Om een goed idee te krijgen hoe het gebied is geworden
tot wat het uiteindelijk is, tuimelen we terug in de tijd:
een korte historische situatieschets van landschap en be
bouwing.
Landschap van weleer
T n de middeleeuwen en de 16e eeuw is een reeks van meren
en moerassen langs de binnenduinrand te vinden.
Vanuit het zuiden gerekend begint dat met een meertje aan
de huidige Lage Duin en Daalseweg, nu Halve Maantje ge
heten.
Naar het noorden toe komen we een meertje met moeras
tegen, dat nu de naam Meertje van Caprera draagt.
En op het gebied van het latere Meer en Berg ligt naast
een moerassig gebied ten noorden van het oude hoofd
gebouw van het Provinciaal Ziekenhuis een meer met
moeras waar de vijver in het park een restant van is. Dit
laatstgenoemde meer wordt op een kaart uit het begin van
de 17e eeuw vermeld als het meer van Brederode. Veel
aanvoerwater komt via wellen uit de duinen.
r\ eze reeks meertjes en moerassen wordt bijna geheel
omsloten door de oude en jonge duinen met uitzonde
ring van een smalle strook nabij het kasteel Brederode.
Het is niet ondenkbaar dat deze reeks van meren en moe
rassen een aaneengesloten waterstroom vormden, die in de
middeleeuwen de naam de Kinhemof de Rhinédroeg
en later bekend zou worden als de Brederodebeek, die de
slotgracht van kasteel Brederode van water voorzag en
vervolgens via het steeds lager wordende land ten westen
en noorden van Santpoort naar het toen nog jonge Wijker-
meer stroomde.
TT et schone water uit de duinen en de meren biedt voor
delen, wat blijkt uit het feit dat ondernemers hier
blekerijen vestigen en het landschap aan hun behoeften
aanpassen. Door middel van een stelsel van sloten en giet-
sloten verbeteren de eigenaren de afwatering. Een van de
blekerijen heet Bloemendaals begin, Deze naam leeft nu
nog voort in de villa aan de Velserenderlaan 1waar eer
tijds de geneeskundig directeur van het Provinciaal Zie
kenhuis woonde.
P en ander oud en stabiel element in dit landschap vormt
de Buijr- of Heerenwegh, een oude middeleeuwse
weg die wij nu nog kunnen herkennen als wij de Berg
weg nemen achter de restanten van Velserend langs. Een
buijrwegh is in feite een gemeenschappelijke weg. Deze
zeer oude verbindingsweg liep langs de binnenduinrand en
verbond vanuit het zuiden oude adellijke woonplaatsen als
Aelbertsberg, Brederode en Huis te Velsen. Deze buijr- of
heerenwegh vormde een van de belangrijkste verbindings
wegen tussen Noord- en Zuid-Kennemerland.
Van hofstede tot horecagelegenheid
A p de plek tegenover kasteel Brederode wordt al vóór
1617 op een croft land, Steeckelcroft geheten, een
hofstede gesticht.
T n 1624 wordt het geheel verkocht aan Jan Claess. Loo, bur
gemeester van Haarlem die tevens eigenaar is van twee brou
werijen, nl. De Drie Leliën aan het Spaarne en Het Scheepje.
De naam van de hofstede verandert in Huis te Loo, niet
alleen toepasselijk wat achternaam betreft, maar ook qua
ligging bij duinen en bos (loo).
Hij laat in 1638 een nieuw huis bouwen op de hofstede.
\T anaf 1729, als de hofstede opnieuw verkocht wordt,
duikt voor het eerst de naam Velserend op, een tegen
hanger van Bloemendaals begin. De laan naar de hofstede
krijgt de naam Velserenderlaan.
Mogelijk heeft een zekere Breghie Hooft die daarvoor een
groot aantal jaren op de hofstede woonde, deze toepasse
lijke naam bedacht.
P r ontstaan trouwens meer hofsteden in de naaste omge
ving van Velserend, waarvan sommige namen nu nog
in het straatbeeld zijn terug te vinden, zoals hofstede Meer
en Berg (de voormalige blekerij Cloeckendael), hofstede
Jagtlust en de hofstede Valckenburg (later Rust na Onrust
genoemd).
Het landschap ondergaat daardoor veranderingen. De me
ren ten zuiden van Velserend worden in vorm gewijzigd
en deels opgenomen in de tuinaanleg op de hofsteden. De
moerassen waren door de natuur al dichtgestoven of ge
dempt en omgevormd tot bruikbare grond. Alleen bij het
meertje van Caprera rest nog steeds een stukje moeras. Zo
verandert geleidelijk aan het landschap rond Velserend.
Velserend logement
T n 1818 kopen Boele Jans Bouwman en zijn vrouw Geer
trui Poelman de hofstede. Zij maken als eersten van het
huis een logement. Als trekpleister fungeert de Ruïne van
Brederode, maar ook het Brederodeduin. Heel het fraaie
Kennemerland ligt overigens aan de voeten van de gasten.
Zoon Wijnand Jans zet het logement na de dood van zijn
vader voort.
4
Een beroemdheid
"T\ e oudste dochter van Jaco
bus Johannes van Baale
trouwt met Jan Eden. Uit dit hu
welijk komt in 1873 hun zoon
Jaap voort.
Helaas sterft zij twee weken na
de geboorte van haar zoon en
Jaap wordt op Velserend groot
gebracht door zijn grootmoe
der en later door zijn tante Ja-
coba van Baale. Jaap Eden zal
uiteindelijk internationaal een
schaatsberoemdheid worden.
Chirurgische ingrepen
Brouwerij De Drie Leliën (rechts) en hofstede Huis te Loo (links op de achtergrond) met daarnaast de
Ruïne van Brederode. Jacob Adriaensz Matham 1627 (Noord-Hollands Archief)
ond 1900 ondergaat loge
ment Velserend een gedaan
teverandering. Aan de oostkant
wordt het logement deels inge
kort en voorzien van een glazen
serre met restaurantfunctie.
Mag het iets meer zijn
T n 1847 komt Velserend in het bezit van Jacobus Johan
nes van Baale en wordt in de verkoopakte herenhuis
genoemd. Ook hij zet het logement voort. Tien jaar later
echter krijgt hij door eigen toedoen een conflict met buur
man Jan Paulus Taunaij.
Wat wil het geval. De Velserenderlaan liep
tot die tijd in een rechte lijn vlak langs het
logement naar de tegenwoordige Berg
weg. Jacobus Johannes dacht vrijelijk de
weg een stukje in noordelijke richting te
kunnen verleggen, waardoor hij een mooi
terras kon creëren met fraai uitzicht op de
Ruïne van Brederode.
Maar bij de heer Taunaij (advocaat wonen
de op Jagtlust en tevens eigenaar van de
hofsteden Middenduin en Bloemendaals
begin) is hij daarmee aan het verkeerde
adres. Uiteindelijk wordt het geschil op
gelost en e.e.a. schriftelijk vastgelegd.
Nu is nog steeds goed te zien hoe de Vel
serenderlaan, gezien vanaf de Brederood-
seweg, vlak voor het voormalige hotel een
zwenking naar rechts maakt.
VI og enkele malen verwisselt het hotel van eigenaar om
in 1931 in handen te komen van N. V Aannemings- en
Administratie Maatschappij Stapoel te Amsterdam die nog
datzelfde jaar en het daaropvolgende verbouwingen laat
uitvoeren.
Hofstede Velserend in 1729. Hendrik de Leth (Noord-Hollands Archief)
5
