp Velsen en de Stich
ting Santpoort herhaaldelijk gepleit voor een nieuwe
monumentenverordening, een nieuwe monumentencom
missie en het opstellen van een gemeentelijke
monumentenlijst. Op de lijst van rijksmonumenten zijn
namelijk niet alle eerder geselecteerde panden opgeno
men; zij zijn echter wel van belang voor de sociaal-eco
nomische geschiedenis van Velsen.
Uiteindelijk wordt in 1983 een nieuwe monumentenver
ordening door de raad vastgesteld en wordt door wet
houder Bijl in 1984 een nieuwe monumentencommissie
geïnstalleerd. Namens de Stichting Santpoort neemt
mevr. L. Vermande-Deinum zitting. De opdracht is het
maken van een volledige inventarisatie van Velsen in
clusief de historisch stedenbouwkundige en landschap
pelijke structuren, met een advies tot bescherming.
Mevr. Joke van der Aar wordt de vaste adviseur van de
commissie.
Voor Santpoort-Noord en -Zuid is de stichting van 1977
tot 1982 bezig geweest met een eigen inventarisatie,
daarmee een waardevolle bijdrage leverend aan het
werk van de commissie. In 1989 wordt het (derde) rap
port "Santpoort-Noord en -Zuid" gepresenteerd.
In 1991 verschijnt het in boekvorm onder de titel: "Sant
poort. Twee dorpen in de schaduw van Brederode" door
Joke van der Aar en Siebe Rolle.
Vanaf eind jaren negentig van de vorige eeuw is er weer
wat meer aandacht gekomen voor het gemeentelijke mo
numentenbeleid. Er is een gemeentelijk archeoloog in
dienst genomen. Vanaf 2002 is er onder wethouder A.
Blok ambtelijke ondersteuning gekomen en is er een be
scheiden subsidiefonds voor gemeentelijke monumenten
in het leven geroepen.
Het is uiteraard ondoenlijk alle activiteiten en inspan
ningen van de stichting op het gebied van monumenten
zorg van de afgelopen 30 jaren te beschrijven. Een pro
ject, waar de stichting zich intensief mee heeft bezigge
houden en waar nog steeds onze zorg naar uit gaat is:
Boerderijcomplex Middenduin
J)e stichting heeft eind jaren zeventig voorkomen dat
het boerderijcomplex Middenduin zou worden ge
sloopt. Het plan was om er voorzieningen voor het Pro
vinciaal Ziekenhuis Meer en Berg te bouwen.
De provincie trekt in 1979 Fl. 850.000 uit om de drie
woningen, de twee kapbergen en de wagenschuur te res
taureren. Voor de stenen schuur wordt voorzien in regel-
tuurhistorie en ruimtelijke ordening,
-•n
Voorzijde van het derde Monumenteninventarisatierap-
port: Santpoort-Noord en -Zuid, waaraan de stichting
heeft meegewerkt.
5