Het Bewaarschoolonderwijs
In het begin van de negentiende eeuw waren er al overal in Nederland kleinkinderscholen of matressenscholen (Matres
was afgeleid van het Franse woord voor schooljuf). Ze werden bezocht door kinderen van drie tot vijfjaar. De schooljuf
fen waren vaak vrouwen zonder opleiding, die een deel van hun huis als ‘school’ ingericht hadden en zo in hun levens
onderhoud voorzagen. Het ging vaak om kleine bedompte ruimten, met slechte verlichting en weinig hygiëne. Het wa
ren eigenlijk kinderopbergplaatsen. De gemeentelijke en provinciale overheid probeerde wel regels te stellen voor deze
scholen, maar dit had veelal weinig effect. Er kwam steeds meer kritiek op deze ‘schooltjes’ en dit leidde tot de oprichting
van zg. modelbewaarscholen. De eerste werd in 1828 in Zwolle gesticht. Hoewel de naam wat anders suggereert, wilden
deze scholen veel meer doen dan alleen ‘bewaren’. Het bewaarschoolonderwijs kreeg een schoolser karakter; er werd
aandacht besteed aan lezen, schrijven en rekenen. Ook kwamen er opleidingen tot bewaarschoolhouderes en versche
nen er handleidingen met geschikte methodieken.
Toch was er wel ontwikkeling in het bewaarschoolonderwijs, er kwam steeds meer belangstelling voor een eigen
aanpak van het kleuteronderwijs. Vooral de theorieën en methode van de pedagoog Friedrich Fröbel (1782-1852) werden
populair. Hij had apart kleutermateriaal ontwikkeld en benadrukte het belang van ‘vrij spelen’. Zijn methode vond ook
ingang bij de opleidingen tot bewaarschoolhouderes. Sommige bewaarscholen gingen zich Fröbelschool noemen. In de
loop van de twintigste eeuw kwam de naam kleuterschool steeds meer in zwang.
Het stichten van nieuwe bewaarscholen was voor een belangrijk deel het werk van filantropische instanties zoals arm
besturen en diaconieën. Veel moeders uit de lagere volksklassen moesten buitenshuis werken en de filantropen wilden
voorkomen dat de kinderen aan hun lot werden overgelaten of naar de kwalitatief slechte matressenschooltjes zouden
gaan. Al snel na 1828 verschenen overal in Nederland dergelijke filantropische scholen. Maar alle goede bedoelingen
leidden niet altijd tot kwalitatief goede bewaarscholen. De meeste scholen waren overvol en het pedagogisch klimaat
was onder de maat. Aanvankelijk had de landelijke overheid nog enige eisen gesteld aan het personeel op de scholen
voor kleine kinderen, maar na 1857 werd dit schooltype niet meer in de wet vermeld. Dit betekende dat de scholen niet
meer onder de inspectie vielen. Rond 1900 waren er in Nederland zo’n duizend bewaarscholen, waarvan 10% in handen
van gemeentebesturen.
Pas in 1955 kwam er met de invoering van de Nederlandse Kleuteronderwijswet een landelijke regeling voor het onder
wijs aan vier- en vijfjarigen. De naam bewaarschool verdween. Ook werd het onderwijs aan vier- en vijfjarigen nu door
het Rijk vergoed.
mevrouw Wüste deed het beter dan sommige andere be
waarscholen in de gemeente, want in 1921 noemde een
wethouder van Velsen deze bewaarschool als een van de
weinige particuliere scholen die “aan redelijke eisen vol
doen”, in tegenstelling tot enige andere scholen in de ge
meente die kwalitatief onvoldoende waren. Dit klinkt wat
zuinig, maar hij zei dit bij de opening van de eerste ge
meentelijke (dus openbare) bewaarschool die de andere
tot voorbeeld moest dienen. Voor de Bewaarschool van
mevrouw Wüste was zo’n voorbeeldschool niet zo nodig.
enz. afgewisseld met speelen.”3 Dat er in een landelijk
tijdschrift over de Bewaarschool in Santpoort geschreven
werd, was vast niet voor niets, Er zijn meer aanwijzingen
dat de Bewaarschool van mevrouw Wüste tot de voor die
tijd vooruitstrevende bewaarscholen hoorde. Zo zei een
meester van de Openbare Lagere school in Santpoort
dat mevrouw Wüste haar tijd ver vooruit was en de Be
waarschool als een voorbeeld kon dienen voor menige
‘grote’ school. Oók voor de zijne.4 De Bewaarschool van
Stichting Santpoort najaar 2022
5
3 Dit citaat van Laura Salm in De Vrouw en haar Huis 1921 is te
vinden in G. Hartendorf Santpoort, Dorp en - Station in de 20e eeuw
(Haarlem, 2008)
4 ‘De Bewaarschool van Mevrouw Wüste’ in Huis aan Huis Januari
1979
