MOLEN SANTHAA
Jan Wilmink (20"e eeuw), De korenmolen De Zandhaas (De Santhaes), pentekening, collectie Willem
Metselaar www.santpoort.inoudeansichten.nl
32
Jan Wilmink (20ste eeuw)
Gerrit Jonker
\/an deze kunstenaar heeft de redactie tot nu toe geen verdere gegevens kunnen achterhalen. Toch
is voor deze afbeelding gekozen omdat deze tekening zo goed laat zien dat de toegang tot het
molenterrein, de molenopgang, vroeger aan de Wüstelaan lag. Nu nog zie je een restant van een
met klinkers verhard pad links van de voormalige molenaarswoning, Wüstelaan 83.
De korenmolen De Zandhaas (De Santhaes)
Uit 1329 dateert de oudste vermelding van een windmolen binnen onze gemeente. Oorspronkelijk
behoort de molen aan de hoge heerlijkheid Brederode. Bij een heerlijkheid horen de z.g. heerlij
ke rechten, waaronder het windrecht en het recht van molendwang. De heer van Brederode bezat
het absolute recht een molen op te richten en het recht van molendwang: Hij kon de ingezetenen
van alle ambachten, die behoorden bij de heerlijkheid, verplichten hun koren te laten malen op
"zijn" molen.
De molenaar pachtte de molen en betaalde daarvoor aan de heer van Brederode éénzestiende deel
van alles wat er op de molen werd gemalen. De molen was van groot belang voor het dagelijkse le
ven, omdat in die tijd een groot deel van het voedsel uit graangerechten bestond.
Uit bronnen en een afbeelding uit ca. 1515 valt op te maken dat in die tijd in Santpoort een stan
daardmolen (standerdmolen), het oudste type korenmolen, stond. Omstreeks 16(X) werd op dezelf
de plek een dergelijke molen herbouwd.
In 1714 werd vervolgens een nieuwe molen gebouwd. Door de slechte windvang werd besloten de
standaardmolen te vervangen door "een grondzeiler". Een dergelijke molen kan vanaf de grond
worden bediend, worden "opgezeild". Deze molen werd gebouwd op een duin, ongeveer 65 meter
ten westen van de oorspronkelijke plek. In een koopakte uit 1724 wordt deze molen voor het eerst
als 'De Sandhaes' aangeduid.
Na 1761 speelde opnieuw het probleem van een slechte windvang. Het duurde tot 1779 voor de
huidige stellingmolen op de tegenwoordige plaats werd gebouwd.
De molen heeft een "vlucht" van 24,2 meter. Dit is de diameter van de door het wiekenkruis be
schreven cirkel. In 1914 werd een 3e koppel molenstenen aangebracht. De windvang bleef geregeld
een probleem vanwege hogere omliggende bomen en bebouwing. Anderzijds kon er ook opeens te
veel wind zijn. In 1920 draaide de wieken dol als gevolg van storm. In 1920 werden al die proble
men ondervangen door het installeren van een elektrische maalinrichting met twee koppels stenen.
Omstreeks 1936 werd de windaandrijving definitief geheel buiten werking gesteld. Het draai werk
en de stelling raakten in verval.
In 1938 zet de vereniging "Santpoorts Bloei" zich met succes in om herstelwerkzaamheden aan de
molen te laten uitvoeren. In 1949 wordt door de herfststorm één van de wieken vernield. Daarna
vinden met inzet van Santpoortse burgers en gemeentelijke subsidie opnieuw herstelwerkzaamhe
den plaats.
In 1957 stopte de Zandhaas als maalinrichting en verkocht de toenmalige molenaar zijn molen aan
de gemeente Velsen. Nog wel werd de molen enkele uren per maand "loos" gedraaid. In 1973
kreeg de molen een nieuwe rieten dakbedekking.
Eind jaren tachtig gingen vrijwilligers via de Stichting "Korenmolen de Zandhaas", zich inzetten
voor het terugbrengen van de oorspronkelijke functie van de molen. In juni 1991 werd met de ge
meente overeengekomen dat deze stichting huurder werd van de molen, met als doel de molen in
stand te houden en weer te laten malen. Dankzij twee grote restauraties in 1991 en 1998 kan de
Zandhaas weer malen op de wind.
De molen is door de Stichting in gebruik gegeven en wordt draaiende gehouden door de ambachte
lijk molenaar Jos Kors. De oude molenschuur is verbouwd tot bezoekerscentrum en recent tevens
tot molenaarswoning.
Onder in de molen biedt een winkeltje een uitgebreid assortiment op het gebied van graan, meel en
bakkerswaren.
De Zandhaas staat op de gemeentelijke- en de rijksmonumentenlijst.
33
