De twee verenigingen waren verschillend, maar de maat
schappelijke achtergrond van beide verenigingen was
generaliserend gesproken toch dezelfde. De leden waren
in het algemeen afkomstig uit de middenklasse en hoge
re klasse; men spreekt wel over het burgerlijk feminisme.
Er ontstond ook socialistisch feminisme. Vanaf 1908 wa
ren veel socialistische vrouwen aangesloten bij de Neder
landse Bond van Sociaal-Democratische Vrouwenpropa-
gandaclubs (BSDVC), gelieerd aan de SDAP.
Uitbreiding van het kiesrecht
Sinds de grondwetsherziening van 1848 werd de Tweede
Kamer direct gekozen. Het kiesrecht was voorbehouden
aan diegenen boven de 23 jaar, die een bepaald bedrag
aan directe belasting betaalden (censuskiesrecht). Dit
betekende in 1848 dat ruim tien procent van de man
nelijke volwassenen deelnam aan de verkiezingen.
Aletta Jacobs zwengelde de vrouwenkiesrechtkwestie
aan, door in 1883 te proberen zich als kiezer te registre
ren. Aletta Jacobs voldeed als arts aan de eisen van het
censuskiesrecht. Waarom zou zij niet mogen stemmen?
Men oordeelde echter dat kiesrecht voor vrouwen niet 'in
de geest der wet' was, een vrouw kon zich dus niet regi
streren als kiezer. Haar poging had zelfs een tegenover
gesteld effect, want bij de grondwetsherziening in 1887
werden de eisen voor het kiesrecht verruimd, maar werd
uitdrukkelijk 'mannelijk' toegevoegd. In de Kieswet van
1896 werden de eisen ingevuld: er kwamen kiesgerech
tigden op grond van belastingen, spaargeld, een bepaald
loon, examen of een eigen woning. Dit leidde tot snelle
toename van het aantal kiesgerechtigden. In 1890 had
14% van de volwassen mannen kiesrecht, in 1900 49% en
in 1913 65%.
'Dameskiesrecht' vs. algemeen Vrouwenkies
recht
Een belangrijk strijdpunt binnen de vrouwenbeweging
was of er vooral gestreden moest worden voor gelijke
rechten en dus in eerste instantie voor beperkt vrou
wenkiesrecht, gelijk aan het beperkte kiesrecht van de
mannen. Door de tegenstanders van dit standpunt
werd dit smalend, dameskiesrecht genoemd. Ande
ren waren van mening dat de eis moest zijn: algemeen
mannen- én vrouwenkiesrecht. Binnen de socialisti
sche beweging streed men voor dit algemene kiesrecht
(waarbij in de praktijk door veel mannelijke socialisten
toch vooral aan het mannenkiesrecht werd gedacht).
Binnen de VvVK en BvVK was er veel discussie over,
maar stond in ieder geval het vrouwenkiesrecht voorop.
Juist omdat de organisaties neutraal wilden zijn en alle
stromingen binnen boord wilden houden, vermeed de
Bond, nog meer dan de Vereeniging, uitspraken over het
tempo en de mate van de uitbreiding van het kiesrecht.
Pas in de laatste periode van de kiesrechtstrijd verschuift
het standpunt, als de mogelijkheid van algemeen man
nen- en vrouwenkiesrecht nabij is.
De vrouwenkiesrechtbeweging in Sant
poort en omgeving
In 1898 werd een Afdeeling3 van de Vereeniging voor
Vrouwenkiesrecht in Haarlem opgericht. Dat was voor
lopig de enige afdeling hier in de omgeving. De aan
het begin van dit artikel genoemde Henriëtte de Clercq
(zie kader blz. 5), die in 1899 in Santpoort kwam
wonen, was meteen bij de oprichting lid geworden.
Op de ledenlijst van de Vereeniging uit 1907 is zij nog
steeds het enige lid uit Santpoort, daarnaast zijn er
nog tien leden uit Bloemendaal.4 Overigens is er nog
een interessant detail uit deze ledenlijst op te maken:
er wordt ook een Afdeeling Santpoort vermeld met
als enige lid Frans Netscher.5 Zijn naam is echter weer
doorgehaald, dus waarschijnlijk is het bij een mislukt
initiatief tot oprichting van een afdeling in Santpoort
gebleven. Ook was er een kleine afdeling in IJmuiden.
Vanuit de in 1907 afgesplitste Nederlandsche Bond
voor Vrouwenkiesrecht werd in 1908 een oproep in
het Haarlems Dagblad gezet, om te komen naar een
Openbare vergadering in Hotel Welgelegen in Bloe-
mendaal. Deze bijeenkomst leidde tot de oprich-
3 Bij de spelling van namen en in citaten wordt de spelling uit de
bronnen gevolgd: dus Afdeeling, Haarlem's Dagblad, Heilo etc.
4 Atria, Archief Vereniging voor Vrouwenkiesrecht IAV 00000461
inv.nr.4. In het archief is slechts één ledenlijst te vinden: de ledenlijst
van 1907, nog voor de scheuring.
5 Frans Netscher (1864-1923) was een bekend letterkundige en
publicist. Ook was hij enthousiast wielrijder en schaatser. Hij pleitte
voor 'de vélo' als middel tot emancipatie van de vrouw. In 1901 was
hij betrokken bij de oprichting van de Vrijzinnig Democratische Bond
(VDB). Hij was gemeenteraadslid en wethouder in Velsen.
najaar 2018 Stichting Santpoort
4
