DEMOCRATIE.
4
DOOR
Dr. D. C. NIJHOFF.
16)
Twee invloeden zijn het vooral om
streeks 1640 geweest die de demo
cratische gedachte verscherpten, ten
eerste de inwerking van de in Ame
rika gestichte koloniën en ten andere
het onverdragelijk depotisme van
Laud en Strafford. Het is hier de
plaats niet, om in den breede over
Nieuw Engeland te spreken. Herin
nerd zij alleen aan de Pelgrimvaders,
die van uit Holland in New Plymouth
een democratische kerk en een demo-
cratischen staat stichttenaan de ko
lonie van Massachusetts, die, aan de
Engelsche kerk getrouw blijvende,
een soort theocratie yormde, aan Con
necticut, dat onder Hooker meer de
mocratisch was ingericht en bovenal
aan Rhode Island, dat onder Roger
Williams een zuiver democratische
staat werd. Van deze kolonisten in
de nieuwe wereld ging een invloed
uit, die als een zuurdesem in het
moederland werkte. Er bleef name
lijk een innig verband bestaan tus-
schen de kolonisten en hunne bloed
verwanten en van mond tot mond
gingen de levendigste verhalen van
hun vroomheid en welvaart. Hoe som
berder het in Engeland werd, des te
grooter werd het getal landverhui
zers. Anglikaansche dominee's klaag
den dat hun gemeenteleden uit Enge
land als uit Babyion vluchtten. Typisch
is o.a. Hooke's New-Engelands tears
for Old England's fears. Daarin wordt
o. a. beschreven, hoe de kolonisten,
die voor een wijl hun oude vader
land bezochten, aldaar vol innig ver
langen werden benijd en uitgehoord
en uit den titel reeds blijkt hoe groot
de sympathie van de pelgrims was
voor hunne oude landgenooten, welk
een tranen ze schreiden over de ang
sten, door hen uitgestaan.
Het is bekend, hoe groot die ang
sten voor het jaar 1640 in Engeland
waren. Laud en Strafford boezem
den overal met hun Sterrekamer en
Hooge Commissie duizend vreezen in
en de Anglikaansche Episcopaalsche
kerk steunde met al haar macht hun
wereldlijk en geestelijk despotisme.
Van den beginne af was die kerk,
die niet uit den Protestantschen geest,
maar uit hof-intriges geboren, de krui-
pendste voorstandster der tyrannie
geweest en 150 jaren lang bleef ze
de gehoorzame slavin der monarchie
en de voortdurende bestrijdster der
openbare vrijheid. Hare geliefde leer
stukken waren: het goddelijk recht
der koningen en de plicht, al hun
bevelen lijdelijk te gehoorzamen
Op dien slaafschen geest der episco
paalsche kerk schijnt slechts een uit
zondering geweest te zijn in bisschop
Poynet van Winchester, die in een
kleine verhandeling over de staatkun
dige macht voor de rechten der on
derdanen met kracht te velde trok.
Doch deze uitzondering is daaruit te
verklaren, dat die bisschop schreef
onder Mary the Bloody, die de Angli
kaansche kerk vervolgde.
Tegenover de Anglikaansche Staats
kerk, die slechts het despotisme steun
de, heeft de vooruitgang en de bescha
ving, heeft de democratie by haar
opkomst in den nieuweren tijd de
grootste verplichtingen aan de gods
dienstige vereenigingen in Engeland,
die buiten de Episcopaalsche kerk
stonden, aan Presbyterianen,Indepen-
denten en Puriteinen.
De Presbyterianen, gevoed door de
Mscaulay, Essays 1868 I, p. 60.
leer van Knox en Buchanan, werden
door de maatregelen van Laud, die
zijn kerkelijk régime ook in Schot
land wilde invoeren, diep in hun in
nigste overtuiging gekwetst. Elke
poging van Jacobus I, om het Angli-
canisme in Schotland in te voeren, was
afgestuit op hun krachtig verzet. Geen
wonder, dat de dwangmaatregelen
van het jaar 1639 hun taal en hou
ding verscherpten. Vooral in de ge
schriften van Rutherford vinden we
de volledigste uiting van de politieke
gedncbten der Noordelijke Presbyte
rianen. Zijn boek: Lex Rex was in
elks handen en daarin werden kwes
ties behandeld, die in tijden van vrede
als verraad zouden zijn beschouwd.
Rutherfort aarzelt niet, de stoutste
uitspraken te doen hooren. B v. Alle
jurisdictie van menschen over men-
schen is kunstmatig. De regeerings-
vorm wordt door overwegingen van
doelmatigheid bepaald. Aristocratie is
even overeenkomstig met de natuur
als monarchie, doch indien de laatste
gekozen wordt, dan moet het volk de
koninklijke macht bij oneen gewicht
afwegen en toemeten en ook niets
meer, op voorwaarde dat zij die macht
weer aan zich zelf trekken kan, als
de voorwaarden worden geschonden.
Daar de koning een partij is gewor
den in een contract, is hij strikt ge
nomen de dienaar des volks geworden.
Het volk is de oorzaak, de koning
is het gevolg. Deze is niet gecoör
dineerd, maar gesubordineerd aan het
volk. Bloedverwantschap geeft geen
recht op den troonwant de oor
sprong der monarchie is keuze. Even
min als de koniDg kan ook het par
lement het volk weerstaan. Zijn macht
toch is geheel een zaak van vertrou
wen; maakt het parlement daarvan
misbruik; dan kan het volk de akten
vernietigen. De volkszaak is in alle
landen dezelfde, zoodat het de plicht
is van het eene land, om het andere
te helpen. Toch heeft volgens Rut-
herford, de vrijheid hare grenzen. Het
volk als geheel moge zijn recht heb
ben, daarom mogen nog niet de samen
stellende deelen daarvan doen en
denken wat ze willen. Voor de In-
dependenten koesterde de schrijver
dan ook minachting; doch hij zelf
werd ook onder de vijanden van
gewetensvrijheid gerekend
Op de Engelsche Presbyterianen
maakte het werk van Prynne: So
vereign power of parliaments, natuur
lijk nog grooter indruk. De stellingen,
daarin verkondigd, waren zeer revo
lutionair. Wel werd het koningschap
nog verdedigd; maar de koning moest
het algemeen welzijn zijner onder
danen dienen. Deed hij dat niet, dan
waren Wenceslaus, Maria Stuart,
Filips II sprekende bewijzen voor
het recht van het volk, ze af te zetten.
De koning, een schepsel van het volk,
door het volk gemaakt, kon ook on
gemaakt blijven.
Toch waren de beginsels en doel
einden van de Schotsche en Engelsche
bestrijders van den koning zeer ver
schillend. De theocratische tendenzen
der Presbyterianen werden o.a. door
de Erastianen, vooral bij monde van
Selden, krachtig bestreden. Wie was
Seldenf Volgens Hugo de Groot de
Glorie van Engeland had Selden
het vooral tegen de kerkelijke pre
tensie van de Presbyterianen. Hef
tig was hij zelfs tegen de aanmatiging
der geestelijkheid in zaken van den
godsdienst.
Wat zijn democratische gedachten
aangaat, die vinden we zeer sterk
uitgedrukt in zijn Table Talk. „Een
koning is een ding, dat de menschen
Zie Milton's sonnet.
Selden was de schrijver van Mare Clau
sula als tegenhanger van Grotius Marelibe-
rum.
hebben gemaakt ten behoeve van hun
eigen zaken, voor hun veiligheid en
rust. Koningen zijn alle individuen;
er bestaat geen species van konin
gen Het volk in zijn geheel is
de ware en eenige souverein
De vraag: Mogen onderdanen de
wapenen opnemen tegen hun vorst,
komt op het volgende neer: Hier
ligt een shilling tusschen onstien
stuiver daarvan zijn de uwe, twee
stuiver van mij. Ik ben de koning
over mijn twee stuiver even goed als
gij over uw tien. Wilt gij dus mijn
twee stuiver wegnemen, dan zal ik
die mot hand en tand verdedigen,
want wij beiden hebben dezelfde rech
ten, beiden zijn we vorsten. Wilt
gij weten, wat de gehoorzaamheid
aan den koning eischt. Zie dan het
contract in, dat tusschen hem en zijd
volk is gesloten. Als dat contract
wordt verbroken, dan is de beslissing
aan de wapenen. De Table Talk van
Selden is vol van dergelijke geestige
zetten.
Ondertusschen trad er een nieuwe
gevaarlijke vijand van het] Presby-
terianisme op in het nieuwe radica
lisme, dat zich onder de Independen-
ten hoe langer hoe sterker deed hooren.
De Presbyterianen, die eerst met de
volkspartij waren meegegaan, scheid
den zich daarom allengs van hen af en
kwamen tot een Compromis met den
Koning. Doch ook het republikeinsch
ideaal der Independenteo maakte
slechts zeer langzaam vordering In
1643 kwam Henry Marten nog in
den Tower, omdat hij in het Parle
ment met toepassing op Karei I de
woorden had uitgesproken: «Beter
ééne familie ten onder, dan vele"'.
Toch was Mariana's boekDe Rege
zeer veel onder de Independenten
verspreid. In 1645 kwam het keer
punt. Marten kwam niet alleen uit
den Tower in het Parlement terug
maar ook mannen als Sidney, Blake,
Ireton, Ludlow e. a. namen toen voor
het eerst daarin zitting. Zeker, de
Independenten hadden geen vaste
politieke belijdenisbij velen speelde
het geloof aan het duizendjarig Rijk
en het antinomianisme een groote rol.
Doch hun radicalisme werd steeds
scherper. Grooten invloed daarop had
de verschijning in Engeland van Hugh
Peters, den vicaris-generaal van de
Independenten in Oud en Nieuw En
geland. Deze was jaren lang in Ame
rica geweest en was doortrokken van
de beginselen van Roger Williams
uit Rhode Island. Toen daarbij Karei
I in 1645 zijn groote nederlaag bij
Naseby leed, openden zich alle sluizen
van het radicalisme, dat in de ver
schillende godsdienstige secten allengs
was opgehoopt.
II.
De mannen, die den eigenlijken
doorslag gegeven hebben, om tot een
Republiek te komen, waren de Le
vellers. Uit onderzoekingen in de
Clarke Papers is het ten duide
lijkste gebleken, dat de Levellers niet
zijn geweest in die dagen die woes
telingen, waarvoor men ze vroeger
heeft gehouden. De secte is ontstaan
in het leger en wel ten gevolge van
wanbetaling door het Parlement, dat
de soldaten in 1647 zonder betaling
naar huis vyilde zenden. Hun inspi
rator was bovenal de geduchte pam-
flettenschrijver Lilburne, wiens ge
schriften „Englands misery and re
medy; Englands birthright juctified
against usurpation royal or parlia
mentary", een verbazenden opgang
maakten. Vooral zjjn beroep op de
souvereiniteit van het volk sleepte
onweerstaanbaar mee. Onder het leger
niet 't minst onder de terecht mui
tende soldaten, maar ook onder de
natie genoot de Lilburne de hoogste
populariteit. Daardoor ontstond een
geweldige strijd tusschen een deel
van het leger en het Parlement. Ge
ruchten als b. v. dat Cromwell en
Fairfax zich nog met den koning
wilden verzoenen, bliezen het vuur
nog meer aan. Wijd en zijd was de
vrees onder het volk verspreid, dat
de overwinning op de onderdrukkende
macht vruchteloos voor het volk zelf
zijn zou.
Cromwell wist door zijn militair
genie wel het oproer onder de sol
daten te bedwingen doch moest ook
aan hun eisch van algemeen stem
recht te gemoet komen, zooals blijkt
uit de rapporten van een samenkomst
te Putney, door de Clarke Papers
meegedeeld. Later bleek dit van wei
nig waarde te zijn. Ireton, een der
knapste legerhoofden onder Crom
well, van wien men zeide, dal slechts
Cromwell de kogels afvuurde, die
Ireton gesmeed had, was en bleef hun
voornaamste bestrijder. Vast overtuigd
van het noodzakelijke van het mo
narchaal element in de Republiek,
was Ireton vooral de man, die het
dictatorschap van zijn meester voor
bereidde, al ontviel hij dezen reeds
in 1651. Heftig bleef Ireton tot zijn
dood toe gekant tegen het Datuur-
recht een sterke regeering was zijn
eerste geloofsartikel. Waren echter
tijdelijk de Levellers verzoend, zoodra
de monarchaal oligarchische politiek
van Cromwell had gezegevierd, wer
den ze, gelijk we zien zullen, de
gevaarlijkste tegenstanders.
Ondertusschen was het lot van
Karei I door de zuivering van het
parlement van zijn presbyteriaan-
sche meerderheid beslist. De Pres
byterianen zouden voor den koning
partij trekken, zoolang deze hun kerk
steunde; maar buitendien waren ze
veel minder democratisch dan de In
dependenten. Baillie, Clement, Wal
ker en Prynne verafschuwden tot het
laatst toe de toegepaste volksmacht.
Henry Marten, Ludlow e.a. over
wonnen, de Presbyterianen werden
verjaagd, de republiek afgekondigd
en Karei I onthoofd.
Op den 4 Juni 1649 besloot het
parlement tot het aannemen dezer
drie grondstellingen: 1. Het volk is
onder God de oorsprong van alle
ware macht; 2. De Commons" van
Engeland, verzameld in parlement,
gekozen door en vertegenwoordigende
het volk, heeft de hoogste macht
3. Wat ook als wet is ingeschreven
of verklaard door de „Commons", in
het Parlement verzameld, heeft kracht
van wet, al ontbreekt daaraan de toe
stemming van den koning of van het
huis der Peers.
Een der beroemdste verdedigers van
de revolutie en de nieuwe regeering
was de dichter van Paradise lost en
Paradise regained. Milton bevond zich
in Italië sedert 1638, toen de groote
strijd tegen Karei I ontbrandde. Daar
van hoorende, vond hij het een schan
de, ver van zijn vaderland te blijven.
Wordt verrok/d.)
U it gegeven door Mr. Virth.
Gedrukt bij DE ERVEN LOOSJES, te Haarlem
