Brieven nlt de Hofstad.
Stadsnieuws
Het Tooneel
Kerk en Scbool
HAARLEM'
fcTERDAO 19 JUNI 1920
Rubriek voi
BELCIë.
In het voorwoord van „Hei leven der
larielaren", van Georges Dukamel,
cft wij een pa?sago zeer sterk ge
iden, en ik kan dezen indruk juist in
•lgië niet van inij afzetten. Het is waar,
schrijft over iemand die in den oorlog
1 hospitalen bezocht en vau de gc-
onden zeide „De bedden zijn allen
«Idor cn wit, de verbanden schijnen
jed te zijn, deze menschen spelen hun
elletje kaart, lezen hun krantje, eten
o versnapering het zijn de eenvou-
geji, de goedaardigen.- Zij lijken niet
g ongelukkig. Allen vertellen het-
fde, de oorlog heeft hen niet ver-
derd, uien herkent ze allen...."
Zij', ge daar zoo zeker van, dat go zo
rkeni? Gij hebt naar zo gekeken, maar
bt ge alles gezien? Onder het verband
2 wonden, waar ge u geen voorstelling
s kunt maken. En in bet geschonden
haam leefi en verheft zich een zeer
rondere ziel schuw, en zich moeilijk
;ende, een ziel die ik u zoo gaarne
0 doen kennen. In dezen tijd nu niets
ter op zichzelf lijkt, zijn al deze inen-
hen niet meer dezelfden, die je vroe-
:r gekend hebt. De smart heeft hen
ikker geschud uit het makkelijke le-
B en deze vervult hen met een angst
wekkende dronkenschap. Ze zijn
eer dan zij vroeger waren, toen we
tchts do gelukkigen hebben Kefge-
ii...."
Gaai het ons niet ook zoo? Opper-
ikkig mag het iets minder druk, iets
iudev wcreldsch lijken in de stad aan
Schelde, en als wij niets wisten, dan
uden we misschien deniken dat het
is als van ouds. Het groote stuk stad,
bij het bombardement verbrand is,
geen ruïne meer, maar omgeven door
hooge schutting en kan de illusie
ten van een stadsdeel dat herbouwd
worden, cn met heerlijk optimisme
jst men u op den prachtigen doorkijk,
tar *le cathedraal. De winkels zijn
eet vol, en bij iederen uitverkoop ver-
ring! zich een massa volk. De groote
ne-jiarlijkschc scbilderijen-tentoon-
eiling die alleen werken exposeert van
1 iiei jaar 1914, geeft een prachtig over
eat van de moderne Belgische
bilderkunst. Men heeft bard gewerkt
deze jaren cn er is heel veel moois
belangrijks te zien, natuurlijk veel
eeradc, zeer gedurfde kunst, veel schel-
het oog vermoeiende kleuren, maar
ker geen stilstand of décadentie. In de
nltels veel vaderlandslievende en anti-
uiischc affiches, zooals op de tentoon-
eiliag ccuige stukken uit den tijd der
rdrukking.
Dit is zoo de eerste indruk, maar
oc-dig komt het. over u, dat hier toch
is veranderd is. Is het het overgroot
etal der zwarie rouwfiguren in de
raten? Zooveel jonge vrotiwen onder
in dichten, zwarten kripsluier? Of de
aoige militairen, de borst vol ridder
den? Is liet de eerbiedige maar stille
roe: van iedereen in de straat als he.,
landel voorbijkomt tusschea een mar-
ttWöïden troep?
He; is niet te définieeren. maar \yie
i oeger de luidruchtige, jolige Vlamin-
n x.xtf, ca ze nu gadeslaat, die ziet
i ,b bet verschil. Het is niet alleen in de
gen der ouderen, dat men dien trek
:l van de levenservaring en he- Icvens-
k1, liet is juist bij de jongeren, dat
t opvalt. Zij dragen niet allen rouw,
- aar zij hebben bet allen gezien en on-
irvonden. Maar denkt niet dat dit ge-
agen volk bij de pakken neerzit. Ze zeg-
:a u ronduitNeen, de handel is nog
mg niet wat bet was, het herstel komt
e-1 langzaam, maar het komt! De
rouwen werken harder dan ooit, want
ica liccft ze zeer noodig, en al zijn ze
tig even elegant ïu keurig, het zijn
>ch dezelfden, die de jaren van bezei-
ng verdroegen, de ontbering en dc
Iwiagelandij. Och kom, men slaat een
tachtig, werkzaam volk niet neer, geen
>rake van.
Wij woonden een concert bij van het
ew-Yorksche Sympbonie-orkest, in hei
ntwerpsche theater. Dit theater is ze-
r grooter dan onze Amsterdamsche
houuburg eu was tot op de laatste
aats bezet en het Antwerpsche pu-
iek was warm in zijn waardeering.
et doet ons vreemd aan om een sym-
ühieke.i, gedistingeerden Amerikaan te
en dirigeeren en het Angel-Saksische
po te zion musiceeren. Het concert
as heel goed, zeer correct en stijlvol,
at kouder dan wij gewend zijn. Men
ndigdc met een zeer intcressaute negcr-
ïapsudio vol vreemde melodieën en
pthracu,
Ia Brussel kwrm een goed Parijsck'
xltcst spelen, zeer geprotegeerd door
e muzikale koningin populair als
Itijd Wij haalden de episode uit de
ejctiingsjaren nog eens op, toen de
uitschei .-, een zeer goed concert wilden
even en reeds dagen te voren de zaal
(verkocht was. Maar toen het concert
ïu beginnen, was en bleef alles leeg
t zaal was niet uit- maar opgekocht
oor nigc gefortuneerde Beigeu. Ik
rees dat een Duitsch orkest nog het-
tlfdc lot zou treffen!
Tusschen Antwerpen en Brussel ziet
en de eerste afgeschoten torens en
ibriekcD, die geheel in ruines liggen,
ie zijn niet zoo spoedig weer opge-
ouwd als de kleinere buizen. Brussel
elf is vol en druk als altijd, maar nog
at verveloos, niet geheel zoo elegant
ls vroeger. Maar toch geen doodc stad,
e polsslag klopt hier sterker dan ooit.
k herinnerde mij ro jaar geleden in de
t, Gudulc te zijn geweest, op een Zon-
ag in Mei, toen de kerk in de Maria-
inand versierd was en een processie er
oer trok. Nu was het cr heel stil en
1 prachtige kerk rustig en indrukwek-
:ud. 0"k hier weer veel vrouwen in
varen re uw, met dien afwezigen, srnar-
ij ken blik. Ik weet dat ik nooit meer
~x indruk zal vergeten van die scha-
2 rouwdragende vrouwen, die jonge,
fgnn-.c figuurtjes, over wier wcreU-
:he bekoorlijkheid de groote kripsluier
i gedrapeerd, het symbool van het
ted dat haar jonge leven voor goed
teft bedorven. Men ziet haar gelaat
i;: door den dichten sluier en het is jfh-
f zij allen gelijk zijn, steeds weer een
etinnering aan wat er gebeurd is.
De treinen loopen prachtig op tijd, al
jn ze overvol, cn men merkt dat pien
'v. alle macht werkt aan het opknap-
Cn van het materiaal. Wij zaten in een
"igcn die keurig was hernieuwd, alleen
ordijntjes of stores tegen de zon ont-
jaken, en de zon scheen juist fel naar
laaen. Een dame in zwaren rouw die
ver mij zat, zoclu evenals ik, naar het
e5chut;end gordijnijc, maar ;oea wo
DAGBLAD
VIIRUE BLAD
Vrouwen.
misgrepen* lachten we beiden, men
pruttel; niet in België. We keken beiden
naar een verwoest stuk land, maar zei
den niets, maar toen de Belgische, die
ons best Hollaadsch bad hooren spreken,
den coupé verliet,groet'ezij meteen sym
pathiek „bonjour madame". Ik heb van
geen enkelen Belg iets anders onder
vonden en geloof dat als zij zich warm
over ons Hollanders maken, het meer is
omdat zuoveie Hollanders, profiteerend
van den lagen frankeukoers, hun huizen
wegkoopen, dan wel om datgene wat ze
vinden dat do politici maar uit moeten
vechten. Ze zijn het roerend met Ca-
mille Huysmans eens, dat België, maar
ock Holland, he* noodig hebben in goe
de buurschap te leven, meer dan ie
kibbelen over een zandbank in de
Schelde!
.Meer dan ooit zou ik iederen Hollan
der raden kom naar België, en als ge
dc kranige jongens ziet, zoo dikwijls op
een of andere wijze gemutileerd, de
vrouwen in rouw, en de fabrieken ver
woest, denkt dan niet altijd aan kleine
persoonlijke grieven, inaar meer aan
datgene wat dit kleine, krachtige volk
gedaan heeft. Het heeft de slagen opge-
vaugen, die het evenmin verdiende als
wij, indien ze ons getroffen hadden, en
het draagt zijn lot met blijmoedigheid.
Is hei zoo vreemd, dat de angst er nog
altijd in zit en men alles in het werk
wil stellen om niet weer onder den voet
geloopeu te worden?
Hel lijkt mij dat onze houding tegen
over de wereld, er ecne moet zijn van
een zekere schuchterheid tegenover een
leed, da .e groot is dan dat degeen die
er buiten staat, het zou kunnen begrij
pen. Als men het zelf heel goed heeft
en niets verloor, is het heel moeilijk hen
te genaken, die door het leed niet ge
spaard werden. Men schaamt zich haast
voor het leven aan den zonnekant en
spreekt daar uit kieschheid niet over.
Zooals het bij den eflkeling is, zoo ls
het toch bij de volken ook ea ons past
slechts een eerbiedig saluut aan dea
standaard van België cn aan zijn vele
oorlogsweduwen en weezen.
Ik schreef u al gaat zelf naar Bel
gië cn leest niet alles wat dc couranten
schrijven, maar ik zou u nog eerder
raden, zoo ge verder gaat, naar Frank
rijk toe, volgt dan niet de struisvogel-
theorie, vau niet tc willen zien, omdat ge
's nachts gaat reizen. Ik voel ook niets
voor pleziertochten langs de slagvelden,
maar ieder denkend inenscli kan in den
trein naar Parijs een verwoesting zien,
waar men nooit van gedroomd heeft.
Het begint al bij de beide vrijwel ver
woeste grensstations, de verwoeste
spoorwegbruggen en viaducten, waar eea
leger werklui aan het herstellen is. Ge
spoort langs dorpjes waar geen huis
meer ongeschonden staat, langs stations
zonder stationsgebouw. Ge ziet de hut
ten van gegolfd ijzer, waarin de men
schen wonen, en de dorpen van houten
woningen door de Engelschen gesticht,
die er dikwijls al vrij aardig uitzien.
Ge ziet een aantal fabrieken of plaat
s-sa waar fabrieken stonden, en «iar nu
een berg van in elkaar gevallen ijzer
ligt. Maar het ergst van alle is S:.
Ljüentin, tk kan het u niet anders be
schrijven dan als een oord der verschrik
king, waar .een windhoos alles in elkaar
heeft doon storten. Men kan het ook
vergelijken bij een mierenhoop, waar
eeubaldadige hand bet werk heeft
verwoest, want hier is een ontelbaar
aantal mannen bezig aan het oprui-
mmgswerk. Even bedrijvig als mieren,
waaneer men hun hoop beschadigt. Veel
kleine Japanners werken mee en be
wonderen zeker de wijze waarop de Eu
ropeanen eikaar beveenten.
Men heelt wel gesproken over hei
bloedende frankrijk, omdat alle velde a
zx> rijk met 100de klaprozen bezaaid
zijn. Maar die bloem bloeit welig in heel
Frankrijk, niet alleen op de slagvelden;
maar bij bt. Wuentin werd ik getroffen
door een plantengroei op al die bouw
vallen, die op du oogenblik bestond uit
klaprozen, wargariei eu en korenbloe
men. En waar ae verwoeste steden en
dorpen geen klokketorens meer hebben
cm de kleuren van Frankrijk hoog te
houden, daar is de natuur wel zoo ge
nadig geweest van zoo heel veel leclijks
te bedekken met naar bloemenkleed, dat
de kleuren van dit gewonde maar toch
zoo heerlijke land vertoont.
Ps J. WILLEKES MACDONALD—
RE YN VAAN,
OE WARMTE.
Do zoi. en de Oostenwind.
Luchtige kleetilng.
Eenlge recepten.
Een mensch is toch blijkbaar uit
zijn aard niet zeer tevreaen van ka
rakter; want na alle gegronde ver
zuchtingen, die er zijn getut over het
weer van een dag of uen geleden,
dat werkelijk meer op later Herfst
dan op Juni teek, worden er niet
minder zware zuchten goslaalct nu
de warmte eindelijk haar intrede
heeft gedaan. Men beweert wel eens
dat een landbouwer het weer nooit
goed vindt: nu is het te nat, dan weer
te droog, maar eigenlijk zijn dc
meeste menschen wel zoo. Evenals
nu: zoodra de warmte verschijnt vin
den zij dat het met dien harden wiful
veel te veel stuift, en sluiten zij oogon
bliltkelijk alle gordijnen zoo stijf mo
gelijk om de zon toch maar builen
lo kunnen houden.
Het. spreekt vanzelf, dat een kamer
die op hel zuiden ligt bijvoorbeeld
en waar gewoond moeit worden, to
gen den middag onaangenaam be
nauwd en warm zou worden, maar
wanneer men zijn heil In een kooi ere
kamer kan zoeken, sluit dan de zon
toch niot al te veel en al te secuur
buiten. Na een regen-winter zooa.s
wij dien nu gehad hebben en 200als
die zoo vaak oorkomt, zijn de hui
zen en kamers zoo vochtig, dat wij
het zonnetje best kunnen gebruiken
om alios weer eens degelijk droog te
maken.
Dat vole vrouwon bang zijn dat
haar meubilair ervan achteruitgaan
is ook welbekend: maar laat u dan
niet verleiden tol al te groote zuinig-
heid op uw goed. '11 Droog huis waar
een vriendelijk zonnetje 111 schijnt en
waarvan dan desnoods meubels on
gordijnen verkleurd zijn, geeft een
veel gezelliger indruk dan een voch-
tigo woning met hot duffe kelder
lucht je, waar atfetju aJa nieuw en
pas gewreven vegen blinkt.
Maar niet alleen de zon wordt aJa
11 veroorzaakster van voed kwaad ge.
meden ook de zoogenaamde „schrale"
oostenwind wordt vaak Ea ecnadelijk
voor de gezondheid beschouwd. Men
zegt dan, dat de karts om verkouden
te worden ao men bezweet ia, zoo
veel grooter is. Natuurlijk zal nie
mand voor haar genoegen, wanneer
zij erg warm is, in den wind gaan
zitten: do koude die door het ver
dampen van het vocht onstaat, Ls
allesbehalve plezierig.
Maar de vrouwen van den tegenwoor
digetn tijd zijn juist 111 zooveel betere
condities dan die van dertig, veertig
jaar geleden. Door de sport zijn zij
veel meer gehard en de kiceding is
ook vced prettiger. Zoo hebben wij
eens iemand hooren zeggen: dat de
vrouwen van den Haas te tijd ten op
zichte van haar keel zooveel beter
af waren dan het vorige geslacht.
Door de hooge boorden werden zij
veal vatbaarder voor allo weersge
steldheden, terwijl de laag-uitgesne
den blouses van tegenwoordig hafs
en keel vrijlaten. Waarom zou men
zich dan met rjit heerlijke weer zor
gen maken over een schralen wind
en de warme zon'?
Ona Holflandsche menu is in de
meeste gevallen zoo ingericht, dat
het nagerecht bij een wannen maal
tijd ©enigs-zins als ibijzoak wordt
beschouwd, ja door sommigen wordt
liet zoo ver gedreven, dat zij er zich
maar zoo'n beetje afmaken. Dat is
toch verkeerd: in den winter is een
zoet nagerecht heerlijk 11a een stevig,
vet maal. E11 wanneer de huisvrouw
verstand van koken heeft en' er daar
door ook voor vot-,1, dat de maaltij
den met het jaargelijdo dienen mee
te gaan, dan zal het frissche hapje
dat zij 's zomers voorzet als dessert
zeer gewaardeerd worden.
ledereen kent natuurlijk het rlia-
barbermoes. Maar wanneer er eens
gasten komen of het maal moet wat
uitgebreider zijn, dan zal de rhahar-
borcompó'.e een beter effect maken
op de tafel. De rhabarber wordt
daartoe in stukjes van ongeveer 4
c.M. gesneden, met weinig water
waarin suiker naad smaak is gedaan,
opgezet en gaar gekookt Do moeilijk
heid is echter orn de stukjes lied te
houden. Het gemakkelijkste is nu om
met een houten slavork de verschil
lende stukjes steeds te probeeren en
de gare er dadelijk uit te nomen. Zijn
de stukjes eruit, bindt dan liet, vocht
met wat geweekte gelatine, laat het
bekoelen, giet het over de stukjes in
een glazen of kristallen compote-
schaal en dient het gerecht geheel
koud't op. Het is ook zeer smakelijk
bij een kouden rijstrand, waar de
stukjes dan in en omheen geschikt
worden.
Het is nu ook de tijd van de onrijpe
kruisbessen, die 11a van het dorre
kroontje en 't steeltje ontdaan te zijn
gewaaschen worden en met het aan
hangende water opgezet.
Nadat de hoeveelheid suiker is bij
gevoegd wordt de vhi het lekkerst
door ze tot de gewansehte dikte te
laten inkoken. Bindmiddelen zijn
toch aütijd maar helpers hl den nood'.
Een frLsch luchtig sausje bij pud
dingen is schüimsmis. Hiervoor zijn
voor 4 personen noodig:
2. eieren;
lMi 2 d.L. vloeistof;
40 A 60 gr. suiker.
De vloeistof kan zijn citroen met
water of bessensap met water. Klop
de eieren met de suiker in een pan
netje, roer er op een zacht vuur de
vloeistof bij, maar pas hierbij vooral
op voor schiften, dat bij samen
voeging en verwarming van zuur mei
ei zoo licht kan gebeuren. Gaat het
ei binden, klop dan op de tafel
verder totdat hef wat afgekoeld is.
De schuixnsaus smaakt heerlijk bij
gladde, koude puddingen en kan ook
van een of ander alcohol met water
(van ieder de telft) gemaakt, worden,
maar van vruchtensap is zij veel
frisscher.
Tenslotte noemen wij nog een re
cept, dat als tusschen- of voorgerecht
dienst kan doen en heerlijk is voor
wie van scherpe kostjes houdt. Dit
is namelijk gevulde komkommers.
Men neemt hiervoor groene komkom
mers, die overlangs in twee helften
worden gesneden, worden uitgehold,
en waarvan men schuitjes van onge
veer 1 d.M. lengte maakt. Daarna
worden ze vijf minuten lang in ko
kend water met zout opgekookt. Er
wordt een farce voor gemaakt van
vleesch mot verschillende kruiden
waarmee de schuitjes tamelijk hoog
gevuld worden. Dan giet men wat
bouillon in de vuurvaste schotel, ;egt
paneermeel en wat boter op de schuit
jes en laat ze zoowat twintig minuten
in een tamelijk heeten oven staan.
In den zomer worden er nog wei
eens graag scherpe gerechten gege
ten, en hoewel het zeker op den duur
niet is aan te bevelen, is het voor
een enkelen keer ais aniaak-opwekker
uitstekend geschikt. Specerijen, met
mate toegediend, zijn voor deu eet
lust van groot belang: ban ze daarom,
als er tenminste geen kleine kinde
ren zijn, voor wie het niet goed is,
niet uit uw gerechten: zij verhoogen
de smakelijkheid der maaltijden.
E. E. PEEREBOOM.
Door een der a mb ten are n- ve reen i"
gingen is een uitvoerig adres gericht
-.o- de regeering waarin gewezen
wordt op de noodzakelijkheid eener
geheel© reorganisatie van den aömi
ï.istra:leven dienst in verband mei het
streven naar zuinigheid. liet is een
nobel gebaar van deze ambtenaren,
dat zij willen meehelpen om de kosten
van de rijkskaiïtoren eens te vermin
deren, maar zij vreezen toch. dat di
van niet veel beteeken ie zal zijn. Al
tijd zal het Rijk duur blijven in alles
wat he: doet, omdat het, nu eenmaal
geen handelsman is, die hier zaken
doelt, maar wel een samenstel van
personen, die met z'n allen nog niet
het talent van één zakenman bezi-
1 Eén der hoofdfouten van de rijks-1
bureaux is de hiërarchische JnÜcc»
ring van het personeel. Er kunnen
geen vijf ambtenaren bij eikaar zijn
of minstens één er van is in 't een of
ander opzicht „chef. Zelfs wanneer
er drie van de laagste categorie bijéén
zit en op éénzelfde kamer is al dade
lijk één van hen de „chef"- of het
„chefje" van- de kamer. Al do groote
en kleine bazen en baasjes maken
den loop der administratie stroef. Het
vreeselijks.e wat een ambtenaar me-
chefs-waardigheid kan overkomen
gepasseerd worden en daarom moe;
a:'es me; onveranderlijke traagheid
langs alle ohefjes ©n chefs d© revue
'Ptsseeren. Dat is dan tevens de oor
zaak van dc langzame afdoening. De
'duurde 011 do traagheid vinden hun
bronnen in dezelfde four,. Wil men
beide ondeugden di© inhaer&int zijn
aan de staatsdiensten, wegnemen, ul-
ilians grondig bestrijd© dan is liet
vóór all es noodig om het aantal ran-
tien in den dienst y>-_ twee ie vermin
deren .Een van deze is voor hen Jie
l et eenvoudigs admiuistra iywerk
Jo-m en één is er voor de klein© groep,
cie min of meer leidend werk verricht.
Er is vooral op d© departementen
maar zeer weinig van deze laatste
soort arbeid verrichten.
Meer dan negen tiende van
al hot departementale werk
s aat op éérj lioog:e eu die hoogte ls
niet hoog. Het is daarom gewensoht
eu alleen dan is misschien ©enige ver
betering (te wachten, wanneer alle
angen van alle ambtenaren worden
afgeschaft cn zij aken slechts heeten
ambtenaren" bij dezen of genen
otenst-, We zien nu het, bespottelijke
dat bij de Posterijen en Telegrafie re
rereneïarifison zólien worden gemaakt.
D© commiezen van «hans zullen me:
dien fraaien nuam gesierd worden.Dit
is lie-, allcrbciachehjkete wat er ooit
op het gebied van titels is vertoond.
Nergens ie zoo weinig belangrijk
werk 1© verrichten als juist bij uc»
post. De heeren referendarissen ver-:
riehen niets dan allersimpel©, ad—
minislratiewerk en het is grenzelooze
pedanterie, dat dit werk zal verricht
worden door referendarissen. Nu is
bij der Post de Jitel referendaris be
doeld als een iionneur aan een uit"
stervenden rang. De comnfiezen zijn
voorbeschik;- om geheel te verdwij
neiu lti het laatste stadium van hun
bestaan krijgen zij een mooie 1 pluim
op den hoed. Daarmede gaan zij de
kist in. Middelerwijl krijgen de com-
miezen-tiuilair den afgedankten titel
van commies, waarmede zij aanvan
kelijk „lekker" kunnen zijn, zoolang
aan dien u'el nog de oude klank zF.
Maar nauwelijks is de nog mooiere
titel van referendaris in zwang geko
men of die oude verliest zijn bo.ee"
kenis. Natuurlijk helpt dit alles nie:s
en het is dan ook to: nie:s nul dan
alleen om verwarring t© stichten
om rent de reéele waarde van de
functies en dus wordt een der gron -
oorzaken van de gebrekkige function-
neeriog v.m deti 6.aa:6d!enst weer
vergroot.
Door den gemeenteraad is een be
langrijke bes.issmg genomen ten aan
zien van dc drankbestrijding. Niet
minder dan tot geleidelijke „droog
legging" is besoten. Indien de Kroon
Jiaar goedkeuring aan het beeluit
hecht zul na 1 januari 1U21 geen
nieuwe vergunning meer worden
verstrekt, Tnana is het aantal op 542
gefixeerd; dun echter zal dit ge.lai
uitsterven. Alleen de weduwe van
den houder mag d© vergunning nog
behouden maar na haar dood ver
dwijnt do vergunning zonder dat
iemand anders di© bekomen kan. Al
tien jaar lung is het cijfer van 542
vergunningen behouden en daardoor
is bereikt dat het aantal thans reeus
177 minder is dan liet geval geweest
zou zijn als met toeneming der be
volking gelijkelijk het aantal vergun
ningen was uitgebreid. Er is thans
op do 663 inwon ei-s één vergunning
terwijl er in l'JIO op iedere 519 één
was. Deze inkrimping gaat echter
niet vlug genoeg en daarom hei nieu
we besluit, waardoor het aantaa ver
gunningen in tien jaar tijds
een heel eind zal dalen. Do drank-
bcslrijdera-actio is in een acuut
stadium van zeer sterke nadering
tot do ailgemeene overwinning geko
men. Vooral onder de jongere Ka
tholieken heeft 'n krachtige bewe-
weging daarheen'gestuurd. Ook 's
een voorstel in den Raad ingediend
om Zaterdagmiddag en Zondag den
ganschen dag het alcohol-verbod uit
te vaardigen. Na de thans gevallen
beslissing heeft ook ait voorstel aile
kans. Hert, voorbeeld van Amerika
werkt thans prikkelend.
HAGENAAR.
OVER TOONEEL EN TOONEEL-
TOESTANDEN IN DE 17e EN 18e
EEUW.
(Slot.).
Lezen wij in Worp's Geschiedenis
van den Amsterdamschen Schouw
burg, dat «Ie sdhouwburgbezookiers
zich dikwijls onbehoorlijk gedroegen,
toch geeft het repertoire uit die dagen
en vooral van de 17de eeuw ons
geen slechten dunk van den smaak
van hel publiek. Naast veel kluchten
ra-", onmogelijke namen, werden de
werken van Sophocles, Bredero. P. C.
Hooft en Vondel herhaaldelijk opge
voerd. De tooneeiwerken waren in
de 17e eeuw alle nog op rijm. Dat
het publiek in die dagen heel wat
„verduwen" kon, blijkt wel uit de
mededeeling, dat „De Hertogin van
Savove" van Rodenburg den vij
and van "Bredero twee avonden in
beslag r.iun. Men kreeg toen Ut tijd
anders wel waar voor zijn geld. Zoo
werden op één avond al de 3 Joseph's
van Vondel Joseph in 't Hof, Jo
seph in Dotlian en Joseph in Egypte
opgevoerd.
Het publiek van tegenwoordig
heeft som© al moeite om 5 bedrijven 1
van Vondel rustig aan té hooren.
Hccvelen zouden het 15 bedrijven
lang volhouden 1 En alsof dat nog
niet genoeg was, werden er voor de
afwisseling nog 2 „tusscnendansen
gegeven.
De titels der kluchten doen ons
echter wel eens aan den smaak van
onze voorouders twijfelen. „Stijve
Piet" van W. D. Hooi: was een der
grootste euccessen en a".ukken ais
„Robbert Leverworst" mochten zich
vooral in de gunst van de bezoekers
verheugen.
Bijzonder veel taot bezaten de
„hoofden" van den schouwburg
blijkbaar niet altijd. Zoo <Loet het
vreemd aan te lezen, dab een k'-uciit
mei den titel „D© Moffin" werd ver
toond bij het bezoek van 2 Duilshhó
prinsen. Maar nog erger maakte Jan
Vos heb, die bij een Wapen-optocht ler
©ere v&n ae Weduwe van Sbaduou*
der Willem II de dochter van den
Engelschen koning als een der
„levende beelden liet vertoonen
de onthoofding van haar N ader Karei
1 op liet schavot, IJo; vcrwfonaeri
ons niet, dac de jirinsos bij deze faini.
lie-voorstelLing haar hoofd vol af
schuw afwendde.
In de eerste helft der 17de eeuw
werden ook voor het eerst „Singhen-
de Kluchten" vertoond, stukken,
waarin alle personen op bekende
wijzen zongen in plaats van spraken.
Zoo waren geiief iu si-^iiende klach
ten voorloopsters dus van opera
©n operette „Mr. Sullemans soeie
Vriagie" en „De singhende Klucht
van Pekeiharingh in de kist". In
1653 wordt het eerst melding gemaakt
van een nationale opera en ik geef al
mijn lezers in zes©en te raden, waar
clez© eerste „N'ederduytsche opera"
gevestigd was... Te Buiksloot! De
burgemeesters van Amsterdam had
den n.L om den schouwburg geen
concurrentie aan ie doen Jiun toe
stemming voor het geven van opéra's
111 de hoofdstad geweigerd, waarom
de uitvoerenden hun Perste opvoerin
gen wet in Buiksloot moesten geven.
Zooal© voor bijna aiic kunst was
ook de gouden eeuw de b.oeitijd voor
ons nationaal tooneel. Het was de
tijd van Bredero. Hoof: en Vondel
ln het laatst van de tweede heift
der 17de eeuw kwamen de drama's
,,a grand spectacle" en had men meer
belangstelling voor het „kun.s;- en
vliegwerk dan voor het gesproken
woord. Maar ook in den tijd van
Vondel waren er op liet tooneel reeds
2 zinkluiken voor de geestverschij
ningen en was er „een sierlijk ge-
schilderde Hemel, waarmede men in
Schijn van tusschen door stralende
wolken, verscheijde Perzonaedjen le
vens kon doen afdalen en weder op
nemen; mede" lezen wij „doet
men zomtijds eonige Perzonen, ver-
toonende de Fame of het Gerucht, de
Winden, Arenden en diergelijke, uyt
de mgt neder en vooruytschieten. dat
d'aanschouwers. die zulks ongewoon
zijn, door -de schietickheyt doet ver
schrikken".
Later iverd het nog mooier. Toen
kon men stranden, zeeën. Hemel en
Hel riiefc „hun behoorlijk gezwier van
aGeriey Geesten, Dieren. Vogelen,
'Vis^chen, etc. so© natuurlijk en als
levendig zien". En in d« drama s van
de l^e eeuw verscJienen de GrieJcsche
en Komeinsche goden meestal in de
woiben. op vurige wagens, die zich in
de lucht voortbewogen en naax den
hemel vlogen.
Tegelijk met al dat kunst- ein vlieg,
werk kwamen de balletten in de mo
de. De meeste tooneelspelers van
vroeger dansten tevens in de ballet
ten. Die balletten hadden sprekende
namen, zooals liet Gauwdievenballet,
Groot Sottenbaüei enz. Een enkelen
keer traden vreemde danöers en
danscessen als gast op, die blijk
ba n- goed betaald werden. Zoa
kreeg „een Engeische juff. voor 2
maa! dansen en draeyen f 128 be
taald."
De betaling van <ie acteurs was in die
dagen niet buitensporig hoog. Bij dc
sticht.ng van den Amsterdamschen
schouwburg ea dus ook bij de eerste
opvoeringen van „Gysbreghl" tra
den nog uitsluitend mannen op het too
neel op en vervulden z:j dus ook de
vrouwenrollen. Sommige acteurs waren
vermaard als „groote vrou-vertooners".
Adriana Noozeman was de eerste Hol-
landsche tooneclspeclster en na haar
optreden in 1655 volgden er spoedig
meer. In die dagen verdienden de beste
tooneelspelers f 4 a f 4.5 per speel
avond, de dames kregen f 4.5 „met de
kleeren". Bijna allen oefenden over dag
nog een ander vak uit. Zoo Was de meest
vermaard© acteur, De Keijzer, tegelijk
portier van de Rcgulierspoort en lever
de hij kaarsen aan dco schouwburg
een ander waschtc en verstelde met
zijn vrouw tinnen voor den schouw
burg. Uit de eerste sianden kwamen de
acteurs en actrices dus allerminst en ic
hoog aanzien stonden zij dan ook niet.
ln de 18e eeuw waren de tractementen
iets hooger. Jan Punt, die tegelijk gra
veerder ea kastelein van den schouw
burg was, bad fs-35-pet speelavond en
een „recognitie" van f 250 per jaar. Een
Italiaensche danseres braclu het zelfs
tot 2000 gulden per jaar, evenals de
iste-canseres.
Da: de tooneelspelersstand ia de rfide
eeuw „in een kwaad geruchte" stond,
blijkt wel hieruit, dat den regenten van
den schouwburg in 1749 op het hart
werd gedrukt, zorg te dragen voor de
handhaving der reglementen, gen. as kt
tegen „de quaadc zeeden en het gedrag
der acteurs". Ook moesten zij waken
•tegen het maken van gebaren, die aan
stoot konden geven en lei ten op dubbel
zinnige plaatsen in de spelen.
Figuranten werden in verhouding van
de acteurs vrij goed betaald. Zij, „die
hadden gestaan" kregen 60 cents per
avond. Oude mannetjes uit het Oude
...ai.rcnhuis en soldaten moesten het
werk voor half geld doen. Nu en dan
werd er geklaagd over ce figuranten, die
o.a, .verden gerecruteerd uit „Vis-ophae-
lers" en behalve „dat zij zoo stonken,
gevaar opleverden, daar zij onder het
Tooneel tabak gingen smooken en vier-
tjes sto.oken".
De souffleur heette in dien :iid boek
houder ea stond altijd tusschen de scher
men.
Over het spel rijn maar weinig gege
vens. Aan kritiek deed men in dien
gelukkigen!! tijd maar weinig, al be
stonden er in het midden van de iSde
eeuw dan ook twee tooneclblaadjes. De
iSe eeuw schijnt voor het tooneel echter
een tijd van verval tc zijn geweest. De
tooneelistea bulderden om het hardst en
hoe oauaiuurlijker zij spraken men
noemde dat den „heldentoon" hoo
mooier het door het publiek werd ge
vonden. Sommige acteurs waren hiervan
dan ook zelf volkomen overtuigd ca 2
tcotieel.'Ftlers - Corver en Starrcabcrg
gingen zelfs eens 'n weddenschap aan o;a
bij de opvoering van „Faëton" hun rol
len „averechts verkeerd cn dwars tc-gca
alle reden aan" te zeggen. Het werd nier
alleen aie: opgemerkt, maar zij werden
zelfs „met veel-handgeklap toegejuicht"*
Aan ca-nzc'Jden Corner is het te daakea,
dat dc hek'eivoon van het tooneel werd
verbannen.
Ook ia de costumeering zag men m
de iSdc eeuw in navolging van
Frankrijk de meest dwaze dingen. Zuo
vertelt Worp, dat Karei de -Stoute in het
stuk van dien naam met rijn gevolg op
het tooneel verscheen met gegalonneer
de rokken, korte b/ocken ca cuartprui-
ken. Jn den „Gysbrcght" drongen 4 gre
nadiers in hun uniformen eu mei hun
mutsen a;s „hellefcardic-rs" het kloos
ter van Ciaerisscn binnen ea verscheen
Rafael op dc wolkenin een hoepel
rok'!
Zeer belangwekkend is ook, wat
Worp vertelt over de inrichting van
bet tooneel in de 16e en 17c eeuw. In
hot begin der 17e eeuw was her tooneel
nog geheel ge'.ijk aan dat der middel-
eeuwsche drama's. De verschisiendo
plaatsen, waar de handeling van het
dran-.a voorviel, waren n as3 t eik
ander gelegen. In een kritiek over do
opvoering van „Manken van Nieume-
ghea" onder Van der Horst, werd
©enigszins spottend geschreven over
Moenen's tocht met Mariken van Ant
werpen naar Nijmegen, welke steden op
het tooueel vlak naast elkaar lagen-
Maar dat deze primitieve opvatting niet
verkeerd is, blijkt wel uit de volgends
toonceiaunwijzingen'van „Koningh Rey-
nier van Nonveghen", waarin staat i
(f. Den Heraut gaat binnen in Noor we-
ghen", „Den Heraut kijekt in Noor-
v.eghcn, Den k'oninck van Deuemer-
ckca conu uit Dencmercken achter in;
Ncorweghcn, enz.".
In dc-i. eersten schouwburg dus ia
«637 lagen de iooneelee achter elk
ander en was er ook nog geen tooneel-
gordiin voor afscheiding van de zaal*
Eers: eenige jaren later ging men over
tot de tooaeelschermen, zooals wij zo
nu nog ongeveer kenter.
De emreé's bedroegèn in den lijd vaa
de rederijkerskamers slechts een „s'oo-
lerof drie stuivers, ln 1678 betaalden
de menschen 6 stuivers om fn den
schouwburg te komen en moesten dan
nog een „loodje" ko&pca voor d©
plaatsen, waar men wilde zitten of
s'aan. Een plaats in de „bak" kost'.©
toen ter tijd ƒ0.70, eea op de galerij
ƒ0.40 en oeu jriaats boven ƒ0.20. Een
loge huurde men voor ƒ3.15. NVaar de
menschen belandden, die alleen aan de
voorpoort hun 0.30 hadden geofferd*
is niét recht duidelijk.
Als secretaris van de commissie van
beheer van onzen Stadsschouwburg,
boezemden de recettes en de finanaeeU
resultaten van den Amsterdamschen
schouwburg in dea loop der tijden mij
natuurlijk veel belang in. Ia het midden
der 17de eeuw waren de inkomsten per
jaar pl.ni. ƒ17.500, de onkosten Ssoo ea
dc winst ƒ9000, ge-allen, die eea be
stierder van een -chouwburg in anno
1920 he: water naar den mon dvoert.
In het begin dër iSde eeuw waren r.l
die getallen bijna verdubbeld ca kregen
de Godshuizen gezamenlijk 15.000 per
jaar van den schouwburg. Veel gegevens
over dc finaneïeeïe resultaten vond ik :a
het gedeelte, dat Dr. Worp bewerkte*
overigens niet. Toen ik in het deel, dar
Dr. Sterck voor zijn rekening nam, las,
da: de Stadsschouwburg op het Leidsche-
plein omstreeks 1840 in plaats van
winst jaarlijkschc -.ekorten opleverde
van ƒ85.000, ben ik zóó geschrokken*
da- ik maar niet verder heb gezocht.
Nog zéér veel zou ik kunnen aanha
len uit het merkwaardige boek, dat Dr«
VVorp ons heeft nagelaten. Ook het ge
deelte van Dr. Sterck, dat dc geschie
denis van 1772 lot 1872 behandelt, is
voor allen, die meer van het tooneel ia
dien rijd willen weten, zeer belangrijk,
maar valt buiten het tenetn. dat ik tmj
in deze 2 opstellen heb afgebakend.
De Geschiedenis van den Amsterdam-
schee Schouwburg is eea boekwerk, dat
ik ook om de kloeke wijze van uitge
ven en de illustraties een ieder ter
lezing kan aanbevelen, die zich voor do
historic van ons tooneel interesseert.
J. B. SCHUIL-
EVANGELISCHE ALLIANTIE.
Ui: Zeist schrijft men aan het N. v.
d. D. slat daar de jaarvergadering 13
gehouden van de Nederl. .Afdeeluvg
der Evangelisch© Alliantie. D© voor"
zr ter, de heer Schocb, constateerde in
zijn openingswoord vooruitgang. Ge
tracht zal worden onderafdelingen t©
stich en in cle plaateen. waar vee! Ia
den bijeen wonen.
Herkozen werden mej. Vinke en de
heer Jouwe, terwijl nog al© nieuw
bestuurslid werd gekozen mej. Hoek
steen.
In de kerk der Broedergemeente
rad des avonds als spreker op prof.
dr. G. van d©r Le©uw uil Groningen,
mot sombere beschouwingen over de-
zen tijd :n verband met hot nie: meer
gekend worden van de realiteit!
Gods.
Den 'weeden dag d©r conferentie
sprak il 06 morgens ds. Foeken uit
Meppel over: „NVa: ons belemmert in
het leven me-. God", nadat een bid
stond en een wijdingssainenkomst on
der leiding van ds. Veen uit Utrecho
waren voorafgegaan.
In do middag-6ttineukoui6t sprak ds.
Stegenga vau Amsterdam, over:
„Dc Eangelische Aliian-i© en de So"
ciale quaesti©"; hij kwam tol de con
clusie, dat men de Ëvang. Alliantie
moe: bevorderen, dat- ue dieper© zm
var vrijheid, gelijkheid en broeder
schap worde» gepredikt, opdart d»
kerk wederom kan worden het zout
der aarde, li©. licht der wereld.
In de elo samenkomst des avonds,
werd door prof. dr. A.von Veldhuizen
uit Groningen nog gesproken over dc
prediking, het sacrament, cn het ge»
bed als de drie beproefde middelen,
die ons kunnen helpen in liet levea
met God.
De voorzi ter, de heer Schoch, «looi
na een kor:e nabetrach ing vervol
gens met dankzegging.
