Lou Salomé in Santpoort
Annette Koster
Van belang is niet wat anderen over mij denken, maar wat ik over anderen denk.
De Duits-Russische Lou Salomé (1861-1937) was filosofe,
psychoanalytica en schrijfster van romans, toneel, essays
en boeken over uiteenlopende onderwerpen. Zij is vooral
bekend door haar vriendschappen en relaties met voor
aanstaande intellectuelen en kunstenaars als Nietzsche,
Rilke en Freud. Ze was een eigenzinnige, onafhankelijke
vrouw die een, zeker voor die tijd, bijzonder leven geleid
heeft. Tweemaal in haar leven was Lou Salomé in Sant
poort, hoe kwam zij daar terecht?
Het leven van Lou Salomé is omgeven door raadsels. Zij
heeft daar zelf voor gezorgd door in haar autobiografie:
'Lebensrückblick haar levensverhaal op een romanti
sche en, voor de huidige lezer, enigszins geëxalteerde
wijze op te schrijven en het met de feiten niet altijd even
nauw te nemen. Zo liet ze bepaalde zaken bewust weg.
Het was ook niet haar bedoeling om een chronologische
geschiedenis te schrijven Zij wilde, op zeventigjarige leef
tijd terugkijkend op haar leven, haar subjectieve ervarin
gen weergeven. Latere biografen hebben haar verhaal
overgenomen en soms nog wat aangedikt. Haar leven
sprak velen tot de verbeelding. Ook nadat op grond van
onderzoek een reëler beeld is ontstaan, blijft haar leven
en handelen voor velerlei interpretatie vatbaar.
Lou Salomé werd op 12 februari 1861 geboren in
Sint-Petersburg als Louise von Salomé, het zesde
kind van Generaal Gustav von Salomé en zijn vrouw
Louise Wilm. Tsaar Nicolaas I had de generaal in de
adelstand verheven. De familie was van Duitse af
komst, maar woonde sinds begin negentiende eeuw
in Rusland. De voertaal thuis was Duits en qua gods
dienst behoorden zij tot de Duitse reformatorische kerk.
Ljolja, zoals zij genoemd werd, was een dromerig kind
met een grote fantasie. Het gezin was erg religieus en
God speelde een grote rol in haar leven. Al jong begon
ze echter aan het bestaan van God, zoals zij zich deze al
tijd voorgesteld had, te twijfelen. Als puber moest zij het
godsdienstonderwijs ter voorbereiding op de belijdenis
in de kerk van haar ouders volgen. Ze kwam in een heftig
conflict met de orthodoxe dominee. Maar haar vader was
ziek en zij wilde de zaak niet op de spits drijven.
Haar leermeester: Hendrik Gillot
De Nederlandse Hendrik Gillot (1836-1916) was sinds 1873
predikant bij de Nederlands Hervormde Kerk (ook wel de
Hollandse kerk genoemd) in Sint-Petersburg. Hij was een
liberale, onorthodoxe redenaar, die heel boeiend kon
Lou Salomé op zestienjarige leeftijd.
preken. Meestal in het Duits, af en toe in het Nederlands.
Gillot schijnt ook een aantrekkelijke, charismatische man
geweest te zijn. Hij was heel populair. Protestanten en
niet-protestanten, ook vooraanstaande Russen kwamen
naar zijn diensten. De kleine kerk was vaak overvol, men
sen stonden op de trappen. Gillot kon in tegenstelling
tot voorgangers van andere kerkgenootschappen vrijuit
spreken over thema's als verdraagzaamheid, gelijkheid
tussen mensen en naties en respect voor het individu. Dit
waren in het tsaristische Rusland gevoelige onderwer
pen. Maar zijn Gezantschapskerk viel onder Nederlands
najaar 2019 Stichting Santpoort
18
