NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD.
Brieven uit Berlijn.
5© Jaargaaifl;
EBaaitUao ^ulï 83©0:
Mo S239b
^^02^1?rHEMCEnsrTSFE,I JS
Voor Haarlem per 3 maandenf 1.20
Voor de dorpen in den omtrek waar een Agent gevestigd is (kom der
gemeente), per 3 maanden1-30
Franco door het geheele Rijk, per 3 maanden1.65
Afzonderlijke nummers0.05
Geïllustreerd Zondagsblad, voor Haarlem, per 3 maanden0.30
u s de omstreken en franco per post0.871/2
Directeur:
AJDVTjESH/TBlSrTIEasr
Van 1-5 regels 50 Cts.; iedere regel meer 10 Cts. Groote letters naar plaatsruimte.
Bij Abonnement aanzienlijk rabat.
Reclames 20 Cent per regel.
Abonnementen en Advertentiën worden aangenomen door onze Agenten
en door alle Boekhandelaren en Courantiers.
Dit blad verschijnt dagelijks, behalve op Zon- en Feestdagen.
Bureaux: Kleine Houtstraat 14, Haarlem. Telefoonnummer 122.
C. PEEREBOOM.
Hoofdagenten voor het Buitenland: Compagnie Générale de Publicüé Etrang'ere G. L. DAUBE Co. JOHN F. JONES, Succ., Parijs 31bis Faubourg Montmartre.
Met uitsondering van hét Arrondisssaisst Hsariss ia hst uitsluitend rsokt tot plsatni^ van Advertentie m Rsclmsa batraSenda Handel, NgygrhflSd en Gteldwcsea, opgedragen saa het
Algaacsa AüvgrfeütiS'Buresn A. DE LA HAK Asm te Assterdasa.
BUITEN hst Arrondiasesssni fZaarka ia ds prijs der Adv^rtwö&i vss 1- 5 rsgsla f0,75, ©Ika regel rassr f 0,15; Reclames oer regel f 0,80.
Agentes voor dit blsd Ie dsn osirek
sk zijn: Blsem&ndaeü^ Ssnipeori en Seksten, P. v. d. BAADT, SantpoortHes1,
Fsfe-sn, W-. J. RÜXJTERBevey&yk3 JHOORNSÈilkgszi, ARHÖ HOPMANMolenste
J. LifiU VlINjbg da tol; Snaarndar,
Agenten ntsiu Abonnsmsn!
O. HARTENDORPZmdvosrU 3. ZWT3CÏHB
ten qd Advertentiën asa.
Haarlemsche Handels-
vereeniging.
Goedgclc. bij Kon. Besluit van
12 Nov. 1892No. 29.
De Haarlemsche Handelsver een. tel*-,
thans mim 650 loden, dat isveel. doch
niet genoeg. Elke winkelier, dke lian-
diclaar, zijn belang begrijpende, moet
zicli aansluiten. De contributie [bedraagt
slechts f 2,50, terwijl do vccrdeelen
groot zijn.
Rechtskundige adviseurs zijn de heo-
ren mis. Th. dia Haan Hugcnhcltz en
H. Ph. de Kaarter, Spaarne 94, waLk<
gratis advies in handelszaken geven,
aan de leden en voor hen gratis optre-
dm in faillissementen.
Voor incasso's, dtoor bemiddeling dei-
ad vocalen gedaan, wordt 5 berekend.
Bankiers der veTceniging zijn dehee-
rc-n Laane van Bommel, Kruisstraat
Alle brieven of aanvragen (ook opgar
ven voor het lidmaatschap) moeten ge
richt worden aan het bureau dei- ver-
een «ging, 22 Lange Begijnestraat.
Het is ons gelukt erna overeenkomst
te sluiten, waardoor liet mogelijk is*
H.H. loden nauwkeurige informatiesite
vc.vJ1 alien omtrent alle firmans m Be-
dorktnd.
De kosten dezer .informaties bedragen
GO cents pea- adres, plus 5 aeuts voor
porto, en moeiten vooruit betaald wor
den aan het bureau. Intoama tiën naar
«bimwrn do stad wonende peaisoneai gra
tis.
Ruim 650 iiiferma.tiën cox rr-di.tskun-
dige adviezen werden in hot afgeloopeu
jaar verstrekt.
In Mei en Juni zijn 72 vorderingen
tot een bedrag van f 2765.73 betaald;
9 vorderingen worden afbetaald, 1.2
vorderingen zijn uitgesteld.
Volgens artikel 7 dient het Geheim,
der- Maand! ij sten ongeschonden bewaard
to blijven.
H.IÏ. Leden worden er op> attent ge
maakt, dat pr eten tiën, buiten de stad
in te vorderen, niet werden, behandeld,
'to'tnizitji portovergoeding (10 cts.) is bij
gevoegd.
Het Buroau der vereeniging is geves
tigd 22 Lange Begijnestraat en is ge
opend ieder en werkdag van 's morgens
9 tot 1 en 's middags van 2 tot 4 uur.
Dagelijks is een der bestuursleden
annwwzig en bereid tot liet geven van
alle gewenschte inlichtingen en wel
Maandag en Vrijdag van 1112 uur
v.m., de overig© dagen van 34 run.
De Geschiedenis van
Haarlem,
DOOH
V/. P. J. OVERMEER,
Amanuensis der Gemeente-bibliotheek
jDe geschiedenis der Haarlemsche
Scholen.
LVII.
De dagscholen verkeerden to dien
Ujde oak in een kwijnenden toestand
en om üezo reden vaardigde de Re-
•geering den 23a April 1759 het vol-
'gecde besluit uit:
„1°. dat de scholen zoodanig zouden
worden ingericht, dat liet onderwijs
in do Gricksche en Latynscb9 talen
'in den tijd van vier jaar zou kunnen
afloopen.
2°. dat het geven van private les
sen door den Rector en de Praec-ep-
toren, hetgeen tot dnsver tot nadeel
der school had plaats gehad, zou wor
den afgeschaft en niet dan op byzon-
doro toelating zou mogen geschieden,
en
3°. dat geen leerlingen buiten de
school zouden mogen worden aange-
nnmon
Naarmate de beschaving toenam,
vermeerderde ook het getal der on
derwijzers, zoodat men in het laatst
der 17de eeuw en in het begin der
L8de eeuw binnen deze stad twintig
scholen had, welke door Meesters en
vier-en-twintig welke door Matressen
bestuurd werden, en waarin, naar de
leerwijze dier dagen, de Hollandsche-
cn Fransche talen, de rekenkunde en
t-p eenigen zelfs de wis- en aardrijks
kunde geleerd werden.
De Koning, roemt in het begin
dezer eeuw het onderwijs zeer en zegt
o. m.„Wie zich herinnert de wijze,
waarop bet onderwijs nog in zijn jeugd
gegeven werd; de narde behandeling
waaraan do kinderen waren blootge
steld voor den geest haaitzich inde
gedachten brengt hoe er bjjnasietop
de verstandelijke vermogens dsr jeug
dige zielen werd gewerkt; dat lezen,
zonder te weten, wat men lasrase
ren leeren, zonder het waarom te
begrijpen, een catechismus opzeggen,
zonder deze te verstaan; zulk een
zal, wanneer hjj de scholen tbans be
zoekt (begin dezer eeuw) overtuigd
zyn van de moeite, welke er binnen
deze stad wordt aangewend voor bet
aankomend geslacht.
Tot in 1795 toe, was het den
Roötosch-KatüQÏiëken niet geoorloc=fd
schoolmeesters te hebben, evenals nio
mand, die belijdenis [toegedaan, ziet
hier als onderwijzer der jeugd kon
neerzetten. Volgens een ktur van 10
September 1746, mocht niemand
••choolmeesler cf -matros worden, dan
alleen, die van den Gereformeerden
godsdienst waren, en do formulieren
van Eenigbeid onder teekenden.
Deze hatelijke wet werd in 1795
ingetrokken en besloten oa bet on
derwijs der jeugd naar den regel van
Vrijheid en Gelijkheid te regelen, en
bijgevolg onderwijs van d?n R.-K.
godsdienst toe te laten, .mits voldoen
de aan het schoolmeestersgild, Rij
dit zelfde besluit bepaalde de Stads-
Regeering tevens dat op de stads
scholen die zelfde regel van vrijheid
en gelijkheid zou worden in acht ge
nomen, en dus alles geweerd zou wor
den wat daarmede in stiyd was. het
welk meeslal in leerboeken en hate
lijke onderscheidingen boston 1allo
bewijzen van denzelfdon geest van
onverdraagzaamheid en kwalijk go-
plaatsten godsdienstijver en zucht om
over de gewetens van anderen te
heerscben, die in de eerste daeeo der
Hervorming zoo algemeen was.
Immers het 2,3 ar; Ik el van de keur
op het houden van Dmtseheen F/an-
sche scholen, van 11 December 1.074
en 16 September 1746 zegt o.a. dat
de onderwijzers do kinderen sullen
onderwijzer?, in d? fundamenten van
de Christelijke Gereformeerde Religie,
en geen andere boeken in do scholen
gebruiken.
Keeren we weder tot de Jatynselio
school terug. Niet onbelangrijk is bet
volgende wat de Koning ons mede
deelt, omtrent haar inrichting in het
begin dezer eeuw.
„Wat het onderwijs aangaat(aldus
deelt de schrijver ons mede) in de
vierde of laagste klasse, geschiedt uit
zooveel mogelijk tabellarisch. De dui
delijkste en kortste lessen van de
Syntaxis en Grammatica, volgens
Bröder en "Werner worden cp een
daartoe geschikt bord, door den onder
wijzer nader verklaard, en de leer
lingen verplicht, uit hen zeiven andere
voorbeelden te makentrapsgewijze
klimt men op, en leert men den jon
geling van elk woord Analysis maken,
enkele zinnen vertalen, waartoe het
leesboek van Bosscha en van Gedike,
gebruikt worden.
In deze vierde klasse, die in twee
orders verdeeld is, en in de lagere
ord9 van de derde klasse, houdt men
de jongelingen ook op bepaalds rylen
bszig met de nieuwe geographie en
fabelkunde, waartoe net werkje van
Damm gebezigd wordt. In de laagste
orde van de derde klasse, begint men
met bet Grieksch, en tot het Latijn
neemt men de meer uitvoerige syn
taxis en grammatica van Scheller.
Nadat men verzekerd is, dat de
leerling genoegzaam bekend is met de
eerste beginselen der talen, wordt zijne
hoofdbezigheid, het vertalen van de
Auctores Classici, en wei Sjatarie of
Cursorie; tot het laatste gebruikt
men doorgaans die, welke in het vo
rig half jaar Stataria vertalen, dewyl
het r6peteeren het gewichtigste en
noodzakelijkste werk van het onder
wijs is.
In de tweede orde van de derde
klasse, wordt yeelal gebruikt Eutro-
pius, de Epistolae Selectse Ciceronis
van Nagel, *of Nepos en ook wel de
Vit® Aliquot Exellentïum Batavorum
van P. H. Peerlkampdoorgaans
neemt meD twee auteurs in elk half
jaar, omdat by de jongelingen de af
wisseling meer bevalt.
In do derde klasse, vooral in der
zei ver hooge orde, begint ni6n de
leerlingen met de dichter bekend te
maken, waartoe do AntbologiaPcëii
ca van den Rector van Ommeren
zeer geschikt is. Ook het Grieksch
wordt dan eon der hoofdbezigheden,
en daar er niets voor jongelieden: aan
genamer is dan kor ie verhalen, be
staat or tot nog too geen leesboek
daartoe beter geschikt, dan het Griek-
sclio leesboek van Gedike, 'c we:-k
dan oak tot dat einde wordt gebruikt.
Om do latijnscho schrijvers, zooals
Nepos, de Uralioues van Cicero, Sal-
instios of Cm ar wel te üoen ve; staan,
en hen niet d n tyd waarin en de
gelegenheid, bij welke zij geschreven
liebbsn, bc-kend te muken, behandelt
men op bepaalde tijden do oude Geo
graphy, vorceu.igd met doAlgemcene
Geschiedenis. Ifi do hooge orde der
voornoemde klasse, zyo leerlingen ook
verplicht opstellen'te ra ken, om hen
op t-3 leiden tot de eenvoudigste les
sen cisr Rhetorics, I: my oen meer op-
zette]ijk door den Rector in de eerste
klas-e behan-mli wordt.
Tot de Gricksche dichters orer
qaundo in do hooge orde dor tweede
klasse, verkiest men e.'mige sfcukl'oo
uit do Anthologica P;öt-!ca van Har-
ics, cn in Prosa do Isciog® van D,
Wij--:3:bacli, of van Jacobs; van de
Liiiijnsche dichters dc M;ta?uojphaUs
yari Ovidius, cf Bucolica van Virgi-
iids of do mceielykor stukken van
van Ommerens Anthologie."
[ulusschcn zorgde dj onderwijzer van
iedere klasse er voor dat er dagelijks
genoegzaam tijd over was, om de
auteurs dia in een vorig half jaar
statarle vate;aid waren to behandelen
en ora op bepaalde tijden al bet vo
rige werk te fcpslegren. Slechts twee
maal par week maakten de leerlingen
korto overzettingen uit het Hollandse'.?
in liet Lstjjn. Sohrevelius geeft ous
do volgende Rectoren op
Helicon Behagen, GuaUhenu Hen
rico, Dorcojsus Tripus, Uadrianus Ju-
nin-s Jacobus Üpsrius (Zsrins), Cor
nells Hagiua ('Jiympiu?), Cornelius
Keteliu3, Corceliito b'chocasas, Toeo-
dorus Ccb revel lus, Johrrunes Middel-
hovius, Wilbèlmus Niciiwsnhusjus.
Justus Duystius en Hermanns Ursi
nus, terwijl in een oui handschrift
er nog twos voorafgaan nl. Lambert
Rosse veld en Jacobus Meyster.
Zo werden opgevolgd door Philiin-
pus Man kor us (1638)," Joharmes Öoli-
nus (1689), Eèuard a Zdrk (1691),
Fi\°,uciscus van Oudendorp (1726),
Herm. Joannes Egberts (1739), Een-
ricus Joannes Eoozen 776)Henri-
cus Waardenburg (1802), Janus ten
Brink (1812), Petrus Hofman Pècri-
temp (3810). Jacobus Ken huizen
Peszlkamp (!8?2), Örrauol Adrissus
Naber (18 8), Porrus Johannes Uijlen-
brosk (18(0), Tjalliijgios Halbertsma
(1ST?) en Dr. Bernard "Wilhelm Hoff
mann. (ZieF. Allan IVDeel, blz. 323).
(Wordt vervolgd).
Bloemend aal.
BevallenA. O. D. M. ïïldoring—
Eujjsscr d. W. v. d. Hulst—7. Rijn
h. p. Reedijk—Goedhart z.
Overleden: Tb. Boeihouwer 56 j.
Meerenberg. G. K. M. Moet 8 j. id.
Heemstede.
Ondertrouwdp. Roeland en H-
Broers. W. G. Weyers en G. M.
Abrahams. C. Reneseu en J. da Beer.
Getrouwd: A. Ferket 6d J. Ver
hagen.
Bevallen: E. Treffers—van Win-
gerde z. P. H. Rijkers—Grove z.
Overleden: K. van Dam 4 m.
Velsen.
OndertrouwdA. Lans en D. J.
Bootes. G. Duin en M. Bakkum.
BevallenG. Lazeron—Bruin d.
J. Burger—Groot z. A. Geyteman—
van der Plas d. A. S-am—Veken z.
E. Snyder—Smit z. G. Kat—Kit d.
OverledenH. van Gooi 12 j. J.
Kunst 7 j. J. A. Roos Hoefgeest 13
m. J. Myzen 22 j. S. W. Stam 1 d.
Spaarndam.
Bevallen: A. K. van Rijn—Vree-
ken z.
Haarlemmerlieda en Spaarn-
woude.
BevallenC. J. Junge—Eijbers d.
C. O rerdorp—Rozenheek G. Loog-
man—Kreike z. C. P. de Leeuw
Hoogland d. C. A. BakkerHeer-
mar, s d. A. v. Diik—Tesselaar z.
O verledenP. C. Cornslisse z. 7 m.
Binnenland.
Hoiberlelit.
Het „Handelsblad" meldt:
Stels enkele weken wordt ons van
verschillende zgden medegedeeld, dat
K. M. de Koningin op haren komen
den verjaardag van Haar aanstaand
liuwc'yk aan Haar volk het bericht
zal mededeelen, en den naam van
den Bruidegom word ons generend.
Het zal bet gehos!o volk van Neder
land verbeuren als wat ons ter oore
koirte waar oiyiit te zyo.
Wij achten hst eentor onbeschei
den den naam te nc-c-men, dis ons ter
oore kwam, daar aan H. M. hst voor
recht meet gelaten worden Haar
onderdanen dien mede te deelen.
Transvaal en Oranj 9 -Vrijstaat.
Blijkens een by cc directie der Nod.
Z'-dd-Afr. Spoorweg-Mij. ingekemon
'••-tegram van den consul-generaal der
Nöderlandïn fo Kaapstad, is op 23
•lozer hes derde stoomschip Haw ar
doe "CasMo van Sunonsstad vertrok
ken met 250 frrö-tipteyderdoa der Mij.
.ri boord. Ook van deze personen
zijn de namen nios bekend. Waar-
ichijnlyk zal de Hawsrlon Castle deze
passagiers to Vlissingon debarkeeron,
Nod. On.dorwijz3.rs Genoot-
Eefrap.
Hieronder geven wy een kort re
rurao van Les verhaudelde in den
laatiten zittingsdag. De rekeniog en
verantwoording werd goedgekenrd.
De ontvangsten bedr, f 10,722.40'/a,
de uitgaven f 10,441.10 Va, een b jschik-
baar saldo aldus van f 281,80. Het
vasto fond? van het Genootschap be
droeg op 31 Dec. IS93 f912i.00Va,
dit vermeerderde dié jaar metf374 71.1/2
het vaste fonds bedraagt thans der-
li7vc f 9049 29.
Ouder iangdatig applaus werd het
volgeed o voorstel van het hoofdbe
stuur aangenomen
Hot Nederl. Oaderwijzersgenoot-
sefcap make deel uit van de commis
sie van toezicht op net bestuur van
het Herstellingsoord, opgericht door
dor. Bond van Nederlandsehe onder
wijzers, cn schenke eau by drags van
f 4000, te nemen uit het vaste fonds,
tot vorming vau een stichtingskapn
•aal, zonder zich te verbinden tot-
verdere iiaaacieele verplichtingen te-
gaaovar die icsteiling. Nu- de Bond
van Nederl. enderwizsrs er ia ge
slaagd is eoa sanatorium voor onder
wijzers op te richten, is de vraag
gerezen, op welke wijze d-o instelling
ia c-xploitatie most worden gebracht.
Het licht ia de bedoeling net Her:
stslüngsDord te maken tot een zelf-
stanöige st'caüsg met een eigen be
stuur "en c-eaeigen kulshoudêiyk en
ik;ar.eicel beheer onder toezicht van
cjinmissarissen. De bond heeft het
veriangea te kennen gegeven, dat het
N. O. G. in deze zaak" medewerkte,
co or deel uit ie maken van dat toe
zicht en door het verleenen van finan-
cieelen steun. Het hoofdbestuur meent,
dat er allo reden is, cm den Bond.
die in deze zaak groote energie ont
wikkeld beeft, to helpen in het tot
stand komen en geregelde ontwikkeling
van genoemde instelling, die aan vei9
arme lyders onder de onderwijzers
tot zegen kan strekken.
De commissie van beheer zal be
staan uit 6 leden, drie te kiezen door
het Genootschap, drie door den Bond
van Nederl. onderwijzers. Commissa
rissen zullen zijn de hoofdbesturen
van beide ouderwijzers corporation.
Eet Hoofdbestuur had ook voor
gesteld
De aig. verg. drage aan het
hoofdbestuur op, om, als het voorstel
tot verdeeling der scholen in klassen
door de Vereeniging van hoofden van
scholen bij referemdum mocht worden
aangenomen, tegen die verdeeling in
verzet te komen by dezelfde autori
teiten, tot wie bedoelde vereeniging
zich richten zal
Dit voorstel is een gevolg van de
aanneming van het voorstel-Dantu-
madeel op de vorige aigemeene ver
gadering.
Staande de vergadering dienden een
groot aantal afgevaardigden het vol
gende voorstel in:
De alg. verg., van oordeel, dat door
aanneming van het voorstel;Dantuma-
deel voldoende gebleken is, dat het
N. O. G. krachtig gekant is tegen
da classificatie van de hoofden van
scholen, noodïgt hot hoofdbestuur uit,
ten spoedigste in een adres by de
rege3ring tegen het adres van de
Hoofdenvereeniging betreffende deze
zaak op te treden.
Dit Voorstel werd met overgroote
meerderheid aaugenoinen.
Ook het voorstel-Utrecht in 't be
lang der propaganda werd aangeno
men.
Na de panze worden paedogogische
vraagpunten aan de orde gestold.
Particuliere correspondentie.)
Do tunnel ondor de Spree.
Beriyn 26 Juli 1900.
De eerste tunnel op het vaste land
vau Europa, welke onder oen ririer
doorloopt, is kort geleden voltooid
en verbindt de voorstoden Treptew
on Stra'au met elkaar, aan deze en
gene zijde van do Spree by Berlijn
gelegen. S ïraiau aan de overzijde met
zyn pittoresk kerkje aan den oever
van c!o rivier is een fabrieksplaats
met een geringe bevolking en Treptow
aan deze zijde, dat door verschillende
elecfcrische trams met het centrum
van Berlyn verbonden is, bestaat voor
het grootste gedeelte uit een uitge
strekt fraai park, waar in 1896 de
Berliner Gewerbe Ausstellung gehou
den werd.
Waarom werden juist deze plaatsen,
zonder een dicht bevolkt achterland,
door eon electrische tram met eikaar
verbondei?, welke in den tunnel is
aangelegd
D9 directeur van de trammaat-
scaappy in Siralau, dien ik heden be
zocht. was zoo vriendelijk my bier
omtrent in te lickten. Ofschoon bet
niet waarschijnlijk is, dat men in Hol
land vooreerst tot het graven van een
tunnel zal overgaan, bet-zij onder een
gedeelte van Amsterdam door, hetzij
onder het I-J, om de beide oevers te
verbinden, daar er wel niet zoo licht
behoefte aan een degely ken verkeers
weg zal bestaan, wil ik toch Diet
nalaten, d-o wordingsgeschiedenis van
don Spreetunnel in korte trekken
mede te dealen.
Negen jaar geleden vatte men in
Berlijn het plan op. iu navolging van
Londen een uitgebreid ondergrondsch
spoorwegnet te bouwen. In hoofdzaak
wilde men onder de geheele Frie
drichstrasse, van het Weddingplein
in het noordeu tol voorbij de Halle-
schepoort in bet zuiden en onder de
geheele Leipziger ötrasse, die de
Frïedrïchstrasse rechthoekig snydt, in
den vorm van een groot kruis, tun
nels graven, ieder met dubbel spoor.
By beide tunnels waren de uitein-
doa zoodanig geprojecteerd, dat er
genoeg plaats zou zyn om de treinen
hier te laten omkeeren. Men wilde
namslyk in deze tunnels op beide
lijnen zonder ophouden laten loopen.
Behalve deze beida rechte tunnels,
waren nog twee cirkelvormige, paral-
lol met eikander loopeude tucnals ge
projecteerd, eik eveneens voor twee
spoorlijnen. De buitenste zou dienen
om de vier uiteinden van deFriedrichs-
en Leipziger tunnels met elkaar le
verbinden, terwijl de binnenste ODge-
veer telkens in het midden van de
vier armen van de beide tunnels zou
uitkomen. De „Allgemeice Elektrici-
tatsgesellsehaft" had met deze projec
ten geen succes. De stad weigerde
concessie te verleenen, daar hare tech
nische raadgevers eenparig verklaar
den, dat het onmogeiyk zou zyn met
het oog op de gesteldheid van den
bodem, het geprojecteerde werk ten
uitvoer te brengen.
Na langdurige onderhandelingen
kwam men in 1894 tot een vergelijk.
Da stad gaf haar toestemming tot net
graven van een proeftunnel, uitgaande
van het Treptower park tot ongeveer
onder het midden van de bedding der
Een consortium bestaande uit de
Allgem. Electricitiitsgesellschaft iu
Berlyn, de firma Philipp Holzmann
Co. in Frankfort a.'Main, eeoe spe
cialiteit op het gebied van tunnelbouw
door middel van geperste lucht, be
nevens eenige groote banken, dat zich
onder de firma: „Gesellschaftfürden
Baa von Untergrundbahnen" consti
tueerde, nam den bouw van den proef
tunnel op zich.
Daar de groote industrie-tentoon
stelling van 1896 Yoor de deur stond,
vroeg de maatschappij verlof tot het
doortrekken van den tunnel tot aan
den andere oever van de Spree in
Stralaa.
Evenzoo word concessie aange
vraagd voor de electrische tram van
den Schlesischen Bahnhof via Stra-
lau, door den tunnel naar het park
Treptow, dat door de tentoonstelling
geheel in beslag zou worden genomen.
Op deze wijze hoopte men do kost
bare proefneming winstgevend tema
ken. De stad [verleende echter geen
concessie en dahr de werktuigen, be-
noodigd voor hot graven van den
tunnel te laat geleverd wérden, slaagde
men er niet in, den tunnel vóór het
begin van dc tentoonstelling in 1898
geheel te voltooien.
In den herfst van dat jaar werden
de autoriteiten uitgenoodigd, het
proefgedcelto ter lengte van 160 meter
in oogenschouw te komen nemen.
Dit stuk tunnel tot hal verwege onder
de bedding van do Spree behoorde
tot een van de vele bezienswaardig-,
heden van de tentoonstelling. Gerui-
men tijd bleef het werk nu braak
liggen, daar de onderhandelingen met
do stad aangaande don aanleg van
de electrische tram door den tunnel,
tot geen gunstig resultaat leidden.
Toch besloot de maatschappij den:
tunnel ook zonder de tram-concessie:
geheel te voltooien, ongetwijfeld in;
het idee, dat de concessie by slot:
toch wel zou afkomen. En zy had
goed gezien. Iu Februari 1899 was
de tunnel gereed. In het late najaar
begon men met den aanleg van de
tram, welke in het begin van dit
jaar voltooid was, zoodat ongeregeld
een tramdienst plaats heeft door den
tunnel vice versa.
Ia den beginne was het aantal
reizigers op deze lyn enorm groot.
Ieder wilde onder de Spree doorrij
den en met eigen oogen het groote
werk in oogenschouw nemen. Op
den duur zal het echter blijken, dat
deze lijn onmogelijk rente kau afwer
pen, daar zij geeu drukbezochte wij
ken met elkander verbindt.
In elk geval 13 de proefneming,
een tunnel aan te leggen dwars door
het slik en het drijfzand, waaruit de
bedding van de Spree bestaat, volko
men geslaagd. Da hedeudaagsche in
genieur overwint alle moeilijkheden!
De ontwerpers van dezen tunnel
moesten geheel met hun eigen vin
dingrijkheid toekomen. Zy konden
nergens ter school gaan, daar bier veel
grootere moeilijkheden te overwinnen
moesten worden dan elders. By den
aanleg der talloozc spoorwegtunnels
op het vasteland eu in Engeland
had men steeds met een vasten, deels
krijtachtigen deels rotsacütigen
bodem te doen. Bij al deze tuuuels
speelden dynamiet en boormachine de
hoofdrol.
Ofschoon de tunnel, die eenige ja
ren geleden iu Londen onder de
Tneems door werd aangelegd, de eer
ste in zyn soort was, deden zich hier
toch geen bijzondere moeilijkheden
voor, daar de bodem onder de bed
ding der rivier eveneens uiteen vaste
kriiïaiassa bestond.
By den aant8g van den Spreetunnel
kon echter van boren geen sprake
zyn, daar de bodem tot op aanmer
kelijke diepte lonter slik en vochtig
zand bevat. Feitelijk bestaat de tunnel
uit een van buiten en van binnen
romdom met portland-cement bekieede
ijzeren buis, die men door den slikki-
gen bod9m voerde, nadat vooraf 't zand
door middel van luchtdruk droog ge
maakt en uitgegraven was.Deze„buis",.
uit gelijkmatige door schroeven ver
bonden ijzeren platen bestaande, is
zoodanig aangelegd, dat zy over de
geheele iengto 4 meier onder de bed
ding der rivier ligt-, die zij rechthoekig
snydt. De Spree is op dit punt vry
diep. Het laagste punt van den tun
nel, die een Iengto van 454 meter en
een middellijn van 4 meter heeft, ligt
