Van vuil lijnwaad tot smetteloos linnen
Jos Diekstra
Het doel van het bleekproces was:
Van wie is wat?
De lijnwaadblekerij in de omgeving van Haarlem was zo
beroemd, dat wevers uit Vlaanderen, Ierland, Duitsland
en andere delen van de wereld hier hun lijnwaad lieten
bleken. Een lijnwaad was een stuk linnen dat zo van de
weverij kwam met een lengte tot 45 meter en een breed
te tot 2.7 meter. Naast de lijnwaadblekerijen waren er nog
kleer- en garenblekerijen.
De faam was te danken aan verschillende gelukkige om
standigheden, zoals de aanwezigheid van:
Bleken van linnen was noodzakelijk om alle eigen natuur
lijke stoffen van de vlasvezel zoals pectine, was, hars etc.
te verwijderen, waardoor het weefsel mooi wit werd.
De voornaamste reden was echter het in deze rijke stre
ken van Holland in ruime mate beschikbaar zijn van (kar
nemelk voor het bleekproces. Het linnen kreeg hierdoor
er een extra kwaliteitskeur bij: ‘Haarlemmer Bleek’.
Een blekerij bij de ruïne van Brederode. Duidelijk zijn de bleek
velden te zien, omgeven door gietsloten. Daarop het te bleken
lijnwaad. Op de achtergrond de ruïne van Brederode en aan
de horizon de Sint-Bavo.
- veel zonlicht, zuivere lucht en zuiver water,
- goede bleekvelden op de geestgronden met goed gras,
- Amsterdam als invoerhaven voor as en kobalt (van as
werd loog gemaakt en van kobalt blauwsel),
- de Zaan voor de levering van zeep en stijfsel,
- veen in de omgeving voor turf als brandstof,
- de zandvaarten (zoals de Jan Gijzenvaart) voor de toe
voer van grondstoffen en de afvoer van water.
Het bleken was een zwaar en arbeidsintensief proces dat
uit een hele serie bewerkingen bestond, waarbij tal van
middelen werden gebruikt, zoals potas (pot-as), loog,
zeep, turf, karnemelk, stijfsel en blauwsel. En natuurlijk
helder duinwater.
Wat kwam er allemaal wel niet voor kijken om het ar
beidsintensieve proces van het bleken van linnen te kun
nen uitvoeren?
Om te weten van welke koopman het lijnwaad was, werd
iedere lijnwaad gemerkt. Dit gebeurde oorspronkelijk
met kleurstof: natte roodaarde, lampzwart met olie of
vermiljoen met olie. Dergelijke merken waren echter te
lastig te verwijderen en in 1640 werd in Haarlem voor
geschreven te merken met koordjes die aan het lijnwaad
gehecht werden.
Daarna werden de lijnwaden gesorteerd om gescheiden
behandeling van linnen van verschillende grofheid en
vuilgraad mogelijk te maken. De bleekmeiden zetten dan,
staande op de litsenzolder, de litsen (lussen van koord)
Tot en met het drogen van het lijnwaad duurde het ge
hele proces één tot drie maanden. In de winter was het
bedrijf gesloten. Niet alleen was het hanteren van een
stijf bevroren lijnwaad van ca. 45 meter lengte onmoge
lijk, ook zou de vorst de linnen vezel aantasten en bros
maken. Het bleekseizoen duurde dan ook van maart tot
oktober.
Uit ervaring wisten de blekers dat loog vetten omzette en
kenden ze de effecten van water, licht en zuur.
- het in het weefsel ingebrachte vuil te verwijderen door
weken, logen, wassen en spoelen,
- de natuurlijke kleurstof van de vezel te vernietigen
door uitleggen op gras: het eigenlijke bleken,
- de witheid en stevigheid van het weefsel te verbeteren
door melkbaden,
- eventueel het opmaken, appreteren en finishen.
Het bleekproces in vroeger tijden
Beeldbank Noord-Hollands Archief
najaar 2021 Stichting Santpoort
12
