Het landschap rond Santpoort in 1752
doeld om inkomsten voor de schatkist te verwerven,
maar vooral ook om de goklust van de bevolking te ka
naliseren.
Qm de kwalijke gevolgen van het gokspel in te perken
vaardigde de overheid in de 18c eeuw 'placaten tegen
het dobbelen en speelenuit. Loterijen waarvoor door de
overheid geen toestemming werd gegeven werden ver
boden.
0ij legale plaatselijke loterijen, zoals die ook in Sant
poort plaatsvonden, was het 'versmakken' of verloten
van een os, een paard of een varken gebruikelijk. Het
versmakken geschiedde ten overstaan van een schout of
secretaris die daarvan proces-verbaal opmaakte. Er was
een tevoren bepaald aantal nummers, tegen een even
eens tevoren bepaalde inleg. Winnaar werd degene die
de hoogste ogen gooide. Het werpen gebeurde met drie
of vijf dobbelstenen die door een trechter geworpen
moesten worden.
0e winnaar moest de deelnemers op een aantal flessen
wijn trakteren (het spel maakte dorstig...), een be
drag in de armenkas storten en een premie betalen aan
de deelnemer met het laagste aantal ogen. De verlotin
gen werden per aanplakbiljet aangekondigd en hadden
plaats in een logement
De armenkist Van Velsen in de 18e eeuw. In deze kist, een voorganger van de kluis,
bewaart men het armengeld en belangrijke documenten. Rond 1752 worden in Vel
sen elk jaar vier armmeesters benoemd, twee voor het Roomse Armbestuur en twee
namens het Hervormde Schaalarmbestuur. Vier keer per jaar mochten ze met hun
armenschaal rondgaan "bij ieder die van zijn religie is
Wim Veenendaal
Qm ons een voorstelling te kunnen maken van het
landschap rond Santpoort (ook wel geschreven Zand
poort) van 250 jaar geleden, zullen we ons eerst moeten
verdiepen in de ontstaansgeschiedenis van dit land
schap. De duinen en het gebied ten oosten van die dui
nen behoorden in die tijd tot de 'wildernis'. De vraag is:
hoe zag die wildernis eruit? Hoe zagen de Romeinen dit
landschap, toen zij probeerden het noordwesten van Eu
ropa, dus ook Holland onder controle te krijgen...? In
die periode stond Holland bekend als 'houtland'. Het is
dus heel goed mogelijk dat de naam Holland is ontstaan
uit 'Holtland', de naam van een gebied aan de kust ter
hoogte van de grens van Noord- en Zuid-Holland. Dit is
het gebied, waar de duinen ook nu nog het breedst zijn
en waar ook het huidige Santpoort ligt.
Het is niet waarschijnlijk dat het gebied bedekt was met
een aaneengesloten bos. Het woord 'bos' betekent trou
wens niets anders dan 'een bos bomen'. En noordwest
Europa was in het begin van onze jaartelling helemaal
bedekt met 'bossen bomen', van elkaar gescheiden door
graslanden. Een groot parkachtig landschap, zouden we
Beekvliet, een kleine buitenplaats rond 1752 gelegen
aan de Hofgeesterweg, dicht bij het Wijkermeer. De ei
genaren gebndkten hun buitenplaats tevens als boerde
rij-
Oogstmaand in de omgeving van Haarlem. Boeren maaien het graan met de zeis. Veel graan wordt er in de 18"
eeuw niet verbouwd in de binnenduinrand. De langgerekte duinruggen zijn voor een groot deel bebost of zijn in ge
bruik bij tuinders, kwekers en blekers. Langs de duin- ruggen liggen de veenweidegebieden, waar vooral koeien en
schapen worden gehouden.
nu zeggen...
Dit landschap werd open gehouden door wilde runde
ren. Later door de koeien van de mensen, die het gebied
als woonplaats hadden uitgezocht.
0e vestiging van mensen in het gebied was een belang
rijk moment in de ontstaansgeschiedenis van het hui
dige landschap. Aan het eind van de Middeleeuwen, zo
ongeveer rond het jaar 1500, waren de duinen door be-
grazing en overexploitatie kaal. De bomen waren ge
kapt, het gras verdwenen. De duinen waren, niet tegen
gehouden door enige begroeiing, gaan stuiven en kregen
hun huidige vorm. Holland was geen 'houtland' meer en
'de blanke top der duinen' was een feit.
Ook rond 1752 was het landschap rond Santpoort nog
niet veel veranderd. Het landschap was nog kaal, er
stonden weinig bomen. De bewoners hadden de grootste
moeite zich te beschermen tegen het stuivend zand.
0e steden Haarlem en Amsterdam waren door de wel
vaartsgroei in de Gouden Eeuw 'groot' geworden. In
die tijd was er nog geen riolering in de steden, dus dat
betekende dat het er in de zomer behoorlijk stonk. Dit
was voor de lieden, die in die Gouden Eeuw veel geld
hadden verdiend, aanleiding om in die warme periode
de stinkende stad te ontvluchten.. Zij kochten zich grond
aan de binnenduinrand. Onder andere in de buurt van
Santpoort en in Velsen ten westen van het toenmalige
Wijkermeer. Immers, hier was genoeg ruimte en schoon
water. Bovendien was de grond er goedkoop en bij het
egaliseren van het terrein bleef er ook nog eens veel
zand over om te verkopen. Daarnaast waren er veel
goedkope arbeidskrachten met verstand van de land
bouw. Dus lieten ze hier hun zomerverblijven (buiten
plaatsen) bouwen.
0et terrein werd toegankelijk gemaakt. Wegen en pa
den werden aangelegd. Hierlangs plantte men bomen.
Verder kwamen er hagen en houtwallen om het stuiven
tegen te gaan. Daartussen bleef ruimte voor de produc
tie van het vele hout, dat men nodig had voor koken en
verwarming.
Al deze activiteiten betekenden een grote verandering in
het landschapsbeeld. We kunnen zelfs zeggen dat deze
bepalend zijn geweest voor het huidige Santpoortse
landschap.
"Hoge ogen gooien"
rt/td/lftrf
34
35
