Voorwoord
Een kunstschat in Santpoort
Geachte lezers,
Voor u ligt de vijfentwintigste editie van De Zandpoort.
Toch wel een mijlpaal.
In verschillende artikelen in dit nummer sluiten we aan
bij het Themajaar van de Historische Buitenplaatsen.
Dit Themajaar is in heel Nederland uitgebreid en op fees
telijke wijze aan de orde geweest. De Stichting
Santpoort is hierbij niet achtergebleven en heeft in de
loop van het jaar een aantal kaarslichtlezingen op de
Ruïne van Brederode georganiseerd in combinatie met
een excursie naar de historische buitenplaatsen in
Velsen. Meer speciaal is aan de tuin- en parkaanleg van
de landschapsarchitect J. P. Zocher aandacht besteed. Hij
is de ontwerper van vele buitenplaatsen, maar ook het
ontwerp van de begraafplaats De Biezen is van zijn hand.
In het artikel van Ronald Brakel leest u over stinsenplan-
ten. Hierin leest u waarom deze vroege bloeiers bij uit
stek horen bij de buitenplaatsen. In de loop van de
laatste decennia zijn er helaas door allerlei oorzaken veel
van verdwenen. Om deze bloemenweelde in Santpoort
terug te krijgen zijn er door vrijwilligers 4200 stinsen-
plantenbollen geplant in het Burg. Rijkenspark en op
Spaarnberg, dit in samenwerking met de Afdeling Groen
van de gemeente Velsen en gesponsord door de Stichting
Santpoort.
In een tweetal artikelen vertelt Jos Diekstra over de bij
zondere verzamelingen van Gerard van Papenbroeck, de
illustere bewoner van Papenburg in de zeventiende eeuw.
Deze buitenplaats lag tussen de huidige Cremerlaan en
het tennispark Groeneveen. Hij bezat veel klassieke
kunst en langs het zg. Grand canal stonden zijn klassie
ke beelden opgesteld. Deze kunstschat is de basis geweest
voor het ontstaan van de Rijksmuseum van oudheden in
Leiden. Daarnaast bezat hij een collectie portretten van
"geleerde luyden", die de aanzet is geweest tot het ont
staan van de portrettengalerij, nu behorend bij de Uni
versiteit van Amsterdam.
Een andere beroemde buitenplaats was Spaarnberg.
De stichter Adriaan van der Hoop heeft een omvangrijke
collectie schilderijen van zeer beroemde schilders
nagelaten aan de stad Amsterdam. De collectie zou in
bruikleen gegeven worden aan het Rijksmuseum, indien
dit in A'dam gevestigd zou worden. Van der Hoop was
ook zeer geïnteresseerd in bijzondere planten en
bloemen. Hij bestudeerde ze niet alleen, maar kweekte ze
ook op Spaarnberg in zijn tuinen en kassen. Hij was
daarbij altijd op zoek naar nieuwe soorten, nieuwe
methoden en technieken om de beste resultaten te berei
ken. Zijn uitgebreide collectie zeer bijzondere en zeld
zame plantenboeken, die in zijn werkkamer in het
Chalêt (nu restaurant Boschbeek) stond, is na om
zwervingen ook terechtgekomen bij de Universiteit van
Amsterdam en maakt deel uit van de Bijzondere
Collecties. Het artikel van Kees Gnirrep, dat we
mochten overnemen uit het tijdschrift Amstelodanum,
beschrijft deze werkzaamheden, die ooit een belangrijk
deel waren van het leven op Spaarnberg.
Dan is er een bijzonder artikel van Tiny Lam. Zij heeft de
herinneringen rondom haar vader op schrift gezet.
Als politieman loste hij met zijn beroemde speurhonden
vele misdaadzaken op. Ook de oorlogsperiode was een
indrukwekkende tijd en door haar verhaal komt dit tijd
perk van Santpoort opnieuw tot leven.
Met het artikel van Jan Morren: "De blekerij van de heer
Berckenrode", zijn we aan de laatste van een lange reeks
artikelen over de blekerijen in Santpoort gekomen.
Hoewel de laatste in de rij, blijkt het de allereerste bleke
rij, die op de "zanderij" in Santpoort-Zuid is ontstaan.
Interessant is te lezen welke ontwikkelingen er in dit
deel van Santpoort-Zuid sindsdien zijn geweest.
De lay-out is gedaan door Marcel Klein Schiphorst, dit
nadat Jan Hein Beelen vorig jaar aangaf er na vele jaren
graag mee te willen stoppen. Wij willen beiden graag
bedanken.
We wensen u wederom veel leesplezier.
Het bestuur van de Stichting Santpoort
In 1551 heeft een zekere Adriaen van Groeneven dit
stuk land in leen van de Heer van Brederode. Aan eerst
genoemde heeft het huidige sportpark zijn naam te
danken.
kasteelachtige allure) laat bouwen, omringd door een
slotgracht. De hofstede bestaat op dat moment uit: huis
met boomgaard, plantage en landen. In 1619 verandert
de hofstede van eigenaar. Cornelis van de Meije,
koopman uit Amsterdam, vervangt in 1643 het oude
huis door een groter, maar dat is, als hij de hofstede wil
verkopen, nog niet gereed.
De koper die zich nu aandient, is Gerard van Papen
broeck, bewindhebber van de Oost-Indische Compagnie.
Hij koopt de hofstede voor f. 24.000,-, laat het naar zijn
smaak afbouwen en voorziet het van een nieuwe tuin
met vijver. Hij doopt het buitenverblijf "Papenburg".
In 1670 overlijdt Gerard van Papenbroeck. Zijn zoon erft
de hofstede en na hem zijn kleinzoon, die evenals zijn
grootvader Gerard heet. En om deze persoon draait de
verdere geschiedenis hier.
In 1561 heeft Adriaen op deze sate een eigen huisje, dat
hij als een soort buitenverblijf gebruikt, aangezien hij
zelf in Haarlem woont, waar hij meester van het Heijlige
Geesthuis (een instelling voor armenzorg) en later
schepen is.
Overigens loopt het met Adriaen van Groeneven niet
goed af, aangezien hij Spaansgezind is en de Spanjaarden
van voedsel voorziet. Tijdens het Beleg van Haarlem
wordt hij gevangengenomen en later opgehangen. De
sate blijft in de familie en gaat in 1589 over naar zijn
broer Pieter, die er een kasteelachtig herenhuis (met
Gerard van Papenbroeck stamt uit een rijk Amsterdams
koopmansgeslacht, oorspronkelijk afkomstig uit Antwer
pen, maar sinds eind 16e eeuw in Amsterdam neergestre
ken. Hij wordt gedoopt in de Nieuwe Kerk in Amster
dam. Over zijn jeugd is nauwelijks iets bekend. Na zijn
jeugdjaren is hij hoogstwaarschijnlijk rechten gaan stu
deren.
Een van zijn vrienden in die tijd is Cornelis Nicolai, die
er een belangrijke bibliotheek en een collectie munten,
gemmen (edelstenen met gravering/inscriptie) en
antieke beelden op na houdt. Op 25-jarige leeftijd sterft
4
Wie van Santpoort-Zuid via de Wijnoldy Daniëlslaan
richting Santpoort-Noord rijdt, passeert aan de rech
terhand de Papenburghlaan. Deze naam verwijst
naar een landgoed uit de 17e eeuw, dat de naam
Papenburg droeg. Het is logisch te denken, dat dit
buiten op de plek van deze laan gelegen moet heb
ben. Dat blijkt echter niet het geval. Voor landgoed
Papenburg moeten we naar een ander deel van
Santpoort, nl. de rechthoek die ruwweg wordt
omsloten door Cremerlaan, Hagelingerweg en de
spoorlijn Haarlem-Beverwijk, de plek die grenst aan
sportpark "Groeneveen".
Verder terug in de tijd
Afb. 1: Ligging van het Huis te Papenburg in
Noord-Holland, ten westen van Velzerbroek
Van Groeneven naar Papenburg
Gerard van Papenbroeck (1673-1743)
5