kuur: Dagblad
DERDE BLAD
Woensdag 26 Hovembsr 1913
Buitenlandsch Overzicht
BÏiar^ s"Ï5U- d<irsc"ik<!
•i„se„d aangeraden
De Balkanvulkaan.
Koning Ferdinand var
Bulgar ij©.
De positie van koning Ferdinand
van Bulgarije schijnt ze-er moeilijk te
worden- In de Bulgaarsch© bladen
wordt hem openlijk verweten, 'at
door zijn schuld de ongelukkige oor
log met Servië en Griekenland is ont
staan.
IX> „Epoca" betoogt, dat koning
Ferdinand niet meer van zijn reis
naar Bulgarije zal terugkoeren, dat
hij integendeel binnenkort zal rnedc-
deelcn, u/stand te doen van den troon
ten behoeve van zijn oudsten zoon.
Met dit besluit (dat volgens berichten
uit Sofia vaststaat) wordt zijn audiën
tie bij keizer Franz Joseph on de reis
vun den Bulgaarschen minister Geua-
Uief naar Weenen in verhand ge
tracht.
Dij de ontvangst door deu keizer
san Oostenrijk moot koning Ferdi
nand, volgens de Weener berichten,
zeer ontroerd en zenuwachtig zijn ge
weest. Hij heeft toen zijn vaste besluit
uitgesproken, niet meer naar Sofia
terug ie keeren. daar het Bulgaarscho
volk aansluiting hij Rusland verlangt,
wat do koning in strijd achtte met do
belangen van land en volk.
Inlusschen pogen zoowel graaf
Berchtold als de Bulgaarsche minis-
tor Genadief den koning op zijn voor-
I nemen te doen terugkomen. Berch
told heeft tijdens de besprekingen
mot Genadief gewezen op den slech-
i ten indruk dien het langdurige vor-
I blijf van den koning te VVoenen in not
I buitenland zoowel als in Bulgarije
moet maken. Juist daardoor wordt ce
Russophiele campagne, die in Bulga- j
I iije gevoerd wordt, gesteund. Graaf
I Berchtold I
minister dring
pogingen aan te wenden, om koning
Ferduiana te bewegen zoo spoedi;
mogelijk naar Sofia terug te keeren,
Genadief heeft dientengevolge i'.ei
koning een bezoek gebracht en hem
dezen raad gegeven, erbij voegende,
dat aJJe uitstekende mannen in Bul
garije, zone er oiiderscheiu van par
tij, dringend zijn terugkeer en zijn
blijven op uen troon wenschen, wijl
zijn afstand tot groote binnenland
sche verwarring aanleiding-
ven, Doch de koning heeft nog geon
beslissing genomen, en zijn eenmaal
genomen besluit om af te treden nog
niet gewijzigd.
De „fNUiu-ai Prawda", liet orgaan
van den isuigaarschen minister-presi
dent, schrijn auu de vijunueu \j.ü
Bulgarije, uaartoe gedreven door de
begeerte oiu ut den Balkan de
te doen voortduren, de geruchten toe
omtrent hel altreden van deu kouiug
Het blad acht zich verplicht deze ge
ruchten op ue meest besliste wijze te
gen te spreken.
in Bulgarije is de verkiezingscam
pagne voor de Sobranje begonnen eu
volgens een bericht uit Solui staan de
kansen voor de regeeringspartijen
zeer gunstig.
Het ligt voor de hand, dat in de
redevocnugen der verschillende can-
dtüuteii jongste oorlogen schering
inslag zij u en daarbij doet zich het
cigenuaruige leit voor, dat de namen
der mannen, lol wie nog betrekkelijk
kort geleuen liet geheete volk met
eerbied upzug, thans onbarmhartig
door Itei slijk worden gesleurd. De
ministers, uie tijdens den oorlog op
bet kussen zaten, zijn nu de zonde
bokken voor ai de rampen, die Bulga
rije getroffen hebben.
Zoo zeide Genadief (de tegenwoor
dige minister van buitenlandsch© za
ken) in >en verkiezingsrede te Widdin
dut het kabinet Gesjof het Balkan-
verbond had gesloten, zonder cr voor
te zorgen, dat het leger ook behoor
lijk gewapend was. In het begin vun
den oorlog met Turkije, zoo verklaar
de <le minister, hadden 50.999 soldaten
geen geweer gehad. En. verder bracht
hij 111 herinnering, dat het kabinet af
trad. toen do Koemeensche troepen
voor Sofia stonden en liet Grieksche
leger aanstalten maakt© om een inval
te doen in Zuid-Bulgarije. En Danef,
de groote man van den eersten oor
log, bad uit Bulgarije willen vluchten,
nadut hij het land te grond© had ge
richt.
let Ser.visc h-Bulgaarsche
verdrag,
la het geheim© veruiag, dat Servië
en Bulgarije op 29 Februari 1912 met
elkaar sloten, wordt bepaald, dat dit
verdrag niet zal worden gepubliceerd
zonder toestemming of medewerking
van Rusland.
En nu is het wel curiebs, dat juist
P een oogenblik waarop in Bulgarije
pogingen worden aangewend om te
Hussophiele invloeden te bestrijden,
«en Fransch blad den tekst van let
bonusverurag publiek maukt. Een of-
ficiceJe puoncati© is dit uietveeleer
een indiscretie. Maar wie den „Ma-
tin' tot die publicatie dan wel in de
gelegenheid steide 'i
Aangenaam Kan die bekendmaking
voor Rusland geenszins zijn al was
bei sedert lang geen geneini inecr,
(lat de zoo jammerlijk te gronde ge-
gaue Balkannond onder de hoede en
door de zorgen van Rusland is tot
stuud gekomen. Dat hoeft de Russi
sche minister Sasonof reeds verleden
jaar in October in een onbedacht
"ogenblik verteld en later stond het
gen Turkije een dekking in den rag
verzekerde, groot ia geweest.
Rusland speelde met vuur.
Maar gelukkig is het gevaar nu
voorloopig voorbij.
De Matin" publiceert ook het mi
litaire verdra#, waarbij Bulgarije en
Servië zich indertijd verbonden,
elkander te steunen niet alleen tegen
Turkije, maar eventueel eveneens te
gen Roemenië en Oostenrijk-Honga-
rijo.
Het gerucht, dat or thans een ver
bond zóu bestaan tusschen Grieken
land. Servië, Roemenië en Turkije,
wordt officieel tegengesproken.
Allerlei
Kabinetscrisis in
België.
Wederom doen in de pers geruchten
de rónde over een aanstaande kabi
netscrisis de minister van oorlog De
Broqueville zou de portefeuille van
buitenlandsche zaken willen nemen,
daar de heer Davignon eindelijk ge
volg wenscht te geven aan zijn reeds
lang pek oesterden wensch om rustte
nemen.
Het officieus© „Journal de Bruxel-
les" ontkent de juistheid van dit ge
rucht en verklaart, dat „de minister
van oorlog niet zul aftreden, voordat
do leger-reorganisatie haar beslis
heeft gekresen en volkomen is ten
uitvoer gelegd."
Maar de reorganisatie is nu vrijwel
afgeloopen. Misschien is het berient
dus alleen wat voorbarig.
Uit den Duitschen
Rijksdag.
Dinsdag begon de Rijksdag zijn zit-
lingen.
De heer Röser diende de volgende
interpellatie in
,Het is bekend, dat een officier van
het 99ste regiment infanterie tegen
over Elzas-Lotharingsc'ie soldaten
blijken heeft gegeven van hoogst be-
leedigende gevoelens en voor de ge-
heele bevolking zeer kwetsende uit
drukkingen heeft gebezigd, zonder dat
de militaire overheid daarvoor be
hoorlijke voldoening heeft gegeven.
Wat is de Rijkskanselier nu van plan
te doen om de El zas-Loi.lt a ringsche
soldaten voor zulke heleedigingen en
reheele Elzas-Lotharingsche bo-
uüdagingen
De sociaal-demoeraat Albrechl stel
de de volgende yraag Welke maat
regelen denkt de rijkskanselier te ne
men, teneinde de ernstigste gevolgen
te bestrijden van de werkloosheid, die
door de steeds herhaalde economische
crises wordt verscherpt? Is de rijks
kanselier bereid een voor alle arbei
ders en beambten omvattende rijks-
workloosheid-verzekering voor te be
reiden. on voor de bestrijding der
werkloosheid, wanrvan de gevolgen
vooral zich bij de beambten doen ge
voelen, de verdere geschikt© maatre
gelen te nemen?
De revolutie in
Mexico.
Uit El-Pasa wordt geseind
Een algemeen gevecht is tusschon
de federalen en reboUen om Juarez
begonnen. Tienduizend man nemen er
aan deel. Aun weerszijden moeten do
verliezen groot zijn. Een trein met
acht doodoii en 17 gewonden kwam te
Juarez aan.
Het arbeidsconflict in
Dublin.
Er is nog geen enkel teeken tan
naderenden vrede in Dublin, maar de
Nationale Onnfhunl-r ijlehoi(l
Mijne Heeren:
In de laatste hiii.i:.4i: iicbln -i uit
allo oorden des Ja-as ie-a.'Iconen ons
tegon geklonken. Er ..as geen stad,
geen dorp, geen groot© of kleine plaats
of vlaggen werden er ontrold, feest
lichten ontstoken, optochten en ten
toonstellingen gehouden, en dat alles
heeft als 't ware zijn eindpunt, zijn
bekroning gevonden in den datum vau
17 Novemobr en in de proclamatie op
21 dezer door II. M. de Koningin uit
gevaardigd.
Het spreekt van zelf dat de Eerste
Kamer niet onverschillig aan deze
dingen kan voorbijgaan. Integendeel,
als deel der Volksvertegenwoordiging
jubelt zij met het volk mede in het
lubeljaar van onze ortafhankeJijlkheid
en daarom, mijno hoeren, hoopt en
wenscht onzo Eerst© Kamer dat die
17e November liet begin zal moge zijn
van een tweede eeuw waarin meer cn
rneor word© bevestigd de onafhanke
lijkheid vau Nederland.
Zij hoopt en wenscht dut het Ncder-
iandsche volk meer en meer zich be
wust moge worden van de beleekeriis
cn van. de roeping, die het heeft onder
de volkeren van Europa en dat door
Gods goedheid onder de traditiën van
Oranje en moge het zijn nog vele
jaren onder hel bestuur van onze ge
liefde en geëerbiedigde Koningin Wil
helm ina onze binnenland sche toe
standen zich vreedzaam megon ont
wikkelen.
En dan, Mijne Hecren, dat de Leeuw
van Nederland, de Leeuw van Hol
land, met zijn pijlbundel in de klauw
niet slechts een amblecm moge zijn
dat dient tot voisicring van blazoe
nen; tot het kruklen van vurige toe
spraken, maar dat hij moge zijn het
waarachtige cement van onze vader
landsliefde, van onze onderlinge soli
dariteit, die ons te zamen vereenigt.en
ons trotscli maakt op den naam
Nederlander en ons in staat stelt
allen t© zamen mede te werken
van ons Volk te maJken een waarlijk
krachtig volk. Ik heb gezegd:"
Deze toespraak van baron Scbim-
melpenniuck, door de vergadering
staande aangehoord, werd luide toe-
ge ju ic lit.
Nog een tweede, kortere rede, hield
de Voorzitter na mededeeling der ont
vangst van 't met een brief van rouw
beklag beantwoorde bericht van over
lijden van den heer Dr. Vermeulen.
I-lij sprak
Mijne Heeren!
„Met Dr. Vermeulen, zoo onver-
wucht uit ons midden weggenomen,
is een wetenschappelijk, zeer ont
wikkeld man heengegaan, ©en hoog
staand journalist, een man, die in tal
Van betrekkingen bewijzen heeft gege
ven van zijne uitgebreide kennis tn
zijn schei'pzinni'gen geest.
Aan deze eigenscliappen had onze
Kamer te danken degelijke breed uit
gewerkte, goed geslyleerde adviezen,
die steeds onz© groote belangstelling
wekten.
En waar dit gepaard ging met aan
gename, wellevende vormen, daar zal
ongetwijfeld de herinnering aan Dr.
Vermeulen in onze Kamer lang in
eer© blijven."
Eeuige kleine wetsontwerpen bij de
Kamer ingekomen, worden heden in
de afdeelingen onderzocht en Donder
dag te 11 uur in 't openbaur behan-
regeering blijft druk doende om te deld. Dan wordt ook voorzien in de
trachten, beide partijen tot elkaar te
brengen. Het struikelblok is de over
tuiging der werkgevers, dat inet den
Iersclien Transportarbeidersbond geen TWEEDE KAMER,
contracten zijn t© sluiten, daar deze Men seint ons.
bond geen waarborg geeft, dat deze Na verdaging der vergadering voor
contracten ook zullen worden nag©-' een kwartier, wegens onvollalligheid,
leefd. Men hoopt voor deze moeilijk-werd 't debat over de Indische Be-
lieid een oplossing te kunnen vinden grouting hervat. Bij art. 42 in hooid-
door medewerking van de Britschestuk 2, stelde de heer Bogaardt ver-
vakvereenigingen. i mindering voor met 621Ü, om de
opium-regie niet in gedeelten van
Amboina, Teruate cn Onderhoorighe-
De Duitschc Keizer
is geheel hersteld van zijn verkoud
heid.
Heden aanvaardt hij de voorgeno
men reis naar Primkenau en van
daar begeeft hij zich naar Do-
naueschingon, Stuttgart en Ludwigs-
burg.
De m n wrkr ss t akin g 1 n
F rankrijk.
Dinsdagmorgen was in het kolen
bekken van Pas-de-Calais da arbeids-
ploeg voltallig in de mijnen te Lens,
Meurchin, Lievin en Bruay. Te Cour
celles was de Maandagnacht onrus
tig meer dan 2200 arbeiders ontbra
ken in de mijnen van Courcelles.
T© Ostricourt ontbraken 950 werk
lieden, de helft van het gewone aan
tal arbeiders.
Te Carvin is de arbeid bijna alge
meen hervat. Te Draucourt ontbreken
meer dan 500 van de 1600 werklieden.
Te Escarpelles is de arbeid bijna
normaal.
Iii een bijeenkomst, te Reninlietard
gehouden, slemden de mijnwerkers
uit Dourges voor de voortzetting der
staking. Talrijke patrouilles door
kruisen tl© straten. Van de 3400
werklieden waren er 2300 afwezig.
Melding wordt gemaakt van eenige
incidenten, die evenwel niet ernstig
zijn.
Do arbeid is geheel horvat, to 13©-
thune, Noeux, Marles en Ferfay,
De Indiërs in Zuid-
Af r i k a.
Bij een botsing met politie te Espe-
ranza in Natal werden drie Hindoes
gedood en twintig gewond.
Binnenland
EERSTE KAMER.
Nadat gisterenavond in de zitting
duidelijk in een Russische nota aun dor Eerste Kamer de heeren E. Bergs-
horiing Nikita vun Montenegro, toen ma, I-Ienri Polak en J. C. L. van der
(leze weigerde Skoetari te ontruimen. Lande als nieuwbenoemde leden der
Lit het verdrag te uitvoerig om Kamer na goedkeuring hunner
hier op te nemen blijkt, dat de Rus-1 vroeger of dien avond ingekomen ge-
Jische bemoeiing met de Balkan- loofsbrieven waren beëedigd of on-
Quaestie vau groote beteekenia is ge- der aflegging der vereischte beloften
weest, en dat de verantwoordelijk- toegelaten, hield de voorzitter de vol
heid, die Rusland op zich nam toen gende toespraak ter herdenking van
«et de Balkan vol ken in den strijd ta-'t eeuwfeest onzer
den en Zuid- en Nieuw-Guiuea in
voeren.
De heer Scheurer verdedigde dit
amendement, wijl de regie dreigde
deu smokkelhandel nog te doen toe
nemen, men wil geen uitbreiding vau
regie, voordat de sluikhandel kracü-
tiger wordt tegengegaan.
De Minister pleitte daartegen, hij
verdedigde regie-invoering, met een
beroep op den Gouv.-Gen. en andere
autoriteiten, als 't beste nuddel tot
bestrijding van 't opïummisbruik.
Na eenig debat, waarbij de beer
Van Bijlaadt 't voorstel krachtig be
streed, als een doodsteek voor de ge-
wenschte uitbreiding der verboden,
krtngen, eindigde liet debat doordat
de-'Minister voorloopig toegaf tot na
der onderzoek en dus het amende
ment over te nemen.
üp post 50, pensioenen enz., stelde
de heer Boogaardt een vermindering
met 175U0 voor, om de pensioenbedra-
gen voor majoors en kapiteins van
het Indische leger voorloopig niet te
verhoogen.
lieer Van Deventer bestreed dit
amend, en pleitte ook voor verliocghig
van uiikeering aan reeds gepension-
neerden; de minister verdedigde - net
voorstel omdat de officieren t© zeer
bij de burgerlijke ambtenaren achter
staan en verbetering hiBijk is cn ge-
wenseht voor het leger. Tegen het
demkl>eeld-Van Deventer opperde de
minister 'u onoverkomelijk financieel
bezwaar. Na een kort debat trok do
heer Bogaardt zijn amendement in.
De discussie over de afdeeling bin-
nenlattdsch be3tuur begon daarna,
waarhij de heer Van Deventer vooral
pleitte voor verbetering der onvol
doende positie van ds ambtenaren bij
het bimienlandsch bestuur. Speciaal
voor de subalterne is meer opgewekt
heid noodig, de liefde voor het ambt
wordt door verongelijking geschaad.
De geloofsbrieven van den heer Otto
zijn ingekomen en worden onder
zocht; waarschijnlijk is er heden toe
lating.
(Reeds in een gedeelte onzer vorig©
oplaag opgenomen).
Het; debut van gisterenmiddag liep
in de eerste plaats nog over de afdee
ling Binnenlandse]! bestuur (Hoofdst.
Ii vun de Indische begrooting. Afd
IV),
Door deu heer TIecres werd uitvoe
rig gepleit voor bespoediging ©ener
regeling vun do opleiding der Indi
sche bestuurs-ambtenaren, los
voorgenomen reorganisatie van het
korps. .Nu tot opheffing van afd. II
van liet Gymnasium Willem III beslo
ten is, schoen een regeling gemakke
lijker daiY vVoeger. Maar spr. kourd©
liet besla'ando'stelsel van recruteenug
vooral aan, door aanwijzing van can-
diurten.aoot «ie zoogenaamde
lings-conunissie.
Spreker ocvul positie-verbetenng
voor de ambtenaren aan, maar tevens
ruimer oproeping vau sollicitanten,
dan alleen m de eigenlijke ludisch©
kringen, en voóhs wenschte iiij
op onze 'Burgerscholen en Gymnasia
meer aandacht te schenken aan
'dié.
«v lieer Fock daarentegen, met
laatst aanbevolen wenken (vooral
verbetering van positie) ïnstemmen-
do, waarschuwt*; legen een al te spoe
dige verandering in de opleiding. Men
wachta eerst d© resultaten dei
woordigo regeling af.
Met U© weusuiciijAueid van positie
verbetering w or üe aniblenar
stemmende, verklaarde de Minister
bij <ic volgende begrooling dati
voorstellen te zullen uoen. Overi;
zou hij de opleiding tot een punt
nauwgezette overweging maken.
De opleiding van curel-gezaghcb-
bers, bij een volgend artikel bespre
kende, kwam de hoer Fock op logen
het plan, om 18-, 19-jarige jongelie
den van de H. B. S. in Nederland
voor een gedeelte der plaatsen aan de
nieuwe ■instelling voor dit doel uit te
zenden. Lieden van rijper leeftijd en
reeds toegerust met ambtelijke
ring, waren daarvoor noodig.
In hoofdzaak gaf de Minister dit
toe. Het plan was dan ook, ter dega
bij dc keuze van aspiranten ie schif
ten en-ook op leeftijd te letten.
Door den heer Van Haatte werd
vervolgens, bij art. 77, de organisatie
der politie besproken en gepleit voor
een consequent doorgevoerde rijkspo
litie, zonder gemeentelijke politie
daarnaast, ook in de hoofdplaatsen.
In den breed© zette spreker ook met
oen beroep op autoriteiten en van de
.Ned. Juristen-voreeniging, de voor-
«loeten van een rijkspolitic-gczag uit-
De heer Mendels zette de noodzake
lijkheid uitocn, in 't belang v
rechtzoekenden, van een behoorlijk©
scheiding en juiste omschrijving van
de taak van justitie en politie in In
do.-, ook om tegen te gaan mishande
lingen van inlanders door de politie.
Terwijl de Minister wees op 't l«e-
staan van verschillende soorten van
I>Mitie, desïa- en stadspolitie, beloof
de hij onderzoek en ernstige overwe
ging eener behoorlijke scheiding van
lwvoogdhedën tusschcn justitie cn po
litie.
Nog een enkele opmerking werd
door den heer Vliegen gemaald en de
Kamer was toen genaderd tot de Afd.
Ouderwijs en eeredienst, waarbij dc
voorzitter na het reeds gevoerd debat,
tot bekorting aandrong.
De heer Van Deventer, in de toe
komst een Indische Universiteit ver
wachtende verlangde voorloopig ge
lijkstelling 'vun 't diploma der hoogcre
vakscholen in Nederland met het doc-
torsradicaal speciaal voor de ge
neeskunde met beperking van de
effeclus civilis tot Indië.
Verder drong spr. aan op eon split
sing van het Depart, van Onderwijs
en eeredienst, met oprichting van een
afzonderlijk Dept. voor de Volksge
zondheid, dat beter zou moeten voor
zien in de zoo noodzakelijke bclioof-
'te aan meer geneeskundigen.
De heer Gerhard wees op de enor
me afschrijving van leerlingen op de
inlandsche scholen, wegens ziekte cn
overlijden; maar ook door willekeurig
verzuim, waardoor 't onderwijs nooit
vruchtdragend kan worden. Aan de
hand van vele artikelen in pers- en on
derwijskringen stelde spr. 't geheel
onvoldoende van het inlandsc-h on
derwijs in het licht en bij keurde bet
soberp af dat de Rog niet op de l>e-
boefte let, uiaar slechts een maximum-
er voor beschikbaar stelt. Door
een commissie wilde spr. de zaak der
verbetering in het volksonderwijs zien
onderzocht.
0«>k de heer Ketelaar liief tal van
klachten aan o.a. over 't nog niet
ter hand nemen van het voorberei
dend- of Frobel-onderwijs in Indië,
over het nog altijd bestaand gebrek
nan onderwijzers. Hij verzocht den
Min. in deze met de vakbeweging te
rade te gaan.
Tegen het geven van de effeclus ci
vilis aan 't einddiploma der 11. vak
scholen jn Indië had de Minister be
zwaar; hij was sleqhts voornemens de
oprichting in Indië van een Poly tech
nician in de Koloniën te bevorderen,
wellicht ook de studie der klassieke
studiën aan enkele burgerscholen in
Indië.
Bij de o.ok d«oor den Min. noodig
erkende reorgmiisatie van don ge
neeskundigen dienst zou hij op de
ontvangen wenken letten.
En wat 't volksonderwijs betreft gaf
de Min. volmondig de noodzakelijk
lieid van verbetering en uitbreiding
toe.
Maar hij zag niet in dat men reeds
nu het dossa-onderwijs moet uitbrei
den tot vak- en landbouw-onderwijs.
De leerkrachten moeten echter verbe
teren. Het denkbeeld van een Com
missie van onderzoek lachte den Min.
niet toe. Evenmin afzonderlijke voor
bereiding op Fröbelscholen; de dessa-
scholen kunnen daarvoor eigenlijk
dienen.
De Min. verzekerde dut zooveel mo
gelijk in de behoefte aan onderwijzers
in Indië wordt voorzien en opleiding
van Indische jongelui aan Nederl.
kweekscholen ia in overweging, even
als vermeerdering van 't getal kweek
scholen voor inlandsche onderwijzers.
Ten slotte verklaarde de Min. zich
bereid om de voorlichting en adres
sen van 't Ind. Onderwijzers-genoot
schap te ontvangen.
Na replieken en enkele opmerkin
gen van den heer Ter Laan over de
uitzending van minder geschikt
personeel naar Indië en nadat de heer
Bogaai'dt zloh tegen gouvernements-
Fröbolscholen.had verklaard, werd 'tl ken volgden. De Xodcrlandscbe R«
debat gesloten. geering moedigde dit streven aun.
De lieer Vau Deventer drong bij de zelfs werden de deuren der la-rero
artikelen aan op de oprichting eener scholen op een kier voor het Jav: *V
H. B. S. te Bandoeng; de heer Ter $che kind opengezet. Er w.iren echter
Laan en later ook de heer Bos sloten I belemmeringen, o. n. liet consei-vatis-
zicli daarbij met warmte aan en zou
desnoodig een motie voorstellen.
Maar de heer Bogaardt vond de
staande II. B. S. aldaar (al is 't een
bijzondere) voldoende er is ook naast
de M. U. L. .-school, geen reden om
do enorme kosten te maken voor een
nieuwe H. B. S., waarvoor men ook
moeilijk personeel zal kunnen vinden.
Heden II uur voorzetting.
Gisteren is nog geen verslag uitge
bracht ever de geloofsbrieven .an deu
"TTPar Otto eu is dus ook nog niet tol
zijn toelating besloteu.
Stadsnieuws
KARTINI EN HAAR LEVENS
DOEL."
Een jaar geleden kondigden we
dit bind den tweeden druk iüin v
een boek, dat den titel draagt „Door
duisternis licht, gqdaenten over en
voor het Javaanscli© yolk".
Dit boelk bevat afdrukken van brie-
en, door Raden Adjeng K&rtini tus.-
scheti 1899 en 1904 geschreven aan
een aantal personen ia ons land, met
wie deze Javaansche vrouw in aan
raking was gekomen.
Dat die brieven gedrukt en herdrukt
werden, moest wel oen bijzondere re
den hebben. Dit was ook zoo: De ge
dacht©n.-zelf waren bijaondcr.
Kartini, een Jiivaansche Vrouw ton
aanzienlijke geboorte zij was ge
huwd met Raden Adipati Adrio Djcjo
jrat, regent van Rembang ze tt
men kunnen noemen de eerste vcor-
v echts ter op 't gebied der vrouwenbe
weging onder het Javaanschc v<«!k.
Zij wilde ineer kennis voor haar ras-
genooten, ontwikkeling van geest eu
gemoeri, om beter berekend te zijn
voor de taalk die haar teebedee-M
1, om meer geschikt te zijn voor
de opvoeding harer kinderen. Maar
daarnaast pleitte zij ook voor vrijma
king van het Javaansche meisje ten
opzichte van den huwelij<"sdwang, en
erband hiermede vrijheid van
maatschappelijke beweging. Zij wilde
hierdoor bereiken, dat de vrf'uwen,
meer clan nu het gevul is, de waar
dige gezellinnen zouden zijn van de
•steeds meer in ontwikkeling vooruit
gaande mannen.
Een dergelijk© beweging in een Eu-
ropeeschen c'uhuurstaat haart géén
verwondering; maar als men bedenkt,
dat het Javaansche voik op dit punt
de vrijmaking van den vooruitgang
niet in die mate «kent eu dat de opvoe
ding van het 'Javaansche meisje, en
haar verhouding tot den man en" de
maatschappelijke wereld irt het alge
meen, behVrscht Hordt door eeuwen
oude tradities, komt KartJni's optre
den wél in een ander licht.
Hierom en wijl de belangen van tie
volken uit Onze Indien het Neder-
landsolA© volk wel zeer ter harte moe
ten gaan, was het goed gezien van cl©
Kaarloinsche yereeniging „Oost en
West" den heer II. Z. Z e g e r a d e
B e y 1 te verzoeken ook hier ter steda
zijn voordracht over „Kartini en haar
levensdoel" te houden.
Daardoor kon in breeder kring het
reven van deze hoogstaand© vrouw,
die helaas in 1904 op den jeugdigen
leeftijd van 25 jaar, na de gehoor©
haar zoontje Raden Mas Sienge-
jeh, is ontslapen, ontwikkeld wo«rden.
De heer Siegers de Beyl begon zijn
lezing met de opmerking, dat de stof,
die de figuur van Kartini aanbiedt, te
omvangrijk is, dan dat dit op een
avond zou kunnen behandeld worden,
want Kartini was een veelzijdige
vrouw. Om haar goed te leeren ken
nen, behoort men den achtergrond to
kennen, waartegen deze figuur af
steekt.
Spreker herinnerde san de g esc hi©
deuis van de koloniën. Hoe Nederland
eeuwen lang heeft gehandeld als de
landman, die oogst en niet zaait en
mest. Maar daarna kwam een milde
re wind uit het westen. De kentering
m en men zocht niet langer naar
geldelijk batig slot, maar naar
een batig shot van rechtvaardigheid.
Die kentering gaat gepaard met
donder en bliksemslagen. Sommigen
hier en ginds toonen zich vreesachtig
voor deze kentoringsverschijnseJen;
maar deze zijn onafwendbaar volgens
eeuwige onvvisaelbare wetten.
Na de kentering komt echter do
zachte west-moesson. Reeds straalt
de helle dag over het ontwaakte Ja
pan; over Clvina gaat de zon reeds
op en ook over de hooge toppen in
ons lnsulinde duidt het aanschijnen
de licht op den naderenden dag. Een
•an die hoog© toppen was Raden
Adjeng Kartini.
Het eerste, waarmee de nieuwe
geest, di© uit Nederland in Indië
kwam, zich 'bezig hield, was het on
derwijs.
Indiërs, loerden van de Noderlan-
öers den zegen van het onderwijs ken-
De Javaanmiste dit onderwijs cn
er w&s geen lectuur voor onderwijs on
ontw ikkeling. Het volksonderwijs
werd ingevoerd en sloeg bij hel volk
in. De inlanders hadden echter be
hoeft© aan kennis van de Nederland-
sche taal. Want zonder dio kondon zij
geen deel ontvangen aan de Wester-
sche cultuur. De Javaansche groot-en
braken met adat eu traditie en zon
den hun zonen naar Nederland, of
naar de Middelbare scholen op Java,
waarvan er nog slecht3 drie op ge
heel Java zijn, wat veel te weinig is.
D© eerste onder deze grooten was
de Pangerang van Demak, d© groot
vader van KartinL Ander© aanzienlij-
me van sommige Nederl an dsclie amb
tenaren, <li© het o. ft. onaangenaam
vonden, dat een inlander hen in het
Nederlandsch aansprak. Dan waren
de adat en de traditie een greote moei
lijkheid voor de opheffingen van don
Javaan. Die zijn zóó stork, dat zelfs
in Nederland opgevoede Javanen zich
er bijna niet aan kunnen onttrokken.
Aan de opvoeding der vrouw word
tot voor kort niets gedaan. De vrouw
en het meisje zijn er nog de pat fa's
dor maatschappij. Toen kwam -aar-
in ook verandering ten goede.
Kartini, uie in 1879 geboren werd.
kon daardoor do openbare lageie
school bezoeken. L'at deze scholen
maar door ©en beperkt aantal Javaan
sche kinderen bezocht mochten wor
den er mochten alleen dun Javaan-
«clie kinderen toegelaten worden,
wanneer aan alle andere aanvragen
van Europeanen was voldaan
kwam door het verzet der Neberland-
sch© onderwijzers, die paedagogiuch©
bezwaren hadden. Zij wierpen het be
zwaar op, dat het gobrek aan
van liet Nederlandsch het, onderwijs
remde en dat het karakter der Ja-
vaansehe kinderen zoozeer verschil ie
cn dat der Europeesche leerlingen.
Ook Kartini heeft op de school t-? Dji-
para veel verdriet g had. want het
ging menig Hollandsch ondorwhzer
aan 't hart, als hij een tnlandsch kind
il hoogst© nummer moest geven.
Door oen vraag van ©e-n Neder
landsch vriendinnetje kwamen haar
gedachten er op, wat zij Later zou
moeten worden. Men gaf haar ken
nen, dat zij natuurlijk moest worden
wat ©lk inlandsch meisje werd vm
Raden ajne oen getrouwde vrouw.
Daartegen gingen haar gevoelens
zich verzotten. Dit gedwongen
trouwd-zijn, zooals dit in Indië ge
schiedt, streed tegen haar begrip. Zij
wilde vrij en zelfstandig worden en
dez© zelfstandigheid ook verworven
voor haar inlandsche zusters. Daar
door is zij geworden ais een Indisch©
ouw Beeohêr Stowe. Als dtzo Je
opheffing van den sleuf heeft Ikh
werkt. zoo heeft ook Kartini den
strijd voor de vrijmaking van do Ja-
aa.ische vrouw gevoerd.
Evenwel is het haar niet ge
geven geweest groote daden te
doen. Haar vroegtijdige dood n.;©ff
haar hetet meer te doen dan protes
«teeren in woord en brief.
Kartini, de fijnbesnaarde 'del, was
een dichteres maar deze gavc'heoft
haar niet g(dreven tot onpraclisch ge-
mijm. Integendeel drong haar poë
zie hoar tot practise)! werken.
De spreker citeerde .er staving van
zijn meedeelmgen eenige gedeelt-n
van brieven uit het straks door ons
aangehaalde werk: .Door duisternis
tot het licht", samengesteld door Mr.
J. II. Abendanon, die door dez© uit
gave naar sprekers betoog, het geheo-
le NedorJandsche volk aan zich ver
plicht heeft.
Op 12-jartgen leeftijd moest Kartini
thuis komen, want oen Javaansche
vrouw mocht niet op straat komen.
Zoo blec-f zij vier jaren opgesloten met
eenig uitzicht voor de toekomst, eon
huwelijk met een echtgenoot, die door
haar ouders, zonder haar voorkennis
zou worden uitgekozen en die haar,
volgens adat, beschouwt als een wil
loos voorwerp, dat hot eenig levens
doel heeft, hem te dienen,
Dit vooruitzicht heeft haar steeds als
'n cauchemar bedreigd. Doch zij heeft
haar strijd niet egoïstisch voor zich
zelf alleen gevoerd. Zij wendde zich
tot het Nederlandsch© volk met een
oproep, om te strijden voor de ophef
fing van haar inlandsche zusters.
Daardoor ontstond oen drukke ge-
dachtenwisselinc over dit vraagstuk.
Kartini vroeg vakopleiding voor meis
jes, om dezen te doen ontkomen aan
den huwelijksadat. Zij schreef in de
Nederlandsche tijdschriften artikelen,
maar in dc Inlandsche pers mocht dit
niet. Kartini heeft wel begrepen, dat
dit ook haar streven hij de inlandsche
aanzienlijken zou belemmeren, omdat
men haar doel niet rijmen kon met de
overleveringen van het. volk.
De vader was in tweestrijd over
de liefde' voor zijn dochter en d©
vrees, om in onmin te komen met zijn
inlandsche vrienden en verwanten.
Onder het volk gingen er vreemde ge
ruchten over 't regenienhuis. waar de
drie dochters braken met alle traditie
en adat Ann den strijd zou de reent
een eind hebben kunnen maken, in
dien hij haar naar Nederland had
kunnen zenden, waar zij wilde gaan
studeeren, om lal er directrice te wor
den van 'een meisjesschool met inter
naat t« Diapara. Maar dat kon hij
niet bekostigen.
Toch is Kartini praclisch werkzaam
ktmnen zijn Dat geschiedde door
haar huwelijk. Want ofschoon rij
meende geen achting te kunnen hob-
hen voor e*n Jnvannschen man. toch
leerde zij die achting gevoelen, 't Was
een geestverwant, dien zij liefde be
gon toe te dra.gpn.
In de Regentswoning te Rembang
begon zij lessen aan inlandsche meis
jes te geven en reeds waren er plan
nen gemaakt voor de stichting van een
school, volgens haar denkbeelden. Di©
planhen werden echter niet verwezen
lijkt: zij stierf eenige dagen na de ge
boorte van haar zoontje-
Maar haar werk zal voortgezet wor
den. Om dit te kunnen doen is te
'SrGravenhag© een Kartini-fonds op
gericht.
Reeds is eenige maanden geleden
een Kartini-schonl gesticht.
De heer Zegersde Beijl eindigde zijn
lezing met de aanhaling van het slot
van de voorrede uit Mr. Abendanon'a
boèk. luidende: ..Gezegend zal haar
naam blijven onder de Javanen eu de
andere volkeren vau den Archipel
.voor wie zij is geweest als de roaen-
vingerig© Aurora, wijzend© uit de
duisternis naar het morgenlicht van
don vooruitgang, die alleen te verkrij
gen is door verheffing van geest en
gemoed. Gezegend zal haar naam ook
zijn onder het blanke ras, dat zij door
honr denkbeelden nader heeft go-
bracht tot het hare" (applaus).
De v«oorzitter dankte den spreker
wor de aangename voordracht.
