Tweede Blad,
behoorende bij
„Haarlem's Dagblad"
van
Donderdag 4 April 1901.
No, 5449
Binnenland.
Verkiezing voor de Tweede
Kamer.
De vrijzinnige kiesvereeniging Een
dracht maakt Macht" te Tietjerkstera-
deel, heeft in hare te Bergum "hou
den vergadering met algemeene stem
men tot voorloopig candidaat gekozen
rnr. H. Ph. de Kanter.
De radicale kiesvereeniging te Leeu
warden heeft tot voorloopigc candida-
ten gesteld de heeren mr. Z. v. d.
Bergh te Amsterdam, mr. J. A. v. Gilse
te Arnhem en A. Rauwerda te Leeu
warden.
Dr. J. Th. de Visser heeft medege
deeld niet eenige candidatuur officieel
te zullen aanvaarden, alsvorens de op
22 April a.s. te houden vergadering van
den Christelijk historischen Kiezers-
bond heeft plaats gehad.
Nu de heeren Hugenholtz en Gorter!
voor een candidatuur voor het district!
Schiedam bedankt hebben, heeft de
Schiedamsche afdeeling der Soc. Dem.
Aibeiderspartij besloten candidaat te
stellen den heer Bergmeijer, of, zoo
deze mocht bedanken, den heer Oude
geest.
Van anti-revolutionair© zijde
worden als candid aten voor de ver
vulling van den zetel van den heer
Donner in het district Katwijk ge
noemd1 J. J. van Hoeken, te Lei
den, dö. Talma te Arnhem, en O
J. E. baron van Wassenaer van
Catwijck te Hatfcum. Eerstgenoem
de is door de anti-revolutionaire
kiesvereeniging te Oegstgeest can
didaat gesteld. De liberalen vor
men in dit d'istrict een kleine min
derheid.
Te Uitgeest is door de Vrijzinni
ge Kiesvereeniging als candidaat
voor de Tweede Kamer in het dis
trict Beverwijk opgegeven m.r. H.
Ph. de Kan ter.
Van de door de (soc.-dem.) arbeiders-
lciesvereeniging en de afdeelini? der
soc.-dem. arbeiderspartij te Rotter
dam gestelde candidaten voor de Twee
de Kamer hebben bedankt dr. II. Gor
ter voor Rotterdam III, en ds. H. W.
P. E. van den Bergh van Eysinga voor
Rotterdam I. Aangenomen hebben voor
Rotterdam II de heer .T. G. van Kuvk-|
hof, en voor Rotterdam V de heer J. A.
Bergmeyer. De heer W. P. G. Helsdin-
gen heeft de hem aangeboden candida
tuur voor Rotterdam IV in beraad ge-|
houden.
De afdeeling Amsterdam van het A.
N. Werkliedenverbond heeft candidaat
gesteld voor de Tweede Kamer in dis
trict VII den heer H. B. Heldt, in dis
trict VIII den heer P. Nolting.
In een vergadering der r.-k. kiesver
eeniging te Loosduinen is medege
deeld, dat jhr. J. W. van Nispen tot
Sevenaer, hoofdredacteur van „De Re
sidentiebode" zich bereid' verklaard
heeft een eventueele candidatuur voor
dat district te aanvaarden.
De liberale kiesvereeniging te Wijk
aan Zee en Duin heeft op de voorloo-
pige lijst voor de verkiezing van een
lid voor de Tweede Kamer geplaatst
de heeren K. Boer Cz. te Assendelft,
mr. H. Ph. de Kanter van Haarlem en
mr. E. A. Smidt te 's-Gravenhage.
De anti-rev. kiesvereeniging ..Neder
land en Oranje" te Den Helder heeft
den heer A. P. Staalman, aftredend
lid, met algemeene stemmen candidaat
gesteld voor de Tweede Kamer.
De werkliedenvereniging Zelf Help
te Heveskes heeft met algemeene slem-
men tot candidaat voor het lidmaat
schap van de Tweede Kamer gesteld,
den heer J. H. Schaper te Groningen.
De heer D. de Klerk is aangezocht
zich candidaat te laten stellen voor het
district Zierikzee. Hij heeft dit aanzoek
in overweging genomen.
Een hondenkospitaal.
Door bekend'© hondenliefhebbers
te Amsterdam^ zal binnenkort aan
den Amsteldijk een: hondenhospi
taal worden opgericht, dat aan alle
eischen des tijds zal voldoen. Ope
ratie-, wasch- en- verpleegkamers,
apotheek, enz., niets zal er ontbre
ken.
Publieke belangstelling.
Naar aanleiding van een te Assen
gespeelden voetbalwedstrijd schrijft de
„Asser Courant":
Dat deze wedstrijden bij het publiek
belangstelling wekken, zij het dan
soms met een zonderling soort van
waardeering, bleek o. a. ook uit een
ons medegedeeld afgeluisterd gesprek,
dat werd gevoerd tusschen een groep
je miliciens in een laantje van het
Bosch, waarlangs men het terrein van
den wedstrijd kan bereiken. Een der
soldaten vroeg in Groningsch dialect
aan een der hem tegenkomende colle-,
ga's: „Bist daor guns ok al west?"
T- „Nee," was 't antwoord „wat is
daor dan?" „Och jong, dat most ies
zain! Daor bint ze aalmaol as piejassen
klaid en spring ze as kakkerlakken in
't ronde,, en dan schupt ze met de too-
nen van de vouten teegn 'n baale an
en dei vlög dan 'k wait nait waor hèn;
jong, 't gait zoo vrömd!"
„Nou, dat mocht 'k nog wal ais
#ainis 't antwoord en na op zijn i
vraag naar den weg naar dat ,spul".
de noodige inlichtingen gekregen te
hebbeD, spoedde zich een deel van het
groepje derwaarts, om althans het slot
van den wedstrijd te kunnen „zain."
Zwaar verlies.
Twee dochtertjes van de landbouwer
K. O., te Ommerschans, 7 en 4 jaren
oud, geraakten Zaterdag in een la-
de woning loopende wijk. Toen de ou
ders het ongeval bemerkten en de klei
nen spoedig op het droge brachten wa
ren beide meisjes overleden.
Blijkens het verslag eter soc.-dem.
Arbeiderspartij over 19001901 is
het aantal afdeelingen en aangeslo
ten ve-reenigingen gestegen van 67
op 80 en het aantal leden van 3200
op 4000.
Generaal Kool geïnterviewd.
In het pas verschenen nummer van
de „Wereldki'oniek" komt een inter
view voor met generaal Kool, die
thans als minister van oorlog generaal
Eland zal opvolgen. Wij ontleenen
daaraan het volgexxde
Ik zinspeelde op dr. Kuyper's be
kende rede, bij het algemeen debat
over de Legerwetten, bepleitend een
„volksleger" boven hetgeen tot dusver
Nederlandschc ministers van oorlog
hebben voorgesteld.
„Wat dunkt Uwe Excellentie van een
volksleger volgens dr. Kuyper's denk
beeld?" vroeg ik.
En generaal Kool zag mij enkele
oogenblikken aan met iets lachends
in den vasten, strakken, sterken blik
van zijn oogen. „Een volksleger
hij. aldoor maar strijkend over de
sneeuwpunten van zijn knevel, „maar
weet u wel, dat er ten aanzien van
dit punt groote begripsverwarring
heerscht? Weet u, dat heel watmen-
schen dit woord gebruiken zonder zelf
te weten, wat zij er eigenlijk mee be
doelen Bedoelt men ermeê een leger,
waarbij in tegenstelling met een
„staand leger", als het Engelsche
de groote massa wordt gevormd door
personen, die slechts tot oefening die-
nen en dan naar huis gaan, of heeft
men een leger op het oog, waarin
ieder weerbaar man geoefend wordt,
zij 'tdan ook slechts korten tijd?"
Ik citeerde toen wat dr. Kuyper ge
zegd heeft van Zwitserland. Hoe men
ons land het best met dat der bergen
op 'n lijn kan stellen, en hoe wat daar
nu zoo voortreffelijk in de practijk
blijkt, immors volgens den Slie-
drechtschen afgevaardigde ook voor
Nederland mag worden geacht 't best
te zijn
Toen zag generaal Kool mij even
ernstig aan en vroeg me, of ik dan
niet wist 't groote onderscheid, in
militairen aanleg van de Zwitsersche
en Nederlandsche bevolking?
Hoe kan men dat nu vergelijken?
riep hij uit, „de Zwitsers zijn immers,
blijkens hunne geschiedenis, een bij
uitstek weerbaar volk, wat van ons
toch waarlijk niet kan worden ge
tuigd..."
Ik begreep niet.
„Natuurlijk!" ging de generaal
voort, „in vroegere tijden hebben de
Zwitsers in allerlei landen als solda
ten gediend. In alle legers, om zoo te
zeggen, had men Zwitsersche regi
menten, zooals wij ze ook nog gehad
hebben in den aanvang der regeering
van Koning Willem I, en 't waren
uitstekende troepen men denke slechts
aan de Zwitsersche regimenten onder
Lodewijk XVI, in 1792."
„Maar ze zijn toch uitstekende sol
daten, uit modern-militair oogpunt]?'
„Aangenomen, dat de Zwitsersche
troepen in den werkelijken oorlog
beantwoorden zullen aan de verwach
tingen, kan men althans van de infan
terie zeggen, dat zij belooft bruikbaar
te zullen zijn. Maar dat is nog niet
zoo héél lang!" zei generaal Kool,
terwijl zijn blik wat flikkerde, „niet
zoo heel lang. Dat is zelfs van vrij
recenten datum. Nog enkele jaren ge
leden werd van het Zwitsersche leger
niet veel bijzonders gezegd. Maar dat
is veranderd, ik erken 't volkomen.
Men mag daarbij echter niet de ge-
heele ontwikkelingsgeschiedenis der
Zwitsersche militaire toestanden over
het hoofd zien, en niet vergeten, dat
men sinds een kleine eeuw bezig is
geweest om te komen op het stand
punt van thansEn wat is er bij de
volksopvoeding niet gedaan om te
verkrijgen, wat verkregen isOm nu
de militaire toestanden in Nederland
en Zwitserland te willen vergelijken
en van de laatste gevolgtrekkingen
te willen maken voor de eerste, gaat
toch werkelijk niet aan?"
„Uwe Excellentie zal mij echter
willen toegeven", zei ik, „dat de korte
oefening, bij het ideaal van zooge
naamd volksleger, van volksweerbaar
heid behoorend, eene groote, zeer
groote quantiteit geeft? Dat de macht,
uit numeriek oogpunt, van het leger
er door stijgt?"
„Dit is waar, maar de quantiteit is
lang niet alles en men heeft aan haar
weinig of niets, wanneer zij verkregen
is ten koste van het gehalte, Wanneer
de krijgsgeschiedenis ons eene zaak
geleerd heeft, ;dan is het wel de on
waarde van groote massa's soldaten
zonder voldoende opleiding. Men moet
natuurlijk om een militair doel te
bereiken, eene daaraan geëvenredigde
troepensterkte hebben, en dit bij de
verdediging van ons land niet minder
dan bij elke andere militaire onder
neming maar als men die troepen
sterkte dan ook werkelijk heeft, dan
wordt minder gewicht in de schaal I
gelegd door het cijfer der beschikbare
mannen, dan door hun gehalte. In
den strijd komt het aan op de ge
schiktheid, op de oefening, op de
bruikbaarheid, op de strijdvaardigheid
van de soldaten! Ziedaar wat ik tot
hen, die zich vooral van een groot
aantal manschappen alles voorstellen,
zou willen zeggen. Niet, naar mijnl
inzicht, boven een zekere grens de
quantiteit, maar de qualiteit is 't, die
beslist!"
En toen waar wij iets naderden,
hetgeen toch de aanhangige leger
wetten van nabij raakt zinspeelde
ik op het vraagpunt van de langere
of kortere oefening. Wdórvan de
generaal zich het meest voorstelde
De heer Kool antwoordde mij rond
uit, zonder eenigen omweg te kiezen
en naar volle overtuiging:
„Dat kan niemand vooruit beslis
senzei hij, dat moet de praktijk
leeren. Eigenlijk alléén de oorlogs
praktijk. Maar die hopen wij nooit te
zullen heieven en in elk geval kan men
daarop toch bezwaarlijk wachten.
Maar wanneer de soldaten, die werke
lijk niet meer dan 8 a 8l/a maand ge
diend hebben, voor herhalingsoefe
ningen onder de wapens terugkeeren,
dan moet dadelijk nagegaan worden,
uiterlijk binnen de eerste week, wat
zij van het vroeger geleerde nog ken
nen en wat zij als soldaten waard
zijn. Eerst wanneer men deze ervaring
heeft, kan men decideeren hetgeen
voor ons leger noodig is. Dit a priori
te willen uitmaken, moet naar hiijn
wijze van zien, onmogelijk worden
genoemd
Te Tholen is eene afdeeling met 24
leden opgericht van den Volksbond,
Vereeniging tegen drankmisbruik.
Uit de Arbeiderswereiii
BINNENLAND.
De schildersgezellen te Enschedé
hebben besloten vooralsnog niet tot
staking over te gaan, maar deze week
een afwachtende houding aan te ne
men, daar de patroons blijken van toe
nadering geven.
BUITENLAND.
Hoewel de hervatting van den
arbeid te Marseille langzaam blijft
voortgaan, is de staking nog geens-J
zins tot een eind' gekomen. Alleen 1
de algemeene werkstaking is voor
het oogenblik vermeden. Maar de
bootwerkers, de kolendragers en de
vullers blijven onverzoenlijk. Zon
der den aohturigen werkdag te heb
ben verkregen, kan bij hen van het
weder werkengaan geen sprake
zijn. Zondag hebben deze drie ca
tegorieën van havenwerkers verga
dering gehouden en hebben zij tot
de staking ten einde toe besloten.
Nu is een van de bepalingen van
de Augustus-overeenkomst geweest,
zooals men zich wellicht herinne
ren zal, juist de vaststelling van
een werkdag van tien uren in den
zomer, en van negen uur des win
ters. En dtT&r de, werkgevers geen
enkele afwijking van de najaars
conventie willen toestaan, zelfs
daarover niet in onderhandeling
willen treden, laat het zich aanzien
dat het nog wel eenigen tijd zal du
ren1, eer de kaden weer hun gewo
nen gang van zaken, laten zien.
Inmiddels blijven de klachten
over de schade, die de staking voor
Marseille berokkend heeft, aanhou
den. De Fransche Kamer van Koop
handel te Konstantinopel heeft een
waarschuwend woord laten, hoo-
ren. Nu de Fransche invoeren daar
uitblijven en zij betreffen bijna
alleen artikelen van dagelijksche
behoeften komt er groot gevaar,
datr de Fransche nijverheid van de
markt zal worden, verdrongen. De
kooplieden beginnen zich in ande
re landen van het noodige te voor
zien, en, zoo waarschuwt de Ka
mer, wanneer eindelijk de staking
zal opgehouden hebben, kón het
wel eens blijken, dat de Fransche
producent zijn afzet daar verloren
had voor goed.
Zoo vreest men dat de staking
niet alleen voor Marseille, als ha
venplaats, onberekenbaar schade
lijk zal zijn, maar dat ook de Fran
sche nijverheid daarvan nog lang
onder dien nadeeligen invloed zal
blijven.
voerder J. W. Murison la een welbe^-
kende voorhoedespeler der London
Caledonians, terwijl Quinton den bij
naam van flyer" draagt, tengevolge
van verbazend snel opbrengen langs
den rechtervleugel. Van de verdedi
gers wordt over het algemeen verze
kerd, dat de voorhoede der tegenpartij
groote moeite zal hebben door te bre
ken door hun bepaald krachtig en snel
spel. Omtrent de Gebroeders Farnfield
(voorhoede) wordt gezegd, dat de eene,
A. S. drie jaren geleden zijn „Blue"
won te Cambridge, terwijl de tweede.
A. J. dit seizoen groot succes had als
voorspeler in het Cambridge elftal. De
komst dezer beide heeren hangt geheel
af van den afloop der voorlaatste ron
de in den Essex-beker. Indien hunne
vereeniging Woodford overwint in die
ronde, zullen zij helaas moeten achter
blijven om op Paaschmaandag in den
eindstrijd uit te komen
Zaterdag 6 April spelen de Surrey
Wanderers tegen Prèüssen te Berlijn;
7 April tegen Britannia te Berlijn; 8
April tegen Sportovm Club te Praag;
10 April tegen een Boheemsche com
binatie, eveneens te Praag en 13 April
tegen een elftal van den Hongaarschen
Voetbalbond te Boedapest, terwijl zij
hun toer zullen besluiten met een wed
strijd tegen een combinatie van den
Oostenrijkschen Voetbalbond te Wee-
nen op 14 April.
De „N. R. Ct." voegt hieraan toe:
Nu de Engelschen toch in ons land
komen spelen, hopen en vertrouwen
wij, dat het publiek zich hoffelijk zal
gedragen tegenover de gasten van on
ze sportsmen, en in hun vermoedelijk
succes (want tegen een combinatie als
boven beschreven is, zullen de onzen
het onderspit moeten delven) geen aan
leiding zal vinden tot onvriendelijk
heden. De sport is immers te fair om
iets mot het geknoei van den oorlog te
maken te hebben. Bovendien, een be
tooging zou tengevolge kunnen heb
ben, dat onze elftallen misschien voor
goed, althans voor de eerste jaren, uit
gesloten zouden worden, en dus ver
stoken zouden blijven van de steeds
nuttige lessen der Engelschen.
bloed heeft gezet onder de Mohamme-
daansche bevolking en dat daaruit
roedelijk voorwendsels worden gevon
den tot opruiing door de talrijke kwaad
willige elementen in het binnenland
van Borneo.
Die stemming is daarom te gevaar
lijker omdat zij zich geleidelijk ook
over de ons tot nog toe zeer bevriende
streek van Koetei begint uit te brei
den. terwijl moeilijkheden vooral m6t
het oog op de grooten ondernemingen
met vreemd kapitaal daar werkend,
moeten worden voorkomen.
Onze resident heeft een moeielijke
taak en hij zal zich meer nog een goed
politicus dan een krachtig bestuurder
moeten toonen.
Leger en Vloot.
Telkens komen in Italië uit het
publiek en in de dagbladpers pro-
testen tegen dé exploitatie van Ita-
ïaansche kinderen in het buiten
land Nu werd voor een bijzonder
geval het gezond en levensgevaar
lijk werk van die kinderen in Fran
sche glasfabrieken, de regeering in
de Kamer geïnterpelleerd. Namens i
het ministerie werd geantwoord' dat I
de regeering onmachtig is tegen I
zorgeloosheid of winstbejag van
ouders, maar hoopte dat de nieuwe
wet op de emigratie voldoende te
gen dit kwaad zal voorzien.
Door den Minister van Marine is
bepaald, dat ouders of voogden, die
hunne zoons of pupillen wenschen te
doen deelnemen aan het toelatings
examen voor adelborst bij het Konink
lijk Instituut voor de Marine te Wil
lemsoord, daarvan voor of uiterlijk
op 1 Mei a. s. aan genoemden Minister
schriftelijk moeten kennis geven.
Er kunnen dit jaar worden geplaatst
19 jongelingen als adelborst voor de
Marine (zeedienst) en 4 jongelingen
als adelborst voor het korps Mariniers.
De sollicitanten moeten geboren zijn
tusschen 1 September 1883 en 1 Sep-
tember 1886.
Letteren en Kunst.
Zaterdag den 83. Maart 1.1. is het
lijk van Joseph Cramer naar het
vaderland overgebracht. Het rust
nu te Bussum, waar het in alle stil
te opnieuw aan den schooi der aar
de is toevertrouwd.
Aan het ,.W. v. M." wordt mede
gedeeld dat het Heinze was, die
voor het eerst in Nederland een
werk van Benoifc uitvoerde en wel
het oratorium Lucifer op een der
Vincentius-concerleo die toen on
der Heinze's leiding stonden.
Koloniën.
Sport en Wedstrijden.
Wielrijden.
De Zondag door de Amsterdamsche
Wielerclub Velocitas" op den Haar
lemmerweg bij Sloterdijk, gehouden
onderlinge wedstrijden zijn, trots den
aanhoudenden hevigen regen, goed
slaagd.
Twee nummers, zijnde de wedstrijd
Sloterdijk, Halfweg en terug en 100
meter langzaam rijden, zijn echter uit
gesteld tot Zondag 7 April.
's Avonds werden de prijzen den win
naars, in het Brouwhuis uitgereikt.
De Engelschen in ons land.
Omtrent de spelers van het elftal
der Surrey Wanderers, deelt men na
der mede:
Het elftal is voorzeker een hijzonder
sterke combinatie, samengesteld uit
de beste spelers van verscheidene ver-
eenigingen te Londen en Surrey. Allen
zijn amateurs. C. E. Wilson wordt be
schouwd als een der beste hedendaag-
sche doelverdedigers in Zuid-Engeland
en zijn broeder II. J. Wilson, is de
vroegere Sussex County speler met
een schitterende reputatie. De aan-
Dajakkers.
Uit Bandjermasin schrijft men aan
de „Soer. Ct.":
In het noordelijk deel van onze af
deeling heerscht een oproerige geest
onder de Dajakkers. die door den pre
tendent-sultan van Banjer, welke zich
daar ophoudt en meer nog door het ge
spuis dat zich om hem verzameld heeft,
wordt aangewakkerd.
Toen nu ongeveer drie maanden ge
leden de „Barito" met resident Kroesen
aan boord tot bij Teweh opvoer, werd
op het schip geschoten en de schoor-
scheen door een kogel getroffen.
De resident is daarop teruggekeerd.
Doch toen kort daarop praatjes wer
den verspreid dat de bevolking beslo
ten was de „Barito" af te loopen indien
het schip zich weder bii Teweh mocht
vertoonen, werd het in Januari jl., we
der daarheen gezonden. Hoewel niets
gebeurde, daar de bevolking zeer goed
begreep dat het bestuur gewaarschuwd
en op zijn hoede was, kreeg men toch
zoodanige inlichtingen omtrent de
stemming onder het volk dat het wen-
schelijk geacht is de .Flores" naar de
streek in gisting te zenden.
Den llden Februari jl. lag dit schip
hier gereed om xxaar Teweh te vert-ek
ken, naar liet heet om daar drie maan
den te blijven.
De opvarenden en anderen gelooven
echter dat het eerder een jaar zal wor
den dat dit schip daar gestationeerd
zal blijven. Behalve de eigen stoom-
barkas heeft het ook de Ban Liong Uien
mede op sleeptouw genomen om de
rivier en enkele zijarmen te kunnen
bevaren.
De pretendent-sultan zelf is een niets
beduidende persoonlijkheid. Door zijn
talrijke huwelijken met Dajaksche
vrouwen heeft hij zich echter onder de
oorlogzuchtige en goed gewapende
stammen daar een grooten aanhang
verworven. De zendelingen, klagen
over het afvallig worden van hun met
zooveel moeite verzamelde kudden
christenen.
En juist dit is een belangrijk punt.
Het schijnt dat het Nederlandsche be
stuur zich niet volkomen onzijdig heeft
weten te houden op godsdienstig ge
bied, dat kleinigheden, als het afschaf
fen van den bedoek om 12 uur. de
waarschuwing tot het gebed, kwaad
Van Siak werd aan de Java-bode ge-
schx-even:
„Een treurig contrast met de meeste
overige plaatsen in Nederland en in
Indië, vormde Siak door de wijze,
waarop alhier die huwelijksfeesten
wei*den gevierd. Op het programma
stonden volksfeesten, te geven door
Z. M. den Sultan, docli den 6en en
Februari vielen er zulke zware slag
regens, dat dit niet kon doorgaan.
Iedereen, wiens woning niet onder
water stond, had, bij de gedachte
daaraan, alleen reeds voldoende feest
vreugde.
„Op den morgen van den 8en vroeg
tijdig gewekt wordende door een on
gewone' drukte, spoedde ilc mij naar
buiten en zag met schrik dat het tei'-
rein om de redoute heen onder water
stond. Oogenblikkelijk kwam ik op de
gedachte hoe zullen de arme lui het
maken, in de ladang, welk land aan
merkelijk lagei* ligt, dan dat waarop de
x-edoute staat. Den detachements-com-
mandant werd dan ook terstond hier
van kennis gegeven. Een kort over-|
zicht en de toestand was duidelijk. I
Terstond appèl geblazen en de mili
tairen verzameld voor de redoute,
waarop deze oogenblikkelijk een sloep,
welke in de nabijheid in de Siak-rivier
lag, op het land trokken, en verder den
plas in. De detachement,a-commandant
sprong met eenige inlandsche fuseliers
in die sloep, om zelf het reddingswerk
te beginnen, de beide Europeesche on
derofficieren. van dien post deden
evenzoo in een andere sloep en voort
ging het, over sawah en kreupelhout
heen, om de o'ngelxikkigen, die in 't
holst van den nacht waren opgeschrikt
door den hoogen waterstand, en reeds
op de daken hunner woningen waren
gevlucht, uit hunne benarde positie
te verlossen. Hulpgeschrei klonk dan
ook over de watervlakte en steeds hoo-
ger steeg de nood. In een naclxt stond
het water pi." m. 11/2 meter hoog. Met
onvermoeiden ijver werd het ï'eddings-
werk door ons voortgezet tot 's mid
dags 2 uur, en mochten wij het genoe
gen smaken pl. m. 80 menschen het
leven te hebben gered. De bevolking
moest in de droog gebleven redoute
oxxder dak worden gebracht en verder
van voeding worden voorzien, want
have en goed moest door hen worden
achtergelaten. De materieels schade
is zeer groot; de plaats is geheel veran
derd. Alle bruggen wei-den weggesla
gen. De kegelbaan der militaire can-
t.ine, welke 21/2 nieter van den oever
der rivier afstond, moest worden afge
broken, eii 't was hoog tijd, want on
geveer een halven dag later kon men
de plaats bijna niet meer aanwijzen,
waar deze had gestaan. Menschenle-
vens waren er niet te betreuren. De
oudste inwoners herinneren zich niet,
dat ooit zulk een banjer te Siak is ge
weest."
Wetenschap.
Een Insect ais Ijzerfabrikant
Dat insecten spinnen en cellen bou
wen weet men sedert lang algemeen,
maar dat er ook insecten zijn die ijzer
fabriceeren, werd door den Zweedschen
natuuronderzoeker Sjorgen ontdekt.
Het zijn bijna microscopische dier
tjes, die in het hart van sommige bos-
schen, voornamelijk in de provincie
Smaland, verblijf houden, en even als
de zijde wonnen cocons spinnen, die
echter de merkwaardige bijzonderheid
opleveren, dat zij zeer veel ijzer bevat
ten. Deze cocons liggen in hoopen bo
ven op elkander en vormen een ijzer
erts dat bekend is onder den naam van
Lakeore, waarin van 20 tot 60 ijzer
erts is vermengd met mangaanoxyde
en dat 10 chloor met pliosphorzuur
bevat. Verondersteld dat de mededee-
ling overeenkomstig de waarheid is,
komt het allereei'st de vraag bij ons
op, van waar die insecten het ijzer
bekomen, want in ieder geval kan hier
slechts van een vex'plaatsing sprake
zijn, niet van eene vorming van dat
metaal.
Nijverheid.
Het Britsche Lagerhuis heeft met 245
tegen 133 stemmen de „bier-wet" van
de regeering in tweede lezing aangeno
men.
De wet heeft hoofdzakelijk ten doel,
cr voor te waken dat onder den naam
„inout-bier" geen bier van mindere
waarde en verdachte samestelling aan
do markt gebracht wordt, maar hoe
wel dit ontwerp ongetwijfeld dooi
de bekend© vergiftigingsgevallen te
Manchester en elders uitgelokt is,
geeft het naar het oordeel van Sir
Michael Foster en andere deskundigen
niet den minsten waarborg tegen een
herhaling van zulk een „arcenicunx-
epidemie."
Land- en Tuinbouw.
De Moestuin.
Bij de vruchtwisseling moet met ver
schillende omstandigheden rekening
gehouden worden. Men moet gewassen,
die vooral voedsel uit den bovengrond
halen, laten volgen door zulke, die het
ook uit diepere lagen kunnen opnemen.
Men moet er aan denkeu, dat som
mige groenten niet anders dan in een
versch gemesten bodem willen gedijen
en dat andere, in zoo'n bemesting ge
teeld, onsmakelijk zijn.
Men moet een bladrijk gewas, waar
onder veel van het onkruid verstikt,
laten volgen op een waarin dit veel *-<*-
legenheid had zich te ontwikkelen. In
plaats van een bladrijk gewas kan
men ook een kiezen, dat gelegenheid
geeft veel tusschen de plantjes te schof
felen, zoodat de mensch bij het verdel
gen van het onkruid werkzaam kan
optreden. In 't algemeen kan men zeg
gen, dat men op gewassen, die hoog©
eischen aan de vruchtbaarheid van
den gTond stellen, (koolsoorten, sala
de, komkommers, augurken, spinazie)
geteeld moeten worden op een versch
gemesten grond en dat zij gevolgd moe
ten worden door zulke, die eveneens
een vruchtbaren, doch niet een versch
gemesten grond verlangen (selderij,
uien, skoten, peen, radijs, princesse-
en snijboonen, rammenas/ en deze door
zoogenaamde afdragende vruchten, dat
zijn zulke, die geringe eischen aan den
bodem stellen, vooral wat het gehalte
van opneembax'e stikstofverbindingen
betreft, zooals erwten, peulen en tuin-
boonen gevolgd moeten worden. De
aandachtige lezer kan uit een en ander
het besluit trekken, dat hij in het bezit
van een behoorlijk vruchtbaren tuin,
telkenjare 1/3 van deze sterk, 1/3 vrii
sterk en de rest in 't geheel niet moet
bemesten. Op kleigrond is voor dit laat
ste wellicht nog een bemesting met 7 ft
8 KG. superphosphaat per are en r
het zand of het veen een bemesting
met 10 a 12 KG., thomasphosphaat en
10 h 12 KG. kaïniet (in 't najaar) of 6
h 7 KG. patent-kali (in 't voorjaar) noO-
dig.
Is het steeds er om te doen met den
grond te woekeren door zoo mogelijk
elk jaar van een bepaald stuk grond 3
groenten te oogsten, dan moet steeds
de helft sterk en de andere helft mid
delmatig stex-k bemest worden. Want
't is best mogelijk 3 groenten op 't zelf
de bed te telen. bv. heel vroege spina
zie, daarna vroege stamprinsesjes en
ten slotte nog spruit- of boerenkool.
Bepaalde bloemkool-verscheidenhe
den willen op de eene errondsoort veel
beter dan op de andere en kropsla-soor
ten, die op de eene grondsoort reus
achtige en vaste kroppen leveren, ba
ren op de andere slechts teleurstellin
gen.
De meeste groenten worden uit zaad
gekweekt. Alleen goed uitgegroeide,
rijpe zaden kunnen krachtige planten
geven, omdat zij alloen een voldoend©
hoeveelheid reserve-voedsel voor hot
kiemplantje bevatten. Het voor zaad
uit te geven bedrag is, vex-gelekcn met
de andere voor den tuin te maken kos
ten, zoo gering, men heeft er zulke klei
ne hoeveelheden van noodig, dat men
er zich over verwonderen moet, dat
sommigen op enkel© centen meer of
minder zien als het den aankoop der
groentezaden betx-eft, terwijl die zelfdo
zuinige mensclxen waarschijnlijk veel
te dik zaaien, want aan dit euvel lijden
bijna alle leeken-luiniers. Men bedenke
dat men van deugdelijk, iets duurder
zaad voor een zelfde oppervlakte
gronds minder noodig heeft dan van
zaad van twijfelachtige kwaliteit. Is
men geen kweeker van beroep, dan
doet men men het best al het zaad aan
een vertrouwd adres to bestellen en
het niet zelf te winnen In het laatst©
geval gaan de groenten achteruit.
Immers de kweekers doen alle moeite
om door de meest zorgvuldige bemes
ting, toelkeus en verpleging te zorgen,
dat de planten uitmuntende eigexx-
schappen krijgen. In gewone tuinen
genieten de planten natuurlijk minder
zorg, zoodat zij hun goede hoedanig
heden voor een deel wel weder moeten
verliezen. Dan dient nog opgemerkt,
dat in den tuin de gewassen dicht bij
elkander staan, waardoor bij zaadwin
ning dikwijls bastaard-vormen ge
kweekt worden.
Bloeiende koolsoorten, die dicht bij
elkander staan, verbasteren al zeer
licht. Als bijv. het stuifmeel van rooda
kool op dat der nog onbevruchte stam
pers van de bloemen der witte kool
komt, krijgt men uit het zaad nieti
witte, noch x-oode kool, maar een tus-
schenvornx. Zulk een verbastering kan
natuurlijk alleen tot stand komen tus
schen aan elkaar verwante planten.
En 't is toch bekend dat roode en witte
kool door de cultuur uit denzelfden
stam vorming zijn ontstaan.
In de meeste tuinen liggen de dop
erwten- en peulenbladen naast elkan
der en anders toch dicht bij elkaar.
Beide groenten ontstonden uit denzelf
den grondvorm. De zachte peul van de
laatste en de zoete smaak der eerste
zijn een gevolg van de cultuur. Bren
gen de insecten stuifmeel uit de peu-
len-bloenieu op de stampers der bloe
men van de doperwten of omgekeerd,
dan kan bevruchting plaats hebben.
Uit de zaden wint men dan peulen,
die een harderen bast hebben en op
doperwten gelijken, of doperwten, die
eenigsziixs het karakter van peulen
hebben.
De radijszaadtelers zaaien de ver
schillende verscheidenheden ter zaad
winning uren ver van elkaar uit; zij
weten zeer goed, dat wederzijdsche be
vruchting hun leelijke parten kan spe
len.
Nimmer zaaie men overjarig zaad,
daar de procentische kiemkracht met
den ouderdom afneemt. Alleen van
augurken en komkommers neme men
tweejarige zaden, omdat aan de plan
ten van het versche zaad steeds min
der vrouwelijke, dat zijn vruchtgeven-
de, bloemen ontstaan. Kieming kan
niet plaats hebben zonder vocht en
lucht (zuurstof), en dan nog een be
paalde, voor ieder groente verschillen
de temperatuur. Zaait men te diep, dan
bobben de zaden wel vocht, maar te
weinig zuurstof en warmte. Worden de
zaden door een te dikke aardlaag be
dekt, dan lijden ze aan vochtgebrek.
en zaad van kool- of knolrapen kiemt
reeds, als de bodem-temperatuur 5 gr.
