HAARLEM'S DAGBLAD
TRSLBEELDEN.
BuitenSandsch Overzicht
HANDELSBLAD
Causerieën over Wetenschap
en Techniek.
HOE LANG NOG?
Dinsdag 8 Mei 1923
DERDE BLAD
Waar moet dat op den duur heen. Toen
Marconi voor het eerst met zijn draadlooze
telegrafie voor het voetlicht der wereld
kwam, liebben wij ons vergaapt aan wat
wij ons toen als het uiterste wonder dach
ten, het non-plus-ultra van do electriseho
teohaiiek. Toen is de draadlooze telefoon
gekomen en wij hebben weer met open
monden gestaard naar dit nieuwe, nog
grootcre wonder, dat do draadlooze tele
grafie weer tot iels heel gewoons
Weinig meet dan een jaar geleden kwamen
de humoristisohe bladen met teekenin-
gen van menschen die in een armstoel zit
tend, op een knopje drukten en een oogcn-
blik later Caruso hoorden zingen op hon
derden mijlen afstand. Die plaatjes waren
grappig bedoeld en soms stond er boven:
Toekomstbeeld van hei jaar 2000. We lach
ten allemaal, omdat wij zooiets voor een
hersenschim hielden. Grappige kerels, die
teokenanrs. Maar nu, in 1922, in plaats van
2000, hooren do muziekliefhebbers te Pa
rijs cn Lomdon, in hun a'rmsloel thuis ge
zeten, concerten uit den Ilaag en onlangs
hoorden draadlooze enthousiasten te Ko
penhagen Molba in hot Londensche Co-
vent Garden zingen. Kew York heeft
reeds met Londen gesproken. Waar moet
dat heen? Want er worden alweer nieuwe
wonderen aangekondigd. Kiet het minste
daarvan is de draadlooze filmprojectie.
Het denkbeeld om filmbeelden draad
loos door de wereld te zenden, klinkt even
fantastisch als Jules Verne's Beis naar de
Maan,, maar de mogelijkheid is aange
toond. Do practische toepassing* is nog in
embryo, cr zijn talrijke moeilijkheden te
overwinnen, alvorens een zakelijke exploi
tatie van het denkbeelo mogelijk zal zijn,
maar wij zullen het, zooals alles tegen
woordig, eerder beleven dan wij mogelijk
achten, dat wij op dezelfde wijze als wij
nu naar draadlooze concerten of redevoe
ringen luisteren, in onze huiskamers films
zien afdraaien.
Laten wij met een enkel woord trachten
duidelijk te maken, volgens welke begin
selen do uitvindcr'3 werken.
Do twee principes waarop het donkbeeld
berust, zijn do z.g. ultra-rapid fotografie
en de selenium col. Do lezer weet uit een
vroeger artikel wat het eerste is. Een Ame
rikaan verbeterde de ultra rapid fotografie
twee jaar geleden belangrijk door een z.g.
prisma-ring te vervaardigen, die het moge
lijk maakt zestienduizend afzonderlijke
fotografieën in een enkele seconde op te
nemen. Als men 16000 opnemingen per
seconde doet en die op het doek projec
teert met een snelheid van 16 per seconde
is' het mogelijk de snelheid van het gefo
tografeerde voorwerp zoo te verlangzamen
dat bijv. een uit een geweer of kanon af
geschoten projectiel in zijn baan kan wor
den gevolgd.
Ongeveer lerzelfdertijd slaagde, na tal
rijke vruchtelooze pogingen een chemicus
erin, een selenium-cel te -produceeren, die
onmiddellijk en volkomen reageerde op de
zwakste variaties in het volume licht dat
erop viel. Selenium' is een' eigenaardige
suhstantie, die eleclriciteit an het licht zeer
gemakkelijk en in het duister zeer slecht
doorlaat.
De man mot de prisma-ring hoorde van
den selenium-ocllist en door de beide vip-
dingen te eombineeren, kwam hij tot een
derde ontdekking een methode om io-
tografiën te ielegrafeeren;
Deze telegrafische fotografie is op zich
zelf niet nieuw. De Dnitseher Körner be
reikte hiermede voor den oorlog reeds re
sultaten, buitenlandsche geïllustreerde
bladen hebban deze vinding reeds in de
practijk toegepast door zoo nu en dan ge
telegrafeerde foto's te publiceeren. Maar,
er was een groot bezwaar aan verbonden,
dat nu weggenomen is. Het telegr-afeeren
duurde vroeger te lang, soms'wel een half
uur waardoor net kostbaar en tijdroovend
was. Het nieuwe systeem heeft slechts een
fractie Van een seconde nqodig.
Een zeer klein licblplekje wordt door
middel van den prisma-ring heen en weer
geworpen over ec-n fotografische film, tot
de geheelo oppervlakte van de film door
kruist is. Het licht dringt door de film
heen op het selenium en varieert daarop,
in kracht, in overeenstemming met de
lichte en donkero partijen van de film.
Deze belichting gaat natuurlijk met ont
zaggelijke snelheid. Het selenium werkt
de lichtvariaties om in eleclrische
Isterk voor ieder helder lichtpunt'
een lichte partij in het origineel cn z
van do schaduwpartijen.
Do stroom snelt langs de telegrafische
draden naar het ontvangstation, waar het
proces in omgekeerde volgorde herhaald
wordt. De oleotrische stroom wordt ont
vangen door een col van koolstof bisul-
phiet, die de eleotrioiteit weer in licht om
zet, want dit is doorschijnend bij sterke
electriseermg en deze eigenschap neemt
af, naarmate de clectrische stroom ver
zwakt wordt. Een tweede prisma-ring
vangt het licht op en werpt dit weer met
razende snelheid over een onbelichte film,
die, nadat zij ontwikkeld is, een copïe geeft
die volkomen overeenstemt met hot origi
neel. Dat is het systeem van telegrafische
overbrenging van fotografieën, voorzoover
dit in enkele woorden kan worden duide
lijk gemaakt.
Mel inachtneming van zekere afstand?
grenzen (misschien is dit voorbehoud ook
slechts een zeer tijdelijke zaak) kan alles'
wat langs telegrafische draden wordt
zonden, ook door den ether gestuurd
den en de mogelijkheid van het draadloos
overseinen van een enkoio afbeelding of
een heele serie is reeds aangetoond.
Hu is men er nog lang niet, er moei
ontzaggelijk veel en zwaar werk verricht
worden, alvorens het draadlooze ontv
station zelf films op het dook kan wer
pen, ma3r de adspirant uitvinders zijn vol
vertrouwen in het resultaat van hun on
derzoekingen on proefnemingen.
En als hun vertrouwen gewettigd blijkt
zullen wij binnen afzienbaren tijd in onze
eigen huizen filmvoorstellingen kunnen bij
wonen zonder projector, maar slechts met
behulp van een kleine chemische oei, die
oleotrische stroom omzet in licht en scha-
DE EMCEUSCHE PERS IS ONTSTEMD OVER HET FEIT, DAT
FRANKRIJK DE ENCELSCHE REGEER1NC NIET HEEFT GEKEND
BIJ HET OPSTELLEN VAN HET ANTWOORD AAN DUITSCH-
LAND.
De tekst van
het Fransch-Belgische
antwoord aan Duitschland
vindt in Frankrijk algemeen instemming,
aangezien men oordeelt, dat hel Duit-
icbe aanbod geen beter lot verdiende.
Nu echter Curzon heeft te kcnijen ge-
dat hij cr de voorkeur aan had
gegeven indien de geallieerden geza
menlijk hun antwoord hadden gestuurd,
wordt iit
de Franscho pers
de vraag besproken of Poincaré goed
gedaan heeft het niët daarop aan te
Rechts betoogt men natuurlijk van
niet. Pertinax erkent wel dat men teza-
:t Engeland had kunnen verkla
ren, dat het aangeboden bedrag onvol
doende is, de waarborgen van geen be-
teekenis zijn en een nieuwe internatio
nale commissie van deskundigen onaan
nemelijk is, maar Engeland had zich -toch
.ooit willen uitspreken óver de Roer-
quaestie. Dat had dus toch in een af
zonderlijk Fransch-Belgische nota ver
meld moeten worden. Men had dan als
het ware een minimum programma ge
kregen en Duitschland had kunnen pro-
beeren in het Roergebied zijn zin te
krijgen door concessies te doen. Perii-
raadt" verder 'Ciirzón aan wat miii-'
der naar Frankrijk en Brussel en wat
sar Duitschland te kijken,. De
Duitsche groot-indusiricelen drijven den
weerstand op tot zelfmoord. In de laat
ste dagen zijn 8oo cokesovens gedoofd
in het bezette gebied, maar tegelijk be
reiden ze hun toekomstigen bloei voor
door de vorming van nieuwe trusts, den
verkoop van syndicaten en den aanbouw
an nieuwe fabrieken en ovens, zooals
die, welke Thijsscn laat bouwen lus-
■chen Bochum en Essen Deze oligarchie
moet met alle kracht den kop ingedrukt
■orden.
Links daarentegen had men liever ge
zien dat Poincaré gestreefd had naai
erleg met Curzon, aangezien hij im
mers toch reeds dadelijk te kennen ge
geven had dat de Duitsche nota onaan
nemelijk was, zoodat daarbij zoo'n haast
niet meer was. Daarom beweert de so
cialistische leider Léon Blum in de „Po
pulaire" dat Poincaré feitelijk alleen
zooveel haasl. gemaakt heeft omdat hij
crwachtte dat Curzon cr cp zou aan
dringen hel antwoord niet uitsluitend
negatief te maken en liever aan Duitsch
land de gelegenheid te geven neg weer
eens terug te komen. Van een dergelij
ke bespreking wil echter Poincaré niets
De g'roole vraag blijft nu hoe zal het
Engelschc antwoord zijn? Men vreest dat
de Duitsche regcering er op een of an
dere manier een aanmoediging in zal
kunnen vinden. De reis van den Engcl-
schen koning naar Rome zal, zoo ver
wacht men, aanleiding geven tot be
sprekingen met Mussolini, waarbij En
geland, om Italic mee te krijgen, het
koloniale concessies zou aanbieden.
Daarom wordt de hoop uitgesproken
dat de Engelsche regeering zal inzien
dat ze de Entente niet mag verzwakken
door- een te groot onderscheid tusschen
hei Fransch-Belgische en Engelsche
antwoord.-
Da houding van Engs-
Inr.d en Italië.
Ofschoon de Britsche bladen zich vol
komen rekenschap geven van de argu
menten van het zenden van een afzon
derlijk antwoord door Frankrijk en Bel
gië op de Duitsche voorstellen, zijn zij
toch van meening dat het meer te verkie
zen ware geweest dat de geallieerden een
gemeenschappelijk antwoord zouden heb
ben gezonden. De algemeene meening
is dat de Duitsche voorstellen niet vol
doende zijn en aangevuld zouden moe
ten worden om onderhandelingen moge-
ijk te maken. De nadruk wordt opnieuw
geleg'd op het belang van C.root-Brittan-
nië bij de Duitsche schadevergoeding en
'de bladen meenen dat het Britsche ant
woord: op:dc Duitsche nttta'binnen enkele
dagen zal kunnen worden verzonden. Zij
meiden voorts dat.dé toestand in de zit
ting van het kabinet zou worden bespro
ken.
De correspondenten der bladen te
Rome melden dat de Italiaansche hou
ding ten opzichte van de Duitsche voor
stellen over het algemeen met de Brit
sche overeenstemt en dat ook de Itali
aansche regeering een afzonderlijke nota
op het Duitsche aanbod zal zenden.
De ..Echo de Paris" merkt op, dat de
afzonderlijke proccduren in de behande
ling der Duitsche voorstellen aan Frank
rijk en Belgic is opgedrongen door de
houding, die het kabinet te Lenden se
dert Januari heeft aangenomen en welker
voortzetting Lord Curzon nog kortelings
aankondigde.
In hel Lagerhuis ondervraagd aan
gaande de houding der Britsche regee
ring ten aanzien der Duitsche schade-
loosstellings-voorstellcn, zeide Baldwin,
de Kanèelicr der Schatkist, die de zit
tingen van het Lagerhuis leidt bij de af
wezigheid van den Premier, dat hij hoop
te, morgen (dat is heden, Dinsdag) een
verklaring dienaangaande te kunnen af
leggen.
De Engelsche bladen vernemen, dat
óver den toestand werd beraadslaagd in
den kabinetsraad, die door Lord Curzon
werd gepresideerd. Men neemt alge
meen aan, dat de regeering binnen de
'eerstvolgende dagen evenals Frankrijk
zal handelen en een onafhankelijk ant
woord aan Berlijn zenden. Thans wor
den in officieele kringen geen commen
taren over den toestand gegeven. In
het algemeen komen de commentaren
in de avondbladen hierop neer, dat het
Duitsche aanbod in den liuidigen vorm
onvoldoende en onbevredigend was,
maar dat het, indien Duitschland van
een gelegenheid gebruik wilde maken
om het aangeboden bedrag le verhoogen
en verschillende andere puntende verbe
teren, alsnog zou kunnen worden aan
gewend om den weg tot onderhandeling
te openen.
Nader wordt gemeld
Lord Curzon de Britsche minister van
Buitenlandsche Zaken, presideerde heden
een kabinetsraad, waarin hel snelle ant
woord der Franschc en Belgische re
geeringen werd besproken, om het
Duitsche schadeloosstellingsaanbod van
1500 milltoen als geheel onaannemelijk te
verwerpen.
Hei kabinet besprak den vorm van het
Britsche antwoord, maar de zaak is nog
niet geregeld Ongetwijfeld zal het aan-
,bod worden geweigerd, maar waarschijn
lijk zal het antwoord aan de Duitsche
regëering den weg open laten om de
onderhandelingen voort te zetten.
Het was tien Berlijnschen correspon
dent van 't Alg. Handelsblad mogetijk,
van de best ingelichte zijde te vernemen,
welke
do eerste Indruk, dien de
nota In Duitschland ge
maakt heeft,
was. Deze indruk bet valt niet te ont
kennen is uiterst pessimistisch. Men
is te Berlijn van meening. dat het er naar
uitziet alsof Poincaré de bedoeling beeft
door dit antwoord de deur voor verdere
onderhandelingen dicht te slaan. Men
betoogt nogmaals uitdrukkelijk, dat
Poincaré zich vergist, wanneer hij uitre
kent, dat de dertig milliardcn, zooals hij
in zijn nota zegt, slechts in schijn en in
naam worden aangeboden. Bij nadere
beschouwing zal hij moeten inzien, dat ei
werkelijk van 30 milliard sprake is.
Verder is men verontwaardigd er over,
dat Frankrijk alweer tracht, het uitbre
ken van het lijdelijk verzet toe te schrij
ven aan een bevel der rijksregcering, ter
wijl het toch als bekend verondersteld
mag worden, dat de arbeiders van de
regeering met grootc beslistheid dezen
tegenstand hebben gccischt.
Een voorbarig opgeven van liet lijde
lijk verzet blijft, naar men nogmaals
verzekerde, uitgesloten, cn het herstel
van het status quo ante onvoorwaarde
lijk noodzakelijk, cn wel beide op uit
drukkelijk verlangen van dc bevolking
van het Roergebied zelf.
Men beschouwt te Berlijn dc nota van
Poincaré als een nieuw bewijs, dat
Frankrijk's bedoeling niet een vreedza
me oplossing is, maar een blijvende be
zetting van Roer en Rijn.
Het Fransche antwoord wordt volgens
de „Bcrl. Ztg. am Mittag" in diploma-
i.eke kringen van Berlijn niet als een
onvoorwaardelijke afwijking bcscbcuwd,
die een verdere bespreking onmogelijk
zou maken.
De Berlijnschc bladen ge'.ooven in-het
algemeen, met een definitief oordcel te
moeten wachten, tot het Engelschc en
liet Italiaansche antwoord zijn. ingeko
men, maar wijzen cr tegelijk op, dat de
Wbta van Poincaré een'bruskterlng "van
Lcrd- Curzon in zich sluit, die in zijn
tweede redevoering betoogd had, dit
het Roerconflict de gchcclc Enteme aan-
9ing.
Het „Berliner Tageblatt" is zclt's van
mecning, dat er voor de Duitsche regee
ring nauwelijks reden bestaat, zich te
uiten over dc verklaringen van Poincaré
en Theunis. Duitschland heeft zich tot de
geallieerde groote mogendheden ge
wend en kan over dc schadeloosstellings-
kwestie slechts met alle mogendheden,
die het verdrag van Versailles ^ndcricc-
kend hebben, onderhandelen.
Voer zoover de pers op de antwoord
nota ingaat, wordt in elk geval betoogd,
dat de Duitsche nota een oplossing be
proefde, terwijl het Franschc antwoord
kan beschouwd worden als een geschik
te poging, om het probleem geheel on
oplosbaar te maken.
De „Lokal Anzeiger" schrijft „De
Fransch-Belgische nota staat cn valt met
dc zevenmaal daarin herhaalde verzeke
ring, .dat de bezetting van het Roerge
bied niet in strijd is met het verdrag van
Versailles."
De „Deutsche Allgcmeinc Zeilung"
;preekt van een document van onver
draaglijke bclecdiging en ziet in liet
groote vertoon van zinsrijke uiteenzettin
gen in de nota een teeken, dat de ïsolce-
ring van Frankrijk steeds duidelijker
wordt. Door de halsstarrige ontocgcef-
lijkhesd van Poincaré wordt de Duitsche
INGEZONDEN MED ED EELINCEN a 60 Cts. per rogel.
DE ADMINISTRATIE VAN HET
ALGEMEEN HANDELSBLAD
(AMSTERDAM - N.Z. VOORBURGWAL
234-240 - TELEFOON NOORD 1775),
GEEFT KENNIS. DAT NIEUWE ABONNÉC PER
1 JUNI 1923 DESGEWENSCHT TOT DIEN
DATUM DE COURANT GRATIS KUNNEN
ONTVANGEN.
PRIJS PER KWARTAAL
f 6.50 IN AMSTERDAM
f 6.10 BU'TEM AMSTERDAM
0NDERS7AANDEN BRIEF GELIEVE U UIT TE
KNIPPEN EN ONS INGEVULD TOETE ZENDEN.
brief Aan de Administratie van het
ALGEMEEN HANDELSBLAD
N.Z. Voorburgwal 23-1—240
Amsterdam.
DatumMei 1923.
Mijne Hecren,
Hiermede deel ik U mede, dal ik mij tegen
1 Juni a.sop hel Algemeen Handelsblad wensch te
abonneeren. In verband hiermede verzoek ik U beleefd
mij tot dien datum de courant GRATIS toe te zenden-
Hoogachtend,
Naam—
Woonplaats—
Ag«nt voor Haarlem en Omstreken:
Boekhandel A. Vemout, Warmoesstraat 10
Telephoon 547.
politiek gedwongen, toenadering te zoe
ken lot Engeland en Italië. De bruskee-
ring van Italië is te zien in de propa-
ganda-reis, die maarschalk Foch pas
naar Warschau en Praag heeft onderno
men en die de opperheerschappij van
Frankrijk in Midden-Europa bezegelen
en tegelijk den ring om Duitschland
vaster moet sluiten.
DE ONTWAPENIHC VAN
DUITSCHLAND.
Kolonel èüïnmess. ondersecretaris
ran liet Britsche departement van Oor
log, zeide in antwoord op een vraag in
het Lagerhuis, dat de Britsche militaire
adviseurs voldaan waren, dat dc voor
waarden van het verdrag van Versailles
betreffende de overgeving van wapenen
en munitie door Duitschland tot zulk een
omvang ten uitvoer waren gebracht, dat
zij verzekerden, dat Duitschland thans
inderdaad was ontwapend.
Verspreid nieuws.
HET KRUPP-PROGES.
De Duitsch© verslagen over het ver
hoor der getuigen in het Kfupp-proces
hebben slechts met een vluchtig
woord gewag gemaakt van het getui
genis van den Fra-nschen luitenant
Durieux, die op den noodlottigen dag
het bevel over de Fransche soldutcn
voerde, cn zij hebben zijn verklarin
gen verward" genoemd. Hij zou in
zijn moeilijke positie zijn tegcnwooi-
digheid van geest hebben verloren.
Het verslag over Durieux' getuigenis
in de Fransche bladen laat evenwel
aan duidelijkheid1 niols te wonschcn
over. Den 31en Maart, zoo zeide hij,
werd ik met tien man en een tolk
naar de garage der Krupp-fahriekcn
ge-stuurd met de opdracht do rcquisi-
tiecommissie aldaar op te wachten.
Ik kwam om zeven uur aan. Ik trof
Ln de garage een chauffeur, wien ik
mijn opdracht mededeelde. DC chauf
feur ging heen, waarschijnlijk om do
directie te wnansehuwen. Even later
meldde zic.li een man dien ik niet
kende het was de beklaagde Muller,
het lid van den bedrijfsraad als
chef van dc garage aan. Hij vroeg
mij het doel mijner opdracht, dat ik
hein uiteenzette.
Toge.n acht uur bemerkte ik do eer-
te "samenscholingen voor do garage.'
Om negen uur begonnen alle sirenes
to fluiten. Ik wilde uit de garage naar
buiten treden, doch ik zag een menigte
arbeiders in die richting aankomen,
en ik alarmeerde mijn man non. M fil
ler keerde terug eh verzocht mij te,
vertrekken. Ik deed hem opmerken,
dat mijn opdracht geenszins, eou ge
welddadig karakter had, dat ik order
had te blijven en ik dus blijvon zou.
De menigte groeide steeds aan, en ik
bemerkte op een muur een man, die
haar toesprak en haar ophitste, op
mij wijzend. InUisschen begonnen
ernige arbeiders, die op hot dak van
de garage waren geklommen, projec
tielen naar ons te gooien, zoonis stuk
ken ko'.en en metaal. Müllor onder
scheidde zich op de eerste rang, en
mijn tolk kwam mij mededeelen, dat
Muller de menigte had aangeraden
om de garage heen le ioopen, ten elu
de ons van den achterkant te vatten.
Toen pas had luitenant Durieux Le
vel tot schieten gegeven. ,,lk ben geen
kind meer", aldus Durieux, „ziet
mijn grijze haren. Dit drama zal op
mijn geheele 'bestaan drukken, maar
ik ben reeds voor het gerecht van mijn
geweten verschenen, en dit heeft mij
vrijgesproken".
Het proces is thans zoover gevorderd,,
dat het getuigenverhoor afgeloopcn is.
Heden beginnen de pleidooien.
DE WERELDHUISHOUDING. PRODUCTIEKOSTEN EN OMZET. TEREN
WIJ VAN ONZE VOORRADEN TEVEEL IN? ALS DE STEENKOOL OP !S,
WIE ZAL DAN DE MACHINES DRIJVEN? DE ZON OF HET RADIUM?
Raast het behalen
winst, hot duur-
verkoopen van een product dan hij
bet zelf gekocht of gemaakt heeft is het
streven van ieder handelsman of indus
trieel ook het verg rooien van zijn omzet.
De mensch wil nu eenmaal vooruit in de
wereld on iemand, die een klein, beschei
den zaakje of fabriekje begint en in een
jaar duizend gulden sohoon verdiend, zal
al zijn best doen er het volgende jaar
meer, als het kan twee duizend te verdie
nen. Twee factoren zijn daarop hoofdza
kelijk van invloed: de productiekosten cn
do omzet. Do negentiende eeuw en het
begin van do twintigste kenmerken z'icb
door een steeds koortsachtiger wordend
streven om die twee factoren gunstig te
beïnvloeden en zoowel Europa, dat hevig
door de malaiso geteisterd wordt, als het
volgens de berichten v.-vn „den ov.erkant"
in een economische bloeiperiode ver-
keerendo Amerika ijveren om het zeerst
En mei succes! Het is interessant om,
al slaat dit onderwerp niet zoo direct met
wetenschap en techniek in verband 3ls op
het eerste gezicht lijkt, het toch eens van
naderbij te bekijken en na te gaan binnen
welke grenzen beido factoren gebonden
worden. "Want zeer zeker zijn zij be
grensd: de productiekosten kunnen maar
niet in het oneindige verlaagd worden en
de omzet evenni'u steeds vergroot, liet
aluminium b.v. was honderd 'jaar gele
den eou no2 onbekend metaal, in '1627 is
liet prs dcor Wdliier afgescheiden, als
eop beetje- grijs poeder, en eerst £7 jaar
later in 1854 slaagde Bunsen er in een
beetje grootere hoeveelheid er van te ma
ken. Dit was van belang, omdat het nogal
aanlokkelijke eigenschappen bleek te be
zitten .Men ging er toe over om het fa
briekmatig to bereiden: in 1355 kostte een
kilo aluminium zes hondgrd gulden. De
vraag er naar nam toe en men probeerde
da bereidingswijze te verheteren, de pro
ductie zoo goedkooper te maken en met
het goedkoopere metaal weer meer afne
mers te vinden. En dat lukte: in 1898
kostte het metaal nog maar anderhalven
gulden per kilo en de jaarlijksohe pro
ductie was gestegen tol 3400 ton. Maar
dat kan, zooals een kind begrijpt, niet
zoo doorgaan. Wol steeg sinds 1900 de
productie van 1SC00 tot bijna 200.000
ton per jaar in 1918, wel daal-le de prijs
nog meer, maar van anderhalven gulden
kan niet nog eens zes honderd gulden af,
Het {goedkoopst is bet geweest in 1911.
Toen daalde de marktprijs door het over
groots aanbod henedon den fabrieksprijs.
Aan de daling van dc laatste zijn natuur
lijk grenzen gesteld.
En zoo is het met veel producten. Een
Duitscher heeft eens uitgerekend wat ge
geven do loonen en do materiaalprijzen
van even voor den oorlog, een ton smeed
ijzer in den Romeinsehen tijd, volgens
de toenmalige methode bereid, gekost zou
hebben. Hij kwam tot een bedrag van
ongeveer 2500 gulden. Met de invoering
van den hoogoven aan T einde van de
achttiende eeuw daalde die prijs wel tct
f 600 per ton in 1355, dus tot op een vier
de, ma?r pas door do invoering van het
Bessemer- en liet Thomas-proces ging de
daling veel sneller tot het smeedijzer
even voor den oorlog nog maar f 60 jier
ton kostte. Alweer, van die f 60 kan geen
600 laat staart 2500 guldon meer af en
zelfs procentsgewijs is een dergelijke
prijsdaling onmogelijk; van 100 jaar v.
Ohr. tot 1855 ging er 75 af, van 1855 tot
1913 ging er 90 af,'maar van die 60 gul
den kan niet nog weer eens 90 si.
ijzer zal niet f 6 per ton gaan kosten.
Een ander eveneens zeer belangrijk
product van de grootindustrie is de soda;
die kostte in 1814 nog duizend gulden per
ton, in 1866 nog maar 160 cn in 1913
slechts 40 tot 50 gulden. In een eeuw is
zij dus 95 goedkoonor geworden, maar
het spreekt van zelf dat. in de volgende
eeuw niet nog weer eens een prijsdaling
van 95 to wachten zal zijn.
leis analoogs vinden wij bij de machi
nes. De eerste bruikbare stoommachine
van .Tamcs Watt gebruikte 4 K.G. van de
allerbeste kolen per paardokrachtuur. At
verbeterende is men tegotiwoordig ge
daald tot 0.8 K.G. bij de allermodernste
stoommachines. Maar dit is nog maar een
poover resultaat van 't in dc steenkolen
aanwezig arbeidsvermogen. H.i. ilc warm
te die zij bij verbranding geven, komt op
zijn allerminst 90 ïn den stoomketel
maar daarvan wordt ook al weer in hel
allergunstigste geval hoogsten 25 nut
tig in de machine verbruikt, zoodal de al
lerbeste stoommachine nog geen 20
van de in de kolen aanwezige energie
nuttig gebruikt. En dnarnan is niet veel
te doen, a an die kolenvennorsing- Geen
stoommachines meer nemen; geed, maar
ook gas- cn bencine-motoren gebruiken
nog maar hoogstens 3s nuttig. En de
wercldbehoeftc aan kracht neemt steeds
toe, sneller dan dc bevolkingen e:i ieder
jaar moeten cr meer steenkolen worden
gedolven cn petroleum opgepompt om
aai: de vraag le voldoen.
Dit bréngt.>mij ie: het tweede gedeelte,
icien wij, bij dis steeds toenemende pro-
ductie niet in op Oen rijkdom der aarde
Vuwi mineralen en brandstof? Dat spreekt
van zelf, maar toch zal het mot de steen
kool nog niet zoo gauw zoo'n vaart Ioo
pen, dat wc te kort komen. Lang niet
alle stéenkoolvelden over do aarde zijn
bekend en geologen laxccren, dat do hui
dige productie nog wel eenige duizenden
jaren door zal kunnen gaan. Over do
heele wereld dan namelijk, want er zijn
landen, waar de kolonlagon binnen voel
korter tijd uitgeput zullen zijn. Voor En-
gelaaid schat men dat het nog kolen heeft
voor 500 jaar, Duitschland nog voor 900
en al zijn die getallen misschien wal
krap berekend, binnen afzienbaren tijd
zal de in millioenen jaren in plantendco-
len opgegaardo zcmncenergie, want dat is
steenkool, voor Engeland niet meer be
schikbaar eijn. Gelukkig is Noord-Ame-
rika er nog cn China, welk laatste land
vermoedelijk de. rijkste kolcnlagen van
de wereld bevat, die erhter nog niet eens
voor één procent in exploitatie zijn.
Hetzelfde gc'.dt ook voor do petroleum;
al 3ullen de ontzaglijk rijke Mexicaan-
sehe, Califcrnisehc, Russische, Roemeen-
sche en Indische olievelden het nog wel
een tijdjo uithouden, al is Djamlii nog
niet ontgonnen, men kan wel begrijpen,
iiat een wereldproductie van 500 milliocn
vaten peiroleum prr jaar, niet teil eeuwi
gen dage volgehouden zal kunnen
worden.
Voor een paar minder belangrijke slof
fen zijh we al een aardig eind door onze
voorraden heen; platina bijv. is er haast
niet meer te vinden (misschien zal het
nog nauwelijks geëxploreerde Borneo nog
wat opleveren) en dil metaal dat in 134Ö
toen het nog maar weinig gebruikt werd
nog maar 1 225 per kg. kostte steeg steeds
:n prijs, doordat de productie weinig toe
nam cn dc vraag van dc chemische fa
brieken steeds vermeerderde, en kostte
ir. 1919 maar eventjes 12.500 gulden per
kiio. Zoodat men voor tal van gevallen
naar goedkoopere zij het niet zoo uitste
kende vervsngmtddelon moest uitzien.
Ook het gtud raakt op: een Oostonrtjksch
•geoloog had zelfs al in 1ST? voorspeld,
er gecu goud meer gevonden zou
worden en al werden daarna nog de
Trxnsvaalsche en de Klcmdijke goud vel
den ontdekt, zoodftt aanvankelijk do prijs
zoifs daalde, toch waren deze voidon .-.1
gauw zóó leeggehaald, dat do exploitatie
hoe langer hoe duurder werd en de
marktprijs ook steeds meer opliep,
Zoifs de ijzrorts-voorradon raken uit
geput. Als het verbruik vnm ijzer niet toe-
nam (en dat doet hel juist heel sterk) zou,
er nog voor maar een duizend jaar genoog
wezen. Gelukkig is ijzer niet iets dot tot
rook vervliegt en het oude ijzer, dc afval
van de oudroestliandelaren, begint steeds
grooter rol te spelen, zoodat ovor een jaar
of vijftig de wereldbeboofle al voor drie
vijfde door het oude ijzer gedekt zal kun
nen worden.
Erger is dat de fosfaatertson, waaruit
de fosfaatmest voor den landbouw ge
maakt wordt, beginnen op te raken. Die
fosfaten worden nog niet teruggewonnen,
komen grooteodcels door de riolen in de
zee terecht en als cr geen zeer groote
nieuwe lagen ontdekt worden, zal 't
vraagstuk van de terugwinning van do
fosfaten spoedig opgelost moeten wor
den, En, dat is een troost hij hei id.oe dat
allo voorraden eenmaal opraken, de
mensch is vernuftig en steeds Leeft bij
als cr gevaar dreigde, middelen gezochl
en gevonden om aan het gevaar to ont-
Honderd jaar geleden, toen do ontwik
keling van dc natuurwetenschap en daar
door van do techniek en de Induslrio be
gon. was hc-t betrekkelijk gemakkelijk
zijn productiekosten te verlagen, maar
thans is het vcol en veel moeilijker, cn
voor een bezuiniging van één procent
moei vaak veel barder cn langer gewerkt
worden, dan toen over een van vijftig.
De bodrijfscor.lrole zal scherper en scher
per worden en wetenschap en industrie,
techniek en koopmanschap zullen hoe
langer hce nauwer samengaan om tot een
rondeerend bedrijf te. komen niet alleen,
maar zelfs om het leven hier op aarde
mogelijk te blijven maken. Wellicht
komt het nog eens zoo ver 'lat we de
elcciricltcit (zooals onlangs in de couranti
stond) uil de lucht kunnen „plukken" of
dat we do reusachtige hoeveelheid ener-
gie, die dc zon onze aarde toezendt (nu
niet zoo zeer" ons land) ai is het niaar
voor één proeent oin kunnen zetten in
direct bruikbare energie zonder ze oerst
steenkool of petroleum te laten worden,
wint dat duurt te lang. Het is nu nog
wel niot een probleem dat binnen korten
tijd opgelost moet worden, maar het be
staat toch; een vooruitziend Duitse!» pro
fessor, Luther, heeft in 1912 al verklaard
dat in die richting gezocht moest wor
den, op het grensgebied van natuurkunde
oil chemie, da directe omzetting van stra
lende energie in mechanische, bewogen-
de. En dan niet op do vrij grovo manier
die in Amerika, to Pasadena toegepast
wordt, door n-1. met groote brandspiegels
de zonnewarmte op een stoomketel te
ccmcenlreerea en zoo stoom te maken
a'.s dat do aangewezen wee was, dan zag
het er voor ons mistig vaderland vrij mi
serabel uit en dan zou de Sahara het cen
trale knehtrtation moeten worden van
Neen, eerder zuilen, hoe vreemd het
ook klinken moge, do zuiver wetenschap-
peiijko, zonder eenlg prnetlseh doe! op-
gezette ondorzoekingeu over atoom bouw,
slraiingsverseh tjnsoloi» en speetr>\a!ana-
lyee de oplossing van het vraagstuk bren
gen. Misschien ook slagen we er in om
bet uiteenvallen van do radioaclievo
dementen te beinvloedon, met de gewel
dige energie, dio in eon gram radium
opgehoopt, zouden alle fabrieken van de
wereld een dag kunnen loopon. Hot is al
leen maar de vraag, hoe ze er uit te ha-
Jon, lukt hei, maar gaat het te gauw, dan
kon de lïcclc boel wc! eens tot spaan
ders, neen erg-.i, tot electror.cn uit elkaar
vliegen. Voor oen modernen Jules Verno
openen zich hier ongedachte mogelijk
heden.
J. J. LUYTEJJ.
