mmmmm
HAARLEM'S DAGBLAD
Velsen sinds 1883
ij_ ||f|
■jfei, 1
l! ifei®
Y; i^&ÉrÉ Ji-
a? .4
BiMenlauÈl
G-ize
Veertig jaar literatuur
ZATERDAG 7 JULI 1923 - ZESDE BLAD
Links voor in ij uit kijk ik den Vel-
serpoiiier 111, in 'i verschiet tie fa-
briekssciioor-steoueii vau Hainveg,
rueiiL voor mij liggen Meervjiet, VYu-
lemuid en UeecKcnsteijn. Acuter mij
weet ik Velsen niet liet ouue fierkje.
met net te Kleine raadhuis. Verder
weer net Kanaal, Yv ijseroog, de ini-
piui'iauriek. dor Firma van Gelder
z-oucii maff iic niet vergeten, dio le-
vel'de een grout Kwantum van liet na
pier wuar ons blad op gedrukt werd t'
in de \eertig jaren van zijn bestaan, si
Ban is er nog aan 1111111 rechterhand i 11
de gesloten buitenplaats eiserbeek,
vroeger de heerlijkheid der Van
Ti.yil s. Daarachter weer Velseroord,
IJmuidOn tot aan de Zee. Driehuis, de
Velscrduinen, Santpoort, Duin- en
Kruidberg, Jan Gijzenvaart, terwijl
nog niet genoemd is de llreesaap,
waar zicii e-u beiangrijke industri
zal gaan ontwikkelen ia de
liggende jaren. Wat is Veis*
uitgestrekt.
Ik hoor Jiet den onlangs gepension- 1 deren ka
noerden grijzen secretaris Danielsdat
niel.ng voor degenen dio geld g.
bezaten 0111 net giooie seadsg'
vaarwel ie Kunnen zeggen.
W ie zóu zic.i kunnen voorstellen
dat ecu Veertig jaren geleden siecnts
een eUKele hUitenplusis liestona aan
aen w ïjiiorsiraatw sg tusscnen Velsen
en Beverwijk? „Watervliet" was ecu
zcci mooie necrnjktierti, aie den eer
sten stoot tot üuui- onuergaiig kreeg
toen de aaiueg van de spoor naar in
een sneed. De plaats waar z j ge-
.11 iieeft is voor oen vreemaeiing
niet uan met moeite terug te vinden.
Wie zon zich kunnen herinneren de
buitenplaats „Middelloo" te Driehuis,
waar. an de ven allen boerderij „Wa
terloo Ltn (Ier hijgebouwen was? Wie
van onze lezers weet nog dat de Drie-
•iimzeikeriiweg ol un den volksmond)
Acatei'Weg nog niet in ziiii tegenweor-
digen 0nil bestond? Ea toen liggen
ons al die dingen slechts een -veertig ja-
toch ren of daaromtrent achter ons.
I Dat 'zoodanig tijdperk veel veran-
deren kan bewijst verder I.Tmuiden,
onder eigen en vreemde
even voor zijn afscheid nog zeggen: j \isschersplaalson kon zijn, als de ooi-
toen ik hier kwam. in 18113, had Vel- log de wereldorde niet zoozeer had
san ongeveer acutduizeud inwoners, I veistoord,
.thans loopt hot naar de dertigdui- Ouden van dagen herinneren zich
zend. I nog den weg naar JJmuiden als een
W'ab was IJmuiden in de jaren zand..eg, Hotel No. 1. de Willem 13 a-
18S01890? Wat ijkeroog en Velser- rendsz, het waren eenlingen, pion-
oord'? 'De katholieke lcerk te IJmm- uiers, op de plek waar thans een
den, thans midden in ecu uit- plaats list die een goudmijn
strekte bebouwde kom, stond in den oorlogstijd, en thans, ik moet het
1891 nog alleen, 't KanaaL was c-r al j helaas zeggen, een hulpbehoevende is
smalletjes nog, maar het bestoud. De geworden.
Velser voetbrug-verheugde zich ineen De Hoogs Berg van nu mag nau-
bepaulde beruchtheid bij alles watwelijks dien naam meer dragen, toch
per schip van Amsterdam naar zee'( was het vroeger een ding van belang
wilde. De kleine suis in IJmuiden was 1 om er over te komen met een beladen
nog alleen. De- spoorweg, do vis- wagen. Do „hei", Velseroord van
sehershaven Maar laat ik tracih- thans, was voor den tijd- toen het.
ten een regelmatig overzicht te ge-1 Noordaeekanaal is
een
Gezicht, op het. Noordzeekanaal, op
Firma Van Gelder Zonen, links een
ven, ik zou anders gevaar loopen bij
liet, slot, aan te vangen.
De noordkant van Haarlem, langs
den duinkant, is eeuwen en eeuwen
een lustoord geweest. Het tijdperk
waarin de eclelen heer en meester wa
ren on de hoorigen in nederige hut
ten hun verblijf hielden, kende al de
kasteden van Kennemerland. In la
tere dagen waren het de rijke Am
sterdammers die hier 's zomers hun
vermaak zochten. De landelijke rust
die wij tegenwoordig alfeen kennen in
de lale zomeravonden, als de automo
bielen niet meer snorren, was. een ge-
ged.<
achtergrond de Papierfabriek der
elte van de spoorbrug.
mooie plek voor hen die de eenzaam
heid zochten. De ontwikkeling, te
groot, te spoedig haast, van 'Velser
oord. IJmuiden, YY ijkeroog, is een ge
volg van van liet vestigen van aller
hande bedrijven, eensdeels betrekking
hebbende op de visscherij. in hoofd
zaak de stoomt-rawlvïsscheri), ander
deels v an de oortdurende uitbreiding
van de papierfabriek. Welke laatste
uitbreiding op zichzelf weer een ge
volg is van het uitbreiden in aantal,
omvang en aantal abonnementen van
de couranten.
Op één plek is goen verbetering, als
mep dat tenminste onder uitbreiding
verstaan wil, te constateeren. Het is
nl. aan het strand. Niet dat dat
g. ooter zou kunnen worden, maar de
hoop dat ook IJmuiden heteekeuis zou
krijgen als badplaats blijkt een ijdcle
hoop te zijn tot heden. Vóór veertig
jaren bestond er ce.n keet aan de Zui-
clerpier, waar men. met het oog dwa
lend over de baren van de Noordzee-,
een glas bier kon drinken, thans is
hei niet veel meer. De vuurtoren van
IJmuiden. met de in Haarlem zelfs te
ziene lichtbundels, is vervanger ge
worden van de Velser en Beverwijker
torens, die in vroegere tijden als ba
ken golden. De Velser toren is inder
tijd een meter of wat ingekort omdat
de spits wat brokkelig werd.
Wat zal ik in dit. korte bestek nog
meer opsommen'* Onze gemeentera
den? Zij waren klein in vroeger da
gen, de menschen van standing, met
misschien een enkelen landbouwer er
tusschen. bestuurden db uitgestrekte,
maar dunbevolkte gemeente. Do se
cretaris had hulp van één, zegge en
schrijven één volontair. Do gemeente
bedrijven die wij kennen en waardee-
ren zijn van recenten datum, zij vor
derden geen hoefdbreken aan de vroe
de vaderen. liet- wegenvraagstuk, hel
grootste dat v.ij thans buiten werkloos
heid en woningtekort kennen, bestond
toen nog niet. Ik ben haast geneigd
te zeggen: Die goeie tijd komt nooit
Weeiom. Maar waarom? Laai Velsen
het oog liever op een waarschijnlijk
goede toekomst gericht houden.
Het -verkeersvraagstuk waarvan ik
straks repte, do.t mij denken aan onze
openbai'e middelen van venoer. Aan
uen trein die toor Velseu en IJmuiuen
ea Velseroord en Santpoort en Wijker
oog niet \eot beteekenis meer heeft
dan als nnadet vau goederen; ervoer,
nan tie stoomtram dio na eon zieke
lijk bestaan van bijna dertig jaar op
het punt staat te overlijden. Aan de
autobussen, aan de electi'ische tram
die cp komst schijnt te zijn, ik hoop
het, ik geloof het zeker.
Ik weet niet of ik bij het vijftig ja.
rig bestaan van Haarlem s Dagblad,
bij het zestig- of vijfenzeventigjarig
jüjjileum er van, wosr in de gelegen
heid zal zijn een korte memorie over
Velsen te schrijven. Maar wel meen
ik dat er tegen dien tijd meer en over
betere dingen to schrijwen zal zijn dan
thans. Wanneer de nieuwe jonge be
drijven die hier gesticht zijn, als b.v.
het Hoogovenbodrijf, voorloopers zijn
van andore, zal het toekomstige tijd
perk zeker belangrijker zijn dan het
geen vlak achter ons ligi. Ik hoop al
leen dat er geen nieuvvo herinneringen
in zullen voorkomen van stukgescho
ten oorlogschepen en vonninkte sche
pelingen. Rust is alios wat Velsen
voorshands noodig heeft.
lien krent is, hoort te zijn, oen ge
trouwe merledeeler van alles wat ver
andert, in een jubileum-nummer
nauwkeurig verslag to doen van alles
wat sinds 1883 is veranderd, is dus
niet noodig', ook niet het doel van
deze enkele regelen. Alleen laat ik
daarom, als in een jaartallepboekje,
een lijstje volgen van de voornaam
ste gebeurtenissen sinds 1883, welkb
gebeurtenissen nauw verband 1'iondon
met do ontwikkeling der gemeente.
De 'waterwerken nemen in deze. reeks
een belangrijke plaats in, en niet; ten
onrechte, zonder de havens geen be
hoorlijke visscherij, zonder het kanaal
geen greote bedrij
vangen door sLoomponteb. waarvan
een op 26 Februari en een op 22 Juli
in werking wordt gesteld.
1908. De Firma Van Gelder bouwt-
een eigen houtstoffabriek. waarna in
de volgende jaren nog een tweede cel-
lulosefahriek en een spiritusfabriek
wordt gebouwd.
In het bosch, achter Beeckensteijn,
staat het z.e. „Kapelletje", tnans ge
bruikt als woning.
1911. Stichting van hel gemeentelijk
gasbcdrijl.
1913. .vantal inwoners 19700, raads
leden 17.
1917. Stichting van liet gemeente
lijk Waterleidingbedrijf.
1920. Aanvang met de werkzaam
heden voor de stichting van het lloog-
oveubcorijf.
1923. Aantal inwoners bijna 300C0,
raadsleden 21.
Opening van de electrischo
tramlijn Ifiiarlom-Veisen-IJmuiden
vice versa,
Annexatie van den Spaarn-
damtiierpolder.
De beide laatste gebeurtenissen zijn
voorshands vrome Weiischen.
Y'eisen kende sinds 1883 een viertal
burgemeesters, waarvan de laatste,
burgemeester R. G. Rijkens, in 1920 is
benoemd. Zijn voorgangers waren de
hoeren J. C. Enschedé, C. A. Weerts
en Mr. II. Ver Loren van Themaat.
.Alle bedrijven, die bij de 'Visscherij
hoore.il, te noemen zou een te groote
reeks vormen, hun belangrijkheid is
ook verschillend. Ik heb- daarom al
leen maar de voornaamste dingen ge
noemd.
En hiermee ben ik aan het slot van
mijn beschouwing gekomen. Wanneer
dcurloe aanleiding bestaat'zal ik niet
nalaten de geschiedenis van do dingen
'lie ik heb opgenoemd nauwkeuriger
te beschrijven. Alleen vrees ik dat de
toetsing aan Velsen's verleden niet prg
vruchtbaar zal zijn, het heden li.jlct
niii voorshands belangrijker, heter)
yeisen is een plaats die nog geschie
denis meet maken.
v. O.
1883. Voltooiing
kanaal.
Aantal inwoncs tier gemeen
te 5600, aanbal raadsleden'11.
1888. Fort to IJmuiden voltooid.
1830. Afschaffing der haven- en ka-
naalgelden in het Noordzeekanaal en
daardoor minder belemmeringen in
het verkeer.
1S9091. Het Noordzeekanaal is
gedurende 27 dagen onbevaarbaar we
gens strengen vorst.
1893. Aantal inwoners 7200, raads
leden 13.
1895. Opening tramdienst Haarlem-
A1 kmaar.
1896. Opening van de Papierfabriek
der Firma Van Gelder Zonen, de nieu
we groote sluis te IJmuiden gereed,
evenals de Visscliershaven.
1897—98. Bouw van de Vischhallen.
1901. De Firma Van Gelder houwt-
een cellulose-fabriek.
1903. Aantal inwoners 11750, aan-
1 raadsleden 15.
1905. Op 10 November opening van
de nieuwe spoorbrug.
1903. De Velser voetbrug wordt ver-
DE DROOGLEGGING DER
ZUIUERÏME.
In ill et wetsontwerp ter uitvoering
111 art. 2 der wet van 14 Juni 1318 hei
eiienda de drooglegging der Zuiat-:-
aan de oevers 'ine is .0 a. bejiauid, ctut voorzieningen
j moeten worueu getroffen teil eiu, >t
het Noordzee- liet voor bestaunuj duurzame verdecü-
gingssteiimgen .benoodigne ïnuudatie-
w&ier te kunnen betrekken uit de
Noordzee bij IJniuiJan.
Deze voorzieningen zullen moeten
bestaan in.
ie. het maken van ruime doorstroo-
mjngsopemngen ia de beslaande en
nog ie bouwen schutsluizen te IJmui
den, tot inlablng vau zeewater.
2ë. het verruimen van het Noorcl-
zeekanual en van liet IJ ter verkrij
ging van een dooi'stroomingprofiel.
3fc. het vervangen der afsluiting van
het. IJ hij Schel ling wopde door een
nieuwe afsluiting beoosten hel. fort
Pampus en bewesten liet ontworpen
lort „Coehoorn" bij Muiderberg. met
daarin gelegen schut- en uitwaterings
sluizen ter verbinding van het ie vor
men l.T-nieer met het overige" deel dei-
af te sluiten Zuiderzee.
•ie. het brengen van verbetering in
den aanvoer van innndatievvater naar
het noordfront der Stelling van. Am
sterdam,
Volgens art. 5 van het wetsontwerp
zullen bovengenoemde voorzieningen
voltooid moeten zijn vóór daï de af
sluiting der Zuiderzee geheel gereed
zal zijn.
I11 verband niet genoemd wetsont
werp heeft een staatscommissie onder
voorzitterschap van dr. C. Lely een
rapport uitgebracht over de door haar
voorgestelde werken, aan Welk rap
port de Tel. het volgende ontleent:
Om. bij inlating te IJmuiden vol
doende inundatiewater te verkrijgen
voor de Nieuwe Hollandsche Waterli
nie en voor de Stelling van Amster
dam, is liet noodig, dat de boezem
van 't Noordzeekanaal vergroot wordt
door verlegging iri Oostelijke richting
van den afsluitdijk bij Schellingwou-
de. welke verlegging in verband rac-t
de latere indijking der Zuidwestelijke
en Zuidoostelijke Zuiderzeepolders liet
best kan geschieden door het maken
vau een afsluitdijk met de noodige
sluizen, vau Muiderberg naar den
Nespolder kenoorden Uitdam en door
liet vereenigen van het daarbij af te
sluiten deel der Zuiderzee met den
boezem van het Noordzeekanaal tot
een IJ-Loezc-m. tot een gezamenlijks
oppervlakte van ongeveer 8000 H.A.
met opruiming van de bestaande af
sluiting bij Schelliagwoude met de
daarin gtlegen Oranjesluizen.
De nisJiWè afsluitdijk zal 12.500 M.
lang zijn, waarvan G59 M. op den bui
tenkant ven den Nespolder kan wor
den aangelegd.
De kruinshoogte zal 3.50 M. plus
N. A. P. moeten bedragen, omdat de
dijk, als hij voltooid wordt vóór de
afsluiting der Zuiderzee, bij even-
tueele stcrmvloeden als vvaterkcerïng
dienst moet doen.
Ter beveiliging tegen den golfslac
moet de dijk, met een beloop v an 3a -4
o;> 1. aan beide zijden van een steen-
glooiing worden voorzien. De kruiitf-
breedto is ouiworpen op 8 M.. in ver
blind met den aanleg au eeu verkeers
weg naar de achterliggende polders.
•I11 de afsluiting zijn drie schutslui
zen en -4 uitwateringssluizen ontwor
pen. Een der sehiutsluizeii verkrijgt
een doorvaartwijdte van 18 M. en c-sii
lengte van 135 M.; de beide andere
een doorvaa.itwijdte van 9 M. en een
schutkolklensts van 70 M. de uitwate
ringssluizen verkrijgen elk een breed
te van 12 M., terwijl de drempels van
alle sluizen z:jn ontworpen op een
diepte van 4.50 M. N. A. P.
De schutsluizen zullen de verbin
ding vormen tusschen het IJjXneer en
liet kanaal dat zioh tnschen de nieu
we Zuiderzeepolders zal uitstrekken
tot het JJsslmeer, De breedte van dat
kanaal is voorloopig bepaald pp 1500
Meter.
Do verkeersweg over den afsluitdijk
waarop ook een tramweg zal kunnen
worden toegelaten, zal de schutslui
zen overgaan met beweegbare brug
gen. waarvan de onderkant is ontwor
pen ter hoogte van -4.50 M. plus N. A.
P. zoodat het meerendeel der sche
pen, die de sluizen moeten passeeren,
met gestreken mast of schoorsteen
daaronder door zullen kunnen varen.
Over de uitwateringssluizen zuilen
vaste bruggen komen.
Het door den nieuwen dijk af te slui
ten deel der Zuiderzee verkrijgt buiten
den bestaanden afsluitdijk bjj Sehel-
lingwoude een oppervlakte van GSOO
H.A. Met inbegrip van de bij de ont-
■wot'jjen verruiming var. het Noortl-
zeekanaal óp. 1260 H.A. te brengen op-
L p&rvlakte van den bestaanden .boezem
van dit kanaal zal dus de oppervlakte
van den door opruiming der Oranje
sluizen te vormen IJ-boezem ongeveer
8000 H.A. worden.
Voor dezen boezem is aangeno
men het bestaande peil van het Noord
zeekanaal. Daarop zal worden geloosd
het overtollige water van Rijnland,
boezem, Amsterdam, de IJpolclers en
vau de "Vecht bij Muiden.
De boezem zal loozen door de slui
zen te IJmuiden en door de te bou
wen uitwateringssluizen in den nieu
wen dijk.
Bemaling van den nieuwen boezem
wordt niet noodig geacht en de be
slaande stoombemaling bij Schelling-
vvoiuie zal bij den nieuwen toestand
kunnen vervallen.
De bestaande afwateringen op bet
Noordzeekanaal en op het betrokken
gedeelte der Zuiderzee zullen bij den
nieuwen toestand in t algemeen in
betere conditie komen. Dit laatste
zal in 't bijzonder het geval zijn rnet
de loozing van den Vechtboezem op
de Zuiderzee, die thans vaak door
hoogen zeestand geruimen tijd ge
stremd is.
Als men overgaat tot de indijking
en droogmaking van den Zuidoostel ij
ls tegcm
erbarmelijk :o
liuüéu. Ten
laatste kwam
he; er uit:
spijt me zco. dat :k Jan Mulder vun-
iuoigca een pak slaag gegeven heb."
„Dal is goed Van je aei moede:. „Maar
denk er nu maar niet rneer aan. Hij sal
lie; je wel vergeven. Kn js iie; nu zelf in.
dat het verkeerd van je was. 'nietwaar 1"
„II: iieb later pas
gehoord, da; hij de volgende werk jarig
dat zijn vader en moeder dan een
partij geven!"
H!J KENDE ZiJN VAK.
en zij vroeg dus
nan een groole
HIJ WAS TE HAASTIG GEWEEST.
Fri-s kwam van school mei een lanj
•ezicht. Aan tafel a; hij bijna n«ts.
inden
dit
Toen zij den
j. meende zij redon te
hebben om aan zijn bekwaamheid te twij
felen en zij vroeg dus: „Je tent toch wal
zeker, dat je het doen kiuit?"
..Of ik het doen kan vroeg de xnun
beleedigd. „Vraagt u dat maar aan me
vrouw Meyer! Ik heb daar a'.le vloeren
gewreven: vijf menschen hebben cc dezen
«inter al hun b&eiien gebroken en één
dame is op dc- gang uitgegleden en van
de trap gevallen!"
Aangezocht om een bijdrage te le-, men vrij algemeen leeren _wairclee-
veren voor liet jubileum-nummer van I ren wat de „beweging van :80" goeds
dit dagblad, voldoe ik daaraan gaar-j gebracht heeft-vau blijvenden aard,
ne; en 't spreekt wel van zelf, dat ik niet name een verfijning van het
tot onderwerp kies onze moderne lite-j woord, besnoeiing van de oude rethó-
ratuur. De oprichting van Haarlem's, rika, die door langjarig gebruik tot
Dogblad valt ongeveer santen met de een draad versleten en kradhie-loos
eerste verschijnselen van wat men ge-, was geworden. Enkelen onzer moder-
vvoon is te noemen: de. Nieuwe Gidsbe- ne schrijvers en dichters hebben mo-
weging. Er is verband tusschen dc numentale werken gesticht,
ploiselinge opleving der „kleins pers'
en het ontslaan der letterkundige be
weging der „Tachtigers". De tijden
waren er rijp voor. Een jonger ge
slacht vond geen voldoening meer in
dc romantiek: evenmin als hei voldoe
ning vond in liet karige journalistieke
voedsel, dat toen binnen het bereik
viel van de gehccle burgerij: een onbe
duidend blaadje, een of tweemaal per
week. of liet nieuws der groote bla
den uit dc tweede of derde hand. soms
vier-en-twintig of meer nren na de
verschijning.
De „kleine pers" heeft in den loop
der jaren een verbazends uitbreiding
ondergaan; zij volgde den groei der
maatschappij in haar eigen gestadi
ge ontwikkeling; heheerscht thans een
zeer uitgebreid gebied, heeft een
enormen invloed op de algemeene om
wikkeling ,wïjl zij den weg gevonden
heeft lot bel Nederlandsche volk in
hreeden kring, niet gebonden door
politieke of andere beperkingen. Er
heeft een gestadige wisselwerking
plaats tusschen „dc krant" en hare
lezeis; daardoor is zij populair gewor
den 111 den goeden zin
Men kan dit van 011'ze literatuur in
die veertig jaren niet zeggen. Wel
zijn wij den tijd t? boven, toen een er tr.sscsn
groute meerderheid, ook onder de ge- ner eigei
der die den bekenden „tarji des
tijds" tot dusver hebben weerstaan.
Maar „populair", bekend ook bniten
de sfeer der letterkundigen in engeren
zin, is geen hunner geworden. Voor
duizenden 111 den lande, ook van de
na '80 geborenen, hebben namen als
Van Leunep, dc Genestet, Hildebrand,
Bosboom-Toussaint, Multatuii en nog
breede gebaar, waarmee de Nieuwe- Een scheuring kwam er al lteel
Gids en al wat voor hunne rijpwor- gauw; geen tien jaar verliepen, of et-
ding was gedrukt. waren reeds broedertwisten, die jaren
voortduurden én gevoerd werden met
't Bleek ook aldra, dat de beweging een felheid, slechts overtroffen door
'80 builen haar, tot zekere hoog- de kinderachtigheid, die er mee ge
paard ging. Het inheemsche woeker
gewas, de splijtzwam, liielp wakker
te noodig en nuttig schoonmaakwerk,
weinig meer te geven had dan idealen.
Ze uitte zich, behalve in kritische op
stellen, hoofdzakelijk in subjectieve
lyrsche poëzie, geïnspireerd door bui-
tenlandsch model en van een vormver
fijning, die spoedig decadentie werd,
en in een realistische proza, waar
voor de stof gekozen werd in maat
schappelijke kringen, die nader ston
den tot „het volk", maar bewerkt- op
een wijze, die populariseering in den
weg stond.
Daarbij kwam nog, dat men. in den
drang om nieuwe vormen in de plaats
te stellen van de oude, versleteue, de
allerzonderlingste kunsten uithaalde
met de Nederlandsche taal,
door het produkt onverteerbaar werd
voor ieder, die in het bargoenscli van
die dagen niet thuis was.
En "t bleek ook. dat het aantal der
genen, die inderdaad iets aan. hun
landgenooten te zeggenhadden, ge
ring was, dat der napraters en na
kalkers legio.
Eerst een volgende generatie is er
in geslaagd dat. wat echt en waarde
vol was als taalverbetering, te zuive
ren 0111 het te behouden.
Maar nog altijd werkt het wanbe
grip door, dat een literator per se alle
dingen „auders" moet zeggen dan zijn
voorgangers en de mensehen, die hem
e!e anderen, meer heteekenis dan
die der reeds gestorvenen of neg le
venden der generatie van "80.
Hiervoor zijn goede redenen. De
Nieuwe Gids-beweging was op zich-,
zelve niet voorbarig er was verlan
gen naar vernieuwing ze was uit-
tcraard revolulionnair. maar in hare
uitingen moer exclusief dan demo-
cratisdi. Haar fout was, als die van
alle. revoluties, dat ze al wat voor haar
was gebeuld, afsneed, verwierp en
derhalve geen fundament had om
op voort te bouwen. Ze mist het con
tact met het Nederlandsche volk. Dit
is toen het te laat was wel in- j omringen,
gezien door enkelen \an de ex-revo- Dit is ec-n erfenis van de beweging
lutionnairen, die oudere reputaties van '80. die op zicli-zelve allang dood
trachtten te redden en iu eer& te lier-1 ïv Er hebben sedert minder rumoeri-
s'ellen Dc geschiedenis is en blijft-ge, maar toch zeer merkbare revolu
tie groote rechter en wreker: er wan-ties (of evoluties) in de Republiek der
dolen nu nl jongeren rond, die-al wat Letteren plaats gehad, en al verkee-
1 1880 en 1320 ,'iiet jaar hun- ren enkele veteranen in den zoeten
eerlijke publicaties) ïu Ne- waan, dat de literatuur ucg maar
tetterden, beslist vijandig stond teg?ii- derlaud geschreven werd. naar den'steeds voortgaat in de lij:
over tic moderne literatuur, en heeft papiermolen verwijzen mei 't zelfde 1SS0 aangewezen.
1st reeks
Maar is 't Diet het lot van alle
baanbrekers en revolutionaire leiders,
dat al wie het zwaard trekt door het
zwaard vergaat? Als woorden doo-
den konden, dan leefde er in Neder
land allang geen letterkundige meer
Nu er veertig jaren tusschen liggen
kunnen wij, onbevangen oordeelen
over iets dat „geweest" is, erkennen,
wat de Tachtigers goeds hebben ge
daan: pionierswerk. Daarvan hebben
volgende, die het terrein geëffend
vonden, geprofiteerd en wij mede
want, ondanks alle mislukkingen, telt
onze moderne literatuur toen menig
werk, waarop «ij als Nederlanders
trotsch mogen wezen.
Maar rust is er nog niet, algemeene
samenwerking nog minder. De litera
toren van beroep verdeelden zich,
en verdeden zich nog steeds, in tel
kens nieuwe cubjes, met nieuwe idea
len en formules. Een belachelijke
overvloed van literaire tijdschriften,
even zoovele slagvelden, beletten alle
concentratie beletten daardoor ook,
dat het. contact sterker wordt tus
schen de letterkundigen en de menigte
hunner medeburgers, bij wie toch de
liefhebberij om te lezen in die veertig
jaren aanmerkelijk is gegroeid.
Herhaaldelijk zijn er voorspellingen
gedaan omtrent de richting, die de
literatuur zou neinen in de naaste
toekomst. De voorspellingen berust
ten op enkele verschijnsels, op een
nieuw boek van den een of den an
der, en ze werden aanstonds u eer
te niet gedaan door een concurrent-
profeet. Wij hebben de uitingen, ge
zien van allerlei „ismen", tot het
duda-ismc toe. Wij zijn als 't ware
vervolgd met verwijzing naar btiiten-
landsche - voorbeelden Russen, F rau-
schen. Duifscliers, kortom groothe
den van eiken landaard, van alle
v. erelddeelcn en aüe tijden. Men wil
de ons inenten met Amerikaansche
efficiency in de literatuur, met Clii-
neesche wijsheid uit lang vervlogen
eeuwen. Nederlandsche schrijvers
werden geïnspireerd door exotische
voorbeelden. De meerderheid van hen
echter zocht 't wat natuurlijk is
in eigen land, zoo buitengewoon veel
stof biedend voor literaire landschap
schildering of stedenbeschrijving-
Het traditioneéle gebrek aan fan
tasie maakte, dat in vele romans de
menschen niet veel meer zijn dan
poppetjes, gecopieerd naar andere
poppetjes dan de stoffage van een
schilderij.
Het was, jaren lang. een genoegelijk
volgen van de steeds sneller wisse
lende modes want ook (ie kunst
ondergaat den invloed van het tem
po der maatschappelijke beweging.
Door den oorlog kwam er een stop
in het- algemeen verkeer, ook in den
gedachtengang. En na den oorlog
w erd het een chaos
In dien chaos zoekt ook de Neder
landsche. literatuur naar een uit
weg. Men grijpt links en rechts,
naar alle windstreken. Niels werd
en wordt ons gespaard van wat het
buiteuland brengt als oogst van den
oorlog of gevolg van den oorlog. Een
paar -pogingen van Nederlandsche au
teurs 0111 zelf te schrijven over den
oorlog, waarvan zij niets hadden ge
zien, zijn natuurlijk en gelukkig
mislukt.
Men mag de detective roman, die op
dit oogenblik over de lieele wereld
troef is, nog prijzen als afleiding van
sombere, het gemoed schadende lite
ratuur. Dc avonturen roman laat door
zijn volstrekte kuustloosheid en ge
mis aan elke wezenlijke ontroering,
geen dieper sporen na dan de film
met hare amusante, doch onwezenlij
ke realiteit. En of ik nu zonder eenige
illusie ben over onze Nederlandsche
kc-11 Zuiderzeepolder, zal door middel
van de daarbij te maken ringvaart
het water van de Eem, en daarmede
üac van de ueldersche Vallei, op don
nieuwen IJ-boezem worden geloosd.
In gewone omstandigheden zal din
zonder bezwaar kunnen geschieden;
bij grooten afvoer van de Eem, ge
paard met gestremde loozing te IJ
muiden, zal dit niet, mogelijk zijn,
tenzij aan den nieuwen I.l-boezem
ec-n oppervlakte wordt gegeven van
12030 H.A.
Dit zal mogelijk zjn door aan het
te vormen IJniecr nog toe te voegen
een ,,'Eemmear" langs de Gooisohc
kust-, groot 1200 H.A.. benevens een
„Gouwmser", groet ongeveer 1!XW
II.A., grootendeels bestaande uit de
Gouwzee, waaraan dan de havens van
Monnikendam, Volendam en Marken
verbonden konden blijven.
In het belang van de inundatie zal
het Eemmeer kunnen worden geschei
den van liet IJ-nieer door een keer-
en schutsluis te Muiderberg, welke
sluis echter als regel zal kunnen open
staan, waardoor de mogelijkheid ont
staat om bij den eventueolën aanleg
vqti een kanaal van Amsterdam naar
den Rijn door de Geldersche Vallei
hét peil van het Noordzeekanaal door
te trekken tot bóven Amersfoort.
Het te vormen IJ-meer, db bij op
ruiming dei' bestaande Oranjesluizen
met liet Noordzeekanaal in open ver
binding komt. zal gelegenheid bieden
veer de uitbreiding der haveninrich
tingen van Amsterdam naar de Oost
zijde. zoomede voor dén aanleg van
aan hei vaarwater gelegen industrie
terreinen.
Voor de belangen der wnterverver-
scliïng van Amsterdam en de loozing
vau rioolwater dier gemeente zijn
r.aar het oordeel der commissie van
den niéuwen toestand geen overwe
gende bezwaren te vreezen.
De commissie heeft rekening (re-
houden met d? overbrugging van bet
vaarwater tusschen het I.T en het TJ-
meer, zoowel voor spoorweg- als voor
(ïswoon verkeer, wa"rvoor bewesten
Durgcrdam een geschikte plaats is
aan te wij'en-
De kosten van de nieuwe afsluiting,
met de sluizen en de overige werken
zijn. naar de eenheidsprijzen van No-
ember 1521. geraamd op 23 millioen
gul len. Waarvan 3 millioen voor het
opruimen der Oranisluizen en van het
stoomgemaal te Schellingwoude, als
mede voor het baggeren van een vaa.r-
geul van Amsterdam door liet II-
rn.eer. De t id van uitvoering van het
gehesle werk is geraamd op 7 jaar-
literatuur.' vraagt u. Volstrekt niet-
Ik ben van oordeel, dat wij, zoo goed
als in 't politieke en economische ook
in het artistieke moeten afwachten
wat de tijd brengtallereerst wat rust.
Dat inmiddels de detective roman cte
hcele literatuur zal verslinden, vrees
ik allerminst. Want dc literatuur voor
ziet- in behoeften van ontwikkelde en
artistiek-voelende menschen, be
hoeften, die een avonturenboek nooit
kan vervullen, zelfs niet in schijn.
Maar de literatuur moet, om weer
tot bloei te raken, nader tot het volk
komen, "d. w. z. tot ons alien, die be
hoefte gevoelen aan literair schoon.
Er zijn verschijnselen, die moed ge
ven, a.-s uien maar bedenkt, dat wij
geduld moeten oefenen. Van verschil
lende zijden wordt aangedrongen op
die toenadering. Men verlangt van
de literatuur meer inhoud men ver
langt, dat zij het immoreele bestrijdt,
en dat zij het amoree'.e standpunt ('t
negeeren van elk zedelijkheidsbegin-
sei) verlaat; en men verlangt ook,
dat zij het jBewüd-sombere, dat enke
len met wellust genieten, de meer
derheid echter schuwt, zal laten va
ren-
Hiermee worde niet bedoeld, dat de
literator naar een onware blijmoe
digheid, naar mopjes en aardigheden
moet zoeken. Hij geve het leven
mooi of leeüjk, al naar het zich open
baart; met enkel liet abnormale en
verschrikkelijke- t Mag desnoods wat
HoÜandsch-grappjg en wat Hollandsck
sentimenteel zijn
Onze dichters weten zoo goed <lc
vogelenzang in 'r bosch te 'beluiste
ren: daaraan danken wij mee elke
lente een nieuw geluidlaten ze ook
de menschen rondom hen bc uisiercu
met die liefde-'t worde weer eens
iente in "rue liter duur
H. J. STRATEMEIJER.
