„se mmr
Ouders en Voogden.
Openbaar Debat.
MeÉiimt M Zijlstraat 1,
Bim-EBLUKE mm.
Sociëteit—Sportterrein
M PHOEMX"
DINSDAG 18 MAART
Willem van Zuljlen,
VOORDRACHTEN.
Schouwburg, Haarlem.
GROOT SUCCES. GROOT SUCCES.
Maandag 17 Maart 1890.
Buitengewone Voorstelling,
VERBECK,
Magie. Spiritisme.
ülagnetlsmc ilumaln.
flnthflHiiff k (Machten.
8p de Bovenzaal van „de KROON".
TE KAARLE51 TE HUUR,
Schouwburg, Jansweg.
Tooneelclub ~MULTATULI".
Vrijbuiters van Mexico.
$a afloop BAL.
Sociëteit „DE kitOOr,
Zondag 18 Maart 1890.
Twssds en laatste Voorstelling
HAARLEM TB MM.
TE HUUR:
Telegrammen.
LONDEN, 15 Maart. {Reuter.) Bij de
verkiezing voor een lid van het Lager
huis te Stoke is de liberale candidaat
Cower gekozen met 4157 tegen 2926
stemmen, welke de unionistische candi-
flnaf vprkrooo'.
LONDON, 15 Maart. {Reuter.) Uit
Sofia wordt aan de standard gemeld, dat
weer een aanzienlijk aantal officieren
zijn ontslagen wegens deelneming aan
de samenzwering van majoor Panitza.
SHEFFIELD, 15 Maart. {Reuter.) De
algemeens werkstaking zal morgen be
ginnen. Het aantal werklieden, dat dan
den arbeid zal staken, bedraagt 60,000.
Te Newcastle, Hartlepool en Stockton
zullen tevens 30,000 werklieden in de
ijzerfabrieken den arbeid staken.
De onderg-eteekende wenscht aan
Kinderen, die om gezondheids- of
andere redenen de school niet be
zoeken, of aan jongelieden, die hulp
bij studiën behoeven, de gelegenheid
aan te bieden tot het ontvangen van
privaatonderwijs in de Holland-
sche vakken en de moderne talen.
De lessen worden gegeven op elk
uur van den dag, naar verkiezing
aan huis of aan onderstaand adres.
Jb. WESTENDORP,
Hoo fdonderm ijzer.
STSOMmRTBEBICHim
Het stoomschip Zeelandkapt. Krom
wijk, van Rotterdam naar Java, vertrok
14 Maart van Suez.
Het stoomschip Prinses Amalia, van
Amsterdam naar Batavia, arriveerde 13
Maart te Genua.
GEBOORTEN
13 Maart. H. Franssen-Nederkoorn z.
- S. W. v. d. Broek-Reuter d. - G. A.
Zuidema Ribbe d. - 14. J. M. Prenen-
Swoerik z. - C. v. d. Vaart-de Jong d.
- L. W. Wildschut-Kirscn d. - A. M.
Terhorst-Rozenhart z.
OVERLEDEN
14 Maart. J. Hartog-Rcvers 95 j.
Kruisstr. - J. M. Voetelink 2 j. d,
Brouwerastr.
Adverteistiësi.
Zie vervolg Advertentiën in
het Tweede lilad.
Heden overleed onze geliefde
Echtgenoot, Vader en Behuwd-
vader
Mr. GERRIT HESHUIJSEN,
in den ouderdom van twee en
zestig jaren.
Uit alles- naam'.
E. J H. HESHUIJSEN,
geb. Geblings.
Haarlem, 13 Maart 1890.
Eenige kennisgeving.
's avonds lialf acht.
van Rotterdam.
Abonnenten hebben met eene
dame na plaatsbespreking 5 10
ct. per persoon, vrijen toegang.
Alleen het bewiji van plaatsbe
spreking geeft recht van toegang
tot de zaal.
Van af heden kunnen plaatsen
besproken worden.
Slechts eene
door den beroemden Professor
met medewerking- van zijn Sujet
Mile DE 1ARGUERIT.
Buitengewone uitsluitend nieuwe
proefnemingen.
KOLOSSAAL SUCCES,
bevestigd door de gebeele pers,
zoowel te Den Haag als
te Amsterdam.
Opening 7 uur. Aanvang 7V» uur.
Prijzen der plaatsen:
Balcon ƒ2, le Loge en Par
terre ƒ1,50; 2e Loge ƒ1,—Gaan
derij ƒ0,50.
Plaatsbespreking zooals gewoonlijk.
Zondag 16 Maart 1890,
's morgens l(tó ure.
Onderwerp
Vrije gedachte en Zedelijkheid.
In te leiden door den Heer A. H.
GERHARD, van Amsterdam.
Toegang vrig.
tegen Mei, op mooien stand: een
ruim Winkelhuis, voorzien van
ruimen Kelder, twee Zolders, Pak
huis met mooie woning. Huurprijs
f 600 'sjaars. Fr. br.: H. VELT-
HUISEN. Spaarna 104, Haarlem.
hoek van de Brouwersstraat te
Haarlem, get. No. 168zwart en rood,
Sectie F. No. 4564, groot 1 are 14
centiaren.
No. 2 Een voor weinige jaren
nieuw gebouwd Huis met Boven
woning, Poort en Erve, aan de
n/z. van de Leidsche dwarsstraat
te Haarlem, get. No. 32Azwart en
rood, Sectie F., No 5700, groot 78
centiaren en No. 5648 groot 30
centiaren.
Breeder bij biljetten omschreven.
Nadere informatiën bij bovengemel-
den Makelaar. De bewijzen van
eigendom en veilconditiën zullen
drie dagen vóór en op den verkoop
dag ter visie liggen ten kantore
van den Notaris voornoemd.
Op Zondag 16 Maart.
Beroemd Drama in 6 Tafereelen.
le Loge ƒ0,60; 2e Loge ƒ0,50;
Bak ƒ0 40; Gaanderij ƒ0,25.
Zie verder aanplakbiljetten.
Opening 6 uur. Aanvang 7 uur.
DOOR HET
Operetten- en Specialiteiten-
Gezelschap,
directie Gebroeders MARTRON,
bestaande uit:
Komische Duetten, Voordrach
ten, en Kunstenaars van
den len Rang,
met medewerking-van Van BlENE's
HOLLAKDSCH 0PERETTES-GKZELSCI1AP.
("Zie verder groote en kleine bil
jetten).
Aanvang 8 uur.
Entrée le Rang ƒ0,60, 2e Rang
ƒ0,40.
HSgT" Heeren Leden der Sociëteit
met één Dame op den len Rang
volgens gewoonte.
Plaatsbespreking Zondag van 10
tot 3 ure a 10 Cts.
Populaire schetsen op het gebied
van Land- en Volkenkunde
door
A. van der Voort Azn.
I.
DE BEVOLKING VAN JAVA.
Indien wij Nederlanders in waar
heid de groote vooraeelen erkennen aan
beschaving en ontwikkeling verbondeD,
indien we waarlijk de lessen der huma
niteit in praktijk willen breDgen, mogen
we niet rusten voor we de talrijke
bewoners van onze overzeesche ge
westen deze voordeden hebben deelachtig
doen worden. Als het waar was, dat
de Javaan al do ondeugden had, die
hem door sommigen worden toegeschre
ven, moest dat juist een aansporing voor
ons zijn om tot zijn verbetering door
goed onderwijs en beschaving mede te
werken, of Lever, er de eerste hand aan
te slaan.
Men heeft beweerd, en de redactie
van den Javabode heeft het op verschil
lende tijden betoogd, dat pogingen om
den Javaan te verbeteren zouden schip
breuk lijden. De heer Busken Huet,
zegt het Tijdschrift van Ned. Inöië,
hoewel met eenïgszins andere woorden,
die naar Indië ging om de conservatieve
beginselen te handhaven, kon niet an
ders dan de overtuiging uitspreken, dat
de pogingen om in den aanleg van den
inlander verandering te brengen, mislukt
waren. Voor dat de heer Huet naar
Indië ginghad hij zich door de studie
der talen en thnographie van den Archipel
in deze overtuiging vastgewerkt." Doch
deze beweringen worden door onder
scheidene personen weersproken. In No.
71 van den Javabode voor 1869 b. v.,
doet de heer Cohen Stuart, die eenige
artikelen over het inlandseh onderwijs
schreef, duidelijk uitkomen, dat hij de
beste verwachtingen heeft van des Ja
vaans vatbaarheid voor ontwikkeling.
„Geen twijfel, zegt hijof het zaad der
kennis zal hier een dankbaren bodem vin
deneen aantal handen wacht slechtsdat
het haar wordt toevertrouwd, om zich met
de verspreiding te belasten." En verder,
dat er dus grond bestaat voor mijn ge
voelen dat de tijd niet ver meer is,
waarop hier, even als in Britseh-Indiè',
inlandsche schrijvers zich ten volle berekend
en bereid zullen toonen tot verspreiding
van nuttige kennis onder hunne lands
lieden." Waar zulk een oordeel dooreen
kundig man wordt geuit, wiens eerlijkheid
boven verdenking is, kan het niet anders,
of we krijgen weer grond voor de hoop,
dat niet de aanleg van den Javaan,
maar wel de levensomstandigheden,
waarin hij is geplaatst, de oorzaken zijn
Teg-en 1 Mei a. s. een modern
Hoerenhuis, met 6 K. en Tuin,
550, b h. Station gelegen. Mede
een dito Burgerh. met 5 K. en
Tuintje, ƒ300,Te bevr. b d. Ar
chitect D. STORM, Haarlem.
1.
Een net Benedenhuis (Winkel),
Zuiderstraat 29. Huur ƒ2,75.
2.
Een nieuw Huis, in de Kool-
ƒ1,50.
3.
Een Huis, in de Oranjeboomslaan,
ƒ1.50. Allen per week.
Adres: Raaks 5.
V A. H. POORTMAN, Ma
kelaar, zal op Zaterdag den 29n
Maart 1890, des avonds van vijf
ure, in het Verkooplokaal cde Gou
den Leeuwte Haarlem in publieke
veiling brengen en verkoopen ten
overstaan van den Notaris W. K.
LOEFF:
No. 1. Een voor weinige jaren
nieuw gebouwd Huis, waarin
Bakkerij en Erve, aan de w/z.
van de Oranjeboomslaan, op den
van zijn geringe ontwikkeling en dat,
zooals we reeds zeiden, bij eene veran
dering daarvan, de meerdere ontwikke
ling wel komen zal. Wij staan hier ech
ter voor eene kwestie, die niet zoo lich
telijk is te beslissen, en men heeft voor
zeker een langen tijd noodig om een
juist en onwederlegbaar oordeel uit te
spreken. Nauwkeurige, onbevooroordeelde
waarneming blijft voor hen, die daartoe
in de gelegenheid zijn, een eerste
plicht.
Het germaansche ras behoort nu tot
de beschaafdste der wereld en stond toch
slechts weinige eeuwen voor onze jaar
telling zoover beneden de Romeinen in
beschaving, dat, zoo dezen er aan gedacht
hadden een oordeel te vellen over hun
aanleg, dit niet anders dan ongunstig
kon zijn geweest. Waar in de geschiede
nis vindt men het bewijs voor de stelling
dat er volkeren zijn welke niet vooruitgaan
Zoo men zich op de negers wilde beroe
pen, antwoorden wij, dat ook bij hen
vooruitgang is op te merken en feitelijk
die negers het hoogst staan, hij wie de
omgaDg met meer beschaafde Aziaten en
Europeanen, de eerste zaden tot ontwik
keling heeft gestrooid. Wel willen we
tot zekere hoogte toegeven, dat heteene
ras minder vatbaar is voor beschaving
dan het andere en dat de beschaving bij
de onderscheidene rassen ook een geheel
verschillend voorkomen moet hebben,
maar een geheel menschenras, aanleg
tot ontwikkeling te ontzeggen, is ODzes
inziens in strijd met alles wat we in de
natuur om ons heen waarnemen. Tot nu
toe hebben we nog geen gewag gemaakt
van de fijne manieren, welke den Javaan
als het ware zijn aangeboren, van iets
innemends en voornaams, wat men bij
millioenen Europeanen te vergeefs zou
zoeken. Wij spraken er niet var» omdat
dit wellicht later een punt van bespre
king zal uitmaken, als we in een volgend
opstel onze aandacht wijden aan de
zeden en gebruiken in den O. I. Ar
chipel.
We hebben het niet gewaagd u een
afgerond karakterbeeld voor te stellen,
maar toch is er genoeg gezegd over des
Javaans hoedanigheden om te Toen zien
dat hij, wat er ook van hem gezegd
moge worri.-n, niet alleen door zijc
lichaamsvorm, maar ook door zijn karak
ter toont een mensch te zijn met deug
den en gebreken, maar een mensch met
de ontwikkeling van eon kind en wïen
dus nog veel moei worden geleerd.
Duidelijk komt dit laatste uit, als we
ons de moeite geven, ons in zijn ge-
dachtengang een weinig in te denken.
Het gemakkelijkst zal ons dit misschien
vallen, wanneer we ons een voorstelling
J mochten maken van zijn godsdienstige
[denkbeelden. Een kleine uitwijding zij
ens daartoe veroorloofd.
Het menechelijk gemoed heeft behoefte
om zich op te heffen tot de groote macht,
die het heelal beheerscht. De mensch
voelt zich afhankelijk van de krachten,
die in het heelal werkzaam zijn. Daarom
zal hij, die krachten aan bovennatuurlijke
oorzaken toeschrijven, wanneer hij, in
hetgeen hij om zich heen waarneemt,
geen verklaring van haar bestaan kan
vinden. Zijn verbeelding komt hem te
hulp, als zyn geringe kennis te kort
schiet, en die verb elding werkt te ster
ker naarmate zijn kennis geringer is.
Zoo ontstaat uit de vermenging van de
voorstellingen zijner verbeelding met de
werkelijkheid een nieuwe, soms zeer
dichterlijke bovennatuurlijke wereld.
Zijne dankbaarheid voor het goede
dat hij geniet, zal hem datgene doen
vereeren, wat hij voor de oorzaak er
van houdt; maar meer nog zijn vrees
voor wat hem nadeel toebrengt, zal hem
naar middelen doen uitzien om het kwaad
te bezweren.
Daardoor ontwaakt in zijne ziel een
geloof aan hooger machten, waarvan
eenige hem tot liefde en dankbaarheid
stemmen en anderen hem met den groot
sten angst vervullen. Niet in staat zich
iets zuiver geestelijks voor te stellen,
zal hij naar iets stoffelijks zoeken, waarin
de voorstellingen zijner fantasie vorm
gestalte hebben aangenomen. Zoo komt
hij tot de aanbidding der stof, die zijn
verbeelding met den geest bezield waant,
wiens werking hij in de natuur meent
te zien. Gaat bij de voorwerpen zijner
verëering rede en wil toekennen dan
ontstaat feticisme (van feitico, een por-
tugeesch woord, dat met tooverkracht
begaafd beteekent)en kent zijne ver
beelding den geesten, welke hij in die
voorwerpen ziet leven, het vermogen toe
ze te verlaten, vrij rond te zwerven
onbelichaamd voort te leven, dan ont
staat het spiritisme.
Hebben we ons op deze wijze eene
verklaring trachten te geven van den
godsdienst der natuurvolken, dan is het
omdat we daardoor het geloof der Java
nen beter zullen begrijpen. Men meene
niet, dat Lel ontstaan der verschillende
godsdiensten aan verbastering der god
delijke op ring moet worden toege
schreven. Mohammedanen, Boedhistenen
anderen malceu er alleen aanspraak op,
da! de god.de 1 ij ko geest zich onmiddellijk
aan hen heeft geopenbaard.
Het spreekt van zelf, dat door de ver-
spreiding e. zoovele eilanden, het
maloische ras, in de onderscheidene dee-
len van do Archipel, verschillendé gods-
dienstige Uiers heeft, al komen ze
ook in hoo'vrijwel met elkander
overeen. Die der Javanen is echter zeer
bizonder omdat de Hindoes en Arabie
V j. VAN WESTERKAP-
PEL en P DROSTE,Makelaars,
presenteeren als lasthebbenden van
hunnen principaal, op Zaterdag
den 29n Maart 1890, des na
middag-s na 5 unr in het verkoop
lokaal „de Gouden Leeuw" in
de Zijlstraat te Haarlem, in pu
blieke veiling te verkoopen, ten
overstaan van den Notaris W.
K. LOEPP: Een groot, hecht,
sterk, weldoortimmerd en zeer net
onderhouden HEERENHUIS, met
TUIN en ERVE. staande en ge
legen te Haarlem aan het beste ge
deelte van het Spaarne bij de Kaas
markt, benevens een POORT, uit
komende in de Berkenrodesteeg, ge-
teek end No. 48, en hij het kadaster
bekend in sectie D. onder No. 1216,
ter grootte van 2 Aren, 80 Cen
tiaren.
Dit perceel, bevattende tien ka
mers. waaronder een royale suite,
benevens hadkamer, keuken, bij
keuken, kelder en verdere g-emak-
ken, is, na voorafgaand belet vra
gen, te bezichtigen des Dinsdags
en Donderdags van 's namiddags
half 2 tot half 4
Breeder bij billetten omschreven
en nadere informatiën bij bovenge
melde Makelaars. De bewijzen van
eigendom en de veilconditiën zullen
drie dagen vóór en op den verkoop
dag ter visie liggen ten kantore
van den Notaris voornoemd.
ren achtereenvolgens een grooten invloed
op dit eiland hebben gehad. Met een
enkel woord zullen we dus van Hindoes
en Arabieren spreken.
Het schijnt, dat do Hindoes reeds kort
na het begin onzer jaartelling met den
Indischen Archipel zijn bekend geweest.
Toen reeds werden van de kust van Ko-
romandel (Kalinga) uit, zeetochten on
dernomen naar Achter-Indië. Van hier
was Insulinde spoedig te bereiken. Su
matra en Java werden bezocht en vooral
begonnen de Hindoes zich op die eilan
den te vestigen. Zij brachten er hunne
maatschappelijke eigenaardigheden over
en werden, zeker ook tengevolge van
hunne meerdere ontwikkeling, de ovcr-
heerschers der Javanen. Het schijnt echter,
dat zij hunne godsdienstige denkbeelden
niet aan de onderworpenen opdrongen;
maar toch kon het niet andere of ook
hierin moest hun meerdere ontwikkeling
haren invloed doen gelden, misschien te
sterker omdat geen geweld werd gebruikt.
De naam, dien de Indiërs aan hun
God gaven, luidt Devas, die afgeleid van
den wortel d i vwat lichten betöekent,
op eene vroegere vereering van het licht
wijst. (Ch. Lassen, Indische Alterthums-
kunde I, pag. 755). Üug godsdienst, aan
vankelijk een eenvoudige gods vereering,
ontaardde allengs in een vormendienst
met een volkomen hiërarchie. Hij werd
de grondslag van het geheele indisehe
leven, omdat do grootsche natuur den
inlander, die door de vruchtbaarheid van
den bodem zonder inspanning in zijne
behoeften kon voorzien, tot een bespie
gelend leven uitlokte.
De bespiegelingen der priesters deden
den ouden natuurdienst verdwijnen.
Tevens verdreven zij de vereering van
den ouden heldengod lndra d. i. oor-
spronkelyk de hooge hemel en de zon
en de donder in wiens wezen zeer
duidelijk de vereeriag van de verwar
mende en koesterende zon is op te
merken. In plaats van den ouden natuui
dienst kwam nu de leer van een gees
telijk en oorspronkelijk wezen, Brahma,
d. i. het goddelijke. Eerst later werd
dit wezen in de godheden Brahma
Wischnu en Schiwa als Trimurti voor
gesteld, (Brahrna, schepper; Wischnu,
onderhouder; Schiwa, verwoester; Tri
murti, drieeenheid) en naar de nauw
keurigste voorschriften vereerd. Vele
godheden van minderen rang werden nu
in de veresring opgenomen. De oud<
leer van het voortbestaan der ziel werd
door de priesters veranderd in de leer
van het terugkeeren dsr reine geesten
tot Brahma; terwijl zij een uitgebreid
stelsel van zielsverhuizing uitdaehten.
De lagere kasten (standen) kunnen eerst
tengevolge van herhaalde wedergeboor
ten (zielsverhuizingen) tot Brahma terug
keeren en zondaren moeten soms zelfs
in het lichaam van dieren voor hunne
ongerechtigheden boeten. De begeerten
des vleesches te dooden en ontelbare
geboden, voorschriften en regels na te
komen waren de zekerste middelen om
het doel des levens to bereiken. Door
uiterlijke vormen, zonder inspanning des
geestes en door onthouding van vleesch-
spijzen (in het lichaam van do dieren
kunnen de geesten van afgestorvenen
huisvesten), meenden de Brahmanen het
doel des levens te kunnen bereiken en
de eeuwige rust in Brahma's schoot
deelachtig te kunnen worden. {Nirwana).
Hunne bespiegelingen bedreigden het
reëele en practische leven met ondergang,
toen Boeddhaeen koningszoon uit Ka-
pi la wastoe bij den Himalaya, stichter
eener nieuwe leer werd, die, iüplaats
van deze gruwzame asketïek van offers
en reinigingswetten, eene zedeleer van
welwillendheid, barmhartigheid en liefde
jegens alle schepselen aanbeval. Maar
ook hij was binnen den kring der indisehe
gedachten gebannen, en daardoor zag
ook hij slechts in het onderdrukken van
alle hartstochten en begeerten, in een
werkeloos leven vol lijdzame deugden,
het doel van ons aardsch bestaan.
Na alzoo het nooaigsta omtrent den
godsdienst der Hindoes te hebben mede
gedeeld, zullen we ons een oogenblik
bij dien der Arabieren bepalen. Hun
godsdienst werd door Mohammed in de
7e eeuw onzer jaartelling gepredikt.
Zonder in bizonderheden te treden
omtrent de geschiedenis van de eerste
jaren zijner profetenloopbaan, willen we
toch vermelden, dat Mohammed iemand
was met eene vurige fantasie, zenuw
achtig, droefgeestig, peinzend en rusteloos.
Hij leed aan een kwaal, welke dr. Spren-
ger, die orientalist en geneeskundige is,
raet den naam van hysteria muscular is be-
stempelt, (dr. R. Dozy, het Islamisme,
pag. 15) Deze kwaal werkte door bare
toevallen sterk mede om het geloof te
helpen verspreiden, dat Mohammed dosr
den engel Gabriël goddelijke ingevingen
kreeg.
Het is zeer onwaarschijnlijk dat Mo
hammed zonder hulp zijn godsdienst in
gang zou hebben doen vinden. Daartoe
ontbrak het hem è:i aan praktisch ver
stand èa aan geestkracht. Daarom ver
bond hij zich met zijn oom Aboebekr en
zijn neef' Omar: de eerste had het ver
stand, de twee'e do geestkracht. Met
hunne hulp gelukte het hem zijn geloof
te verbreiden, waartoe vooral de haat,
dien de bewoners van Medina en de Mek
kanen elkaar toedroegen, medewerkte.
De eersten namen hem als profec-t aan
en hielpen hem zijn leer met het zwaard
uitbreiden.
