dankt, zijn er 9 overleden en 3 niet
herkozen.
Van de ICO leden, die na de verkie
zingen van löu9 in de Tweede Kamer
zalen, zijn er thans nog 65 over 35
leden verdwenen, waarvan er 17 be
dankten. 15 niet werden herkozen en
3 overleden.
In de afgeloopen vier jaren werd
dus de Eerste Kamer voor 50 pCt. en
de Tweede Kamer voor 35 pCt. verwis
seld.
Interview—ïan Kol.
Een redacteur van hot Persbureau
M. S. Vnz Dias. te 's-Gravenhage,
heeft den heer Van Kol. lid van de
Eerst© Kamer, geïnterviewd over de
Indische Partij en de Sarikat Islam.
De heer van Kol keurde in zeer kras
se bewoordingen de actie door den
heer Douwes Dekkei gevoerd, af. On
bekookt en onzinnig, zoo zeide hij, is
het optreden van Douwes De.-.ker en
zijn aanhangers. Zij weten zeil niet
wat ze willen en geheel hun streven
draagt het toeken van verwarring en
onzinnigheid. De inlanders voelen dat
zeer goed. Zij vertrouwen zeer te
recht de Indische Partij niet en wil
len er dan ook niets van weten. Het
geheele hoofdbestuur van de Sarikat
Islam staat vijandig tegenover en is
afkcorig van deze Indische Partij. Het
is. zoo vervolgde hij. ook heel jammer
dat het Douwes Dekker gelukt is eeni-
ge Javanen tot zich te trekken. Tjipto
en Soewardi zijn dan ook de.dupe ge
worden van het samengaan met Dou
wes Dekker. Vooral voor Tjipto is dat
te )>etreuTen. Dat is een nobel mensch.
Ik heb met hem kennis gemaakt tij
dens een pestepidemie. Toen vroeg
Tjipto telegrafisch verlof om naar de
pert streek te mogen gaan, en daar te
helpen. Toen de ambtenaar vroeg wel
ke voorwaarden hij stelde, antwoord
de hij: geen enkele, en dat, terwijl
goed bezoldigde Europeesche doctoren
veel bezwaar maakten. Ik heb hem
aangeraden zijn krachten in dienst te
stellen van de Sari-U Islam, waar een
man als Tjipto, wiens intellectu-eele
ontwikkeling ik hoog schat, veel be
ter werk kan doen. Ook al sta ik tegen
over de Indiscne Part.j, me evenals de
Indische Bond waar men ook zooveel
van heeft verwacut wel een doodge
boren kind zal blijken. Toch kan iik het
z.g. verbanningsoe&iuit mei goedkeu
ren, Oofk al is hei met zoo erg als liet
kiinkt, want zoo onaangenaam is deze
verbanning niet. Tjipto was bijv. het
eiland Banka aangewezen, waar een
zeer humaan ambtenaar het bewind
voert, hij mocht Zijn gezin meenemen
en kreeg een behoorlijk jaargeld. De
feiten waarop het iiitcrneeniiasbestuh
berustte gaven m. i. geen voldoenden
grond daartoe, maar de gouverneur-
generaal zal zich misschien nebben la
ten leiden door wal achter de scher
men gebeurde.
En nu wat de Sarikat Islam betreft,
wat is daarover uwe ineèuing?
Met meer dan gewone belangstel
ling sla ik deze beweging gade. Zij
heeft mijn volle symphaiie. bi aar men
mij vertelde is het aantal leden reeds
iver de 500,000; dat is misschien wat
overdreven, maar men mag toch aan
nemen da t het leden tal ruim 30Ü.0UÜ
is. Ooit al voelt de Javaan niet veel
voor godsdienst, de Islam vormt den
band. Gevaarlijk voor het Nederland-
sclio gezag is de Sarikat Islam niet.
Als men ze maar vrij laat, is er
niets te vreezen. Nog nooit is er op
Java een opstand geweest, die als uit
gangspunt de Islam had. Natuurlijk
zijn ook hadjis lid van de organisa
tie en deze maken van de- gelegenheid
gebruik, om, wat liuu recht en plicht
is, proselieten te maken. In tegen
stelling met de Indische Partij, waar
van indo's van hel minste gehalte jid
zi;uwotdt de Surikat Islam gevormd
door het Javaanscli intellect en den
hoadeldrijvenden middenstand. Zij
willen zich ook verweren tegen de Chi-
ncezen. Deze toch begonnen zich na
het uitroepen van de Republiek te ge
voelen.
Kroop vroeger een Chinees voor een
ambtenaar, nu behandelt hij dezen
met een soort minachting. Hij, de
Chinees, heeft de groote, machtige Re
publiek achter zich.
Nog eens, zoo herhaalde de heer
van Kol, deze beweging heeft mijn
volle symphatie. Zoowel economisch
al3 moreel zal de Sarikat Islam den
Javaan opheffen. Krach tig wordt front
gemaakt tegen het volksbederver*!
dobbelen en opiumschuiven, en zij
kweekt onderling hulpbetoon en soli
dariteit onder de Javanen aan.
Ook de heer Idenburg is de Sarikat
Islam goedgezind. Toen hij een depu
tatie ontving uit het bestuur der S. I.
liet hij de leden daart an niet neerhur
ken, maar bood hij hun een stoel aan.
Dat had hen zóó getroffen, dat zij aan
mij met groote blijdschap uiting ga
ven van dit bewijs van gelijkstelling.
Dat de Gouverneur-Generaal de
rechtspersoonlijkheid heeft geweigerd
aan het hoofdbestuur, maar die aan
do afdeelingen wel heeft gegeven,
noemde de heer van Kol een goede
maatregel. Nu kan men de afdeelin
gen aansprakelijk stellen en desnoods
de rechtspersoonlijkheid ontnemen,
cn anders had men dadelijk den ge-
heelcn Bond getroffen Vergeet niet, de
afdeelingen zijn ver van eikander
verspreid, zoodat het H. B. geen vol
doende voeling en toezicht kan hou
den cn du3 moeilijk de verantwoorde
lijkheid kan dragen voor wat er in de
afdeelingen plaats vindt:
Waren dit ook.de motieven van den
heer Idenburg?
Ja, want ik heb hem ook hierover
bij mijn bezoeken vaak gesproken.
De verwikkelingen en relletjes die
hier en daar plaats vonden, schrijft u
die ook aan den Invloed van de Sari-
ka Islam toe?
Och, zoo heel veel haa dït nü n'et
te beduiden. Maar het is opmerkelijk
dat wanneer er verwikkelingen waren
die meestalvoorkwamen op de particu
liere landen en in de suikerstreken.
Rembang is hierop een uitzondering.
Wat daar gebeurde, kwam door net
Boschwezen. De Javaan beschouwt
het bosch nog altijd als zijn eigendom
en het optreden van hel boschbeheer,
waartegen de heer Fock ook heeft ge
waarschuwd, leidde hier tot botsin
gen.
Is het juist, dat de Christelijke zen
ding dit ontstaan van de Sarikat Is
lam in de hand heeft gewerkt?
Niet in die mate, als men het heeft
voorgesteld; zooals gezegd, de. Javaan
voelt niet vee! voor godsdienst. Hij
laat, zonder zelf Christen te zijn, des
noods zijn kinderen naar een Zen
dingsschool gaan.
Acht u den heer Idenburg de aange
wezen man \oor het Gouverneur-Ge
neraalschap?
Ja, zeide de heer van Kol, met over
tuiging, in de tegenwoordige omstan
digheden hem liever dan een liberaal.
Hij heeft een warm hart en een open
oog voor de belangen Yan Indië. Ze
ker, hij heeft het laatste jaa- niet vol
doenden weerstan dkunnen bieden aan
de pressie van dr. Kuyper. Maar ik
vind het een geluk voor Indië, dat hij
aanblijft. Ik acht hem persoonlij.'-: ris
een ©del en bekwaam mensch.
Welke middelen zijn, v-olgens uw
meening, noodig om Indiê en zijn be
volking te helpen?
Veel van wat ik sinds 1907, toen Ik
voor het eerst in de Tweede Kamer
kwam, in het belang van Indië be
pleitte, werd in den loop der jaren in
gevoerd. Toch is dït lang niet voldoen
de. In 1905 gaf ik in de Tweede Kamer
als mijn moening te kennen dat naast
Landbouw, Veeteelt, Vischvangst,
Mijnbouw en Kóm-Bedrijf, de ont
wikkeling ©ener lultuidsche groot-in
dustrie, gedreven met Inlandsch ka
pitaal een levenskwestie voor Java
was. Gebeurt dat niet, dan is de ver
arming van Indië onvermijdelijk. De
voorwaarden zijn aanwezig. Kon mon
vroeger van een Inlandsch proleta
riaat niet Spiesen, daar ied-.reeu een
lap grond had, waar van hij naaide
wat hij noodig had, dit is thans an
ders. Java is sterk bevolkt, en duizen
den vindt men er die nu geen eigen
lapje grond meer bezitten. De werk
krachten zijn er, de industrie is er ouk,
het inlandsch kapitaal ontbreekt ech
ter nog. In Japan is hei dezen-u© ge
schiedenis geweest, wat daar gelukt
is, is in Indië ook mogelijk. Jammer
dat die Gouverneur-Generaal nog geen
gevolg hoeft gegeven aan zijn voorne
men om iemand naar Japan te zen
den om studiën te maken van de eco
nomische ontwikkeling daar te lande.
Ik kan u echter medcdeelen dal hier
te lande pogingen worden gedaan oin
een comité te stichten mot het doel
moreelen en financieelen steun te ge-
van aan de Sarikat Islam.
Om nog eens terug i© (komen op de
Indische Partij, vroeg ik. is de bewe
ring van Douwes Dekker juist, dat de
verschillende hervormingen van den
laatsten tijd Ce danken zijm aan hot
optreden van zijn partij?
Geen sprake van, antwoordde de
heer van Kol. 11c weet waarop u doelt,
De circulaire van den heer Idenburg,
betreffende de gelijkstelling van den
Javaan is wel pas afgekondigd, maar
het is me persoonlijk bekend dat in
principe reeds tot een dergel ij ken
maatregel was besloten, lang voor ar
sprake was van de Indische Partij.
Acht u Indiê rijp voor zelfbestuur?
Neen, daarvan -kan in hel belang van
Indië nog geen sprake zijn, daarvoor
zijn Indië en de Javaan niet rij.p. Het
zal wel komen, want het heeft me ook
nu weer getroffen, hoe de slaafsclie
onderdanigheid van den inlander
langzamerhand verdwijnt. Hoe zijn
belangstelling voor alles wat op zijn
land betrekking heeft, stijgt. Bij mijn
bezoek aan Atjeh werd ik "s avonds in
mijn hut opgezocht door velen, die
mij wilden zien en eens met mij pra
ten. Zelfs vrouwen van hoofden kws-
men den blanken man en dat zegt
wal! opzogen. Het was ongeloof
lijk zoo spoedig als men wist dat Van
Kol, de v kunnen zij niet zeggen
in de Kampong was.
Wil Nederland, zoo besloot de heer
van Kol, zijn Kolonie blijven behou
den, dan moet het geen vloot gaan
bouwen op kosten van Indië, want dat
zou ©en schandaal zijn.
Geen enkel land denkt er aan om
zijne koloniën te laten betalen voor de
vloot, die deze eventueel te bescher
men zal hebben. Wat wij hebben te
doen is met ruimheid van opvatting
dit streven der inlanders naar econo
mische ontwikkeling .krachtig te steu
nen.
DE INBRAKEN TE AMSTER
DAM.
Er zijn nog de volgende bijzonder
heden niede te deelen omtrent de aan
leiding tot de huiszoeking bij den
paridliuishouder C. II., in de Nes te
Amsterdam.
In het begin der vorige week werd
door de justitie huiszoeking gedaan
in de zaak van den rijwielhandelaar
S. in de Gerard Doustraat. Deze rij
wielhandelaar werd reeds eenige we
ken geleden gearresteerd als verdacht
yan heling met betrekking tot de
jongste inbraken. Zijn zaak werd
voortgezet door zijn bediende J. K. De
huiszoeking van het begin der vori
ge week hield verband met een dief
stal van rijwielbanden ten nadeele
van de Dunlop-maatschappij. Inder
daad werd een groot aantal banden in
beslag genomen. Maar men vond
buvendieri iets anders, n.l. een twaalf
tal gloednieuwe zilveren vorkjes.
Deze vorkjes kwamen niet voor op
eenige recherchelijst, in verband met
de verschillende inbraken verspreid.
Een rechercheur ging informeeren en
kwam zoodoende heel toevallig
terecht bij den goudsmid, die do helft
der gevonden zilveren vorkjes her
kende. Hij herinnerde zich de vorkjes
in December van het vorige jaar te
hebben geleverd aan mevrouw Delprai
en deze herkende de vorkjes (en ook
de overige) onmiddellijk als haar!
eigendom.
Vrijdagmorgen, den ochtend van
de huiszoeking, werd de bediende K-
daarop gearresteerd. Dienzelfden
dag ontmoette een rechercheur II. uit
de Nes; de arrestatie van den be
diende bleek hein reeds bekend te zijn
en bovendien waren zijn uitlatingen
van dir-n aard, dat men alle aanlei
ding vond te veronderstellen, dat hij
meer van de inbraken afwist.
Daarop volgde de huiszoeking. Er
werd bovendien een onderzoek in
gesteld in de woning van de ouders
van K. op het Walenpleintje en iri
de woning van K. zelf, in de Jan
Steenstraat. Een en ander leverde
evenwel geen resultaat op.
Thans is K. ter beschikking der jus
titie gesteld.
BURGEMEESTERS
BENOEMINGEN.
De „Tel." meldt:
Art. 61 der Gemeentewet stelt, om
tot b rgemeester van een gemeente to
worden benoemd, o. a. tot eisch, dat
men inwoner dier gemeente zij. Van
deze bepaling kan echter ,.in het be
lang der gemeente" worden afgewe
ken. De pructijk heeft bedoelde bepa
ling sinds lang tot een overtolligheid
gestempeld. De cijfers wijzen zulks
onweersprekelijk u:t. Bij üe Memorie
van Toelichting van Hoofdstuk V (be
groeting voor 19lij is een opgave hc-
voegd van burgemeesters-benoemin
gen sinds 1S84. Telt men de atar ge
geven cijfers bijeen, dan ziet mon dat
van dat jaar af tot Juli 1913 hebben
plaats gehad 1950 benoemingen. Hier
van werd in 1229 gevallen een met-
ïngezetenc tot ourg«m©©Sièi: benoemd
Ou in roi gevaiieu cell ingezeten© uer
betrokken gemeenten. De uitzonde
ringen ovemelieu dus verre de ge
vallen, die volgens ari. 61 der- Ge-'
meentewet normaal zijn.
ARBEID VAN LKculfLICHT1GE
KINDEKEN IN DEN LAND
EN TUiNiJUUW.
Aan ue Cumniissien iut wering van
school verzuim iu Neuerlaud is dooi
de commissie in het arrondissement1
Haarlemmermeer een schrijven ver
zonden, waarin zij zegt overtuigd ie
zijn, dut oe Leeiplicmvvet dringend
verbetering benumt. Naar zij meent,
moet in genoemde wet een artikel
worden bijgevoegd, waarbij werk
zaamheden in land- en tuinbouw door
leciiuioiiiigo k.nuoion geauronne de
scnuuiute.i vcroouOii worden.
Bij overtreuing moet ook worden
ges u-uil ue persoon, ten wiens behoe
ve ue arbeid door het kind worut ver
richt.
.-uvo-rens échter pogingen aan te
wenden om genoemde verbetering te
zien uangebruent, zou zij gaarne van
vele zusteicomnussien bewijzen van
iiisloiiiuiiiig ontvangen, teneinde
haar pogen meer kraont bij te zetten.
Namens de commissie is liet schrij
ven onderteekend door de hoeren II.
Pos, voorzitter, en A. v. d. Hor, secre
taris te Haarlemmermeer.
AANRANDINGEN.
Men schrijft uit VHssingen aan do
Tel.:
Do 17 jarige K. alhier, die verleden
week werd aangehouden en naar
Middelburg werd overgebracht als
verdacht van aunrariunig vuu een
leerlinge der npruiauisCnool, scuijui
nog uieer op. afijn kerfstok te hebben.
Hij wordt namelijk veruuent nog twee
andere aanrandingen le hebben ge
pleegd; terwijl men tevens iü hem
tueeni gevonden te hebben den dader
van den diefstal, ten nadeele van een
firma, waarbij hij in betrekking
NEDERLAND' WEINIG BEKEND.
De Commissie voor de Congressen
ter gelegenheid van de Internationa
le Tentoonstelling in Gent, van welke
mr. L. H. J. Bargsma voorzitter, de
hoer P. J. <le Kanter ondervoorzitter
en dr. M. de Hartogh secretaris was,
heeft het verslag harer werkzaamhe
den uitgebracht.
I-Iet verslag zegt:
,,De door de commissie le Gent op
gedane ervaring hoeft geleerd dat bet
noodig is, niet slechts in Belgie, <iocn
ook in andere landen juistere begrip
pen omtrent Nederland en de piaais,
die Nederland in de rij der volkeren
inneemt, te verspreiden, waartoe het
aangewezen middel is: liet doe» hou
den van voordrachten buiten onze
landsgrenzen dooi onze landgenooten.
Zonderling is het te vernemen wel
ke verwarde begrippen in hel buiten
land omtrent Nederland en Nederland-
sche toestanden word/en oangetroifeu.
Zonderling, omdat Nederland toch,
zoowel door zijn ligging in hel cen
trum der beschaving, zijne uitgebrei
de handelsbetrekkingen met allo vol
ken der aarde, en den arbeid zijner
wetenschappelijke mannen en vrou
wen, voldoende bekend zou bobooien
te zijn. Die onbekendheid gaat veeal
gepaaid met gebrek aan waardeering
oor hetgeen Nederland tot stand
brengt op wetenschappelijk, sociaal en
oeconomisch gebied. En daarnaast,
voor zoover dan wèl gekend en ge
waardeerd is duidelijk de drang waar
neembaar om meer over volk en land
te vernemen.
Meer algemeene bekendheid in dein
vreemde is dus dringend noodig en
kan Nederland in elk opzicht slechts
ten goede komen!
Voorts komt het de commissie voor,
dat het op zeker oogenblik nuttig kan
blijken een voordracht te doen hou
den op eene bepaalde plaats over een
bepaald onderwerp, Nederland betref
fende, waarvan het in hooge mate
wenschelijk is gebleken een juister
denkbeeld te geven.
De commissie meent dan ook, dal
eene vaste commissie, door do Regee
ring benoemd, en hare onkosten be
strijdend uit eene toelage uit 's Rijks
schatkist, met hot organise oren van
voordrachten in den geest als boven
is uiteengezet, nuttig werk kan doen."
BRANDEN.
Te Joure is de koemelkerij van de
wed. De Boer afgebrand.
HET DUIVENPLAT.
Een liefhebber van duiven, de 15-
jarige C. Licht, is van een perceel In
de Goudsbloemstraat te Amsterdam,
op straat gevallen en zoo goed als dood
opgenomen. De jongen was bezig met
zijn liefhebberij van duiven-lokken
Het perceel, waar hij van afviel, heef',
vier verdiepingen.
Stadsnieuws
DE ECONOMISCHE ONTWIK
KELING VAN NEDERLAND.
Iti een drukbezochte vergadering j
van de Maatschappij van Nijverheid,
departement Haarlem, sprak Maan
dagavond Dr. II Blink uit 's-Ura-
venhage, over „De economische ont
wikkeling van Nederland in do 19de
eeuw en de ontwikkeliiigselementen
der steden, in 't bijzonder van Haar
lem."
Onder de aanwezigen merkten we
o.a. op de wethouders Dr. II. D. Kru-
seman en L. Modoo eu de Raadsleden
Van Styrum, Huiswil, Van de Kamp,
Nagtzaam, Poppe, Breda. Kleijnen-
berg, Rïnkema. Schram, Elffcrs,
Jonckbloedt, Krclage, Heerkens Thijs-
sen, den gemeente secretaris Mr. dr. J.
Wytema en den directeur van Open
bare Werken L. C. Dumont en Dr.
Rutgers van der Loeft, bibliothecaris
onzer gemeente.
De Burgemeester was zeer tot
zijn leedwezen door een lichte onge
steldheid verhinderd aanwezig te
zijn.
De bijeenkomst werd geopend door
den voorzitter uir. J. C. L. Vlaanderen,
die er zijn blijdschap over uitsprak dat
ook dames onder 't gehoor waren.,
Spr. hoopte, dat in de toekomst nog
meer vrouwelijke be.laugstellenden
op de vergaderingen zouden aanwezig
zijn.
De heer Vlaanderen verwelkomde
het gemeentebestuur cn betreurde de
afwezigheid van den Burgemeester,
die in deze voordracht veel belang
6telt, wijl hiermede gehandeld zal
worden over de ontwikKcliugSélèmen-
ten vaa Haarlem, een onderwerp van
actueel belang wegens de aanhangi
ge havenplannen.
De heer Blink begon zijn voor
dracht met 'n herinnering aau de on
af hankelijkwording van ons land, die
in deze Novembermaand wordt her
dacht. Het is daarom nu een goede
tijd, om een blik te slaan op de
economische ontwikkeling van ons
land in de 19de eeuw,
De Handel.
Wanneer men het begin van dit
tijdperk beschouwt, valt op te mer
ken, dat men in 1813 wel het bloeitijd
perk van vóór 1795 terugwenschte,
maar tot 1850 vergat men, om daar
d© daad bij te voegen.
liet valt dan Ooit Le betreuren, dat
men in dezen zellgenoegzainen tijd
Koning Willem I, die Nederland wil
de vooruitbrengen, niet genoegzaam
begrepen heeft. Wat de periode der
18de eeuw betreft, iu dezen tijd was
de welvaart, de handel cu scheep
vaart abnormaal, wanneer men daar
bij do beteekenis van ons land in
aanmerking neemt.
Die voorspoed was een gevolg van
den ondernemingsgeest en durf van
de 17de eeuw.
De Oost- eu Wost-lndiscue Conipag-
niëu hebben ontzaglijk veel bijgedra
gen tot de welvaart van ons land.
Maar ai te zeer rient men daarbij
het oog op de Oost-Indische Compag
nie. Deze keerde weliswaar zeer hou
ge dividenden uit, maar dit was een
gevolg van haar monopolistisch ka
rakter, dal zich wreekte, toen de
Cumpagnie ineen viel. Veel meer dan
de Oost-Indische Compagnie heeft de
West-Indische Compagnie invloed ge
had op de Nedcrlandsche nijver
heid, al gaf zij niet zulke hooge divi
denden.
In een groot aantal nijverheidsdis
tricten van or.s land, maakte uien
producten, die door de West indiscue
Compagnie naar de West werden
Uugovueiu, o.u. Uit riaarrem eu o.u
giving bunt© uueKcn, nuUodueKtm, lin
nens en azijn, urn uum gerund te
wuruen tegen anucre nanueiswareu.
Iu üe zeventiende eeuw is in de
Republiek uit ueu nanuei ue mjvci
lleiU untstauu. Dm IiauUel ie itUimen
drijven, mail uteu mjverneiuspruuuc-
ieu nuudig, om uie vuor andere naii-
aeisat'L.Koien te Kunnen inruilen. In
den tijd van de RepublieK onder-
sciiciuue men reeds üe nanUelssteoeu
van ue nij verheiassieuen.
'l'ot de jaalsxe nenoorue o.a. Tiaar-
Jem. Zoolag in ons land de liamiel
bioeide, ipoeide ooft de mjverueid.
Toen aan 't eind van de 18de eeuw de
liundöi ten gronde ging, meert daar
op ue llij.eiuoid \oi=eiJ, Z©uo g.Ug ue
nijVerneicL" eerst onder, ir.uurt uere
aan nepaald© piaa'.-sen gewiKieu was
en de naudei zien geinaKKciijaei Kun
fexpiuaUen. D© uoizaaii. van dit ver-
vai was, uat Éiigeiami en riaiiKtijK"
opswuiuen eu van isederiand üe voor
waarden tót bloei afzagen eu in eigen
iand schiepen.
Men sloot toen ons land af door de
protectionistische stelsels. In Frank
rijk ojider den minister Colbert, in
Engeland roeds in den vorm van de
acte van Navigatie.
Prins Willêni IV heeft geprobeerd,
om dit Vol v Ui tegen te gaan. Door zijn
huwelijk mee e©u Eirgelsche vorstin,
leerde hij liet v rij n amlelsrtelsei van
Walpool kennen. Zijn optreden in
verbinding met Amsterdamsche koop
lieden tegen protectie, wekt bewonde
ring.
Dij trachtte door van ons land een
Porto franco 6a maken, den handel er
weer boven op te helpen.
Evenwel, kort na zijn verdediging
van een Porto franco in de vergade
ring van Hunne Hoogmogende» in
1751, overleed hij. Prinses
Anna zette den strijd voort. In 1754
kwam er echter een Tariefwet tot
stand, die evenwel een zeer beperkt
Porto franco handhaafde. Evenwel,
deze Tariefwet werd opgeborgen, ge
lijk dat meer met Tariefwetten ge
beurt (applaus).
Toen volgde een snelle achteruit
gang. De steden verloren veel van
hun bevolking. Behalve de jenever
stokerij, bloeide geen enkele tak van
nijverheid en handel.
Toen we in 1813 onze zelfstandig
heid herkregen miste men eigenlijk
de kennis van ons land. In 't buiten
land had men reeds een begin ge
maakt met de verzameling van ge
gevens omtrent handel en nijverheid.
De Fransche-n waren het, die daar
mee in ons land een begin maakten.
De Fransche Kegeeriug droeg aan
Baron Alphonsë, tijdens het keizer
rijk op, een rapport te maken over
handel en nijverheid in ons land.
In 1801 werd aan den Amsterdam-
schen reeder Guldberg opgedragen
een dergelijk rapport te maken, maar
deze miste alle gegeven3 en xaoesl in
z:jn reiskoets 't land doortrekken om
de gegevens te verzamelen. In 1814
wist men hier te lande echter van
deze gegevens niets. In 1817 liet de
Regeering een onderzoek instellen.
Maar de verkregen gegevens waren
zoo onjuist en onvolledig, dat het rap
port maar in kopy bleef.
Wat nu de 19de eeuw aangaat, be
sprak ce heer Biink de vier volgende
tijdperken 1813-1830, 1830-1850, 1850
1S76 en 1S7G tot nu.
Het tijdperk van 1813—1830 werd
gekenmerkt door strijd tusschen het
vrijhande'.sgezinde Noord-Nederland
en het protectionistische België, die
aan elkaar gekoppeld waren.
Het tijdperk was daardoor een
slap lie periode en eindigde met liet
protectionisme eerst over landbouw,
daarna over de nijverheid.
Willem 1 zag in. dat de verkeers
middelen ter zee en te land te gebrek
kig waren. De harde wegen werden
eerst in 1824- lot in het Noorden van
Groningen doorgeiroKkou. Willem 1
wees ook reeds op de doorbraak van
Holland op zijn smalst, cm Amster
dam een goeden uitweg naar zee te
geven.
•canicularisme, om de Noord-Hol-j
lauuscne steden niet te benadeeiea,
en gebrek aan durf bij de ingenieurs
hielden dit plan nog tegeu. Toch heeft
Koning W illem I rnedegeholpen, om
te verhinderen, dat ons la nu, on
danks zijn gunstige economisch-geo-
graphisch© ligging, afdaalde tot een
lanu, dat enkel visschers nerborgüe.
De periode van 183U1850 ving aan
met het opkomen van üe Neuerlaiid-
sche Handelmaatschappij, waarin
inea de Oost-Inuiscbe Compagnie
zocht te doen herleven.
Dit tijdperk was ei een van druk.
Men wist nog niet, welnen weg men
zou gaan, eu d© Regeering wist ge©u
mining te geven.
Sprenei' nctiMiieroe aan het huip-
zoenen van ue iuduslrieeleu bij de
Maatschappij van iMjv©i'uuitl, t<© hui-
fiug van graanrechten eu schaal rech
ten. In Indië was het Uc tijd van do
go u vemeanentscuitures.
Na 1850 kwain ©i een kentering,
die veroorzaakt werd door de schade,
die de aaroappéizieKi© aiinntiu«.
Daardoor mo§st men de graanrechten
ppneffen. Langzaani-aan ging men nu
inzien, dat t.e oude paden verlaten
moesten wórden.
Een gunstige voorwaarde voor onzo
ontwikkeling was ook, üat ons land
in een gunstiger milieu kwam te lig
gen u© u.miugoiiu© iauuen hadüen
net vrijliaiiueiss leisel aangenomen,
waardoor het verkeer met de andere
lauden gemakkelijker werd. Toch
ging de opbloei van den handel nog
niet vlug.
Wei roi o ie© roer u,e de hamleisuuizut
van 18oü—1870 van 316 miliioen tol
800 mïlhoen, maar ciezo stijging wuo
met groot in vergelijking niet de stij
ging van ue etnzuUen in andere lan
den.
De toestand onzer waterwegen was
de oorzaak, dat de handel niet zoo
snel toenam. Dat verbeterde na 18/0,
toen men de nieuwe waterverbindiu-
g©.. tut stand bracht.
Spreker, wees mcroij op liet belang
van ue opening van het Suez-kauaal,
op net belang van de economische ge
bieden van lndie en Amerika voor
ons land en de beteekenis van de
Nooruzee, die oe belangrijkst© han-
ueiszue- uer wereld is
Na de afseuaiimg \un u« guuverne-
ments-cuitures n&eft Oost-lndiè groo
te rijkdommen in ons land gebracht.
De omzet in 1900 in Nedorlandsch-
Indie bedroeg 272 miliioen gulden en
in 1911 455 miliioen.
Duiischland en België werden door
\K.iL^uct^ vuitacr achterland van
ons iüiiu voor uitvoer van luud- en
imiLuuuw- en zuiveiprouucten, enz.
Opmerkelijk is, ual u© grootste
bJueiliju voor onzen üauuei is geko
men gedurende den tijd, dat de oin-
ringêüue lauden weer lui net protec
tionisme zijn gtsKomen. /.elfs weruen
eemge onzer mjverlieiustakken, o. u.
scneopsbouw, door uil protectionisme
in 't buitenland bevorderd.
In ue pauze maakte men gebruik
van de gelegenheid, om eenige ten
toongestelde kaarten te bezichtigen,
o. a een Eeonomischen atlas, door
Dr. Blink in opdracht van de Regee
ring samengesteld naar de gegevens
uit gemeenteverslagen van 1906.
Daarmee is een poging gedaan, om
het statistisch materiaal, dat tot nog
tce vaak slecht is', te verbeteren.
Mede waren er eenige platen uit den
Historisciien atlas der Gemeente ten
toongestelde
D e n ij v e r h e i d.
Na de pauze sprak de heer Blink
over de ontwikitelings-elementen der
steden, in 't bijzonder van Haarlem.
Ook de nijverheid was na 1814 over
al in ons land rn verval. Die achter
uitgang kon zich niet herstellen, zoo
lang de vereemging met België duur
de, omdat men op dit land in het bij
zonder het oog vestigde als nijver
heidsland.
Na de scheiding bleek echter dat
ook in Noord-Nederland de nijverheid
kon bloeien.
Spreker ging daarbij den invloed na
van de zg. lijnwaad-contracten, die do
Nederl. Handelmaatschappij mot de
Regeering sloot en hoe mede hierdoor
de textiel-industrïe in Twente en de
Meijerïj van VHertogenbosch tot
bloei kwam. Deze textielfabrieken
namen den handenarbeid van wevers
n spinners over. De heer Blink - to
uiteen, hoe juist in deze streken do
bloei van de textiel industrie is bevor
derd door het klein-grondbczil, waar
door de boeern genoopt werden, cp
andere wijze er iets bij le verdienen,
o.a. door arbeid van vrouwen en kin
deren. Do wolindustrie vestigde zich
te Leiden en Tilburg. De ijzorindustrie
kwam na 1850 op, doordat de audere
fabrieken metaalwaren en machines
noodig hadden. Voor lSüü kreeg men
de machines uit liet buitenland. Na
dien tijd werkten zich de smeden, die
de machines herstelden, op tot ma
chinefabrikanten.
De ontwikkeling der industrieën
werd bevorderd door bepaalde facto
ren, o.a. door de aanwezigheid van
geschikte werkkrachten, aanwezigheid
van kapitaal, grondstoffen en hel
goedkoope verkeer.
Haarlem is oudtijds een belangrijke
industriestad geweest, liggende aan
oen goed bevaarbaren waterweg.
In de 12de eeuw vond men er reeds
bierbrouwers. De Brouwersvaart werd
voor deze industrie gegraven. liet
Haarltgngclie bier.genoot tot in net
buitenland beroemdheid.
Verder waren er kantfabrieken,
leerlooierijen, linnenblcckerijen, dio
aan n'e linnens een blankheid gaven,
dat men elders er niet aan kon geven,
en zijdeweverijen.
Aan het eind der 18de eeuw slonki
ook hier de nijverheid weg. Men huig
te veel aan het verleden cn zag niet
in. wat de toekomst kon brengen. In
het begin der 19de eeuw ging de in
dustrie wel eenigszins vooruit. Een
nieuwe tijd brak na 1880 voor Haarlem
aan.
Van 1895 tot 1911 steeg het aantal
fabrieken van 58 tot 135.
Het Noordzeekanaal is oen van de
oorzaken geweest, dat Haarlem weer
is opgekomen, doordat hel aan een
grooten verkeersweg kwam te liggen.
Om Haarlem-in verbinding te bren
gen met het buifengeh'ed moet het de
beste verkeersmiddelen hebben. Bij
de stadie van het Haarlemsclie v raag
stuk hoeft hot spreke, verbaasd, dat
men niet 't binnensckeepvaarlverkeer
onmiddellijk in verbinding tracht te
brengen met den spoorweg (Applaus).
Temeer, omdat reeds een kaart van
de 17d© eeuw bewijst, dat men toen
ree-is een haven aau het Zuidcr-Bui-
tenspaarne had geprojecteerd.
Wanneer men een goede haven in
verbinding brengt niet het spoorweg
net, gelooft spreker, dal Haarlem oen
e-ven goede toeft omst, lege moei Kan
gaan, als de Zaanstreek. De bes1©
plaats voor zulk een haven acht spr.
het Noorderbuitenspaarne.
Ten slotte fïoopte Dr. Blink, dat als
hij weeir eens hier zou spreken, hij
wijzen zou kunnen op vermeerderde
industrie, teweeggebracht door oe
nieuwe spoorweghavon. (Applaus).
De heer Vlaanderen bracht dank
aan den spreker cn sloot zich namens
het bestuur van hel Haarleinsche de
partement van de Maatschappij van
Nijverheid aan met den laaislen
wensch van spr. Ook het bestuur van
Nijverheid, acht. den. aanlog van de
Spoorweghaven de besté oplossing van
hét aanhangige verkeer.
Spr. bracht verder danlc aa'n de
aanwezigen cn aan den archivaris
voor 't uitstallen der prenlen uit den
Sled. Atlas.
OM EEN MOOI ZONDAGSPAK.
Een Haarlemse he dame hoeft eon
briefje ontvangen van den vo'genden
inhoud:
Geachte Mejuffrouw,
Mijn naam is. Ik wou U s.v.p. wel
is wat wille vraage om 5 guide te lee-
ne. Ik kan op dit oogenblik een mooj
zondagspak koopen voor 5 gul do.
Beminde juffrouw, Uw zou mijn er
een groot plezier mee doen.
z. o. z.
lik zal zoo gouw mogelijk de oente
terug betaale
Hoogachtend,
Uw dw.Dn.
Kijk u maar niet naar mijn schrijfe.
Tot zoover het briefje. Wij laten do
voorletters van de vrouw maar weg.
De vijf gulden blijven ook weg.
EEN SILHOUETTENSPEL.
Onze stadgenooten de hoeren Wil
liam en Henri Schmitz hebben een
silhouettenspel bij elkaar gefianst.
Maandagavond werd in den Schouw
burg een voorstelling gegeven.
In de advertenties was aangekon
digd „groot succes". Jammer
voor de heeren Schmitz. maar van dit
groot succes henben we niets
bemerkt. Integendeel!
In den Schouwburg zaten een Klei
ne 25 menschen verspreid. Je kon niet
een kanon in de zaal schieten,
geen gewonde zou gevallen zijn. En
onder die weinige bezoekers waren
nog genoodigden en vrij kaart-men
schen.
De heeren Schmitz zullen de olie in
hun lantaarn niet verdiend hebben!
Over 't Silhouettenspel is weinig goeds
te vertellen. Het doet den-en aan het
Schimmenspel van Ko Doncker, maar
het is slechts een flauw silhouet.
We hebben tot de pauze het gesil-
houet aangezien, toen zijn we van
verveling op do vlucht geslagen. Yes4
hadden we toen nog niet gehuo.d. De
schaduwbeelden-waren, hoewel aar
dig en duidelijk geknipt, zonder föncn
geest, de verzen zonder pit en rijk aan
kreupelrïjm.
In 't Silhouettenspel zat bovendien
weinig verband. Over de keuze der
muziek kunnen we ook r.iet roemen.
Orpheus werd als silhouet, voorge
steld. Van hom werd door voor
drager gezegd: „Hij vermaakte de
