De deliberatiea van Haarlem's
Vroede Mannen
over 't geschenk aan Koning Philips'
Vierde Echtgenoote.
A°. 1570.
Het is van algemeene bekendheid, dat
in vroeger tijden, de Landsheer, als eige
naar van den grond, dezen door hem
werd verpacht of verkocht, met of zonder
bijzondere voorwaarden, zooals tiend
recht, erfpacht of andere recognitiën.
Van den gebruiker kon hjj, behalve eene
belasting als verponding bekend, jaarlijks
een zekere som eischen, waarvan geen
verantwoording was verschuldigd, en
die den naam van „bede" droeg.
Wanneer in den tijd, waarvan we nu
spreken, de Staten deze bede inwillig
den, maakten zij eene repartitie, hoeveel
iedere stad daarin zou moeten bijdragen,
en gewoonlijk was een zoodanige som
eerst na ellenlange protestaties, 't zij
geheel 't zij gedeeltelijk te innen.
Ingeval van oorlog, huwelijk van den
Landsheer of andere buitengewone geval
len, werden „extra-ordinaris beden"
gevraagd, die of wel eens werden ge
weigerd, doch begrijpelijk anders niet
zonder groote tegenwerpingen en beknib
beling werden toegestaan.
Wat Haarlem betreft, maakt de Tre-
soriers-rekening van 1571 voor't laatst
inentie van de gewone Beden. In
die van 1572 wordt er niet van gespro
ken, terwijl die van 1573 de daarvoor
bestemde post als volgt relateert
„Stadtsportie van(de) bede ons G(enadi-
gen) heeren sconnincx als grave van
holl(an)t alsoe van des(en) jaere de bede
geen loop heeft gehadt, ergo Nijet."
In 1583 vinden wij indezelfderekening
als eerste uitgaaf onder 't „capittel van
„penningen die de Stadt inplaetse van
„de ordinaris bede plag te contribueren
„en nu bij forme van Verpondinge gaet
»ixm iii jg iiii Sch."
Dit, als korte inleiding tot de zaak
aan 't hoofd dezes vermeld.
In 1570 behaagde het onzen Landsheer
Philips II van Spanje den Demon van
het Zuiden, vermoedelijk moordenaar
van zijn zoon Carlos, maar zeker en
onbetwistbaar indirect moordenaar van
onzen Vader det Vaderlands zich voor
de 4de maal in den echt te begeven, en
wel met de 19jarige Anna van Oosten
rijk, dochter van Keizer Maximiliaan II,
zjjn oom. De reis van de aanstaande
Koningin leidde van Weenen over Nij
megen en den Bosch naar Vlissingen, van
waar zjj in 8 dagen op 't Spaansch
gebied landde.
We moeten hierbij even de ridderlijke
houding van Prins Willem I releveeren,
die aan zjjn gemachtigde over de zee
zaken Joan Basius, last gaf, om zorg
te dragen, dat de vloot, die Haar over
bracht, niet door de Nederlandsche sche
pen zou worden bemoeilijkt.
De algemeene Staten werden door
den Hertog van Alva aangemaand om
naar ouder gewoonte eene schenking te
doen. Door den president van 't Hof
werd voorgesteld om namens de Neder
landen H. M te beschenken met hon
derd duizend goude kronen, waarin de
portie voor Holland 29 duizend ponden
zou bedragen, evenwel met conditie, dat
dit bedrag niet in geld zou worden op
gebracht, doch „in tapijten, lijndewaet
„ende andre meublen gearmoyeert mitte
„wapenen van alle provinciën daeraen
„contribuerende uyt een ewige memo
rie."
Tevens bevatte deze aanmaning het
bevel, dat de Slaten hun afgevaardigden
moesten zenden naar Nijmegen, tegen
den 8»ten of uiterlijk den lOden Augus
tus, daar H. M. dan in die plaats zou
vertoeven. Zjj was daar van 1417 Aug.
Vgl. Geld. Volksalm. 1895, bi. 121 e. v.J
De Staten stonden deze extra-ordinaris
bede toe, wegens het oorspronkelijk
voorstel, doch volgens nader bericht
van den Hertog van Alva moest H. M.
aan gereede penningen een som van 50
duizend kronen beschikbaar hebben,
welke bij de kooplieden werden »ge-
negotieert'1 waarvoor de Staten obligatien
zouden geven, waarvan de portie van
Holland op 15000 ponden, te betalen in
November, werd berekend.
Daarbij werden nog zwaardere lasten
gesteld, blijkende uit de hierna volgende
archiefstukken, welke ik in haar geheel
weergeef, en m. i. het drukken waard
zijn.
den Haag. M. G. Wildeman.
1 Augusti 1570 (Besol. Vrocdsch.)
Verhaelt wesende by Mr. quiryn
diricxsz burgemr. hoe dat hy methennck
van Wamelen mede burgemr ter dach-
vaert geweest was in den hage den
XXVillen July iestleden, alwaer by
monde van myn heere den president der
Staten van hollant voorgehouden werde
hoe dat de dochter van de Keye. Mat. toe-
comende huysvr. van den Coninck van
Spaingnen onsz. alder genadichsten heere
haeren wech nemen zal deur dese Zyne
Mat». Nederlanden naer Spaingnen, ende
dat dairomme die generale Saten van
den Lande naer ouder gewoonten wel
behoirden deselve te begroeten meteenige
gentelesse en courtesie, ende d'excel''»
van den hertoge van Alva, gouverneur
etc goed dochte njjet min behorende te
presenteren dan honderl duysent gouden
croonen eens, dair inne de portie van
hollant zoude bedragen xxixm jp van
xl. grooteri, die men mitte anderen haere
Mat. nyet aen gelde maer aen tapyten,
Lyndewaet ende andere menblen, gear
moyeert mitte Wapenen van alle de
provinciën daertoe contribuerende tot
eewige memorie soude olïereren, ende
hen vinden tegen den vijjen deser maent
tot Nyeumegen om(m)e den x<m derselver
maent (alsoe haere Mat. alsdan daer
soude wesen) eyntelycke antwoorde Inne
te brengen ende is geresolveert dat die
daecvaeit hen zal converseren mitte
andere steden, ende bedingen dat tlant
van hollant nyet voirder en zal contri
bueren dan haere gewoonl. portie in de
voirsz. petitie.
19 Sept. 1570.
Werde de voirsz. Wethouders en Ra
den bij missive van den hove van hol
lant nae t scryven van zijne Excelled
voorgehouden hoedat na dacceptatie van
de hondert duysent croonen die by den
Staten van herwertsovere, de coninginne
tot Nyeumegen tot tapesserye ende lyn
dewaet beloeft waeren, de voorz. Zyne
Ext'» verstaen hadde dat haere Mat. 0m
zekere saicken de somme van vyftich
duysent croonen in gereede penningen
wel van doene hadde ende tevreden was
die ander vyftich duysent croonen tot
tapetserye, lynwaet en anders geem-
ployeert te worden, dat daeromme Zijne
Excellentie deselve pen(n)ingen voir
haere Mat. van zekere coopluyden gelicht
hadde, mit belofte van verzekertheyt van
obligatien van vyftich duysent ponden
van (del staten van hollant. Ende o»er-
sulcx begeerde dat die Staten van hol
lant overzeynden souden de obligatie
van vyftich duysent ponden te betaelen
ten lancsten int eynde van de maent
Novembris eerstcomende omme te ver
hoeden lange interesse. Ende nae delibe
ratie werde geconcludeert dat men ach
ter volgende tconsent bij de Staten tot
Nyeumegen gegeven de Mat. soude ge
lieven ende accorderen obligatie van
vyfthien (sic) duysent ponden mits heb
bende alleer men die obligatie overlevert
descharge ontfangen van de finantien.
7 Dec. 1570.
Als geleesen was hoe dat in de laetste
dachvaert gehouden In den hage den
xxviijen novembris Iestleden zoe bv monde
van mijn heere den president als bjj
missive van Zyne Ex'i» den Staten voor
gehouden dat zy souden doen verzegelen
een obligatie van xvm jg van xl grooten
achtervolgende huer presentatie in min-
deringe van huer consent, in de schenc-
kinge de Mat. van de coninginne binnen
nyeumegen gedaen ende voorts opbren
gen xiiijm gelycke ponden In handen
van den tresorier generael voortvolle fur-
nis8ement van xxixm jg die Zyne Excel
lentie begeerde opgebracht te worden
by den staten van hollant in de voorsz.
schenckinge zonder prejudicie voor den
toecomenden tyt van de quotisatie van
hollant uit repartissement van een ge
nerale somme over de Landen van her
wertsovere. Ende dat zij mede verzegelen
souden obligatien totter somme van
hondert vyftich duysent gelycke ponden
te lossen Sint Jansmisse naestcomende
ende dat by anticipatie opt tweede Jaer
van de beede van ijc lxxm jg soe werde
daernae gelesen zekere concept van ant-
woirde ende Remonstrantie bjj den Staten
in de voorsz dachvaert geconcipieert
inhoudende dat hoewel de staten van
hollant gewillich zyn in alles te doene
huere debvoir gelyck zyl. altyts geweest
zyn, bevindende hen nochtans alsnu in
plaetse van zyne Excellentie te geven
contentemente te remonstreren den ar
men miserablen ende calimiteusen staet,
daer tlant van hollant hen jegenwoirde-
lick Inne bevindt toegecomen den eersten
ende tweeden dagen novembris Iestleden
bjj storm inundatie en Inbrekinge ge-
nouch generaal van geheel hollant, zeer
weynich quartieren wtgesondert, ent
welck inbreuk d ingesetenen van dien
zoe geruyneert ende verslagen zyn, datter
geen groote apparentie en is binnen vele
jaeren te mogen eommen tot hueren
eersten staet. van gelycken datter in-
denselven lande van hollant en overmits
de spoliatien ende roveryen die dagelicx
ter zee geschieden sonder eenige defensie,
die nochtans by den Staten zoe int
generael als int particulier dickmaels es
versocht. Ende dat oversulcx ende omme
andere redenen in de remonstrantie
begrepen heurl. nyet mogelyck en es
Zyne Excelle tebelieven met overseynden
van de voorsz. obligatien geljjck zij
gaerne gedaen souden hebben staende
tlant van hollant in zulcken gesteltenisse
alst was voor de voorsz. inundatie als
de Staten de voorsz. obligatien deselve
van xvm te lossen een maent nae
novembre ende dandere van cm jg te
lossen zes weecken na Sint Jansmisse,
hebbende ge versouckende daer
omme dat Zijne Excelle hunl. dieshalven
wel houden voor geexcuseert ende sich
int opbrengen van de geconsenteerde
beede van iiclxxjm-g hem laeteconten-
teeren mit tgeene dat die ontfanger van
de voirsz. bede sonder exactie zal
connen gecrygen, desgelyck dat deselve
Zijne Excelle. denselven Staten wel gun
nen alterminatie voor een Jaer van 't
derde payement van de honderstepeninck
ende van de xxixm jg in de schenckinge
van de Coninginne die noch njjet dan op
gracelycke termynen zyn geeijscht ge
weest noch geconsenteert presenteren de
voirsz. staten in alles te doene dat heurl.
vuyterlick zal mogenDairby
mede versouckende dat Zjjne Excellentie
believe omme dondersaten van hollant
te geven eenich contentement, effectuel
te doen betaelen den crediteur van den
gebannen ende geexcuteerde van huer
duechdelyck achterwesen dat zij soe
lange gederft hebben. Ende voorts dat
Zyne Excelle. believen wille dat
de ontfangers van de staten ende tre-
soriers van de steden betaelende de
rentiers ende nemende van huer quitan-
tie dair inne doen insereren belollenisse
vande selve rentten t.e restitueren, zoe
verre als namaels vuyt crachte vant
pardon generael geordonneert werde
zulcx te geschieden van 't selve pardon
te laeten zoe de staet ende den sorge
ende ampt te laeten den rentiers die t
beneficie vant voorsz. pardon behouven
liever dan generaèlycken die goede no
table ende directelycke gequalifieerde
personen te doen comen in eenige suspec-
tie van saicken die zjj meer schuwen
souden dan die doot. Ende nae rype
deliberatie is geresolveert dat men de
voirz. geconcipieerde remonstrantie nyet
alleen by gescrifte maer oock staetsge-
wys bjj monde Zjjne Excellentie soude
aendienen, dair by vougende een cleyn
Recultgen van deinundatie
ende miserable state slants van hollant
ten eynde Zjjne Excellentie dairaff van
als betert geadvertiert zal mogen werden
ende de ondersaten van hollant geen
clagen over de staten en hebben, of
ingevalle tmeerdendeel van de andere
steden de voirsz. resolutie alhier genomen
nyet en behaechde zal alsdan die ter
dachvaert reyst hem conformeren mit
het meerendeel van die staten.
1 Maart 1571.
Gelesen zjjnde zekere antwoerde by
de Excelltie van den hertoge van Alva
overgesonden op zekere remonstrantie
nyet alleen beroerende de verzegelingen
van oblie, van cm jg te betaelen in de
pinxemarct vuyte geconsenteerde beede
ende quytscheldinge van den iijen ter-
myn van den een penn. ende bede van
jjc lxxjm jg by de staten van hollant
geconsenteert, die overmits de groote
Inondatie ende sobere staet van hollant
ende anders in die voirsz. remonstrantie
begrepen by den staten van hollant op
gebracht moste werden, waer oick die
schenckinge der Coninginne gedaen tot
Nyeumegen ende 't versouck omme te
commen tot betalinge van de Rentten ge-
ypotekeert opte goeden van de fugitiven
en afdoeninge van zekere clausule die
de rentiers geordoneert werden te stellen
in haer quitantie werdt bevonden die
nyet conform te wesen mitte voirsz.
remonstrantie ende daeromme navol
gende deselve' antwoirden ter comuni-
catie geleyt oft nijet geraden en waere
op de voorgaende remonstrantie te in
sisteren ende staetsgewys boven aen
zjjne Extie trecken tot verlichtenisse
vant lant van hollant Ende is geresol
veert dat men zal accepteren de ant
woirden by zjjne Excellentie gedaen van
den lesten termijn van den ci penn.
Ende voorts staetsgewys by die voor
gaande Remonstrantie insisteren, daerby
vougende van de piraten die dagelicx
den stroom beroven. Ende wordt nyet-
temin die ter dachvaert reyst volcome-
lycken in alles gecomitteert."
Niet in de gelegenheid zjjnde een en
ander met de oorspronkeljjke bescheiden
te vergelijken zijn enkele woorden weg
gelaten, die in de kopy niet te ontcjjferen
waren.
God rukt bjj DE ERVEN LOOSJES, te Haarlem.
