Wat is er nog te herkennen?
najaar 2022 Stichting Santpoort
j
land trokken en het landschap van de oude duinen ook
‘afschuurden’ en bedekten. Lokaal groeiden deze duinen
tot soms wel 50 meter hoog. Dat gebeurde vooral aan de
landwaartse kant. Hier vormt deze ‘binnenduinrand’ een
groot contrast met het vrij vlakke land achter de duinen.
Het hoogste duin in Santpoort is 42 m. De welbekende
Brederodeberg daar vlakbij is nog iets hoger, maar die ligt
net in Bloemendaal.
In de omgeving van Santpoort was er op dat moment
nóg een verandering gaande. Niet alleen in onze omge
ving erodeerde de kust. Ook op de plek van de huidige
Waddenzee brak de zee door tot diep in het veengebied
van het achterland. Dit vormde uiteindelijk (via de voor
lopers van de Zuiderzee/IJsselmeer) een verbinding met
de oude loop van het Oer- IJ. In wat we dan later het Wij-
kermeer gaan noemen werd klei afgezet op het veen, dit
gebeurde tegen de uitlopers van de strandwallen aan,
zeg maar waar nu Velserbroek ligt.
Bovenstaande geologische ontwikkeling heeft dus de ba
sis gelegd voor onze omgeving, letterlijk de grond onder
onze voeten. Natuurlijk hebben we in honderden zo niet
duizenden jaren wonen, werken, ontginnen en inrichten
er voor gezorgd dat het geologische verhaal niet zo mak
kelijk meer te zien is om ons heen. Van oudsher werd er
gebouwd op strategische (en droge) punten zoals het
geval is bij het kasteel van Brederode (op het puntje van
een strandwal). De oudste wegen liepen over de droge
delen (de duinruggen), en beweiding was nog altijd in
enige mate mogelijk in de nattere delen (waar veen in de
ondergrond zit). Dat is zeg maar de logische indeling als
er volop ruimte is (met weinig mensen). Maar Nederland
raakte steeds dichter bevolkt. Waar eerst tuinen en ak
kers lagen, direct aangrenzend aan de oudere delen van
de dorpen, ontstonden herhaaldelijk nieuwe woonwij
ken. Duinen werden afgegraven om zo (spoor)wegen en
woonwijken op te hogen en mooi vlak te maken. Zelfs de
natuurlijk ogende weilanden aan de binnenduinrand zijn
plaatselijk al eens afgegraven omdat ze te droog werden
(door de voormalige waterwinning in onze omgeving).
Kortom, er is heel veel gebeurd, maar toch kun je de geo
logie nog ontwaren, als je weet waar je moet kijken. Een
mooi voorbeeld is te zien vanuit de flats langs de Wes
telijke Randweg van Haarlem, met zicht op De Veenen.
Op afbeelding 4 zie je weilanden met vrij veel sloten
erin: een natte omgeving, met inderdaad veen tot aan
het oppervlak. De Middeleeuwse verkavelingsstructuur
om het natte gebied geschikt te maken voor landbouw
is nog grotendeels aanwezig. Waar de sloten ophouden
botsen we op de strandwal met oude duinen erop (aan
de rechterkant van de afbeelding). Daar zijn geen sloten
nodig omdat het hoger gelegen zandgrond is. Ook de bo
men van de parkaanleg van de voormalige buitenplaat
sen houden liever van droge voeten. En men bouwde de
boerderijen natuurlijk ook liever op het droge. De bleke-
rijen waar we er in Santpoort veel van hadden, gebruik-
Zicht op De Veenen
in zuidelijke rich
ting. De weilanden
geven de ligging
van het veen in de
ondergrond aan.
De Randweg en de
bebouwing van
Haarlem staat ook
op de veengrond,
maar die is opge
hoogd met zand uit
de duinen.
Beeldbank Noord-Hollands Archief
22
