HAARLEM'S DAGBLAD
Zandvoortsche Brieven
1883 -- 1923
i Ijggff
Uit
de journalistische loopbaan
van jonker Guus
TWEE SCHETSEN
f|
X I
ZATERDAG 7 JULI 1923 -- ACHTSTE BLAD
De ambtsketen van den Burgemeester
bestaat uit een snoer van zilveren ha
rinkjes, een geschenk, dat destijds bur
gemeester J. v. d. Mije mocht ontvan
gen uit de handen van Jkr. Bar-aart,
heer van Zand voort, wiens naam nog
wordt in herinnering gehouden door
den naar hem genoemden boulevard,
tegenpool van den boulevard, die zijn
naam dankt aan den ambachtsheer l'au-
lus Loot.
Op dat snoer, waaraan de zilveren
ambtspenning bengelt, wanneer de Bur-
genieester in volle qualileit is, staat een
deel van de Zandvoorische geschiedenis
geschreven. Er zijn acht schakels bij,
waarin een naam is gegrift, en deze
napton luiden
J. v. dl Mijc,
P. A. C. H. Th. A. Werd-müller van Elgg.
C. H. Enschedé,
J. R. Boerlage,
P. N. van Doornlnck,
Mr. P. Engelbcrts,
B. T. A. Westerouen van Meeleren,
J. H. ter Spill,
J. Beeckmatt<
De jaartallen ontbreken en aan mc-
nïgen burgemeester, die dezen keten ge
dragen beeft, is dc herinnering ver
bleekt. Maar de Burgemeester Engel-
bertsstraat herinnert nog steeds aan een
der voorgangers van onzen huidigen
burgervader en de tragische dood van
zijn voorganger ligt nog menigeen in
het geheugen.
Tot wien zou ik, uitgenoodigd om in
het Jubileumsnummer van I-I a a r 1 e nv's
Dagblad een bijdrage te leveren ovei
de Zandvoortsche geschiedenis der laat
ste veertig jaren en zelf nog te kort in
dit lieflijke dorp gevestigd om veel van
die geschiedenis te wét?®, mij om in-
lichtingen beter hebben kunnen ver
voegen, dan lot Dr. C. A. Gerke, die
immers nog maar kort geleden (27 Juli
1921den dag herdacht, waarop hij veer
tig jaar geleden zich hier vestigde als
arts? De oude dokter Gerke zooals
uien hem noemt ter onderscheiding van
zijn zoon, die hier sedert een jaar of
vijf' ook de artsenptactijk uitoefent
heeft met alles en iedereen zoo medege
leefd, dat hij beter is te raadplegen dan
welk document ook. En bovendien is
het veel plcizieriger met hem een uurtje
te babbelen dan oude paperassen te
raadplegen, die nog niet eens zoo ge
makkelijk van dc ambtelijke zolders zijn
te halen.
Dr. Genlce dan nam in 1SS1 dc praktijk
over van Dr. Smit, naar wien hier ook
een straat vernoemd is. Ik maak van
de- gelegenheid gebruik om den wensch
uit te spreken, dat, waar het de gc-
wöohte is om straten te vernoemen al
leen naar vertrokken oF overleden auto
riteiten, het nog heel lang zal duren
vo-ordat wc hier een Dr. Gerkestraat
krijgen.
Het jaar van Dr. Gerke's intrede was
voor'Zandvooit'om méér".dan één reden,
hoogst belangrijk. Maar de belang
rijkste van die redenen was wel de
opening van de spoorwegverbinding
met Amsterdam. I-Iet zal niemand ver
bazen, dat uit dienzelfden tijd da
teert de opening van de Passage en de
nivelleering van bet terrein tusschen het
toenmalige hotel Kaufmann ('het tegen
woordige Hotel d'Orange) en het Groot
Badhuis. De namen der heeren Eltzba-
cher, die Zandvoort als het ware hebben
uitgevonden, hebben nog steeds een
dankbaren klank in de ooren van velen,
die aan -hun initiatief, doorzicht en ener
gie hun opkomst hebben te danken.
Zandvoort, door den trein met Haar
lem cn Amsterdam verbonden, werd
aldra zoo wereldsch, dat het in 1883 een
eig-en courant kreeg, de Zandvoortsche
Baclcourant, die we dus ook bij deze
gelegenheid met haar-veertigjarig jubi
leum kunnen feliciieeren. Zij werd inder
tijd -geredigeerd door Dr. Gerke zelf, in
wien we dus ook den oud-collega mo
gen zien. Veelzijdig als hij was, moest
Dr. Gerke zich toenmaals ook het
baantje van Kurverwalter - laten welge
vallen. De post, geen raad wetende met
de brieven, die aan de Kurverwaltung
gericht waren, bezorgde ze hem. Ik kan
me voorstellen, dat de jonge medicus
hij is nu~nog jong, al geeft zijn grijze
baard hem nog zoo'n eerbiedwaardig
uiterlijk nolens volens tot Kurver
walter werd geproclameerd. En mis
schien v/as het volens 'ook wel ster
ker dan het nolens welke baddok-
ter zou niet gaarne de gelegenheid aan
grijpen- om badgasten te lókken, voor
hem toen wel onmisbaar, waar de eigen,
lijke bevolking uit' zeker niet meer dan
3000 zielen bestond? Dr. vGcrke schreef
een brochure over Zandvoort, die het
dorp veel gasten en, naar ik hoop, hem
veel patiënten bezorgde. Een feit is het,
.dat Zandvoort al heel gauw naam
maakte. En het.eerste.gevolg, wellicht
niet zoo direct door-Dr. Gerke voorzien
wasde komst van andere medici.
Eerst kwam Dr. Ten Cate Iloedemaker,
een longspecialist-, die destijds in de
zee een remedie tegen de -t. b. c. meen
de te mogen zien. Hij schijnt zich echter
daarin te hebben vergist, althans zijn
ver-blij F was slechts van korten duur. Na
hem vestigde zich Dr. Poolman Ham
(thans oogarts'te Haarlem), later kwa
men de heeren Varekamp, De Stoppe
laar en C. A. H. Gerke, alle drie nog
met den „ouden heer" alhier praktijk
uitoefenend.
Als je iemand aan het praten wilt
krijgen, moet je over zijn eigen vak
beginnen. Het is nooit moeilijk om van
Dr. Gerke een informatie te krijgen,
omdat liii dé welwillendheid zelve is.
Maar ik heb me, van bovengenoemde
gegevens voorzien, toch nog veel meer
door hem laten 'vertellen.
Hoe hij 'de. hygiënische toestanden
vond?
G.cen rióleering, geen waterleiding,
geen electriSclij .licht. Alleen de hoofd
straat de Kerkstraat bestraat.
Gas?
Ja, oliegas ere cr -zijn nog oude per-
ceelen, waarin'men de oude leiding kan
terugvinden. Ik wil hierbij aanteekenen,
dat het moderne -lichtgas hier pas se
dert een paar jaren in gebruik is, ge
leverd en gros door. I-Iaarlem en wel
zoo goed -als alie.eh .vóór verwarming
gebruikt.
Een. ziekenfonds,.trof Dr. Gerke bij
zijn.komst -ook al aaWi, En hij was er
nog maar h?el -kórt-'.of de electriscbe
tram de eerste in Nederland begon
in Zandvoort te rijden.Dat was niet
de ,E. S. M„ die we jiu'ncg dagelijks
oni baar -hooge tarieven' en tragen gang
verwensohen, maar het, was een tram
metje, dat reed van-de. Passage naar
Kostverloren, waar toen ,een café-res
taurant stónd op de plaats *vaDdc tegen
woordige vacantie-kolonie.-
Dr. Gerke was een 'jaar ofdrie in
Zandvoort, toen liij optrad als direc
teur-geneesheer .van het', in- 1S.71 gestich
te en dus ineer dan 50 jaar oud zijnde
badhuis „Zeeduin", dat» -onlangs zoo'n
prachtige verjongingskuur heeft onder
gaan. Dit badhuis- voor ■•minvermogen
den, mocht in 1S73 een bezoek'ontvan
gen van koningin Sophie.-.
Tot de afdceling Zandvoort dei
.Noord- en Zuid-Hollandsóhe: Redding-
maatsahappij, die, géstichi in 1*824;'nu er
•al bijna aan toe is haar eeuwfeest te
vieren, trad Dr. Gerke in 1884 toe. Hij
is ér nu nog secretaris van.
Over dén' ouden tijd raakt men met
Dr. Gerke niet gauw uitgepraat.
Of hij zich het oude paard,enfram-
metje nog herinnerde?..
Best, hoor Het liep- van dé Passage
.voorbij Hotel Kaufmann-den Strandweg
op tot achter het tegenwoordige, Ilulp-
postkantoor. Dan ging hét tot de tegen
woordige Bodega-Mustert (tot voor kort
Bodega-Driehuizen). Daar moest wor
den omgespannen en verder reed men
naar den Hóogewe'g. Later'-kwam de
maatschappij E Pluribus Up urn,
die het Hotel Kaufmann overnam én het
als Hotel d'Orange' exploiteerde, in het
bezit van het trammetje én exploiteer
de alleen het lijntje tot de Passage,
waarbij toen ook het' Kurhotel behoor
de. Dc rails' van het later" in onbruik
geraakte trammetje zijn in 'stukken ge
zaagd en die kan anen .nog vinden als
deel van de afrastering van den duin-
grond naast cn voor het Hotel d'Orange,
I-Ioe vond .Dr. Gerke hier de - reli
gieuze verhoudingen?
el, Israëlieten waren er destijds in
Jiet geheel niet. Overwegendgroot was
het Protestantsohe deel der bevolking
cn een gahsche rij -van namen van pre
dikanten is er nóg om aan dit Protes-
tantsch 'karakter, te herinneren. Ds.
Swaïue, aarv wien nu nog'een straat-
herinnert, die zijn .jiaani draagt, ver
trok- in 1882. Na hem kwamen dr. O.
Heldring,ds. O. Schiecké,ds. C. Barne-
yeld.-ds. G. Hulsman. En den teg.emvoor-
digenpredikant, ds. Posthumus- Meyjcs,
ként wel ieder, zelfs wie nooit bij hem
r kerke gaat,
Of uJé dokter hier-vele beroemdheden
behandeld bad?
Over de behandeling wilde de medicus
zich niét uitlaten het beroepsgeheim,
weet u maar gekend? Keizerin Eli
sabeth van Oostenrijk, patiënte van dr.
Metger, den indertijd beroemden duim-
die 'hier nooit gewoond heeft,
r naar wien de Zandvoortcrs toch
een straat vernoemd hébben. Zij logeer
de destijds in de villa „Paula" aan den
Boulevard de Favauge en -was de gast
van nu wijlen den heer Van Toomber-
gen. Dan de kroonprinses Stefanie van
Oostenrijk, de gemalin van den ramp
zaligen Rudolf,- over .wiens- dood. nog
steeds allerlei fantastische verhalen de
de doen.. Hij was de zoon der kei
zerin, die te- Genève werd vermoord.
Voorts prins Lubcowitz, Fiirst Windes-
gratz, Graf Ncipperg (een neef van
wijlen onzen koning Willem III), de
kroonprinses 'van Saksen met haar
dochter M-oaica, Prinzessin Von Thurm
d Taxis, Fürst zu Lippe.... Van
:t zoo heel lang geledén dateert hél
bezoek van den heerStinnes Jr.
En thans?
Dokter, zeg'ik tot den'nog altijd aan
Germanië verknocliten'arcs,, het gaat er
weer uitzien als in 'de oude tijden.'En, nu
op mijn beurt ïnformator, kon ik hem
mededeelen, dat in een onzer groote
hotels 2/3 der gasten Duitschers zijn.
En dat zich daaronder bevinden Prinz
und Prinzessin Hartzfcld von Frachen-
berg. Zou het March en aus alte-
lien Zeiten weer werkelijkheid wor
den en Zandvoort weer kans hebben liet
uitspanningsoord te worden van al wat
daarginds zoo dan al alles, toch niet den
naam heeft verloren?
Ik zou ook nog kunnen vermelden,
dat zeer -onlangs de ex-.kroonprins van
Duitschland tot tweemalen toe ons dorp
heeft bezocht; Doch deze bezoeken
duurden slechts enkele uren en golden
minder de badplaats dan een bier
woonachtig vriend.
Maar de dokter, schoon dan al langer
dan 40 jaar hier, is per slot van reke
ning toöh maar niet meer. dan ook ge-
importeerd gemeen, hè, om hem eerst
uit te vragen en clian als zoo'n beetje
„minderwaardig" ter- zijde te zetten! Ik
wildé mijn licht ook eens opsteken bij
een rasechten Zandvoorter, een. die bier
„géboren ende getogen" is. E11 ik ben
op bezoek gegaan bij den heer C. v a n
der Werff C z n. hier door ieder
een gekend', als „meester Kees".
Ik vond „meester Kees" in zijn.huis
in de Kerkstraat, juist -opgeknapt van
een „uiltje"' in 'zijn nieuwen stoel
een cadeau, dat hem dc leden "van Het
Witte Kruis .wereerd.hebbeii, toen liij on
langs voor de veertigste maal liet finan-
cieelc jaarverslag van de afdeeling had
uitgebracht.
Er is geen gezelliger man in het heele
dorp en -Iiij zou-u uren aan den, praat
wéten te houden. Toch was ik wél zoo
slim 0111 ook hein eerst over zijn! eigen
vak aan het praten' te brengen. Jawel,
hij'was in 1S67 op de toen in Zand
voort ecnige school als. -onderwijzer ge
komen, nadat hij eeijrst onder den heer
Van der Wilk als „krullenjongen'* had
gediend, wat moet beteekeneu, dat bij
toen als kweekeling' dienst deed. Dc-
he?r. J. v. d. Heydenwerd zijn „baas"
en deze bleef een.goede- twiDtig jaar
hoofdonderwijzer, totdat ..meester Kees"
hem-opvolgde in 1890. De school telde
toen 140 leerlingen er er dienden onder
het hoofd'de heeren C. v. d. Werf-f Wzn.
(thans schoolhoofd te Haarlem), Luy-
ting, Tales (thans te S.chagen), Marra,
een "zoon van clen heer Van der Heij
den, mejuffrouw Van Leersum (thans
in Indié) en mejuffrouw Van Egmond,
tegenwoordig en al lang de echt-
genoote van den heer E. H. Brokmeier,
•die nu hier ook al weer langer clan 40
jaar zaken doet. Van 't een kwam het
óp het ander en zoo veraeldc -mij de heer
"Van der Werff nu nog het eenig over
levende lid van Het Witte Kruis te
van de 26, dieindertijd de afdee
ling hebben helpen stichten. Maar ik
-ïklfi hem eigenlijk op het gebied van
de vlsscberij hebben, wel wetend, dat
hij daar heel wat van vertellen kon.'Zijn
grootvader een. afstammeling van
don beroemden Lcidschen burgemeester
was bakker en reeder te Zandvoort.
Ilij liad 5 schuiten en de. zaak ging la
ter over in banden van zijn zoons, van
wie meester Kees' vader, zeilenmaker
van beroep, de boekhouding voerde.
Andere reeders waren sedert 1880 J.
Koning, C. Koning, Arie Groen, J. E.
GroeD, J. v. d. Werff, A. v. d. Werff,
L. v. d. Werff, Arie Koper, PI. Koper,
J. en G. Molenaar, W. v. d. Werff. het
R. C. kantoor, M. v. d. Schinkel en
dr. C-. Smit (waarnemend voor notaris
Niekerk), J. Kollenberg en R. Zwem
mer, J. Keesman, burgemeester Boer
lage, C. van Duivenboden, De Leeuw
én E. Schuiten, KI. Paap, Jb. v. d.
Werff- Wzn. en Jb. Keesman. Het
grootste aantal bommen, dat Zand
voort ooit gekend heeft; was 17. Ze
plachten in Januari in zee te. gaan en
bleven clan gewoonlijk een week uit -om
„buitenlek" te visschen. -Dat duurde
dan z'oowat tot April, wanneer er
„binnenlek" gevaren werd met dagreis-
j'es.. Een' snees schelvisschen of even-
zooveel 21 schollen bracht aan den
afslag gewfoonlijk niet meer dan f 1 op
en de fog werd eenvoudig als waarde
loos weggesmeten, totdat er door Bel
gië handel in kwam. Op garnaal te
genwoordig liot hoofddoel van de twee
schuiten, die nog in de vaart zijn
werd niet anders gevischt dan om wat
aas te 'hebben, als er buiten de bank
„geschoten" werd, wat wil zeggen de
reep of lijn uitzetten met boeken (ha
ken).
Maar IJmuiden, dat een haven had,
waar de bommen konden binnenloopcn,
is de dood geweest voor de Zandvoort
sche visscbersvloot en „de laatste der
Mohikanen" het waren er twee
werden in 1904 naar Katwijk verkocht.
Sedert doen we het met onze twee gat-
nalenschuiten, die, meer thuis dan uit,
gewoonlijk het strand stoffeeren. Dag-
jesmenschen zien ze nog wel eens vooi
haringdoggers aan, maar ze -hebben er
niet veel van weg en- zijn op visscherij-
gebled zoo ongeveer wat een ouder-
wetsches nordèr in het tegenwoordige
gróotes tads verkeer beteekent. De ree
ders zijn \V. Paap en Leen Koning.
Of de tijden ook veranderd zijn?
Ik l»eb het niet-beter begrepen, dan
toen iemand anders, dien ik ook eens
aanklampte- -om wat nieuws uit de oude
doos, mij bet verhaal van -de sneezen
bevestigde.
En weet je, meneer zei hij als de
vïsch op het strand lag en er was een
ernstige zieke in het dorp, dan kwam
de' afslager en die zonderde een stuk of-
wat mooie zeetongen af. En hij trok er
in hét zand een 'kringetje omheen en
hij zei „Die zijn voor de zieke."
Geen menscli, die er naar taalde....
Zou dat nu.nog zoo gaan?
door SIMON MOS,
Het 'gebeurde 'te! Grootbii'oekervC-en
(men trachte niet liet op. een kaart
vinden, die moeite is tevergeefs)
en liet is Eeel lang geleden.
Br war,en'aldaar vele en allerlei han
delszaken' .gcvesligdj, döcli gèeri druk
kerij. Dag- en weekbladen beston
den er dan -ook niet. Dat wil zeggen,
niet die, welke in en speciaal voor de
plaats zelve werden'uitgegeven. Maar
•toen was er op eenmaal een drukkerij
eigenaar, -uit een axider gedeelte van
het land, de heer Znddman, zicli 111 de
stad komen vestigen. 1-Iij bra-ch't mee
een tamelijk- groote- -en een handpers,
eenig zetmateriaal, benevens een zet-
ter-ch'ukker, al-jaren bij hem:in dienst.
In een leeg staande schuur, waarvan
een klein afgescheiden gedeelte to.t
kantoortje was .ingericht, werden de
persen opgesteld', en liet materiaal en
de papier-voorraad ondergebracht.
Kort daarop werd .de zaak geopend.
De nieuwigheid van een eigen druk
kerij in lied stadje, deed vele in
woners besluiten, aldaar hun druk
werk te doen bezorgen. Het- was ge
makkelijk, het ging vlugger, als het
noodig was en het bleek niet duurder
dan elders.
En kort daarop probeerde do druk
kerij-eigenaar het met een krant. Een
blad van niet te grooten omvan;
kon hij op z n pers, met wat zorg e_
goeden wil wel drukken. En weldra
verscheen de' ,,Grootbroek,erveener!
Aanvankelijk nog al-s weekblad, dodi
j al heel spoedig driemaal in de week.
Eenige honderdtallen, abonnés waren
er vrij vlug, want elke politieke par
tij in het, stedeke, hoopte .ste.uh te vin
den 'u het'blad. hij oveutueele verkie-
1 zingen.
I Olschoon de zaak nu tamelijk wel
floreerde, behoefde toch vooralsnog
aan uitbreiding niet te worden ge
dacht. De eigenaar kon het met den
meesterknecht, die als redacteur, zet
ter, drukker en nog meer, fungeerde,
benevens 'twee jongmaatjes-letterzet
ter, best af.. De eenige hulp die aT da
delijk noodig bleek, door gemis aan
stoom- of motorische kracht, was ie
mand om drie dagen in de week de
z.g. groote pers te draaien. Maar
daartoe had zich Jeltje aangeboden,
een stevige boerevrouw.
Daarom stond de drukker Zuid
man «enigszins verwonderd luiste
rend tegenover G. A. Lutt el hof Sr.,
toen hij hem kwam verzoeken, of hij
zijn zoon Guus niet kon benutten
voor de krant.
Gustanf Adoll' L.ultelbof Junior, had
met vele wederwaardigheden alle
scholen in en om GGrootbroekerveen
doorloopen, en daarbij was gebleken,
dat aan verdere studio maar liever
et gedacht moest worden.
Zijn bevalttingsvermog-en Was nu
eenmaal onvoldoende. Nu was dit
voor Guus niet zoo verschrikkelijk.
Hij was de eenige zoon van een va-
scholen in en om Grootbroekervec-n
kerveen onbekend, een aardig kapi
taaltje had weten bijeen te garen.
Zoodat ik maar zeggen wil: Guus be
hoefde niet knap te zijn, niet uit to
blinken in geleerdheid: zijn geboor
te permitteerde hem dom te zijn als
een uil, of een ezel, naar verkiezing.
En het zal ook ieder klaar voor
oogen slaan, dat het voor dezen op
verstandelijk' gebied minder kwieken
jongeling, als eenig zoon van een
schatrijken papa, absoluut niet nood
zakelijk was, de een of andere betrek
king te aanvaarden, ten einde daarin
een bescheiden boterham te verdie
nen.
Daarom was het voor den lieer
Zuidman, die. reeds zooveel had hoo-
ren' verluiden omtrent de Lutbelhofs,
des te- meer verbazingwekkend, dat
zoo puissant rijk man een betrek
j kwam vragen voor zijn zoon,
aan een bescheiden krantje in een
klein achteraf stadje. Doch toen
bleek, dat de- heer Luilelhof Sr. er
beslist op stond, dat G. A. Junior
(of de jonker, zooals da vader hem
betitelde) iets zou uitvoeren, wat om
handen moest hebben. Ilij had een
hekel aan nietsnu-tfcers. Guus moest
practisch werkzaam zijn. Waarmee,
waarin, of hoe? Dat liet hij aan hem
zelf over, lu.j was vrij in zijn keuze.
Maar hij diende te arbeiden, nuttig
bezig te zijn, zooals ook zijn vader
had moeten doen, naar hij den druk
ker verklaarde. En nu was de keuze
van Guus Junior, of te wel jonker
Guus, gevallen op de journalistiek.
Eigenaardig, dat meermalen perso-
3n van allerlei- slag, zoowel joug-c-
ngen, die nog moeten beginnen,
aar niet weten waarmee, als lieden
die overal elders faalden, en men-
schen, die letterlijk van alles gedaan
hebben,'hetTen slotte niaar eens pro-
beeren in de journalistiek. Soms gaan
zij ook wel aan het tooneel. Komedie
spelen en aan zoo'n krant, werken,
vrijwel'iedereen, wordt maar al
te dikwijls geducht, door leeken, die
me-sslal 'slechts het uiterlijke beoor-
deeleu, en het iutrensieke arbeidsveld
niet kunnen overzien. Uiterlijkheid
en schijn hebben menigeen ue uugen
verblind, liet lijkt zoo gemakkelijk en
eenvoudig. Niemand, die 's morgens
bij een knappend broodje en een.
zacht eitje, of des avonds in een g«-
rn'akkelijken stoel, met een fijne si
gaar cn een kopje thee, zijn cou-
rant genoeglijk, doorleest, en aange
naam wordt gefcboffen door een gees
tige causerie, een pittig verslag, of
een uitgebreide correspondentie over
een of ancler up-to-date onderwerp,
zal kunnen beseffen wat een arbeid
en welke moeilijkheden moesten wor
den overwonnen alvorens de bladen
ter verzending gereed waren. En ook
de heeren Luttelhof, zoowel Senior
als Junior, hadden er -absoluut geen
kijk op.
De bedoeling was, ilat jonker Guus
een plaats zou krijgen aan een groot
.dagblad, waarbij papa ietwat ge-
uit den eersten tijd van mijn verblijf te Haarlem
Pseudoniem.
nooit ver-
Hü'.aud
ge weet dan tot
Den Hang. Noch-
ginff er baas:
jaar vootbij
of ccnigr. vacant.c-
cl.-.gea vveif.c:; door
ij bcnu'.'.iji'd o.-n
-.lits.apjes :n "rioi-
'.r.r.J, 10 urakea,
maar «;e bepaalde:-.
JOS. DE KI.KUK ,!'1; T'-leos:aI
tcu f;-.aiil.ebezoe.< :n
Noord-Brabant, Zeeland, en een
enkelen keer ook tot de Resi
dentie. Een nee>f uit Amster
dam en een dito uit het Gooi hadden
mij reeds vaak aangespoord om hen
"Ook eens te komen -bezoeken, 'maar 't
•was er tot dan toe nog niet van geko-
men: In 1914 stond echter mijn plan
vast ik wou mijn verlofdagen gebrui
ken om Noord-I-Iolland te leeren ken
nen, en Haarlem zou het voorname doel
van miin tocht zijn. Aanleiding daartoe
was het Taal- en Letterkundig Con
gres dat hier zou plaats vinden, en
waarbij ik een aantal kennissen hoopte
te ontmoeten, die ik twee jaar vioeger
op het Congres te Antwerpen had ge
maakt.
De vacantiemaand kwam, maar zij
werd ingeluid door de alarmklok der
oorlogsverklaring. Mijn reisje naar
Haarlem en hooger op viel in 't water.
Ten minste het pleizicrrcisje, want een.
paar maanden later werd de Spaarne-
stad toch het doel van een tocht; hei
onbewuste doel althans, dat dc oor
logsomstandigheden mij^ opdrong. Eerst
later, toen ik mij hier voorgoed geves
tigd had, schoot mij het voorgenomen
vacaiUiereisje te binnen en werd er
thuis wel eens gelachen om den loevnl-
ligen samenloop van omstandigheden,
die ons dan toch in Haarlem deed be
landen.
Nochtans, de dobberende baren van
r»itu» deden mij zoo maar njnr in
eens hiér aanspoelen, daar ging heel
wat Storm en' hooge zee aan vooraf, én
,ve, soms wrange ervaringen warén
mijn deel. Doch soms ook typische, en
hun verband grappige gevallen,
kleurden de onzekere en avontuurlijke
uageu der eerste oorlogsmaanden, toen
alles een chaos leek, en wij, losgerukt
van een zonnig verleden, met luttele
middelen, die smolten als boter voor
de zon, op goed geluk" en vertrouwend
op eigen capaciteiten, met moed voor
ons bestaan vochten, al was het maar
om voorloopig het hoofd bóven water
te houden. De aanteekeningen die ik in
die dagen maakte, zijn rijk aan derge
lijke anecdoten, toevallige ontmoetingen
en grappige intermezzi. Eentje hiervan
wil ik hier vertellen, het is het waar
heidsgetrouw verhaal van mijn. eerste
optreden als zanger te Haarlem.
Het was in de modderige November
dagen, die zoo bruusk een einde maak
ten aan den langen en mooien na
zomer van het eerste oorlogsjaar. Ik
had net mijn tenten opgeslagen te Am
sterdam, waar ik eindelijk, na lang
vergeefs zoeken, eenige bezigheid in 'l
zicht. had. Het werd tijd, want mijn
portcmonnaie begon licht te wegen, en
ik had den moed niet oni aan mijn
vrouw die bij familie in Brabant
gebleven was om geld te schrijven,
nadat ik, oni haar gerust te stellen,
mijn .toestand als zeer bevredigend ge
jokt had. De beloofde verdiensten te
Amsterdam lieten echter op zich wach
ten en zoo raakte ik zoetjes aan „au
bout de mon latin'-.
Op een avond was ik door 'modder
en stormweer j)gr fiets uit Amsterdam
naar Haarlem gekomen om hier mijn
broer te ontmoeten, en het toeval wilde,
dat ik'in hetzelfde café waar wij elk
ander troffen, in gesprek kwam met
een bekend impressario 'hier ter stede,
die mij de- goede intenties van den
man waren op dat oógenblik zeer te
waardecren -voorstelde om den vol
genden Zondag op een bioseoop-yerloo-
ning een paar nummers te zingen. Eer
lijk gezegd, ik heb er niet lang over
nagedacht, slóeg al gauw toe, bereke
nende hoeveel dagen ik met liet te ver-
diëncji geld alweer zou kunncp Jcyep,
Alleen twee voorwaarden .bedong ik, cn
hield, er 'óok stevig* a'am vast, primo,
een eerste' klas pianist zoiu mij als be
geleider gegeven wonden, en secundo,
ou optreden onder pseudoniem. En.
zoo werd liet acco-ord gesloten.
TiVec, dagen later hingen de affiokes,
met in groote letters mijn dteknaam er
,op „J. Descamps,' een naam,-die mij
vroeger in Frankrijknog wel eens ge
diend had -,- en in een der plaatselijke
bladen stond /vermeld dat o.a. „Droeve
Tijden" gedraaid zou worden. Ik had n.l.
de bekende aria van Willem' de Mol
Droeve Tijden" op uiiju programma,
n d.e redactie had. dien romantischen
titel aangezien voor'dien van een film-
'geschiedenis.
Zondagavond, een uurtje voor den
aanvang der .vertooning. zou ik even,
repeteeren niet mijn begeleider, die
speciaal in Amsterdam' geëngageerd
Was. Op gestelden tijd arriveerde de
goede man en i'lc werd aan liem voorge
steld, -natuurlijk als Monsieur Descamps.
Ik had geen zin om aan een onbeken
de het heele verhaal te doen, en trou-
ns hij zoo min als iemand anders had
belang bij mijn identiteit te kennen.
Hoeveel moeite het mij ook kostte, ik
deed mijzëlvea gewelfl aan om mijn
onechten naam te dragen, "alsof ik
daarmee ook werkelijk iemand anders
vóór te stellen had.
De pianist laat ik hem Pieterse
noemen' keek mij uitvorschend aan
over zijn brilletje, zei niet veel, en
maakte direct aanstalten om de muziek
door te nemen. Hiermee waren we gauw
klaar en daar we. nog een dik half uur
den tijd hadden, stelde hij voor om nog
1 een straatje om te loopen.
- Zoo, meneer Descamps, en waar
komt u vandaan?
1-Iola, kerel, dacht ik bij mijzelve,
nü opgepast, dat je er niet inloopt,
maar antwoordde toch zonder jokken
uit Antwerpen.
Eigenaardig, dat u zoo vloeiend
Flollandsch spreekt, dat zou men van
een Antwerpenaar niet zoo licht ver
wachten.
Ja. mijnheer Pieterse, maar dat is
wel eenigszins te verklaren uit mijn Hol-
landsche afkomst', mpn vaclcr is Hollan
der, zei ik, en ik loog weer niet, maar
toen 't er uit was, begreep ik hei te
genstrijdige tusschen mijn Fran,schen
naam en mijn Nederlandsche origine.
Z06. uil Antwerpen, zei Pieterse,
eigenaardig!
Hij zweeg een poos, cn "dan
Jk heb in Antwerpen ook ver
schillende 'kennissen onder de. muziek-
lui.
Is 't toch?- deed' ik ongeloovig.-
ja, kent tl die, en die, en die, en
hij noemde mij een aantal musici, allen
vrienden van mij.
En wacht eens, laat me eens den
ken, zei Pieterse, ik heb zoo'n moeite
om namen te onthouden kent u bijgeval
in Antwerpen ook een zekeren Jos de
Klerk?
Ik was perplex,- bleef even staan
't was net op het Klokbuisplein,, achter
de Groote Kerk ik kon niet langer
iriijh incognito bewaren, greep'hem bij
den arm en zei
Maar, mijnheer Pieterse, dat ben
ik zelf!
Ja, da t weet ik wel, zei de andere
doodleuk, ik had n straks al direct 'her
kend; u mij niet?
Oni u de waarheid te ïeggen niet;
waar hebt u mij dan eerder ontmoet?
Niet alleen ontmoet, maar -ook op
een concert beg'eleid, en na afloop zijn
wij met eenige VJaamsche artisten nog
aaqdig uit geweest.- Herinnert u 2ick
'dat concert niet meer .met die Ilaliaan-
sdhe zangeres, te Antwerpen in de
„Cercle Artistique"?
Ja, ik herinnerde het mij.
Maar 11, ik wil zeggen, haar be
geleider, was tooh ook een Italiaan,
wacht eensCampo.Campo-
nella!
Een pseudoniem, ïriijn waardeIk
vond liet wel eens aardig oni voor een
Italiaan door te gaan, en mij met een
mondvol Franscli te behelpen.
Daar schoot mij het heele geval te
binnen, en niet het minst hoe Ciet stel
grappenmakers, in wier gezelschap onze
pseudo-Italiaan mee verzeilde, onder pot
en pint, in sappig Antwerpsch voor den
mal gehouden werd.
Dit vooral scheen Pieterse ook goed
onthouden te hebben.
Manlief, zei hij, wat heb ik dien
avend op mijn janden moeten bijlen oni
mjj goed te houden, te midden, van die
bende g'rappenmakers, die mij tot mik
punt hunner geestigheden gekozen
•hadden. En wat' heb ik toen iftijn pseu
doniem naar den nikker gewénscht, al
ware 't alleen maar geweest lom eens
schaterend te kunnen mcegieren 0111 al
die zolboHigc scherts
Ik
ng die
Haarlem, maar voor 't laatst ónde:
pseudoniem, dat heb ik toen met' Pie
terse alias Campor.clla
maai afgesproken.
Bombardement.
Een ieder herinnert zich nog den op
gewonden, zenuwachtigen toestand
waarin de vluchtelingen verkeerden die
in (Dctober 1914 hier belandden, 't Is
moeilijk, zic-h rekenschap te geven van
een zielegebeurtenis, teweeggebracht
door iets zoö vreeselijks als een oorlog
met -al zijn verschrikkingen ais bom
bardementen enz., wanneer men 't niet
zelf .ondervonden heeft. Ik lieb er mijn
deel van gehad, en hoewel ik nog al
sterke zenuwen heb, moet ik toch be
kennen dat de „oorlogsneurosc".
niet haar suggestie van ingebeeld ge
vaar, mij toch ook aardig te pakken
had.
Ik had mij nochtans op.mijn manier
een heele Piet getoond, en was, na de
opwinding der eerste oorlogsdagen, ta
melijk kalm geworden, en wachtte stoï-
cijnsch de dingen af die komen zouden.
Natuurlijk was alle bezigheid direct
stopgezet, zoodra het akelige woord
oorlog een droeve werkelijkheid ge
worden was. Maar wat deed ik met al
dien vrijen tijd, zoo twee maanden lang?
Reeds de tweede week zat ik rustig te
comp'oneeren, terwijl in de verte het
kanon gromde. Allèen als er 's nachts
bezoek kwam. van Zeppelins, die door
hun bombardement je -ang-stig het bed
uitjoegen, was de stemming overdag
wel eenigszins zoek om den onderbro
ken arbeid voort te zétten, Maar een
dag later was ik daar alweer overheen.
Tot de bezoeken van Zeppelins en vlie
gers die bommen kwamen werper, zicli
vermenigvuldigden. Dan ging de fut
er uit, je sliep als de hazen, of heele-
rnaal niet, en steeds voelde je dat ge
vaar van die luchtmonsters boven ie
hoofd- Voor een naderend leger zou je
desnoods de wijk nemen, tegen dc vijan
delijke daad van een enkeling je
als 't kon verweren," maar tegen de
macht van een luclitsluipmoordenaar,
konje niets dan knarsetanden. En
dat gevoel van machteloosheid en
voortdurend levensgevaar Veroorzaakte
al dien ziekelijkcn toestand van on
lust, die je- meedroeg als een obsessie.
Zelfs toen we bulten schot waren en
I veilig op neutralen bodem. Al zei het
I gezond verstand dat het onzin was. je
hoefde 's pachts maar even wakker te
schrikken door het gehotsebols van een
voorbijrijdenden wagen, om in je fan
tasie weer een Zeppelin-bombardement
te booten.
Een grappig staaltje hiervan wou ik
even vertellen.
Op een avond in den winter van 1915,
het was -óp een Donderdag, zat ik op
een ledeoncert van beu Kriens-or-
kest, en had plaats genomen in een rij
zitplaatsen, die naderhand van weers
kanten heelemaal bezet raakte. Wat er
vooraf gespeeld- werd kan ik mij niet
meer herinneren, maar hét laatste num
mer vóór de pauze was de Romance in
F, van Beethoven, die gespeeld werd
door 'een jong Amsterdamsch violist,
die sindsdien een goede reputatie ver
worven heeft. Pas was het heerlijke
nummer ingezet, of daar hoor ik
Boein krak. krak, krak! Het bonsr
door mijn hoofd een Zeppehn-bombar-
d-ement! Daar hoor ik liet weer, en nog
eensIk wil opspringen, maar voel mij
weerhouden door al die kond-ernstige
gezichten van het publiek dat niets
schijnt gemerkt tc hebben en rustig
luistert haar het spel van den violist,
die kalm voortspcelt. Heb ik dan ge
droomd, of begrijpt misschien nie
mand wat het wil zeggen uit de- lucht
gebombardeerd te worden. Neen, .ik ben
toch klaar wakker, want hoor, daar heb
je 't weerBoem, boem, krak, krak,
krak! Het angstzweet breekt mij uit en
hoe langer hoe meer vind ik het onbe
grijpelijk dat al die mcnschen in de zaal
zoo onbewogen blijven. Zat ik maar niet
midden in die rij, ik bleef vast niet
langer zitten. En inlvusschen herhaal
den- de salvo's zichmijn hersens bonk
ten als mokers in mijn hoofd, en ik ge
loof dat mijn hart hoorbaar lclopie.
Maar, gevangen als ik zat in 't midden
der rij, hield ik het uit tot de Romance
van Beethoven, waar ik zoowat niets van
gehoord had, afgeloopea was. Ik 111
hollende vaart de straat op, verwach
tend, dat heel de stad in rep en roer zou
staan. Maar hoe vergiste ik mij. De
straat lag rustig in den vollen mane
schijn en niets bswoog daar als een
vrijend paartje, dat ik in inijn haast oni
thuis te komen, aan den hoek der Be
gijnestraat haast overhoop liep.
Thuis begrepen ze mijn opwinding
niet, hadden ook niets gehoord. Toen
ben ik mij maar gaan wijsmaken, dat ik
in- overspannen toestand mijzelve maar
wat ingebeeld had. Hoe konden toch
anders al die menschen in dc zaal zoo
kaljn naar de muziek zitten luisteren.
Eenige weken later, weer op een Don
derdag. kwam ik er achter, ik had niet
gedroomd, allec-n die ellendige oorlogs
obsessie had mij parten gespeeld. Het
was Donderdags kegelavond in do
Sociëteit!
Van toen af was ik van mijn oorlogs»
kwaal genezen. JOS. DE KLERK.
