NIEUWS= en ADVERTENTIEBLAD.
31e Jaargang No. 9328
Verschijnt dagelijks, behalve op Zon- en Feestdagen. zaterdag is novemier i9i3 a
ABONNEMENTEN
PER DRIE MAANDEN:
Voor Haarlem1.20
Voor de dorpen in den omtrek waar een -Agent gevestigd is (kom der
gemeente)„1.30
Franco per post door Nederland 1.65
Afzonderlijke nummers0-02H
Geïllustreerd Zondagsblad, voor Haarlem0.371 a
n de omstreken en franco per post 0.45
Uitgave der Vennootschap Lonrens Coster. Directeur J. C. PEEREBQOM.
ADVERTENTIËN:
Van 1—5 regels 50 Cts.; iedere regel meer 10 Cts. Bulten het Arrondissement
Haarlem van i~5 regels ƒ1.elke regel meer ƒ0.20. Reclames 30 Cent per regeL
Bij Abonnement aanzienlijk rabat.
Advertentiën van Vraag en Aanbod, hoogstens zes regels, 25 Cts. per plaatsing;
50 Cts. voor 3 plaatsingen contant.
Redactie en Administratie: Groote Houtstraat 53.
Intercommunaal Telefoonnummer der Redactie 600 en der Administratie 724»
Drukkerij: Zuider Buitenspa^me 12. Telefoonnummer 122.
Tot de plaat sin* van advertentiën en reclames van buiten het Arroadfssement Haarlem in dit blad is uitsluitend gemachtigd het Algemeen Binnen- en Buitenlandsch Advertentie-Bureau D. Y. ALTA
Warmoesstraat 7678, Amsterdam. Telephoon interc. 6229.
DXl NUMMER BESTAAT UIT
ACHTTIEN BLADZIJDEN.
EERSTE BLAD.
AGENDA
ZONDAG 16 NOVEMBER.
Schouwburg: Kon. Ver. Ned. Too-
"ne-cl: De Demi-Monde.
Do Kroon: Bioscoopvoorstelling.
Bronaebouw: Uitvoering T. O. N,
E. V. O.
goc. Verceniging: Biosc. voorstel
ling.
Biosc. Theater, Gr. Markt: Voor
stelling.
Apollo-Theater: Biosc. voorstelling.
KI, Veveeniging: Biosc. voorstalling
Bloemendaal, Rusthoek: Concerten
2 1/2 en 7 1/4 uur.
Scholen, Biosc. Union: Voorstel-
151MAANDAG 17 NOVEMBER.
De Kroon: Soirée musicale Arnol-
do Stephenson.
Binsc. Theater, Gr. Markt: Voor
stelling.
nollö-Theater: Bioscoopvoorstel
ling. .4
KI. Vereeniging: Biosc. voorste-img.
OM ONS HEEN
No. 1839
üit den Framcheu Tijd.
CS.
De manier, waarop vroeger eu
helaas ook nu nog wel de geschiede- j
ais werd en wordt onderwezen, -reeft
aanleiding tot de vraag, of oorlog-
roeren en vredesluiten het eenige be
langrijke. in de historie zijn. Naar
mün opvatting kriigen we een veel
beter indruk, wanneer we het m a a fr
is c h a p p e 1 ijk leven In moeilij
ke tijden nagaan en onderzoeken.
Voor ons Haarlemmers is daarom in
teressant wat Mr. D. Veegens schriift
over zijn herinneringen uit den Fran-
schen.tijd. toen hij hier woonde
beter dan menig lijvig boekwerk geeft
Ie schets in zijn bundel Histori
sche Studiën (v. Stockum; Den
Haag '1185) een denkbeeld van de rei le
nen, waarom de Fransohe overheer-
6cbing zoo'zwaar drukte. „Niet en-
kei /foor de krijesopschrijving en het
stremmen van alle bronnen van wel
vaart werd de Fransche overheer-
sching een vloek voor den Nederlan
der: bij werd door die overheersching
onophoudelijk in zijn liefste begrip
pen en gewoonten, in zijn meest in
gewortelde vooroordeelen gekwetst.."
Wij die in vrijheid leven gevoelen toch
wel de diepe beteekènas van deze een
voudige woordenelk öogenb'ik
moeten er tusschen de Nederlanders
in de vreemdelingen botsingen ziin
an t sta au over opvattingen, inzichten,
gewoonten en -gebruiken, die nog
werden verscherpt 'door de moeilijk-
beid op] elkander te verstaan en
waarbij do beslissing altijd bleef aan
den vreemdeling, die de machthebber
was
Daarbij kwam dan nog, dat de stof
felijke omstandigheden allertreurigst
waren. Mr. Veegens vertelt van een
predikant, die met zijn vrouw gebrek
leed omdat do landstractementen niet
meer uitbetaald werden een rijke
dame nam hen in huis. De belastin
gen waren niet zoo hoog als onder
koning Lodewijk, maar men was aan
sommige niet gewoon en ergerde zich
aan de wijze van invordering. „Men
roemde te Haarlem den, moed vaa
een visscher, die toen de douanes van
een klein mandje hokking, dat hij de
stad wilde Inbrengen, een klein
octrooirecht vorderden, liever dan te
betalen zijn koopwaar in den Singel
wierp.
Suiker, koffie, thee, drie voor den
Nederlander dierbare artikelen, wer
den door het continentaal stelsel on
bereikbaar- en door surrogaten ver
vangen, zelfs de vaderlandsche pijp
móest door de meeste huisvaders ter
zijde worden gelegd, want regie-tabak
kon of wilde men niet meer rook en.
Daarbij kwam de instelling van de
geheime politie, die ieder huiverig
maakte, zijn gedachten rondweg en
hardop te zeggen en de censuur op
boeken en periodieken. Het aantal
couranten en tijdschriften werd bo
vendien beperkt en voorgeschreven,
dat zij tweetalig moesten zijn. Zelfs
in advertentiebladen werd niet klein-
geestige zorg nagegaan, of er ook,
iete, dat ongewensoht was, in voor-j
kwam.
In Haarlem ging de nijverheid te:
niet, het eenige winstgevende bedrijf
was het sloopen van overtollige hui- j
zen, naar schatting niet minder danj
vijfhonderd. Geheele straten verdwe
nen op die manier, o. a. op de plek
waar later het Kenaupark is aanga- j
legd. Een aanzienlijk huis aan bet1
Spaarne werd verkocht voor dezelfde;
som 1200) die het later aan huur
opbracht. De familie Veegens ont
kwam natuurlijk niet aan de alge- j
meene malaise. Wel was de schrijver'
van de Historische Studiën in die
dagen nog een jongen, maar de ver
mindering der stoffelijke omstandig-
heden in zijn eigen omgeving kon
hem niet ontgaan. Het luchtige huis
op de Ged. Oude Gracht werd met een
onaanzienlijke woning in de Anegangj
verwisseld, alle kinderlijke vermaken
die geld kostten, werden afgeschaftj
lekkernijen verdwenen van de spi.js-
tafel en in 't eind zag men daarop
geen zilveren vorken en lepels meer.
Johanna Naber verhaalt, dat de
steden met den dag verarmden, om
dat de kapitalisten naar de dorpen
vertrokken, wat zij ook weJ uit bezui
niging zullen hebben gedaan. Buiten
verblijven en lusthuizen liet men sloo
pen, liever dan er de belasting voor
te betalen. „Het was echter", voegt
deze schrijfster er eenigszins eigen
aardig bij, „de algeuieeiife verarming,
die de betaling der grondlasten zoe
moeilijk maakte, niet de zwaarte ftiex
belastingen op zichzelf".
lu dit schijnbaar nuchtere zinnetje
schuilt groote wijsheid, namelijk, dat
belasting alleen kan beoordeeld wor
den in verhouding tot den al gein oe
nen toestand. Met andere woorden
een lage belasting kan in ongunstige
tijden veel te drukuend wezen. Miüar
daaruit volgt dan ook. dat in tijd
-van bloei de menschen niet al te veel
over hooge belastingen moeten Ida- j
gen
Maar mep treurig was üe toestand
wel. Veegens verbaalt. dat de bevol-
king van bet diaconiehuis door de
tierceering van de staatsschuld >v
zulk een streng dieet was gesteld, dat
onder andereu het ontbijt geheel af
geschaft was; de vrouwen uit het
huis liepen daarom 's morgens ue
straten af en boden aan, voor een i-
teriiam ue stoep en de straat te vegen
bij beu, die nog wat ruimer middelen'
bezaten 1
Op den 17den October 1811 bracht
Napoleon te Haarlem een bezoek,
waarover ik in een vroeger artikel a'l
een en ander verteld heb. Voor die
gelegenheid kregen de stakkers uit
I het Diaconiehuis een goed ontbijt en
werden daarop naar de Groote Markt!
gezonden, waar zij bij de verschijning'
van den keizer moesten juichen, j
teder had een palmtak in de Land. j
De familie Veegens was, zooals trou-j
wens nugenoeg het geheele volk, toen.
al togen Napoleon ingenomen, maar
wou bom toch zien, en huurde daar
omheen kamer in de Grooto Hout
straat. Maar de keizer was te laat
in plaats van tegen den morgen kwam
hij pas des avonds aan. ,,Ik zag dan",
vertelt Mi-. Veegens, „eene koets voor
bijrijden, waarin één persoon wegge
doken zat, wiens gelaat zich te nau-
weruood liet onderscheiden. Achter
de koets liep een groote menigte
volks, ademloos dooreen woelende,
maar van vreugdekreten was op het
punt waar ik mij bevond nauwelijks
eenige zweem. Hoe geheel anders was
het ruim twee jaar later, toen Willem
I ook te Haarlem met oorverdoovend,
hart en ziel doordringend gejuich
werd ontvangen I In hoever 't kunst-
gejuich op de Groote Markt voldeed,
weet ik niet."
Wij ook niet, maar dat het üit de
kelen van de slecht- gevoede oudjes
wel niet gedaverd zal hebben kunnen
we ons voorstellen.
Een week later, den 24sten October,
versoheen Napoleon nog eens le
Haarlem en bezocht daarbij ook bet
museum van Teylers Stichting, on
der begeleiding van directeur Van
Zeebergh. Toen Napoleon wenschte te
weten hoe groot het vermogen van de
stichting wel was, gaf Van Zeebergh.
voor berooving vreezende, een ont
wijkend antwoordeen tweede po
ging had geen beter succes, waarop j
Napoleon hem half schertsend zijn
achterhoudendheid verweet en den j
deftigen ouden hoer bij het oor trok.
„Dat Van Zeebergh den alvermogen-1
den Napoleon weerstand had durven j
bieden, werd hein nog jaren daarna
door de Haarlemmers als een bijzon
dere verdienste aangerekend."
Illuminatie en versiering-waren bij"'
des keizers komst zoo mager moge
lijk geweest, Als de overheid bij be
langrijke gebeurtenissen al gemeen e
illuminatie beval, zetten vele ingeze
tenen één kaars voor bet raam en
daarmee uit. Met het aan <le predi
kanten bevolen gebed voor den keizer,
ging bet evenmin van harte. Sommi
gen brachten „kunstiglijk het afge
dwongen gebed voor den keizer in
verbond met den Christenplicht, om
ook voor onze vijanden to bidden"
zegt Veegens cn beschrijft hoe Ds.
Van Geuns, op geheel anderen toon,
midden in zijn gebed, rondweg zei
„ook heeft men ons bevolen te bidd=n
voor Napoleon, den keizer der Fran-
schen. die over ons en andere volken,
den schepter zwaait."
Deze manier van deen was natuur
lijk de bedoeling van de Fransche
autoriteiten in t geheel niet, maar
zij zullen, er weinig aan hebben kun
nen veranderen.
J. C. P.
De Bray; van zijn leerlingen Ver-
spronck, Wouwerman, Brouwer en
Judith Seysten en anderen, terwijf
van zijn vijf zoons hier ook werken
aanwezig zijn.
De voornaamste schat echter Ls
het werk vau Frans Hals, de bewon
derenswaardige schutters- en regen
tenstukken zijn meesterwerken.
Geboren omstreeks 1584 in Ant
werpen, werkte Hals zijn geheele le
ven in Haarlem, waar hij lid van het
Sl, Lucasgilde werd en bijna al de
groote mannen van zijn tijd schilder
de. Dominees en geleerden, admira
len en edellieden, bakers en kinde
ren, heksen en narren, zuipers en
zangers, officieren en vaandrigs in
hun prachtige costumes met de
schitterende banieren en glimmende
zijden sjerpen, aan tafel feestvieren
de- of staande voor de Doelens, bur
gemeesters van Haarlem, regenten
van ziekenhuizen en philautropische
instellingen. Geheel de wereld bij
het begin van de 17de eeuw brengt
liij ons voor den geest, toen de Ne
derlanders de Spanjaarden versloe
gen en trotsch op de overwinning zien
door hem lieten schilderen in al hun
overstelpend geluk.
Maar welk een verschil tusschen
Hals en zijn voorgangers.
Joan van Scorel plaatst al zijn per
sonen in een lange rij, ieder even
sterk belicht. Photographïscli po
seert hij zijn karakteristieke koppen.
De Grebbcr maakt tevens lijnen,
plaatst de officieren rond een kleine
tafel in verschillende houdingen. Cor
nells van Haarlem brengt meer le
ven in zijn groepen, ofschoon al de
koppen in hetzelfde licht zijn geschil
derd zonder eenige luchtporspectief,
waardoor de schilderij op een.orna
mentele compositie gelijkt.
Frans Ilals kende geen moeilijkhe
den bij het schilderen. IIij werkt zoo
gemakkelijk als een vogel zingt en
geeft het leven in al zijn verschillen
de momenten, van den vroolijken lach
toL den diepsten ernst weer, In zijn
composities is niets gewrongen. In
de waardige, eenvoudige kleurcom
binaties van zijn laatste werken, in
de schitterende symp'nonieën van
blaiiw en zilver vau de schutterstuk-
ken, in zijn begin werk even sterk
als in wat hij op 80-jarigen leeftijd
maakte, nergens kende zijn hand ee
nige aarzeling noch verloor hij ooit
controle over het penseel.
Eerst in bruin schilderende, later in
grijs, eindigde hij met een donkeren,
melanchoUeken toon, die zoo goed
overeenstemde met zijn zieletoesland.
Armer en armer geworden was hij
het lachen vergeten. De vroolijke ca
valier werd een mistroostige armlas
tige, die van de gemeente onder
stand verkreeg.
Hij stierf in 166G en werd begra
ven in de St. Bavo op de Groote
Markt.
Zoo eindigde het leven van den eer
sten impressionist-, van dien schil
der, die de voorbijgaande trekken van
e.en menschengelaat wist te geven als
geen ander, den leermeester van alle
tegenwoordige impressionisten als
Manet in Frankrijk, Suderman in
Duitschland en Whistler in Engeland.
Van al de oude meesters is hij de
meest moderne, de schilder, die dich
ter bij ous staat dan al de andereu
door de eenvoudige, ongekunstelde
wijze waarop hij de natuur en het
leven wist te schilderen.
S. D. A. P.
In de Vrijdagavond gehouden ver
gadering der afdeeling Haarlem der
S. D. A. P. besprak de voorzitter, de
heer J. Joosten, den uitslag der Ka
merverkiezing in district III te Am
sterdam en spoorde de léden tot krach
tige propaganda aan.
Naar aanleiding van een daartoe
door eenige jongelui gedaan verzoek
zal getracht worden een jeugdorgani
satie te stichten
Als afgevaardigden naar het te hou
den congres voor Kinderbescherming
werden benoemd Mevr. Obenhuysen
en de heer J. Joosten, die de benoe
ming aanvaardden.
Een collecte voor de stakende zee
lieden te IJmuiden brachtf 1.47 op.
Plaatselijkekeuze.
Vrijdagavond had de constitueeren-
de vergadering plaats van het Cen-
traal-Co-mité van drankliest rijdende';
vereenigingen te Haarlem, ter ver
dere dere regeling der actie, dezen,
winter te voeren voor liet VolkspeUon-
nement voor plaatselijke keuze.
Door den voorzitter van het Comité,
de nheer Ds. Montijn, werd medege
deeld wat het doei dezer actie zal zijn.
Na gehouden besprekingen, werd
een Comité sa am gesteld nit do vol
gende vereenlgin-gen,- Nel. Chr. Ge
heel ■Ontboudersboiid, Kruisverbond,
Nationale Christelijke Gehee'-Onthou-
'lersvereeuiging. Ned. Ver. lot afschaf
fing van alcoholhoudnede dranken,
r-n <te Jnt. Orde of Good Templa.ii
f Goede Tempelieren), welke commis
sie de vrijheid kreeg zihc 7.00 noodij
met enkele leden uit te breiden.
Bevordering.
De eerste, luitenant on non-activi
teit J. M. van den Oudend'-k Pie-
tesr-e. die in zijn rang bh' de 10e Tnf.
Brig, weder in actieven dtenst [3 ge
steld, is met ingang van heden be
vorderd .jot ka-nite'i ""-t bestemming
voor bet 21e Reg. Inf.
Pégoud en zijn moge ijk® navolgers.
Stadsnieuws
VRIJZINNIG-DEMOCRATISCHE
BOND.
Hedenavond en morgen vergadert
de Vrijzinnig-Democratische Bond j
hier ter stede.
Vanmiddag kwamen reeds een aan
tal leden in de stad. om eenige be- j
zienswaardigheden te bezichtigen..
Het gezelschap genoot eerst van
een orgel-concert, dat de heer Louis I
Robert in de Groote Kerk gaf. Daar-
na werd het stadhuis bezichtigd.
Hierna ging men Daar hel. Frans
Hals-museum, waar de heer G. D.
Gratama het gezelschap ontving.
Vóór hij het rondleidde, hield de
heer Gratama'de volgende rede:
Dames en heeren, ik heet u harte
lijk welkom in het Frans Hals-Mu
seum der gemeente Haarlem. Het Is
mij een groote eer de leden van den
Vrijzinnig-Democratischen Bond hier
t.e ontvangen, -inlichtingen te mo
gen geven over alles wat het Museum
aangaat en rond te leiden door de
zalen. Alvorens daartoe over te gaan
zij het mij vergund u het een en an
der tc verklaren over den bouw van
diL Muèeutn. De plattegrond is vier
kant en vertoont een binnenplaats
met daaromheen het gebouw waar
van de vier vleugels aan het geheel
het aspect van een hofje geven.
Het hoofdgebouw Is zeer oud en da
teert uit 1608 toen 't' werd gebouwd
door Lieven de Key, den stadsmetse
laar, nu zouden wij zeggen directeur
van Openbare Werken, onder toezicht j
van Jacob van Campen, den bouw- j
meester vaa het Paleis op den Dam.
Het is twee eeuwen een oud mannen-
huis geweest, de laatste eeuw trokken i
de weezen er in die het in het begin
van 1900 verlieten, waarna de stad
dit gebouw aankocht om er hei
Frans Hals-Museum in Le vestigen,
daar het verblijf op het stadhuis,
toenmalige bewaarplaats der kunst
schatten, te klein werd. Drie vleugels
werden tegen den grond gegooid, de
noordelijke, zuidelijke en uostelij'ke
op.dén toegangspoort na en door nieu
we vervangen, geschikt om de schil
derijen en antiquiteiten onder te bren-
gen. Den 14don Mei van dit jaar werd
het nieuwe Museum geopend en tot
heden mag het zich in een bijzonder
druk bezoek verheugen, aldus eeu
bewijs leverende dat bet publiek zeer
benieuwd is hoe de gemeente Haar
lem er in geslaagd is een sanctua
rium op te richten haar grootsten
zoon Frans Hals waardig.
De collectie zelve, hier aanwezig,
bestaat uit antiquiteiten en schilde
rijen, hoofdzakelijk van de Haarlcm-
sche school van het begin der 16de
eeuw tot nu toe. Gij zult hier vinden
werken van Joan van Scorcl, Maer-1
ten van Heemskerck, Cornelia van
Haarlem en van - Mander, de voor-
rs d. gSX Péaossd. 2. De nieuwe baooil. 3. Besmettina4. De aangetaste pianist.
