Alberda van Ekenatein. Hij achtte dit
ontwerp een der gewichtigste onderwerpen,
waarover te denken en te spreken valt,
ook door de scherpzinnigste geesten, maar
tevens een doodeenvoudig onderwerp. Het
geldt de zorg voor het kind, de openbare
school. Gelijk deze thans bestaat, voldoet
zij aan de eischen. De bestaande wet is,
volgens Spreker, volkomen uitvoerbaar,
gelijk hem in Groningen, waar hij school
opziener is, is gebleken. Mits men alle bij
zaken terzijde late, is de bestaande toe
stand volkomen goed. Spreker acht eene
wet, die hoofdzakelijk een onderwijs wil
bevorderen, dat niet allen gezamenlijk ge
nieten kunnen, in strijd met de Grondwet.
Het beginsel van hat wetsontwerp is een
onwaar beginsel, en daarom kunnen er geen
goede vruchten door dezen boom worden
afgeworpen. Het ontwerp bedoelt niet ver
betering van het onderwijs. Spreker be
toogde, dat een grooter aantal leerlingen
per onderwijzer in strijd is met een goede
paedagogie. Hij bestreed de opleiding van
onderwijzers door één persoon, verdedigde
de bestaande opleiding, en wees er op,
hoe naar dit wetsontwerp veel wordt na
gelaten, wat verbetering behoefd had, b. v.
het herhalingsonderwijs. Godsdienstonder-
wys moet niet gegeven worden door ge
wone onderwijzers, maar door de ouders,
de moeder, of den geestelijke. Het onder
wijs op begrip gegrond moet schade lijden,
als het door den zelfden persoon gegeven
wordt, die onderwijs op gezag geeft. De
bijbel behoort niet op de schoolbank, maar
op den schoot der moeder. Spreker ziet
niets dan onheil in het verrijzen van
scholen van allerlei verschillende richtin
gen. In 't belang des vaderlands kon hij
dit wetsontwerp niet achten, daar 't het
bijzonder onderwijs niet genoeg verbetert,
en het openbaar onderwijs minder maakt.
Spreker zou tegen het ontwerp moeten
stemmen. De heer van Eysinga bestreed
het ontwerp als een eerste stap op den
verderfelijken weg, om den clerus alle
macht in handen te geven. Men wil aan
de kerkelijke partijen een vinger geven,
terwijl men toch weten kan dat het dezen
om de geheele hand te doen is. Spreker
prees de gematigdheid en verzoeningsge
zindheid der Regeering, en hij geloofde
niet, dat zij verder wilde gaan dan dit
ontwerp, maar hij waarschuwde tegen
een voortstuwende kracht, die buiten de
Reg. om werkt, die zal dringen tot groo
ter koncessies, en niet zal ophouden, voor
dat de gevreesde en gehate Staatsschool
zal zijn verdrongen. Daartoe wilde Spreker
niet medewerken. De beer de Bruyn be
weerde nooit gezegd te hebben, dat de
openbare scholen in Noord-Brabant en
Limburg gelijk stonden met de bijzondere.
Hij schetste uitvoerig de aanleiding tot
het tegenwoordig ontwerp. Hij noemde
het de vrucht van 'gemeen overleg,
en ontkende, dat het in strijd zou
zijn met de Grondwet. Hij betoogde dat
de minderheid schier alle wenschen had
bevredigd gezien, dat de voorstanders van
het bizonder onderwijs meer hadden ver
langd, maar berustten, in de overtuiging,
dat einde van den strijd noodig is. Ons
land heeft behoefte aan rust en vrede,
Concordia res parvae crescunt. De heer
v. Zuylen van Nyeveld wees op de groote
bezwaren, welke een groot deel des volks
heeft tegen de openbare sohool, en hi) vond
die bezwaren gewettigd, vooral door den
modernen geest van vele onderwijzers,
die geestverwanten zijn van wijlen Prof.
Ranwenhoff en van den heer Hugenholtz.
Hij was een voorstander van het wets
ontwerp. De heer v. d. Goes van Dirksland
bestreed het ontwerp, omdat het volstrekt
getn vrede zou brengen, maar eenerzijds
onvoldaanheid, anderzijds aandrang om
meer te verkrijgen zal ten gevolge heb
ben. Hij noemde dit ontwerp niet eene
transaktie, maar eene kapitulatie. De heer
Six bestreed bovenal het subsidieeren van
het bizonder onderwijs uit 's Rijks kas.
Hij achtte het stelsel der wet ongrond
wettig, hoogstnadeelig voor 's Lands tinan-
cieën, en hij verdedigde de neutrale school,
over welke hij vroeger wel eens anders
geoordeeld had, maar die hij later beter
bad leeren waardeeren, als een zegen voor
de natie. Hij verwachtte, dat deze Kamer
niet zou willen helpen die school te on
dermijnen, en hij hoopte, dat zij het drei
gend gevaar van overheersching door den
clerus niet te gering zou schatten. In de
zitting van Woensdag verdedigde de heer
Melvill van Lijnden het ontwerp. Het
moest, dacht hem, verademing geven, dat
een voorstel is ingediend, dat verzoening
ademt in den jarenlangen heftigen school
strijd. Hij verdedigde het ontwerp als
een modus oivendi en achtte met de Komm.
van Rapp. der Tweede Kamer aanneming
raadzaam in 's Lands belang. De neutrale
school was een schoon denkbeeld, maar
zij heeft geen verdraagzaamheid gebracht,
en 't moest nu op een andere wijze be
proefd worden. Spreker bestreed den heer
Six, die betwijfeld had, of de meerderheid
der natie het gevoelen der Kamermeer
derheid deelde. Hij ontkende, dat dit ont
werp met de Grondwet in strijd zou zijn.
De zorg voor het openbaar onderwijs blijft
onveranderd. Zelfs geeft dit ontwerp meer
geld voor het openbaar onderwijs, dan bij
eene volledige uitvoering van de wet van
1878. Het bizonder onderwijs staat ook
niet konkurreerend tegenover het open
bare, maar als bondgenoot, ter bestrij
ding der onkunde. Het openbaar onderwijs
zal, volgens Spreker, niet achteruitgaan,
en het bizondere verbeteren. Wat de ge
dwongen schoolgeldheffing betreft, er wordt
een minimum van maar 20 cent per maand
geëischt, en dat kan, volgens Spreker,
geen bezwaar opleveren. De heer Wert-
heim begon met te zeggen, dat tot dus
ver slechts warme voorstanders en tegen
standers aan het woord warenhij wilde
de rij openen van hen, die niet ingenomen
zijn met het ontwerp, maar het willen
helpen aannemen, om te koncilieerenhij
wil voorstemmen uit gevoel van billijk
heid, en met het oog op 's Lands be
lang. Hij blijft, zoo verklaarde hij,
onvoorwaardelijk voorstander van de
openbare school, maar hij achtte het
onbillijk, niet te steunen het bizonder
onderwijs, welke voorstanders wegens ge
moedsbezwaar van de openbare school geen
gebruik kunnen maken, en zooveel offer
vaardigheid toonen. Konkurrentie moest
er zijn. De strijd tusschen de moderne
denkbeelden denkbeelden en de reaktie
blijft voortduren, maar de voorstanders
de openbare school toonen nu ook hun
offervaardigheid. Spreker achtte de tegen
dit ontwerp ingebrachte bezwaren niet
overwegende. Wat de grondwettelijke
kwestie betreft, artt. 194 is wel niet ver
anderd wat de woorden betreft, maar er
is een andere interpretatie aan gegeven,
en Spreker akcepteerde de laatste inter
pretatie van 1887. Hij wilde het beginsel
van leerplicht niet binnen gesmokkeld
hebben, maar hij zal niet ophouden, de
Reg. die een voorstel belooft heeft, daaraan
te herinneren. Aan meerdere eischen van het
bizonder onderwijs worde paal en perk ge
steld. In de Eerste Kamer zijn de liberalen
meerderheid. Juist omdat wij de sterksten
zijn, zeide Spreker, moeten wij edelmoedig
heid en toenadering toonen. Dat zal het
land begrijpen. En het karakteristieke van
toenadering is, dat men zooveel toegeve
als mogelijk is, om zijn eigen zaak te
behouden. Wie in den verkiezingsstrijd
zal overwinnen, weet Spreker niet; maar
dit weet hij: als het vaderland lijdt, zul
len er niets dan overwonnenen zijn. De
heer Verheyen was zeer ingenomen met
het ontwerp, dat hij niet in strijd met
de Grondwet achtte, zijns inziens zou het
subsidie-stelsel de bizondere school steunen
en in bloei doen toenemen. Deze spreker
Inspektenr van het Lager onderwijs
in Noordbrabant, Gelderland en Limburg
verklaart, dat het „onjuist" is wat
o.a. door den heer Haffmans beweerd was,
dat de openbare scholen in het Zuiden des
lands gelijk zonden staan met bizondere
Katholieke scholen. De openbare school
in het zuiden, beweert spreker, is neu
traler nog misschien dan elders. Verder
achtte hij het aantal onderwijzers door
deze wet geëischt, voldoende. De rege
ling der schoolgeldheffing is goed. en
zou nooit ten nadeele van het openbaar
onderwijs kunnen strekken. Bovendien
bevat het ontwerp verbetering. De heer
Muller bestreed het ontwerp, en ook hij
achtte het in strijd met de Grondwet. In
het subsidie-stelsel zag hij groot gevaar.
Men zal later hetzelfde eischen voor
hooger en middelbaar onderwijs, voor
bizondere begraafplaatsen, armbesturen en
ziekenverpleging, en waar zal dan het
einde zijn? Wat een tweedracht zal daar
uit geboren worden, 't Is een gevaarlijk
beginsel, vooral als het in aanraking komt
met godsdienstige overtuigingen. Met
warmte verdedigde Spreker de openbare
school, die men ten onrechte de godsdienst-
ooze school noemt. Hij heeft gedurende
zijn veeljarig verblijf te Rotterdam nooit
een geval ontmoet, dat de openbare school
de moderne godsdienstige begrippen zou
huldigen. Het neutraliteitsbeginsel is aan
de openbare school opgedrongen door de
Kerkelijken, die het juist gebruikt hebben
om die school te bestrijden. Het ontwerp
zal sectarisme kweeken en het planten
in het gemoed, in merg en been, in hart
en nieren des volks als een kwaadaar
dige bacil, en twist en tweedracht zullen
overal heerschen. De heer Prins kwam
krachtig op tegen het subsidie-stel
sel, als strijdig met 's Lands belang
en met de roeping van den Staat. Hij
betwijfelde, of vrede met de kerkelijken
zal bereikt worden. Dat is zich overgeven
aan een illuzie. De geschiedenis leert, dat
de kerkelijken niet zoo licht te bevredigen
zijn. Spreker meent de zelfstandigheid van
den Staat in het godsdienstige te moeten
eerbiedigen. De heer van Lier beaamde
de bezwaren der bestrijders van dit ont
werp. Hij zou tegen het subsidiestelsel
op zich zelf geen overwegend bezwaar
hebben, maar hij heeft dat wel tegen de
wijze, waarop dit in 't ontwerp gehuldigd
wordt. Het is geen fakultatieve, maar
gedwongen subsidiëering. Het bizonder
onderwijs krijgt nagenoeg dezelfde subsi
die als het openbare. Dat heet rechtsge
lijkheid, maar het is dat niet. De openbare
sohool staat onder toezicht, de bizondere
is vrijzoo roept men oneerlijke konkur
rentie in 't leven, 't Ontwerp schijnt te
bedoelen de openbare school te ontvolken.
Spreker wijst verder nog op de gevolgen
der wet, en op het gemis van alle waar
borgen ook betreffende de besteding van
de subsidie. De heer v. Swinderen bestreed
ook krachtig het ontwerp als nadeelig
voor de openbare school. Voor een waar
schijnlijk niet te verkrijgen doel de
konciliatie zal men de grondwettelijke
bepaling prijsgeven. Had men subsidie
willen geven aan de bizondere sohool,
men had een afzonderlijke wet kunnen
voordragen: nu is het geweest: do ut des.
Ook de heer de "Vos van Steenwijk was
tegen het ontwerp, vooral op grond van
d» verplichte schoolgeldheffing. Het ont
werp zal aanleiding geven tot groote moei
lijkheden tusschen het centraal gezag en
de gemeentebesturen, ter zake van het
bedrag van het schoolgeld.
Door eene Commissie uit den Zwit-
serschen Stendenraad is een wetsontwerp
tot vaststelling van den werktijd van het
spoorweg personeel opgesteld, waarin be-
paald wordt dat het personeel minstens 36
vrije dagen per jaar moet hebben, waarvan
17 op Zondag. De aanwezigheid tot den
dienst bepaald zich tot 16 uren, doch de
werktijd 13 uren en 8 nren van onafge
broken rust. Goederenvervoer op Zondag is
verboden, behalve in enkele gevallen.
Zooals men zich zal herinneren, was
in den Amerikaanschen Staat New-York
besloten voortaan de doodstraf te doen
voltrekken door middel van electriciteit,
doch dit besluit is voorloopig opgeheven.
Tengevolge hiervan zit nu echter een ter
dood veroordeelde sedert eenige dagen op
de voltrekking van zijn vonnis te wachten.
Tot secretaris der gemeente Heem
stede is benoemd de heer J. Ph. Dolleman,
burgemeester dier gemeente, mede stond
op de aanbevelingslijst de heer J. H. Sny
der, ambtenaar ter secretarie aldaar.
Woensdagavond sprong te Halfweg
een van de hoofdbuizen der duinwaterlei
dingde beetwortelsuikerfabriek „Holland"
aldaar, het benoodigde water door deze
leiding ontvangende, was daardoor genood
zaakt de werkzaamheden tot Donderdag te
staken, terwijl ook een deel van Amster
dam geen water ontving.
Met moeite gelukte het om buiten het
dorp den verderen aanvoer af te sluiten,
zoodat daar nog een nieuwe buis in de
leiding kon worden gemaakt.
Evenals vorige jaren in het najaar
en winter komen ook thans in en van de
Haarlemmermeer weder talrijke diefstallen
van pluimgedierte voor, zonder dat het de
politie gelukt, de daders op het spoor te
komen. De vorige week werden nog, be
halve eenige konijnen, een twintigtal kippen
en veertig eenden bij verschillende land
bouwers ontvreemd.
HAARLEM, 6 December 1889.
Het Museum van Kunstnijverheid
alhier is gedurende de maand November
laatstleden door 595 personen bezocht.
Het vóór acht dagen aanbestede werk
van het maken van eene houten beschoei
ing langs de Heerenvest, alsmede het
aanvullen en onder profil brengen van het
talud aldaar is heden door B. en W. ge
gund aan den laagsten inschrijver C. Ro-
meyn voor f 1073.
Bij de godsdienstoefeningen der
Nederduitsch Gereformeerde Kerk (dolee-
rende) zal op Zondag 8 December, des
voorm. te 10 ure en des nam. te 6 ure in
de Noorderkerk optreden Ds. J. Langhout.
Openbare belijdenis en Doop van bejaarden.
Woensdag 4 December des avonds te
acht ure, Ds. Langhout, bijbellezing.
Tergelegenheid van de herdenking
van het vijfhonderdjarig bestaan van het
Gymnasium alhier ziet het licht eene be
knopte geschiedenis van deze Inrichting
bewerkt door den Dr. B. W. Hoffmann,
Gymn. reet. en door het College van Cu
ratoren in druk gebracht. Het belangrijke
werk, dat veel merkwaardigs bevat, is fraai
uitgevoerd en is bij den boekhandel ver
krijgbaar gesteld.
De leerlingen aan de scholen voor
on- en minvermogenden waarvan de mees
ten niet zoo veel „te zoeken" hebben en
sommigen zelfs heelemaal niet door eenig
geschenk merken dat het St. Nicolaas is,
werden heden morgen aangenaam verrast
met eene bezending Sinterklaas gebak,
gestuurd door de meisjes van de school
van Mej. Klomp aan de Wilhelminastraat.
Zij vonden dat natuurlijk heel aardig van
die meisjes en nuttigden het gezondene
met veel smaak. Mej. Klomp legt zeker
op deze wijze in de harten harer leerlin
gen het zaad voor de schoonste deugd, die
het kind kan sieren,de milddadigheid.-—
„Weldadigheid naar Vermogen".
Bij het Bestuur der Vereeniging hebben zich
de volgende personen voor werk aangemeld:
Een voor koetsier.
Twee voor oppasser.
Een voor ziekenoppasser.
Drie voor kantoorlooper.
Een voor portier.
Een voor schrijfwerk.
Een voor schoenmaker.
Een voor schildersknecht.
Twee voor metselaarsknecht
Een voor timmermansknecht.
Een voor koper- en metaalgieter.
Twee voor tuinmansknecht.
Een voor opzichter.
Een voor loodgietersknecht.
Acht voor aardwerkers of los werkman.
Negen voor werkster of schoonmaakster.
Een voor burgerwaschvrouw
Drie voor burgernaaister.
Een voor breister.
Een voor kookster.
Een voor baker.
Een voor loopmin.
Particulieren en werkgevers, die van deze aan
biedingen wenschen gebruik te maken, wordep
beleefd verzocht zich schriftelijk tot het Bostuuy
der Vereeniging te richten, (bus Stadhuis ofl
Doelen)
BURGERLIJKE STAND.
ONDERTROUWD.
4 Dec. PSprengers en APvan Heel
GETROUWD.
4 Dec. H. M. van de Pieterman en A
Wisker.— H. E. Vellekamp en 3 C.Kroon.
5 Dec. D. Pieneman en J.Bosch.
GEBOORTEN.
27 NovGGhlHeeremans gebImpink z_
C. H.Meijer geb.Otto z.29 Nov.M.L.
van der Aar geb. Houtkamp z.A. M.v.d.
Berk geb. Majoor d.A. v.d. Helm geb.
Kieft dGWSelle gebKort zEJ
H. v.d. Have geb. Sevenhuijsend.30 Nov..
M. v.d. Ham geb. Klinkertz.W. Scheid-
Ier geb.van Gulikz.M.Tijssengeb. Booms
z(en 1 zlevenl.)MEDuijns gebWin
terkamp z.M. Plantjégeb. Wellemad.
1 Dec. G. Lenningsgeb. Mulder z.G.M.
Abels geb. van Huizen d(levenl - 2 Dec
SWTegelaar gebPeter zJ Wildschut
gebKort z(levenl.)CEElfering geb
Dam z. 3 Dec. M. Rijneveldgeb. Poelz.
M. C. Busé geb. de Laatz.S. Prijt
geb. Puister d4 Dec. A. M. J. van Dee-
nen geb. Pollez M. E. v. Waver en geb.
vBerkel dEHarren geb Rosenhart d
5 Dec. S. P. Klinker geb. Tweehuijzen d.
MBreems gebPhilippo d
OVERLEDEN.
28 NovAvd Voordt 83 jRuijchaver-
str. C. F. Eredeker70j. Zniderstr. - G. J.
v. Paradijs '14 dg. z. Brouwerstr.29 Nov.
G. A. A. M. Wijnands geb. vanldsinga57
jKIHoulstrGBank 65 jSchotersin
gel.T. A.P Koster 1 md.d.Oranjeb.laan.
30 Nov. C. C. Jongkind23md. d. Tul»
penstr.W. Leenders 45 j. Raamst.O.
E.Kamp3md.d. Rozenstr.lDee.A.J.
van Heulen 70 jZuiderstrJHeilo 73 j
W. Heerenst.— 3 Dec. E. Serneegeb. van
Leeuwen 76 j Jaasweg.4 Dec.H.v.Haren
68 j. Spaarnw.str.H. v. Kanegom70 j
Gr Heiligland.
ORGELBESPELING
in de Groote- ot St. Bavokerk alhier op
Dinsdag 10 Dec. 1889, des namiddags van
1—2 uur door den Heer W. Ezerman.
PROGRAMMA.
1. Preludium cu PugaJ. S. Bach.
2. Recordare uit Mozart's Requiem.R. Schaab.
3Sonate No. 4Mendelssohn.
a. Allegro con brio.
b. Andante religioso.
c. Allegretto.
d. Allegro maestoso e vivace.
4. Marche religieuseGigout.
5. Finale.
