De fabel van het stuivend zand
monumentendag
een alpenchalet in de duinen
eens keek ze uit over blekerijen
was het Romy ofSissi?
de invloedrijken laten hun sporen na
we fietsen langs gebouwen
die ze verspreid hebben neergezet
hoe idyllisch of prachtig ook
het hoort gewoon bij Velsen
het licht dat vanachter komt
werpt zijn schaduw vooruit
12 september 2011
Het "alpenchalet", Wüstelaan 73-75, is in 1835
gebouwd als dienstwoning op het landgoed Spaarnberg.
Het huis is gebouwd in de stijl van een Zwitsers
chalet en is ontworpen door de bekende Nederlandse
landschapsarchitect J.D.Zocher jr., die ook het park
heeft aangelegd. Het pand is een door het rijk beschermd
monument.
De Venen
ik rijd over de Randweg naar huis
en ineens ruik ik versgemaaid gras
de Venen zijn
zonbeschenen weilanden, sloten
een goedbewaard geheim
volkstuinen,
de boerderij van Sintenie,
het nieuwe huis van Snor-
aan de horizon dreigt Haarlem met kranen
de Venen houden stand
De Venen is een in de middeleeuwen ontgonnen
veengebied. In de 16e eeuw hebben zich hier blekerijen
gevestigd. De thans nog aanwezige middeleeuwse
verkavelingsstructuur met afwateringssloten (destijds
voor het ontginnen van het veen) was zeer geschikt voor
de bleekvelden. In de 18e eeuw liep de bleekindustrie
terug en verdwenen de blekerijen. In de 19e eeuw is
een voormalige blekerij ingericht als buitenplaats,
Spaarnberg, waardoor een deel van De Venen - tegen de
Wüstelaan - als park in landschappelijke stijl is ingericht.
Het overige deel is weidegebied.
Het is te hopen dat de wens van Jantje Bosch uitkomt.
Het gebied tussen de Wüstelaan en de Randweg toont
een karakteristiek beeld: een open zone met tegen de
achtergrond de duinrand. Een deel van de weilanden
maakt deel uit van het monument Spaarnberg. Deze
gronden zijn aangewezen als beschermd Rijksmonument.
je kunt er niet komen
denk ik altijd
Jan Morren
Inleiding
In tal van publicaties over de geschiedenis van kasteel
Brederode wordt vermeld dat na de verwoesting van het
kasteel in de Tachtigjarige oorlog de resten door zand zijn
ondergestoven. Maar dit is onjuist: de lage delen van de
ruïne lagen onder het zand maar dit was geen stuifzand.
Waar dit zand wel vandaan kwam, wordt in dit artikel
uit de doeken gedaan. Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse
twisten wordt in 1426 het zuidelijk deel van het kasteel
verwoest door de Kabeljauwse burgers van Haarlem uit
wraak voor het beleg van hun stad door de Hoeken.
Willem van Brederode is een van hun legeraanvoerders
en had daarmee de wraak van de Haarlemmers over zich
afgeroepen.
Na 1464 wordt het kasteel weer geschikt gemaakt
voor bewoning. Men heeft te maken met een enorme
berg puin in het zuidelijk deel van het kasteel. Rond
de puinberg wordt een muur gemetseld, waarvan het
onderste deel nog steeds aanwezig is in de slotgracht aan
de zuidzijde van de ruïne. De puinberg wordt afgetopt
en gelijkgemaakt met de bovenzijde van de nieuwe
rondlopende muur. Hierdoor ontstaat een perron dat
boven de resten van het zuidelijk deel van het kasteel ligt.
Aan de bovenzijde zal een laag zand zijn aangebracht om
het geheel begaanbaar te maken. Hiermee verdwijnen
de zuidelijke restanten uit beeld. Het kasteel is hierna
niet meer verdedigbaar en wordt veranderd in een
"edelmanswoning". Het noordelijk deel wordt weer
bewoonbaar gemaakt. De omgrachting is dan nog steeds
intact.
Het kasteel krijgt zijn genadeklap aan het einde van
het beleg van Haarlem in 1573. De Spaanse troepen,op
weg naar Alkmaar, blazen het kasteel met het daar
in opgeslagen kruit op. Hierdoor wordt de slotgracht
deels gevuld met het neerstortende puin van de
noordwestmuur van de hoofd- en voorburcht. Maar de
rest van de slotgracht wordt opengehouden, omdat deze
deel uitmaakt van de afwatering van het blekerijgebied in
Bloemendaal via de Brederodebeek. Hieronder de blekerij
Cloeckendael, later bekend als Meer en Berg.(l)
De periode van de blekerijen
Rond 1580 ligt er langs de duinrand ter hoogte van
Bloemendaal en Santpoort een reeks van blekerijen. Bij
Bloemendaal werden deze blekerijen door landmeter
Adriaen Ockersz gedetailleerd weergeven in het kaartboek
uit 1599.(2) Ter hoogte van Santpoort wordt de situatie
rond Brederode in 1615 in detail weergegeven op de kaart
van Floris Baltharsz. van Berckenrode. Duidelijk is te zien
dat de slotgracht rond Brederode nog intact is en deel
uitmaakt van de afwatering van het blekerijgebied bij
Bloemendaal.
Ook op de kaart van Adriaen de Bruin uit 1610 wordt
een ontwatering weergegeven langs de beide zijden van
Brederode. Daar beide kaarten gemaakt zijn in opdracht
van het Hoogheemraadschap van Rijnland mogen we
ervan uitgaan dat deze afwatering juist is weergegeven.
5
Afb. 17 De Venen (Foto Ton Heijnen).
Bron: Jan Morren, Kastelen en Buitenplaatsen in Velsen, deel 1,
Santpoort, 2002.
32
Afb. 1 Detail uit de kaart van Floris Baltharsz. van Berckenrode
uit 1615. Ontleend aan Ons Bloemendaal, lustrumnummer 1, 26e
jaargang, 2002 van de Stichting Ons Bloemendaal (zie ook pag. 25).
Afb. 2 Een deel van de kaart van Adriaen de Bruin uit 1610.
Noord-Hollands Archief Haarlem, de beeldbank (zie ook pag. 25).
33
