Haarlemsche Courant
Portugal onder den druk van Britsch
ultimatum.
'Nieuwsblad voor Noord-Holland
Duitsche voorzorgs
maatregelen getroffen.
Strenge maatregelen tegen
hen, die hun radiotoestel niet
inleveren.
DE KOEIEN LOEIEN OM
AARDAPPELSCHILLEN.
288e Jaargang No. 239
Bureaux: Groote Houtstraat 93.
Tel Advert. 10724, Redactie 10600
Postgiro 134938 Haarlemscbe Ct, Haarlem
Bijkantoor, Soendaplcln 37. Tel. 12230
Hoofdredacteur: F. C. Derkf
Donderdag* 14 October 1943
Verschijnt dagelijks»
behalve op Zon- en F^stdagen
Drukkerij: Z. B. Spaarne 12. TeL 12713
Kantoor lJuiuiden: Rembrandtlaan 55»
XJmui den-Oost
UI tg Graf. Bedrijven Damiate. Haarlem
K 1297
Dank zij meesterlijk beleid van Salazar bleef Portugeesche neutraliteit
behouden. Thans onbehaaglijkheid te Lissabon. De oorlog is de
grenzen des lands genaderd.
Oordeel der Wilhelmstrasse.
Het standpunt van de Wilhelmstrasse ten
aanzien van de gebeurtenissen op de Azoren
kan als volgt worden samengevat:
De (looi' Churchill als een .overeen
komst" verkondigde maatregel is tot
stand gekomen onder den druk van
eischen in den vorm van een ultimatum
door de Britsche regeering, gesteld aan
de Portugeesche regeering.
De Portugeesche regeering heeft zich met
het oog op de afpersingen en dreigementen
blijkbaar niet in staat geacht, zich egen de
zen druk te verzetten. Wanneer Churchill
zich beroept op een verdrag uit het jaar 137 3
dan is hier sprake van een doorzichtige pro-
pagandatruc. daar dit verdrag geen betrek
king heeft op de kwestie der neutraliteit,
doch beschouwd moet worden als een kolo
niale overeenkomst van bescherming, die in
den loop der tijden reeds lang is achter
haald en ten doei had Engeland de moge
lijkheid te geven zich te vergrijpen aan het
Portugeesche koloniale bezit. De thans ge
sloten overeenkomst vormt een nieuw lid in
de reeds lange keten van-woordbreuken, die
Engeland tegen Portugal bedreven heeft. In
dit verband moet herinnerd worden aan de
plechtige verklaringen die Engeland en de
Ver. Staten bij de landingsactie in Afrika te
genover Portugal en Spanje hebben afgelegd.
In een officieele Britsche verklaring van
November 1912 wordt gezegd: ,,De Portu
geesche regeering krijgt de garantie, dat het
in de bedoeling ligt van de regeering van
zijne Britsche majesteit, dat noch Portugal,
noch een van zijn overzeesche gebieden be
trokken worden bij vijandelijkheden, die uit
deze operaties zouden kunnen voortvloeien.
De regeering vin zijne majesteit heeft even
min de bedoeling eenige actie te ondernemen
die de Portugeesche gebieden, hetzij in eigen
land of overzee, bij oorlogshandelingen zou
kunnen betrekken."
Men is er te Berlijn van overtuigd, dat bij
de actie van Churchill tegen Portugal sprake
is van de poging om de Portugeesche neutra
liteit in haar fundament te treffen en te tor-
pedeeren. Bovendien betreft het hier een
poging om kort voor het begin van de confe
rentie der ministers van buitenlandsche- za
ken te Moskou een parade-succes te boeken,
en voorts om de poging, de gevolgen ya.n de
herlevende Duitsche duikhootaotie te ver
zwakken. Het Britsche optreden is het beste
bewijs voor Engelsche meedoogenlooze en
onscrupuleuze houding tegenover vrienden
en bondgenooten. Aan alle overige neutrale
staten moet het duidelijk zijn, dat de nieuwe
actie tegen Portugal ook op Timor is de
Portugeesche souvereiniteit door Engelsche
contingenten geschonden een illustratie
vormt van de politiek van geweld der Brit
sche regeering tegenover de kleine volken.
Voor de rijksregeering vormt deze jongste
ontwikkeling geen verrassing. In Berlijn was
men sinds lang op de hoogte van de plannen
der Ver. Staten en der Britten tegenover de
Azoren. Alle vroegere pogingen, die direct of
indirect bijv. via de Braziliaansehe regee
ring ondernomen zijn, zijn mislukt op de
standvastige houding van de Portugeesche
regeering. Pas de stappen in den vorm' van
een ultimatum van den kant van Engeland
hebben het prijsgeven van de Azoren be
werkstelligd.
De reactie in Portugal,
Het beschikbaar stellen van steunpunten
op de Azoren aan de Engelschen is voor het
Portugeesche publiek over het algemeen vol
ledig onverwachts gekomen. Hoewel de pu
blicatie geschied is in een vorm waarbij het
zwaartepunt gelegd wordt op de handhaving
van de Portugeesche. neutraliteit, valt het
toch niet te verwonderen, dat deze wijziging
in de Portugeesche buitenlandsche politiek
bezorgdheid heeft gewekt en in een alge-
meene gereserveerdheid tot uiting is geko
men.
Naast den indruk, dat Portugal een van
zijn souvereine rechten heeft prijsgegeven,
heeft men het opbehaaglijke gevoel, dat de
oorlog dichter bij Portugal in de buurt is ge
komen en dat is het wat het Portugeesche
publiek het meest verafschuwt.
Stellig geeft men toe, dat het den minister
president weer eens gelukt is Portugal bui
ten den oorlog te houden maar de prijs, die
daarvoor betaald moest worden, acht men
zeer hoog vooral omdat juist op die manier
de mogelijkheid grooter wordt, dat Portugal
bij den oorlog wordt betrokken.
In politieke kringen, die een zelfstandig
oordeel behouden hebben, verneemt men
scherpe opmerkingen over het bondgenoot
schap met Engeland, dat weliswaar voor En
geland voordeelen brengt, maar voor Portu
gal niets dan nadeelen oplevert. Helaas is
dat altijd zoo wanneer er een bondgenoot
schap gesloten wordt tusschen een sterken
en een kleinen staat maar dit is heel in het
bijzonder het geval, wanneer de sterke staat
Engeland heet. Engeland maakt van zijn
bondgenootschap met Portugal gebruik om
steeds nieuwe concessies af te dwingen. Het
is kenmerkend, dat deze nieuwe zet van de
Britsche politiek juist geschiedt op het mo
ment, dat voor de Angelsaksische scheep
vaart het gebruik van de Azoren van drin
gende beteekenis wordt rnet het oog op de
nieuwe aanvalsgolf van de Duitsche duik-
booten.
De Portugeesche politiek is dank zij de
meesterlijke bekwaamheid van Salazar in
staat geweest totdusver de neutraliteit zon
der al te groote concessies van den kant van
Portugal te behouden. Nu echter blijkt dat
Engeland zoodra er vitale belangen op het
spel staan de belangen van zijn bondgenoot
over het hoofd ziet. Het spreekt vanzelf, dat
dergelijke gedachten niet tot uiting komen in
de pers. De Portugeesche ochtendbladen hou
den zich weliswaar alle in uitvoerige com
mentaren met deze gebeurtenis bezig, maar
zij houden zich binnen het kader van de aan
de pers verstrekte instructies, die de minis
ter-president persoonlijk aan de hoofdre
dacties der bladen heeft verduidelijkt.
In dezen zin wordt het sluiten van een
verdrag met Engeland beschouwd als een suc
ces van de Portugeesche buitenlandsche poli
tiek en als de logische consequentie van het
600-jaar oude bondgenootschap tusschen En
geland en Portugal. Uiteraard wordt de
grootste nadruk gelegd op de handhaving van
de neutraliteit alsmede op het feit, dat de
troepen na afloop van den oorlog van de
eilanden worden teruggetrokken. Alle bladen
wijzen in hun opschriften speciaal op deze
beide punten. Ook wordt eraan herinnerd,
dat het Iberische blok behouden blijft.
In toonaangevende kringen te Berlijn wordt
te kennen gegeven, dat het gejuich der Anglo-
Amerikanen over hun coup ten aanzien van
de Azoren wellicht ietwat voorbarig is.
De militaire, resp. strategische voordeelen,
die men zich aan gene zijde van de bezetting
belooft, zullen, zoo wordt verklaard, waar
schijnlijk door de voorzorgsmaatregelen opge
heven worden, die van Duitsche zijde in volle
bekendheid met de sedert lang ondernomen
manoeuvres tijdig genomen zijn.
Verwacht moet worden, dat een officieel
standpunt van de rijksregeering binnenkort
zal afkomen. In de Wilhelmstrasse heeft men
desbetreffende verwachtingen gewekt. Daar
bij zullen dan waarschijnlijk preciseeringen
gegeven worden ten opzichte van de conclusies
die van Duitsche zijde getrokken worden uit
het optreden der Engelschen
In Japansche deskundige kringen verklaart
men, dat achter het sluiten van dit verdrag
klaarblijkelijk een zeer sterke druk staat. Men
voegt hieraan toe, dat Portugal klaarblijkelijk
heeft moeten toegeven door de Britsche ma
noeuvres, aangezien'het de moeilijkheden wil
de overwinnen, die voortvloeien uit de goede-
renschaarschte op het Iberische schiereiland.
Men wijst op het feit, dat het accoord de
levering van Britsche goederen aan Portugal
inhoudt.
Japansche rijksdag bijeengeroepen
Bij keizn'.ijk besluit is de Japansche rijks
dag bijeengeroepen op 25 -October a.s. voor
een bijzondere zitting die drie dagen zal du
ren.
Noodexamen op middelbare
scholen.
Naar wij vernemen bestaat het plan op de
middelbare scholen en gymnasia een nood
examen in te stellen voor jongelui uit de
hoogste klassen, die tusschen 1 October en 31
December 19 jaar worden. De bedoeling is, dat
dit examen, dat nog vóór 1 Januari 1944 ge
houden zal worden, afgenomen wordt door
directeur en leeraren van de scholen.
Het diploma, dat verkregen wordt, indien
het nood-examen met gunstig gevolg afgelegd
zal zijn, zal dezelfde rechten geven als het
normale diploma.
„EEN NEDERLANDSCHE VROUW AAN
HET WOORD".
De titel van het praatje van Max Blokzijl
hedenavond uit te zenden over Hilversum I
óm 18.45 uur, luidt: „Een Nederlandsche
vrouw aan het woord".
MOSKOU.
D. - Nog enkele dagen en de conferentie
tusschen de ministers van buitenlandsche
zaken van de Vereenigde Staten, Engeland
en de Sovjet Unie zal beginnen. Als datum
wordt 17 October genoemd en men ver
wacht, dat de besprekingen ten minste
veertien dagen zullen duren. Cordell Huil
de vertegenwoordiger van Amerika, wa-
een paar dagen geleden al op weg naar Rus
land en zal er thans wellicht reeds gearri
veerd zijn.
Gisteren hebben wij er in het artikeltje
.Aan den vooravond van de conferentie tr
Moskou" al op gewezen, welke bezwaren e:
op deze conferentie overwonnen zuller
moeten worden. Die bezwaren zijn ever
talrijk als gewichtig en men zou kunnen
zeggen, dat er feitelijk, geen der bij deze
conferentie betrokken partijen is, die niet
met angst en beven den afloop der bespre-
ingen tegemoet ziet.
Daar zijn om te beginnen de conferee-
rente partijen zelf. Stalin heeft dit jaar ge
soebat en gesmeekt om een tweede fron'
natuurlijk ter ontlasting van den Duitscher
tegenstand in het Oosten en het kan voor
Eden noch voor Huil aangenaam zijn. straks
te moeten erkennen, dat de Anglo-Ameri-
kanen geen kans hebben gezien, het tot eer
tweede front te brengen. Daarover zuller
ongetwijfeld bittere woorden vallen en on
der die omstandigheden wordt de taak var
beide Westersche afgezanten alles behalvf
gemakkelijk. Want niet alleen hebben zi:
Stalin te sussen op het punt van zijn eisch
tot uitbreiding van de krijgsverrichtingen
in West Europa (immers Stalin heeft al
lang onomwonden te kennen gegeven, da1
hij wat er in Italië voorvalt weinig telt)
maar zij hebben bovendien nog een andere
opdracht meegekregen, n.l. het Kremlin te
animeeren tot een conflict met Japan en
zoo het daartoe niet bereid is, het voor het
minst te brengen tot het afstaan van steun
punten ten behoeve van de Amerikanen in
hun strijd tegen het land van de rijzende
zon.
Men zou dan ook zeggen, dat de Russer.
op deze conferentie de sterkste troeven in
handen hebben en voor de naaste toekoms
is dit ongetwijfeld het geval. Doch Stalir
moet vooruitzien en zal den boog niet al te
strak kunnen spannen. Want Rusland
droomt nog steeds van een toekomstige in
vloedssfeer in den Grooten Oceaan. En te
land interesseert het zich nog altijd voor dc
positie van Korea en ziet dit gebied reed»
verdeeld in een Chineesch en een Russisch
protectoraat. Voorts is daar de vraag, welk?
houding Rusland zichzelf toebedeeld
wenscht ten aanzien van Iran en Irak en
men weet uit de jongste geschiedenis, dat
Stalin op dit punt zich niet erg bescheiden
heeft getoond. Oud, zeer oud zijn vervolgens
de Russische aanspraken op de Turksche
zeeëngten. Van recenter datum is de Rus
sische honger naar de Oosteuropeesche ge
bieden van Finland tot Bessarabië en nieuw
is het denkbeeld van Sovjet Rusland al?
Middellandsche-Zeemogendheid.
Voor de bereiking van dit alles of vooi
gedeelten er van kan Stalin een goede ver
standhouding met de Anglo-Amerikaansche
partners niet ontberen en het is dan ook
zijn eigen belang, zijn misnoegen over de
dezen zomer te kort geschoten hulp te be
teugelen. En zoo zal deze conferentie strak?
het tragi-komisch beeld opleveren van een
kapitalisme, dat den steun zoekt van het
bolsjewisme en van een bolsjewisme, dal
het kapitalisme in het gevlei zoekt te ko
men. --
Doch rechtuit tragisch is de positie van
hen, die óók partij ter conferentie zijn, doch
sr niet tegenwoordig zullen wezen. Wij be
doelen de zoogenaamde vertegenwoordigers
der kleine, al dan niet bezette staten, over
wier lot, als de teekenen niet sterk'bedrie
gen. over enkele dagen te Moskou la mort
sans phrase zal worden uitgesproken.
Verleden week heeft Eden de vertegen
woordigers der Londensche emigrantenre-
geeringen bij zich ontboden en hun het een
en ander medegedeeld over hetgeen ter
conferentie te wachten staat. Het kan nief
verbazen, dat er op deze bijeenkomst een
sterke nervositeit aan den dag trad en dat
zoowel Roemenen als Joego-slaven, Grie
ken als Polen hun hart vasthielden bij de
gedachte, welke nationale belangen -3aai
straks in Moskou verkwanseld zullen wor
den. Het was hun immers zonder meer dui
delijk, dat Engeland zich reeds lang de
handen gebonden had!
Het is naar aanleiding van deze bijeen
komst, dat de Londensche correspondent
van „Stockholms Tidningen" schreef, dat in
het kader van de gemeenschappelijke Ame-
rikaansch-Britsch-Russische politiek „zelfs
het Poolsche probleem zal kunnen worden
opgelost". Iedereen begrijpt, wat dit voor
Polen zal kunnen beteekenen. En de New
Yorksche correspondent van de ..Svenska
Dagbladet" gewaagt "van een politiek van
„nieuw realisme", waartoe Amerika door
een alomvattende overeenkomst met Rus
land besloten is. „In het teeken van dit
nieuw realisme heeft" al-dus de journa
list „Washington op het oogenblik niet
veel neiging, moeite te gaan doen voor Fin
land en wat de Baltische landen betreft zal
men ook al zonder veel moeite den Russen
tegemoet kunnen komen".
Wat den Balkanlanden te wachten zou
staan ingeval Finland, Polen en de Balti
sche landen Russisch protectoraat anders
gezegd: gêbolsjewiseerd zouden worden,
behoeft weinig toelichting en terecht schrij
ven de Turksche bladen, dat een eventueele
expansie van de sovjets op den Balkan voor
Turkije noodlottige gevolgen zou kunnen
hebben, zoowel op economisch als op poli
tiek gebied.
Zoo biedt de aanstaande conferentie te
Moskou voor de minderheden een trooste
loos verschiet. Het is voor sommige Neder
landers wel nuttig, eens te bedenken, dat
ook ons land tot die minderheden behoort,
dat wil zeggen, op dezelfde wijze kans loopt
door Amerika en Engeland verkwanseld en
verraden te worden als thans staat te ge
beuren met die landen, die óók eenmaal
vertrouwden, dat hun belangen bij Chur
chill en Roosevelt veilig waren.
Het was in 1940, dat Stalin tijdens he
bezoek van Molotow aan Be-liin. aan den
Führer den eisch stelde, dat de Bosporus, de
Dardanellen, de Balkan en Finland aan het
goeddunken van de Sovjet Unie zouden
worden overgelaten. Hitier weigerde cit op
de meest besliste wijze, al was het duidelijk
dat hij voor die weigering een zwaren, zeer
zwaren prijs betalen moest, zooals nog geen
jaar later zou blijken. Staiin stelt thans den
eisch opnieuw. Niet aan Hitler, die hem
manmoedig in den weg is getreden, maar
aan de heeren Eden en Cordell Hull, Chur
chill en Roosevelt. Zij zullen niet weigeren.
Zij zullen hem niet manmoeiig in den weg
treden. Zij zullen volken, staten en cultuur
waarden aan hem uitleveren.
Wie dit inziet zal beseffen, wat het Ger-
maansche Oostfront in deze dagen voor
Europa beteekent.
Huisraad en meubelen worden verbeurd
verklaard ten behoeve van slachtoffers
van bombardementen.
Nederlandsche Vrijwilligers bij de Duitsche oorlogsmarine. De
beëediging. De commandant schouwt de troepen.
(Andres/Stapf Pax c)
KORT NIEUWS
In Frankrijk is
een decreet uitge
vaardigd, waarbij
bepaald wordt, dat
zij, die Engelsche
en Amerikaansche
krijgsgevangenen
helpen, worden ge
straft met 'n maxi
mum van tien ja
ren tuchthuis of
zelfs met de dood-
Tijdens een wer
velstorm in Mexico
zijn volgens Mexi-
caansche opgaven
52 personen om het
leven gekomen en
102 gewond.
Bij de Ameri
kaansche vliegers,
dié van den aanval
op Münster niet
zijn teruggekeerd,
behoort majoor Wi-
nant, zoon van den
Amerik aanschen
ambassadeur in En
geland.
De höhere SS- und Polizeiführer maakt be
kend:
Aan mijn bekendmaking van 2 October 1943,
volgens welke aan de personen, die hun radio
toestel, voor zoover dit valt onder den inleve
ringsplicht, vóór 20 October 1943 inleveren,
vrijheid van straf wordt toegezegd, hebben
Er wordt nogmaals nadrukkelijk op gewezen,
dat tegen personen, die na 20 October 1943 nog
zonder daartoe gerechtigd te zijn, in het bezit
zijn van een radiotoestel, met bjjzondere
strengheid zal worden opgetreden.
Tegen hen kunnen volgens par. 10 van mijn
verordening van 13 Mei' 1943 betreffende het
verbeurd verklaren van radio-ontvangtoestel
len gevangenisstraffen en boeten tot een on-
beperkten omvang worden uitgesproken. Bo
vendien kunnen tegen hen maatregelen der
Sicherheitspolizei bevolen worden, in het bij
zonder ook verbeurdverklaring van hun roe
rend en onroerend vermogen. Ik vestig
er in het bijzonder, de aandacht
op, datik in ieder geval van
niet inlevering of van heime-
Iijk wegwerken van een toestel
als eersten strafmaatregel last
zal geven tot onmiddellijke ver
beurdverklaring van het.gehee-
le huisraad, met inbegrip van
de meubelen, ten gunste van
slachtoffers van bombardemen
ten.
Er wordt nogmaals op gewezen, dat slechts
die personen vrijgesteld zijn van den plicht
tot inlevering van hun radiotoestel, die in het
bezit zijn van een officieele voorloopige „Be-
scheinigung" De officieele voorloopige „Be-
scheinigungen" zijn op volgorde genummerd,
aan de eene zijde bedrukt met Duitschen, aan
de andere met Nederlandschen tekst. Boven
dien moeten de „Bescheinigungen" voorzien
zijn van een dienststempel der Dienststelle,
die de Bescheinigung heeft uitgereikt. Alle an
dere Bescheinigungen van Dienststellen of per
sonen zijn ongeldig en beschermen de bezit
ters niet tegen bestraffing, wanneer de toestel
len niet voor den vastgestelden termijn wor
den ingeleverd.
Wie een verzoek om vrijstelling van de in
leveringsverplichting heeft ingediend en tot
heden nog niet de bovengenoemde Bescheini
gung heeft ontvangen moet zijn verzoek als
afgewezen beschouwen en derhalve zijn radio
toestel onverwijld inleveren.