HAARLEM'S DAGBLAD
Van onzen reizenden Redacteur
VRIJDAG 7 MEI 1020
TWEEDE BLAD
(Derd® ra®k®,)
111
Het gesehtl
om de uitvinding
kunst opgelost?
der boekdruk'
Een vraaggesprek met Prof. Dr. Gottfried Zedler
te Wiesbaden.
Unreal Janszoaa Ooiter la grondlegger Ier Boekdrnkkonst
Sutenüarg de TBrvslaakar langs andere wagon.
Sen opzienbarends msiisdesllng aver een niet minder opzienbarend
beek De ouds itrüd Lourens Coster-Getinberg: tfaarlem-Melnz
opgeloit? BH Pref. Zedler te Wletbaden - Z||d meibede tan
onderzoek Haarlem vooraan 1 Goster drukte reeds omstreeks
1435 Het jaartal 1423 op het standbeeld op de Greete Markt ls
foutief Gutenberg kreeg een donaat van Coster in banden
Hl) bad vóór dien tui neg niets gedrakt Gutenberg door Gaster
op een denkbeeld gebracht probeerde In 1436 —1437 te straatsburg
een procedó Hti kwant later te Halnz iaogs andere weien dan
Coster tot de bnekdrukkeest In de Landesblbllolhek van bet
voormalig hertogdom Baeead De oudste druk van Batenberg.
„Door de G u k e n ib e rg-G e-
sellschaftto Mainz was ons de
mededeelin-g gedaan, da: Professor
Zedler te Wieefoadan eene bc-
1 an gr Ijle e bijdrage had geleverd tot
oplossing van den alonden 6trij<l
over de uitvinding der boekdruk
kunst. De langdurige onderzoekin
gen van Professor Zedler zouden
aantoonen, da: zoowel aan Lau
rens Janszoon Coster als .aan Guten
berg In dit opziolit de eer toekomt.
De uigave van het werk ging ech
ter de financieel® krachten der
Gutenberg^-Geselleclmfi; te boven.
Zij wendde zich daarom om hulp
tot onze Maatschappij, die, onpar
tijdig in haar wetenschappelijk
streven, terstond .een derde deel in
de koeten beschikbaar stelde, en,
wat meer zegt, aanstonds een harer
Haanlemse.be Directeuren, Mr. J.
Enschedé, bereid vond eveneens een
derde deel voor zijn rekening ne
men. Hem komt voor dat onbaat
zuchtig blijk van liefde voor de we
tenschap een woord van oprechte
erkentelijkheid toe; een woord dat
echter nauwelijks zoo warm kan
zij n ais de uitbundige dankbetui
ging, welke zoowel hij als het. rtage-
lïjksck bestuur' mocht ontvangen
van de Gutenberg-Geeellsch af-1, die
nu spoedig zal overgaan tot de pu
blicatie van een werk, dat, naai
zij zich. vleit, een jarenlange» strijd
zal beslechten."
(Dir. rnr. dr. A. Röell, voorzitter
der Hollandsche Maatschappij van
Wetenschappen te Haarlem, in zijn
openingsrede van de jaarvergade
ring dezer Maatscha/ppij, op Zater-
dag 1 Mei.)
Wiesbaden, 5 Mei.
W©1 zelden werd in een openings
rede van een der vergaderingen van
de Hollandsche Maatschappij der We
tenschappen te Haarlem zulk een op
zienbarende mededeeiing gedaan ais
Jhr. Röell Zaterdag deed over de ber-
langrijke resultaten, die Professor
Zedler te Wiesbaden heeft ver-kregen,
bij ziju voortgezette studiën ovor dc
uitvinding der boekdrukkunst, een
strijd, die nu reeds meor dan vier
eeuwen om een oplossing vraagt.
Uit. de mededeeiing van Jhr. Roel)
bleek niet minder, dan dal deze
eeuwenlange strijd over de vraag wien
de eer der uitvinding toekomt: Lpu--
rens .Tanszoon Coster, den Haarlem
mer, of Jobann Gutenberg uit Mainz,
door de onderzoekingen van Prof.
Zedler :ot een eind zou zijn gebracht.
Deze kwestie, die ons Haarlem
mers wal buitengewoon moet iiitorecW
seeren, bracht me er toe, om zoo
gauw als 'k maar eentgsztns door
een hernieuwd visum op mijn pas toe
gang to; Duiischland kon krijgen,
naar Wiesbaden te sporen, om te
trachten van Prof. Zedler zelf wat
naders over deze zaak te vernemen.
In de 'ruime werkkamer van Prof.
Zedler in zijn woning aan de ffcheiu"
straissc .te Wiesbaden, heb ik Dinsdag
middag met den uLtnemenden kenner
van alles wat op Coster en Guten
berg betrekking beeft, een zeer lang
durig gesprek gehad, waarin hij mij
verscheiden interessant© mededeèlih-
gen deed, die 'k later nog heb kunnen
aanvullen met gegevens uit de Lan-
dw-biblioihek, hen prachtige boelcen-
en manuscriptei-verzameling van het
vroegere Hertogdoin-Naesau, waarvan
Wiesbaden de hoofdstad is. In den
gevel van hel. monumentale gebouw,
evenals de woning van den professor'
aan de imposante Rlbeinsirasee gede
gen, is het levenegroote beeld van
Jobann Gutenberg uitgehouwen. Hij
staat er aks een steenen wachter
-tusschen de beide ingangen op het
bordes.
Prof. Zedler, die er bibliothecaris
is hij is geen Universitatsprofessor,
maar eigenlijk prof. honoris causa
heeft zijn levenswerk gemaakt van de
omvangrijke studie over de uitvinding
der boekdrukkunst ©n de alleroudste
voortbrengselen van deze kunst, die
wel oen der belangrijkste is, die de
cultuur der menschheid heeft he
li cerscirt, ja, eigenlijk haar mogelijk
maakte.
Wdj, Haiarlemers, hebben het altijd
met Coster gehouden-. Het buitenland,
behalve Engeland, dat mee steeds de
partij voor Coster heef,;, opgenomen,
koos de zijde van Gutenberg, te
Mainz.
Nu komt Professor Zedler met een
studie, die als de bekroning van zijn
levenswerk mag gelden, met de oplos
sing, dat beiden eigenlijk de eer van
de uitvinding der boekdrukkunst
toekomt.
Coster o f Gu'ertberg? was 't steeds.
Coster e n Gutenberg zal 't voortaan
zijn.
Als je zoo cl© werkkamer van Prof.
Zedler eens rondkijk;dan merk je
dat „en" overal, niet het „of", dat vs
nu voorbij. Met de onpartijdigheid
van den geleerde heeft Prof. Zed Ier
naar bij me verzekerde, ztch
niet laten beïnvloeden door ma",
tionale endenzen.
Natuurlijk heb ik ook we] eens
een nationale" voorkeur gehad, zei de
professor m° maar ik heb getracht
mo iaarvan langs den weg der weten
schap vrij te maken.
Over Professor Zedler zei' 6chriji
ik niet.Hij heefp er net zoolang bij me
op aangedrongen, dat ik 't niet over
hem-zeif, maar alleen over de zaak
zou hebben, dat 'k eindelijk, een
beetje onwLlig eigenlijk, wel heb
moeten toegeven, 'k Meende, dat het
den lezers wel intefesseeren zou, om
wat meer van dezen vorscher op het
gebied van de alleroudste boekdrui-
iciinst te weten, dan da. hij doctor in
de philosophie is, maar de aandrang
was zoo nadrukkelijk, dat 'k tenslotte
heb moeten zwichten.
'k Merkte al op, dalt de studeerka"
tmer van den professor getuigde van
het „en", niet van het „of". Overal
ziet men materiaal afkomstig ui,
Haarlem, zoowel als uit Mainz. Op
de tafels liggen tal van fotografische
reproducties van de oudste drukken
van Coster en Gutenberg. In een la-
denkast toont Prof. Zedler me een
menig.e vakken, waarin systema
tisch gerangschikt oen groote schat
van gegevens bijeen ligt, uit een bu
reau-kastje grijpt professor een Imo
gen stapel ondiepe doozen, waarin
al-te -ctterlypcn van oude drukken,
Feuilleton
Ëet Horny Meertje
naar het Engelscli.
,,1-Iet loopt ons wei mee. Dicky,
dat wij dit huis zoo goedkoop krij
gen," zei mijne vrouw, terwijil zei bij
een raam van het huis stond, dat wij
dien dag in bezit hadden genomen.
I'k ging naast haar staan. Zij had
gelijk. Het huis stond hoog op een
CumberLandheuveji, meer dan hon
derdvijftig meter boven een woelige
rivier vol bochten, aan welker andere
zijde de hei zich uitstrekte met in
bot verschiet, weer bergen.
Victoria had een veldkijker opge
nomen en keek er door langs de
bruine, schuimende rivier.
„Wat een alleraardigst meertje is
daar tusschen de rotsen." zeide zij
tenslotte. „Daar zal zeker mooie zalm
zitten."
„Dnit is het Dorny meertje," zei Ik
Wait, aarzelend.. „De heer Dorny stelt
de voorwaarde dait zijne huurders
daar niet zullen visschen. Waarom,
weet ik niet en niemand heeft het
mij kunnen of willen vertellen,"
„Nu zou Me juist zin hebben er
onmiddellijk heen' te gaan mest een
hengel en aas, om mijn geluk te be
proeven,' lachte Victoria.
„Dat had ik wei verwacht," zei ik
„Maar trek je er niets van aan, wij
zullen ergens anders ook wel succes
hebben. Bovendien is het een sombere
plek, als je ei' dichtbij komt. Een van
de boeren uil den omtrek vertelde
mij ook, dat het meertje bodemloos
moet zijn. Do rest van de rivier is
veel veiliger. Maar wij moeten onze
vaschplannen nog wat uitstollen,
want, de tijd is or nu niet geschikt
voor.
„Wij zullen morgenavond begin
nen.' besliste Victoria, men een laat-
sten verlangenden blik naar het ver
boden viscliwater.
Het was drie weken later en wij
waren meer dan ooit met ons nieuw
buis en zijne omgeving ingenomen
Het eenige bezwaar was, dat, wij
zoo afgelegen woonden. '18 mijl van
de bewoondo wereld. Onze eenige bu
ren Mevrouw Dorny en haar doch
ter, dtie weduwe was, woonden twee
mijl van ons vandaan. Zij hadden
ons een bezoek gebracht en wij voel
den ons onmiddellijk tot hen aange
trokken, hoewel zij bedden den in
druk maalden van menschen die
gebukt gaan onder een groot ver
driet, dat door den tijd nog niet is
verzacht. .Onze huisheer, de pleeg -
i uitgeknipt en zorgvuldig gegroepeerd, -
overzichtelijk zijn liljesfrgeïïracli-:. Op
de boekenplanken zie 'k rijen boekwer
ken, alle handelende over de aloude
strijdvraag en daaronder zijn er
een groot aantal van de hand van
Prof. Zedler, waarin hij de vrucht van
tientallen jaren moeizamen arbeid en
zijn vernuftige wetenschappelijke
conoJuisiee heeft verzameld.
Komen de resultaten van uw
nieuwste onderzoekingen op 6ommigc
punten in strijd met uw vroegere ui -
spraken? vraag 'k, als de Professor
me dat alles laai zien.
Zeker, zegt hij, ik heb dikwijle
fou-ten gemaakt, maar voegt hij er
aan toe, ate iemand niet den moed
had, om het risico te loopen fouten
te maliën, dan kwam de wetenschap,
en daarmee de. wereld noöitt- vooruit.
We bekijken nog i d foto's, kier
en-daar opgesteld, waarbij verschil
lende van liet bekende plekje op dc
Groote Markt te Haarlem, ©n hij lacht:
En dan te dienken, dat geadviseerd is,
om het Costei'-standbeeld maar af te
breken, omdat Gutenberg alleen de
man zou geweest zijn, naar men
meende. Dat. is wei de'ironie der his
torie! Dan vertelt professor me van
zijn werkmethode. Het belangrijkste,
wat resultaat' kon opleveren orn hot
vraagstuk tot oplossing t»e brengen
was de technische bc-siudeering en
analyseering van de lettertypen ©n do
onderlinge vergelijking daarvan.
Daarbij mag echter do, historisoh-ge-
netische studie niet worden vergeten
en nu was bet. juist het bezwaar, d.at
diic twee methoden bijna nooit door
eenzelfden persoon zijn verricht kun
nen worden. Daarbij moet. dan' ook
nog hot onderzoek van de ons overge
leverde berichten worden ter hand ge
nomen.
Geeft chemisch onderzoek van
papier en drukinkt geen licht? infor
meerde 'k.
Daaraan hebben we niet veel,
meende prof. Zedler. De drukke» van
Goster zijn alle op pericorneal en de
inkt, die Coster gebruikte was van
heel andere samenstelling, dan die
van Gutenberg.
Voor ik tot het verdere _doei van
m'n onderhoud met Prof. Zedler over
ga, dient 'in korte trekken het een-
on-ander meegedeeld te worden over
den huidige.» stand van het Coaler—
Guleniberg-vraagètuk.
Het t© Haarlem zeer bekende, maar
als fantasie reeds lang zij op gezette
Verhaal van Junius, meegedeeld in
zijn Batavia van 1588, vertelt, dat.
Goster toevallig de boekdrukkunst
uitvond, toen hij voor z'n kleinkinde
ren in den Haarlemmerhout letters
sneed uit een hoorn. De indruk, die»
de neergevallen letters op den grond
maalden, zouden hem latei- op de ge-
diachte hebben gebracht, dat op die
manier ook lettere op papier afge
drukt konden worden. Hij drukte toen
als eerst© boek „Spieghel onzer be-
houcienisse"; Over Gutenberg ver
telt Junius dan verder, dat hij' Leerling
zou geweest zijh bij Goster'en in den
Kerstnacht een donaat zou hebben
gestolen donaat is een druk van
de Lat.ijnsclie spraakkunst, van Aelus
Donatus en daarmee over Am
sterdam en Keulen naar Mainz ge
vlucht zou zijn, waai- hij eézi druk
kerij inrichtte.
Dé bekende Keulsche Kroniek van
1499 bevatte ook een verhaal over de
uitvinding der boekdrukkunst. Daar
in wordt meegedeeld, dat de kunsi,
zooals zij in 1499 door Gutenberg werd
uitgeoefend liaar voorbeeld heeft ge
vonden aan dé wijze, waarop te
Haarlem vóór dïecn' tijd donaten wer
den gedrukt.
Veel is er ook te doén geweest over
de actestukken van een proces in 1460
gevoerd tusschen Gutenberg en Fust.
Nu wijlen Mr. Ch. Enschedé, die in
1901 een belangrijk geschrift heeft
doen verschijnen, waarin hij ter be
antwoording von verschillende bewe
ringen in het Gutenberg-Festschrift,
tot, de conclusie kwam, dat Coster de
eigenlijke uitvinder dor boekdruk
kunst was, heeft daarin ook de acte
stukken dezer procédure besproken
en uiteengezet, dat. naar zijn mee
ning, de geheime kunst, die Guten
berg aam een ander zou leei-en, niet
de boekdrukkunst is geweest. Hij
kwam tot de conclusie,' dat Gutenberg
een paar bladen -in handen heeft ge
had van eem donaat, die te Haarlem
was gedrukt. Z.L waren de Guten-
bergsclie drukken navolgingen van
de l-lollaudsche dank ken.
Er zij hier meteen nog even aan
herinnerd, dat de Gin neezen reeds
vele eeuwen vroeger do boekdruk
kunst. hebben gekend, Voor die in
Europa werd uitgevondenen dat be
halve de Haarlemmer e» Mainzer, ook
de Bamberger Alb. Pfliste'r uit Bam
berg, waarschijnlijk een medewerker
van Gutenberg en de Italiaan Panfi-
Iiio aanspraak hebben gemaakt op de
eer de boekdrukkunst te hebben uit
gevonden, maai- hun aanspraken
schijnen zoo zwuk. te zijn, dat die se
dert lang niat meer in geding kom-.n.
zoon van de oude dame was, naar wij
hoorden, in het buitenland. Hij kwam
den laatstcn tijd slechts zeer zelden
nog naar- Jiuïs, gedeeltelijk uit geld
gebrek. gedeeltelijk omdat het hem
er niet beviel.
Onze eenige bezoeker- was de dokter
geweest, een vroolijk man, waarmee
wij dadelijk veel op hadden.
„Niet kwaad hier. hè?' merkte hij
op, toen hij in onzen weinig gebruik
te salon zat-, 'n marquatite, stevige fi
guur in zijn pak van ruwe stof. Be
valt hel U hiér wel?
„Ja, antwoordde ik. Mijne vrouw
en ik houden beiden veel van het
huis. Hel is de verwczcnlijking van
ons ideaal, ziet. U,"
„De eenige last is do bedienden,'
ztcsi Victoria. „Zij vinden het allemaal
zoo vervelend of aooiets, en verdwij
nen do een na den ander.
Dr. Nicholson's scherpe blauwe
ooge.il keken haar eene oogenblik
onderzoekend aap.
„Ja. zei liij belongedeitlend. En
hoe vindt U het visschen hier, me
vrouw?"
,,De rivier is op het oogenblik te
laag." zei Victoria. „Wij zijn zoo
druk bezag geweest met, allies in orde
te brengen, dat wij er nog niet veel
aan gedacht hebben. A propos, Dr.
Nicholson, weet U soms, waarom
meneer Dorny er op staat, dat er
niet zal geviecht .worden in liet meer-
Naar mijn meenrng, merWe
PrQfes-ïör Zödhr op, is 'l vraagstuk
van de uitvinding van de boekdruk
kunst altijd maar zeer eenzijdig be
schouwd, In Haarlem is de fout be
gaan, dat. alleen maar op Coster gelet
werd eï> h> Duitschland koek men uit
sluitend naar Gutenberg en veron
achtzaamde Coster zoozeer, dat in dit
Festschrift, dat ter eere van het 4de
eeuwfeest van Gutenberg verscheen,
Prof. Zedler toonde me een dik
kwarto-foliant niet eens de naam
van Coster voorkomt. Beide richtin
gen hebben ongelijk gehad. Ook ik
wue vroeger een Gutenberger, maar
toen ik in 1900 dn Don Haag de syste
matisch tentoongestelde drukken van
Custer zag, heb ik gezegd: Dat. is de
moeite waard om nauwkeurig bestu
deerd te worden. Twintig jaar heb 'k
daarna aan de zaait besteed, natuur
lijk was 'k tusschen dooi- veel met
ander© zaken bezig.
Gedurende den oorlog hen 'k, hoe
wel 'k niet aan hot front was, in mi
litaire functne te NiedlerJaihristein ge
weest, Vier keeren kwam ik voor
mijn studies itn Nederland, om
dc Costariana to bestudeere.ii.
'k Woonde daar- met m'n vrouw te
Zandvoort en kwam alleen naar
Haarlem, om in de Stadsbibliotheek
de oude drukken te bestudeëren.
Nu geloof 'k, dab 'k zoover ben,
dat ik d© oplossing van het. vraagstuk
heb gevonden. Natuurlijk kan ik niet
op de publicatie van m'n laatste stu
die over de Costér-Gutenberg-kwestie
vooruilloopen. Ik ben daartoe ook
rtiatl gerechtigd, want de uitgave gaal
uit ven dte Gut-enbevg-GeeelJschaft te
Mainz, zooals u weet met den belang
rijken steun van dc Hollandsche
Maatschappij der Wetenschappen te
Haarlem en een harer directeuren
Mr. J. Enschedé. Wait is 't jammer,
dat Mr. Charles Enschedé overleden
is. Hij was zulk een groot kenner van
dit vraagstuk en mijn nieuwe vond
sten zouden hem stellig zeer geïnte
resseerd hébben, 'k Meen, dat 'k mot
zekerheid kan beweren, dat Coster en
Gutenberg beiden de eer toekomt
de boekdrukkunst t© hebben uitgevon
den.
Wie van lien was d« eerste?
Ik meen te kunnen aantoonen,
dat Laurens Tanszoon Coster dat
was. Hij heeft een genialen inval
gehad. Hij heeft het ineens gevon
den, terwijl Gutenberg'6 uitvinding
het werk van veel arbeid is geweest.
Het bekende verhaal uit de Keulsche
Kroniek is juist. Gutenberg heeft ©en
Donaat van Coster onder de pogen
gehad. Dat heeft hem op een denk
beeld gebracht en zoo >s hij langs ge
heel© andere wegen dan C est er tot dc
boekdrukkunst gekomen.
Coster is de grondlegger geweest,
maar zoo Gul en berg zijn uitvinding
te Mainz niet had gedaan, zei Prof.
Zed lei-, terwijl hij een exemplaar
van Haarieim'6 Dagblad, dat 'k hem
had laten zien, om te wijzen op den
naam van de vennootschap, die onze
courant uitgeeft: N.V.- Lourens Cos-
ter in de band nam, zou dit. blad
niet kunnen gedrukt, worden.
Ik meen, dat aan te toonen is,
dat Gutenberg reeds in 14361437 met
pogingen om boeken 4e drukken te
Straatsburg is bezig geweest. Dal
valt aan ie 'toonen uit de acle-st.uk-
ken uit bet bekende proces van 1439.
Öhzmddeïlij'k voor dien tij'dom
streeks da betft van de dertiger jaren
der vijftiende eeuw moet Cóster zijn
geniale uitvinding hebben gedaan.
Geen van de Haarlemsohe drukken is
echter gedateerd. De oudste druk van
Gutenberg is een kalender voor 1443,
Die i6 dus in 1447 gedrukt.
Professor Zedler was' zoo vriende
lijk mij in de Landeebibliothèk het
oorspronkelijke stuk t© toonen. Het
is de helft van een plano vel, waarop
in twee breede kolommen de beschrij
vingen van de maanden van het jaar
staan. Er is een helft, opgeplakt. De
deelen van dit. oude document der
Gutenbergiana waren gebruikt als
schutbladen, geplakt met den blad
spiegel op den band van een eeuwen
oud handschrift.
Dit manuscript-, ook in de verzame
ling aanwezig, toonde Prof. Zedler
me eveneens. Een der bladen van
Gutenberg's kalender is op den band
n. h. w. overgedrukt.
Het verhaal van Junius luidt,
dat Gutenberg, die leerling zou zijn
geweest, van Coster, den donaat zou
gestolen hebben, en over Amsterdam
en Keulen naar Mainz zou zijn ge
reisd, en daar een drukkerij zou
hebben ingerioht, herinnerde 'k.
Dat kan niet waar zijn, meende
Prof. Zedler. Gutenberg is, naar mijn
meenang, nooit te Haarlem, noch bij
Cosier in de leer geweest. Hij heeft
den donaat van Cosier wel in handen
gebod, maar gestolen heeft hij dien
niet. Waarschijnlijk is dat exemplaar
bij het levendige verkeer, dat reeds in
dien tijd de Rijnsteden met Holland
onderhielden naar hier gekomen en
is Gutenberg zoo in het bezit er van
geraakt.
Hel verhaal, dat Goster voor
zijn kleinkinderen letters uit een
boom iif den Haarlemmerhout snij-
tje? Daar heb ik goede visch. gezien."
De" dokter streek zijn snor wat
op.
„U zuilt het vroeger of later zeker
hooren, ook als ik het U niet. vertel.'
antwoordite liij langzaam.
„Er is ©en drama verbonden aan, dat
meertje. Mevrouw. Dorny heeft, zoo
als U weet meegevochten iri den
Boerenoorlog en liet zijn jongen
halfbroeder achter als zijn agent, be
last met het beheer van zijne bezit
tingen Toen hij twee jaar later te
rugkwam, was zijn broer getrouwd
met liet meisje, waarmee Dorny ver
loofd was, voor hij wegging. Dit
was een zware slag voor her». ge
volgd door hejt ongeluk, dat zijn
broer óverkwam, toen deze in het
meertje vischt© naar zafl'rh en ver
dronk. Dorny heeft sinds dien tijd
altijd in het buitenland gewoond en
ik kan 't hem niet kwalijk nemen. Het.
verbaast mij niet, dat hij weigert,
iemand daar te laten visschen. Dat,
is nu vier jaar gel eden. Het, huis is
te eenzaam voor dc meeste huurders.
Zij gaan aJOen weer heel. gauw heen
ik hoop echter dat U zult blijven.
„Daar hoeft U niet bang voor te
wezen," antwoordde ik en Victoria
verzekerde hetzelfdó.
Victoria en ik hadden besloten,
dien avond wat vroeg te ©ten. Na
afloop jouden wij dan naar forel
3 en 3. door 'de 'afdrukken in hot zand
op het denkbeeld zou gekomen zijn,
om me: afzonderlijke letters tc-
drukken, is zeker ook volgens uw
meening een fabel
Zeker, daarvan is niets aan,
Cosier had omstreeks 1435 nog geen j
kleinkinderen.
Op het. standbeekl van Coster op
de Groot© Markt te Haarlem staat,
dat hij de boekdrukkunst in 1423
heeft uitgevonden.
Dat is onjuistIk stel zijn uit
vinding omstreeks 1435.
Coster heeft xylographische
drukken iletters en afbeeldingen in
een houtplaai. uitgesneden, dus een
vorm ongeveer als nu in iood op de
etvpe wordt gemaakt voor de rota
tiedrukken); uw on-dekkingen bestrij
den toch niet, dat hij ook met typen
(losse letters)"heeft, gedrukt?
Neen, antwoordde Prof. Zedler,
hij heeft ook met typen gedrukt.
Heeft Goster, naar uw meening.
later van Gutenberg gehoord?
Ik geloof van .wel, want hij
heeft veel langer dan Gutenberg ge
leefd, en hij zal allioht van (le druk
ken uit Mainz hebben, gehoord.
Heeft .Gutonbcrg, naar uw mee
ning, al gedrukt voor hem de Hanr-
lemsche don an; gewerd? vroeg 'k 'ten
slotte nog. Professor Zedler ont
kende dit. De Haarlemsche druk
moet hem op het denkbeeld hebben
gebracht, Lourens Coster is dus stel
lig de eerste geweest.
Professor Zedler verzekerde, dat
na zijn laatste ontdekkingen, nog wel
wat te doen overblijft, maar, zei hij,
dat moeten anderen uu maar eens
doen. Ik meen, dat ik nu genoeg ge
daan heb. Wat echter niet ®eteekent,
dat de professor, met de publicatie
van zijn laatste onderzoekingen, die
nog dit jaar zat kunnen verschijnen,
zijn studie van hel vraagstuk beëin
digt. Dat zou ook in strijd zijn mei
den aard van den vorscher, die Prof.
Zedler is.
JAC. C. M. Jr.
Suiteniandsch Overzicht
De Wereldpolitiek.
De „New York American" be
spreekt de conferentie te San Remo
en schrijf; daarover heb volgende:
„Uit de knappe daden van Enge
land blijkt het plan door een coali
tie tusschen Engeland en Japan de
wereld te beheerschen, waarbij Ita
lië en de vroeger© centrale mogend
heden gebruikt worden als pionnen.
Verzekerd van den machtigen fi-
nanoieelen en diplomaüekeu steun
van Engeland heeft Italië thans den
olijftak aan Oostenrijk en Duiisch
land voorgehouden, hetgeen Enge
land nog niet onmiddellijk durfde
doen.
Engeland kon echter zelf de noodi-
ge credieton nie: verschaffen, doch
bracht het huis Morgan er toe tus-
schenbeide te komen en economische
hulp aan Oostenrijk en Duitsohland
te verleenen. Men beweert dat zoodra
de groote inkomsten van de nieuw
verworven bezittingen in Engeland
beginnen le sfróomen,' Engeland de
Moig«ri Ieéning aal aflossen en
waarschijnlijk credieten' aan d©
Centrale Mogendheden zal verleenen.
Op die wijze zal Engeland in
St&a; zijn voor zich zelf de krachtig
ste Europeesche positie le scheppen,
die ooit bekénd is geweest.
Frankrijk ziet. he; zeer groote ge
vaar dat in zijn isolement is gelegen,
en spant zich in, de Engelsche plan
nen, die Frankrijk zouden verlagen
tot ecu vazalstaat, te verijdelen.
Doch te San Remo alleen staan
de, kon Frankrijk zich niet verdedi
gen.
Intusschen is Japan begonnen zijn
plannen voor de overheersching van
het verre Ooeten ten uitvoer te leg
gen, alwaar het de Vereenigde Sta
ten als zijn tegenstander ziet.
Ln du verschrikkelijk diplomatiek
spel kunnen de Vereenigde Staten
alleen met Frankrijk en Rusland als
mogelijke bondgenooten rekening
hóuden. Indien Amerika in zijn hui
dige ongeëvenaarde financieele posi
tie Rusland openlijk erkende en Rus-
land's bondgenoot werd, zou het. plan
van Japan' verijdeld worden.
Tegelijkertijd zou een machtige
e coriomisch e-allianti e tusschen Frank
rijk, Amerika en Belgiè een gewel
digen hinderpaal vormen op 't En
gelsche imperialistische pad".
In verhand met dit artikel .wordt
aan 't N. v. d. D. gemeld
De gedacht© dat Amerika tegen
over Engeland en Japan steun zou
moeien zoeken bij het, uitgeputte
Frankrijk en het uitgemergelde Rus
land is al te dwaas. Maar locli bevat
de alarmkreet van de American .veel
waarheid. Ten eerste leidt li©t geen
twijfel dat Engeland toenadering tot
Duitschland' zoekt en daarbij de
gaan visschen. Een lui echt zou met
ons meegaan en met, hengel en net,
om de vissollen op het droge te halen
ging hij reedsop weg. Wij zouden
volgen
„Kom even in de lnbLioifcheek, dan
zuilen wij de nieuwe snoeren halen,"
zei ik tegen Victoria,die in d© hal
bezig was haai- maaitei aan te trek
ken.
Wij Kepen naai- de bibliotheek,
maar op den drempel bleven wij
beiden plotseling stilstaanStaande
in de diepe nis van een der ramen,
naai- het Noorden over het. in sche
mering vervagend© landschap sta
rende, stónd een jonge man, lang
en slank, in een costuum van ruwe
stof, zooals het in de streek door
allen, rijk en arm, gedragen werd.
Terwijl wij daar met ingehouden
adem naar hem stonden te kijken,
keerde hij zich om en wij zagen zijn
gezicht, een knap gezicht maar met
een akelig bleeke ünt, mist een klei
ne blonde snor en over het geheel
eene uitdrukking van diiepe, berus
tende smart. Toon, plotseling, ter
wijil wij ate vastgenageld aan den
grond bleven staren naar die geheim
zinnige verschijning, was hij ver
dwenen: het venster was leeg en wij
waren alleen ln do kamer. Ilc keek
naar Victoria, die wat bleek was en
angstig, maar overigens kalpi-
„Wat heeft dat te beteekenen?"
Italiuansche regeering ais makelaar
gebruikt. Vervolgens ie de isolatie
van frankrijk dierminst een denk
beeldig gevaar.
De bundel stelt zijn eisciien. de
menschheid wil weer vooruit, de En-
gelschen werpen zicli in het gareel
en de Fransêhen, die in den ban van
hun nationalisme gevangen de grie
ven van den oorlog nier vergeten
kunnen, geraken op den achtergrond.
En in Duitschland is men daarvoor
geenszins blind. Wilt gij ons in eco
nomisch opzicht weer op de been.
bejpen, zeggen de Duitschers to; de
Engelscheif, geef ons dan de midde
len.
De Amerikaansche „Tribune" schrijfti
„Frankrijk is genoodzaakt de wacht
aan den Rijn te toetrekken, vooral uu
het ervaart dat zijn vroegere bondgenoo
ten niet van plan ïijn het in het belaag
van vrede en recht bescherming ;c ver
leenen.
Wellicht wordt Lloyd George door den
loop der dingeD genoodzaakt een funda-
mentcele verandering te brengen in do
Britscjie politiek.
Indien dit zoo is, is inde
naaste loek om s t het geva ar
voor een wereldoorlog groo t»
Er is niet veel verbeeldingskracht
voor noodig om een nieuwen slag aan de
Marne ie zien met geheel ander resul
taat dan de vroegere.
Duitschland is onde* zijn rcpubli-
keinsch régime nog even imperialistisch
als toen de keizer regeerde en maakt
plannen voor een offeusief en defensief
verbond met Rusland.
Het monarchistisch Hongarije en
Oostenrijk zullen zich bij de Unie aan
sluiten, indien deze succesvol belooft te
zullen zijo-
Het resultaat van een dergelijk optre
den is, ingeval Engeland, Italië en Ame
rika het alsdan ge-isoleerde Frankrijk in
den steek laten, te voorspellern
Lloyd George en Nitti handelden
eensgezind. Hun eerste slachtoffer was
president Wilson.-
Den eenigen weg, die tot den wereld
vrede kan leiden, zien zij n'iet.
Duitschland zal een nieuwen aanval
ondernemen, tenzij het. weet tegenover
een groote overmacht ie kunnen staan»
Zoolang de huidige stemming over-
hecrscht, is het gevaarlijk.
Een hechte unie der vier groote demo
cratische volken is de eenige grondslag
voor den vrede."
Iri. one vorig nummer is al mede
gedeeld, dat de Duiteche regeering
orn meer koopvaardijschepen aan de
Entente heeft gevraagd. Op grond
van statistieken van DuitsonJands in
ert uitvoer vóór den oorlog, wordt de
noodzakelijkheid betoogd om Duitsch.-
land een grootere scheeperuimto te
laten dan bij het verdrag van Ver
sailles is bepaald. Duitschland vraagl
dit niet als gunst, maar uitsluitend
„ter vermijding van een economi
sche ineenstorting", want krijgt heti
Duilsohe volk de thans gevraagd©
350.000 ton niet, dan is het. gedaan
roef, den binneniandschen vreae en
zal zoo wórdt verklaard Duitsch
land niet bij marine zijn de schade-
vergoedingsvërplichtingen naar be-
hooren na te komen.
DE CONFERENTIE TE SPA.
De Duitschers hebben de uitnoodiging
tot de conferentie te Spa aangenomen.
Uit Londen wordt gemeld
Aan de Duitschers is meegedeeld dat
de te behandelen -onderwerpen zijn de
jongste inbreuk op het vredesverdrag,-
en de wijze waarop het verdrag moet
worden ten uitvoer gelegd.
Andere vraagstukken waaromtrent aan
Duitschland ophelderingen zullen wor
den gevraagd, zijn de ontwapening, het
herstelde kolenlev era moes, de beleedi-
ging der geallieerde commissie, de kos
ten van het bezettingsleger.
DE HONGAREN EN 'T VREDES
VERDRAG.
Uil Boedapest wordt geseind, dat 'f
Hongaarsche ministerie zal beslissen
over de aanneming van de nu bekend-
ge worden vredesvoorwaarden der En-
Eerst als die zijn aangenomen zal 't
verdrag geratificeerd moeten worden
door de volksvertegenwoordiging.-
'T TURKSCHE VREDESVERDRAG.
De Turksche vredesgedelegeerden zijn
thans te Versailles aangekomen.-
Uit Duitschland.
Als gevolg van het tegen generaal
von Lütrwitz gevoerde proces wegens
hoogverraad meldt rie Duilsohe
Staatscourant, dat het. vermogen van
den beschuldigde in beslag zal wor
den genomen, totdat in deze zaak
uitspraak is gedaan.
Het gerechtelijk onderzoek tegen
admiraal von Trotha, die ervan be
schuldigd wordt dal hij alles van den
staatsgreep van Kapp geweten heeft
en dat hij de regeering over de ge
beurtenissen in het. kamp te DoberiW
opzettelijk verkeerd heeft ingelicht,
heeftgeen voldoende bewijzen opge
leverd om de gerechtelijke aanklacht
tegen hem in te dienen.
Ho; ..Berldjier Tagéblatt" merkt
zei ik tenslotte.
Wij haastten ons met dein meesten
spoed "achter den knecht aan ik moet
bekennen, dat ik blij was, toen wij
hem hadden ingehaald.
Aan. de rivier wus het een schitte
rendezomernacht Mer en daar
flikkerden tusschen het kreupelhout
do lichtjes van gloeiwormen met
zachte» glans; wat later kwam de
maaïi in volle pracht boven de heu
vels te voorschijn. 'Wij haalden ons
vischtuig binnen.
,,1-Iet is tijd, dat wij naar lmis
teruggaan, geloof ik" zei ik tegen
Victoria. „Het hoeft geen nut door
te gaan nu de maan opkomt.'
„Goed," antwoordde zij en wij
liepen zonder oen woord to spreken
naar huis terug.
1-Iooger en hooger steeg het pad,
steals steiler wordende, naarmate
wij dichter in de buurt van het meer
tje kwamen en bij de waterval, waar
het water donderend in de rivier
neorstorte, donker en somber in d«
zware schaduw der boom en, waar 'tl
zi'lVerem maanlicht niet doordringen
kon.
(Slot volgt).
