Vertier en vermaak
PJet verhaal gaat, dat wanneer een vroedvrouw werd
geroepen bij een ongehuwde zwangere, de barende
eerst de naam van de aanstaande vader bekend moest
maken voordat de vroedvrouw hulp verleende. Dat
moest gebeuren in aanwezigheid van drie of vier buur
vrouwen.
Dat zoiets ook in onze omgeving plaats vond blijkt uit
een verslag uit het oud rechterlijk archief van 1772'4.
Op 22 december 1772 verklaren voor het gerecht Grietje
Pieters, vroedvrouw, en drie huijsvrouwendat zij
op zaterdag den 19" dezer maand december des 's na
middags hebben gevonden Cornelia de Winterzittende
of zich bevindende in barensnood, dat zij telkens heeft
gezegd dat niemand anders dan Wouter Dirksz Duijn
de vader was van het kind waarvan zij stond te verlos
sen".
Omdat de genoemde kandidaat voor het vaderschap niet
voor de consequenties wil opdraaien volgt in 1773 een
verdere procedure voor de rechter van Velsen.
Daar verklaart Cornelia de Winter dat zij haar in vlee-
schelijke conversatie met Wouter Duijn woonende
inde Breesaap heeft overgegeven". Dat heeft zij ook "in
baarensnood verklaard.
Tenslotte eist de rechter dat Wouter alsnog met Cornelia
in het huwelijk zal treden. Indien hij dat niet doet is de
eis een schadevergoeding van f 200,- voor haare de
floratie", f 50,- voor kraamkosten en f2,- per week voor
het onderhoud van het kind.
Wouter procedeert verder. Hij verklaart onder solem-
nelle Eede" nooit met Cornelia eenige vleeschelijke
conversatie"te hebben gehad.
Waar het mij hier om gaat is dat boven beschreven tafe
reel rond het kraambed van een ongehuwde moeder ook
echt in de praktijk plaats vond.
Pieter Alberti chirurgijn in Santpoort.
Jn 1742 waren er in
het dorp Santpoort,
volgens de heer S.Rol-
le, twee chirurgijns.
Pieter Wittebrood,die
zich ook doctor noem
de, en Jan de Vos.
Ook zij verrichtten
barbiers werk om in
hun onderhoud te
voorzien 15. Immers
het inwonersaantal
was nog gering in die
tijd. Volgens een ca
hier uit 1742 stonden
er in Santpoort en de
Hagelingerbuurt 51
huizen, de buitenplaat
sen niet meegere
kend.16.
Een andere chirurgijn
die zich in Santpoort
heeft gevestigd, in ie
der geval vanaf 1760,
is Pieter Alberti. In het Noord-Hollands Archief bevindt
zich een handgeschreven boekje van Pieter Alberti met
aantekeningen over ziektesymptomen en behandelwij
zen17 (zie afbeelding hiernaast).
gen greep uit de onderwerpen die hij beschrijft volgt
hier onder.
Pieter Alberti beschrijft vele vormen van koorts. Wel
licht gaat het hier voor een deel over malaria, een ziekte
die in Holland gedurende 18e eeuw nog regelmatig voor
kwam. Het steeds brakker wordende water van het Wij-
kermeer zal hierbij zeker een rol hebben gespeeld. Maar
dat deze muggenbroedplaats iets te maken had met het
overbrengen van de malariaparasiet op de mens was nog
totaal onbekend.
Uitvoerig wordt in het boekje de kwaliteit van de urine
beschreven:
Van de stinckende..., Van de weinigheijd..., Van de
beslagentheijd..., Van de couleuren des urina Daar
naast komen soorten en behandelwijzen van fracturen
aan bod. Zo ook de veel toegepaste behandelwijze met
purgeermiddelenlaxeermiddelen) en vomitiden
(braakmiddelen).
Een apart hoofdstuk wordt gewijd aan Remedie voor
menschen en beesten die van rasende honden gebeten
sijn". Het gaat hier over hondsdolheid rabies). Wie be
smet was met het rabies-virus zal niet genezen zijn met
de kruidendrank van Pieter Alberti. Voor degene die
ernstig ziek werd na de hondenbeet was zijn advies om
een ader te laaten". Aderlaten was ook toen nog een
veel gebruikte therapie gebaseerd op de zogenaamde
vier sappen leer uit de oudheid. De patiënt werd er zel
den beter van, en ook bij hondsdolheid zal het niet ge
holpen hebben.
Ook over scheurbuik, een ziekte die veel voorkwam bij
bemanning van de scheepvaart maar ook aan de wal nog
slachtoffers eiste, heeft de Santpoortse chirurgijn ge
s
c
h
r
e
v
e
n
5
c
h
e
u
r
b
u
ij
K
v
a
n
Titelblad van het boekje van Pieter Alberti met de tekst: "Pieter Alberti Chirurgijn in
Zantpoort is de ware bezitter van dit boek"
48
zommige schimmel sugte genaamt, in het latijn Schorbu-
ticum, is een besmetinge van het bloedzo noteert
hij in zijn boekje. De oorzaak van scheurbuik is gebrek
aan vitamine C, hetgeen in de tijd van Pieter Alberti nog
onbekend was. Echter degenen die het advies van hem
hebben opgevolgd zullen zijn genezen van scheurbuik.
Want hij schrijft Ter geneesinge hier toe bestaat, in
een versen open lucht, in een bekwame dieet van versen
vruchten
Pieter Alberti was een goed observator als 18 e eeuwse
Santpoortse geneesheer.
J-Jet was vooral bij de herbergen, waar men bij elkaar
kwam om zich te vermaken met drank, dans en spel.
Men deed er aan kolven en kaatsen, maar ook ruwer
vermaak zoals ganzentrekken en katknuppelen. Bij het
laatste spel werd er net zolang met een knuppel naar een
ton gegooid, die was opgehangen met een kat erin, tot
de ton in duigen viel en de kat kon ontsnappen. Ook or
ganiseerden herbergiers harddraverijen en ringsteken.
Echte hoogtepunten waren de kermissen, die in elk dorp
of stad werden gehouden. Een niet ongevaarlijke ker
misattractie is het koekhakken: met een bijl moet men
een kleverige koek in drie slagen doormidden hakken.
Toen de kinderen een keer meer op eikaars vingers sloe
gen dan op de koek, ging de baljuw over tot inname van
de bijlen.
De hogere standen hielden zich ter ontspanning bezig
met zeilen, vissen en jagen, muziekmaken, spelevaren
en wandelen. Een hoogtepunt in het "Divertissement"
"De blauwe trappen aan de Bergweg waren in combi
natie met een bezoek aan de Ruïne van Brederode een ge
liefd wandeldoel. Op zg. Krokjesdag eind juni, begin juli
wandelden grote groepen mensen naar buiten om van de
natuur te genieten. De oorsprong van deze traditie en de
naamgeving zijn tot op heden onbekend. In augustus was
het Hartjesdag en trok men opnieuw naar buiten
Noten
1 58 miljoen Nederlanders en hun ziekten. Blz.44.
2 Omzien naar zorg. Paul-Peter Chaudron. Blz.23.
3 Dr.Willibrord. Maastricht
4 The western medical tradition. Blz.459.
5 Comelis Solingen. Een 17e eeuwse chirurgijn. Blz 5 e.v.
6 400 jaar st.Elisabeth's of Groote Gasthuis Blz. 16 e.v.
7 Godshuizen en gasthuizen. .Blz.82 e.v.
8 Tijdschrift Geschiedenis der Geneeskunde. Febr.2009, blz 21
9 Geschiedenis van het St.Elisabeth of Groote gasthuis te Haarlem.
10 Gisterenhaast onherkenbaar. S.Rolle.
11 N-H Archief nr.89.
12 Reader HOVO-cursus 2004. Medische geschiedenis.
13 Oud-rechterlijk archief, 29 aug.1764 folio 63.
14 Oud-rechterlijk archief, 22 dec. 1772 folio 96.
15 Memoriaal van Velsen. Blz.78.
16 Santpoort.Monumentencommissie. Blz 13.
17 N-H Archief 199-9.
Lieke Baron
49
c
