HAARLEM'S DAGBLAD
ENGELSCH ALLERLEI
StoomvaartbericMen
öazs LacbBQok
Causerieën over Wetenschap
en Techniek.
DINSDAG 17 MAART 1925DERDE BLAD
LEEGE SCHEEPSWERVEN. DU ITSCHE CONCURRENTIE. NOG
EENS St. PAUL. LORD BALFOUR NAAR PALESTINA. DON
KERE VOORUITZICHTEN VOOR HET MIJNBEDRIJF. SOHOTSCH
EEN NEOERLANDSCH TEGEL-SCHILDE HIJ. OE NIEUWE WEM
BLEY-TENTOONSTELLINC.
Er is jre«n bedrijf in Brittonje,
dat zoo zwaar heeft ecledca door «Uj
aifleijieen© d re pressie der Iaatet© ja*
ren als dot van den scheepsbouw en
dat van do machine-nijverheid. In
oeuicö aanverwante Indrijven is do
laatéto maanden wab opleving geko-
jnen. Do grootste vooruitgang is
merkbaar in de electrotoohnisehe in
dustrie en ook de werkloosheid in fa
brieken voor tspoorwegni a tcrieo]voor
automobielen, motor-vrachtwagens en
fj wied en ie flink afgenomen. Maar de
toestand in do fabrieken voor zware
machines ia nog zeer onbevredigend
terwijl die van don scheepsbouw be-
naald slecht is. Aan dc verbetering
in de elektrotechnische industrie en
die der motoren is het te danken, dat
het totale riifer der werkloosheid in
de technische bedrijven wat omlaag i*
iw*?uan. Op het oinde van Januari be
droeg het aantal werklieden in deze
technisch^ bedrijven, dat werkloo.v
heidsuitkcering ontYing, 121823. of
2200 meer «Un in do innand die er
aan vooraf"nuuir 46122 minder,
dan in dezelfde maand van liet vorige
jaar. Het aantal werklooze oleetri-
ciens op dien datum bedroeg echter
niet m*er dan 401? of li 10 procent
van het totaal amtal mannc-n :n hel
electriclteit «bedrijf werkzaam. Danren
tegen w het rjroritaee v.crkloozcn
in het scheepsmachiiu-bedrjjf on dien
datum nnxr dan 16 12 procent. Dc
notitie op dc scheepswerven is erger
dan die in do jnachine-nijvcrluid. Met
ontsteltenis hoeft men weer vernomen
dac een groote order voor het bouwen
vau schepen nuar «'en DuiUcho firma
is gegaan, dio duizenden |>onden lager
kon notceren. Niet minder dan 60939.
of 31.7 procent van do tege» werkloos
heii \erzekerde arbeider», der rehceps-
.werveu, waren on het einde van Ja
nuari zonder werk. De kans dat «lo
scheepsbouw binnen redelijk koriijn
tijd weer werk zal krijgen. is nbt
croot. Men erkent algemeen dat do
kosten Yin dc industrie niet kunnen
v.orden vcrlaaed "oor vermindering
vuil arheideloonon. Dc ..rkillcd work-
mch" in dit bedrijf verdienen min
der dan do ..unskilled" in allerlei
openbare bedrijven, die emmribaar
ziin voor de samenleving, een feit.
waaraan deze werklieden-groepen
hnar krachtige positie ontkenen. In
mcenina dat het verschijnsel van de
in het bui-.onland geplaatste orders
sirefit* tijdelijk is, ontstaan uit het
feit. dat biiv. Duitedi© oudercetniii-
omdat er >-i Duib-ehland een surplus
van is. Ook gelooft men hier dat de
Duitechc ch<-"|>$bouwcra door hun re-
ceering worden evstennd, ofschoon
rechtstreekseh© bewijzen ontbreken.
Duiisohers plaatsen. Men koestert
hier do w.it vage hoop, dat eer. betere
organisatie van het nocrijf en meer
overeenstemming tuwchen werkge
ver» e-n werknemers od den duur de
porii ie zal verbeteren.
liet lieelo geschil over de kathe
draal van St. J-'aul is voorloopig ten
©inde. Zoowel do officieole deskun-
digon, die meenen dat de pilaren, oio
den koepel dragen, veilig kunnen
worden versterkt door er vloeibare
cement in te spuiten, ais de onaf
hankelijke autoriteiten, dio verklai-en
aa'. de pilaren onveilig zijn en geheel
mouw moeten worden heroouwd,
schijnen thans vrede te hebben met
de voorgestelde gedragslijn,
pers is liet verlangen tot uit
komen dat een ixsgeoring 'omniisste
een grondig onderzoek zou instellen.
Muur in dezen wensch is men r.iel
blijven volhard >n on do eindbeslis
sing hoeft nu den aard van eon com
promis. Van liet einde van Maart af
on gedurende een periode van onge
veer vijf jaar zal het gedeelte van het
ïnwendigi-, dat onder den koenel
ligt. voor het publiek worden g
Vloten. Men zegt dat er geen geva
ia voor hen die de diensten in
kathedraal bijwonen en dat <i© maat
regel ten aanzien van liet afgesloten
deel alleen wordt ondernomen oir
het restauratie.-wérk to vergeraakke-
lijken. Koor en dwarsschip zullen
van do IV.-1 van do kathedraal wor
den afgesloten en do diensten rullen
worden gehouden in het sehip en
zijn kapellen. Voor liet herstellings
werk zijn verwijdering van het orgej
«si dc koorbanken noodzakelijk. De
ingenieurs en architecten, die het
domkapittel van raad hebben ge
diend, hebben verzekerd dat de katlio.
draal volkoman veilig zal worden
gemaakt. Onder dero omstandighe
den zal ook de aan de kerk-autori.
«eaten toegezonden waarschuwing
over hot gevaar, dat het gebouw op-
leverde, wel goen verdore gevolgen
hebben.
Het is nog niet bekend hoe hoog
de koeten van liet thans voorgenomen
herstellingswerk rijn, maar hot /.id
hot kwnrtmillioen pond, dat door
openbar© inschrijving is verkregen,
zeker meer dan opslurpen.
Toen men vernam dat Lord Bal.
De
land.
icheepo.
i het land
ar Duitsch-
i l>o
de concurri-n'ie vorit. l)e reedcii
}"umof. Withy en Co., openden een
inschrijving voor vijf motorschepen,
elk \an 10.000 ton. open voor alle
scheept hou wore van do wereld. Niei-
teccustaando het feit, dut aan dc
Driterli© I-omver* ceu bonu» van tus-
schen ÓO.QOO en 100.000 pond oter-
liug boven de laugsto buitcnlandvho
inschrijving werd aangeboden, kon
een Duit.- he firma de order mach lig
worden. Het iiwchrijv-iy-si-drag van
de ..Dc-uiache Werft te Ilamburv be
droeg ongeveer ecu rniliioen pond
het laagste Hritachc cijfer was niet
mimi" r Jan 300.000 pond hooger. De
Engels, he werven vroegen bovendien
veertien maanden voor dc aflevering
van hel eerste scliip. terwijl do
lhutschem ©arandooren liet eerste in
tien. het tweede in twaalf rnuandon
te bouwen. De schepen ziin l»>st«ind
voor buiteiilan-lsche diensten, w -iar de
reederj veel concurrentie hebben te
verduren, zoodat 7 niet anders kon
den doen 'lan de beotelling hii de
scha Uniw
xügcl orn do II©-
Jarusalem
hier en daar afgevraagd waarom
«leste Cer niet ""-n eminent Jood is
kozen. Muur «lo keuze laat rich beat
verklaren. Lord llalfour heeft steeds
groot© sympathie getoond
Joodse) 1 streven on is bovendien
een geleerd© van groolen na
Itceds in 19(M toond© Jiij v.-crkzame
belangstelling In het plan
Chamberlain voor de stichting van
een Joodscho nederzetting onder de
llritech© vlag in Ooet-Afrika.
later© jareu werd hij een overtuigd
aanhanger van d© Zionistische
w eging. Het wa* zoo als men zich
herinnert Lord Balfour, die
1917 toen hij minister van 1
tonlandscho Zaken was aan Lord
Rothschild dc verzekering gaf dat
do Britschc rogocring gaarne oen na
tionaal tehuis voor het Joodscho
volk, in Palestina, tot sfand zou zien
komen en «lat dio regccring haar l»est
zou doen het bereiken van dit doel
1© vergemakkelijken. Sedert dien
hooft de oude staatsman herhaalde
lijk getoond dat lnj zijn belangstel
ling ui «I© Zionistisch© U-weginc 1©-
vondig liecft gehouden. Do untvcr-
ritritscebouwon op den Scopurl- ig,
<«m uitlooper van den Olijfberg. 1
ren cm schoon uitzicht op Jerusalem
aan den renen, en do Doode Ze© aan
«den anderen kart. Men heeft <if-
beeidingen gopubjireerd van dc
«miversiteit, zooals z© in de toekomst
zal vvorden. Maar het zal nog wel
©enigen tijd duren voordat dit plan
var den archtect Patrick Gedder- ge-
heel tot uitvoering komt. Do thans
gebouwd© gedeelten vormen d©" eer-
aten stnp naar dit groote Hocl. Dc
universiteit is in dc ©«jrste plaats 1«5-
stemd voor vcxjrtgezct onderzoek in
die takken van wetenschap, waarvoor
Palestina bijzondere faciliteiten ver
schaft. Een Amerikaansche genees
kundige commissie heeft «?r een mi
crobiologisch instituut gesticht voor
het onderzoek van besmettelijke ziek
ten, die in liet laad voorkomen. Dat'
instituut znJ do kern vormen van de
medisch© faculteit. Er is ook een kern
voor de scheikundige faculteit In den
vorm van een instituut inet een bio
chemisch© afdeeling, die bijzondere
aandacht zal schenken n&n de land-
w-kundige en industrieel© ontwik
keling van Palestina. Een instituut
oor Joodsch© en Oostenjche studiën
ral zich bezig houden met Joodschen
godedienst, Joodsche l©tterk»mde en
wetten, het Helireeuwsch en verwante
talen en cultuurgeschiedenis
Palestina. Do Joodscho national© boe
kerij, aan de universiteit verbonden,
bevat bijna 90.000 deelen on la vooral
rijk aan Orientalia. Hot is niet de
bedoeling dat de universiteit uitslui
ten voor Joden is eu ofschoon <k
meest gebruikte taal er Hebreenwech
zal zijn. stelt men zich toch ook voor
onderwijs t© erstrekken voor de Ara
bisch sprekende bevolking van Pales
tina.
De Britedie ecrste-minialer ia wijs
gewcett toen hij in zijn redevoering
in het LagerhuU, naar aanleiding van
het wetsontwerp op de politieke hef
fing in «Ie vakvereenigingen, beproei
cl© ©en «temming te eclieppen, gunstig
voor redelijke besprekingen van ar-
beidskw»dies. Want al loon al voor
wat k<-' mijnbedrijf betreft om
van aiuk-ro bedrijven moor te zwij
gen zijn ernstige moeilijkheden te
verwachten. Zuid-Wales zal waar-
echijnlijk het centrum van den
stonu zijn, omdat de toestanden daar
altijd het «erst strijd ip liet leven
roepen.
De kolenmijnen van Zuid-Wales
zijn altijd min o' meer in beroering.
Ze zijn er in handen van groot©
maatschappijen en het persoonlijk
contact tusj»ohen knecht» «11 hazen is
er gering of geheel afwezig. Op het
oogenblik zijn er bij die mijnen 40.000
werkloozen en meer dan 1000 mijn
werkers hebben cr in een tijdsverloop
van vier jaar slechte 30 weken werk
geli ad.
Maar het zal nog wel «-rgcr wor-
dèii. Zuid-Wales verlie»i zijn buiten-
landsch© markten omdat Frankrijk en
Duitacidand goedkoojier verkoopen
terwijl wk liet toenemend gebruik
van olie als brandstof voor zeesche
pen in dit kolengebiod als een groot
iioflevl wordt gevoeld. .liet wordt
zoo goed als zeker geacht dat eeuige
van do gróótste maatschappijen, die
jaren lang met verlies hebben u
weckt, in April "de mijnen zulb
sluiten. Mot een man uls Mr. Cook
ecu der moest extremistische arbei-
dersleidtirs van het land ,als eecre-
tons van den mijmrerkersbond, kan
men bij zulk ©>?n plotselinee vermeer
dering van werkloosheid, die t© wach
ten Ia ernstige moeilijkheden zien aan
Indien het juist is wat de Scliot-
•ch© schrijfster Anna Huchnn (O. Dou-
elut-i «I© voripc woek 111 <n«n lezing te
Peebles. in Schotland, liecft vci'klaard
-- en zii zal wel juist zijn gewoeet
dan raukt) do Scljotscho ia»l in c
bruik. Zij merkte op dut in Schotland
iedereen thans Eneeltn li sprak. Vele
menschcn in Sdiptland beschouwden
Schotsen als iet» „ordinairs" of zelfs
sis ..plat". Zii sclia;uuden or ziel
over. Mj&6 Buchan vond dat zeer be
treurenswaardig, ook omdat! wie het
SdlOUch afleerde do mooiste en beste
lansen in de literatuur verloor. Het
is een verrassende mededceling voor
allen. <lic in den waan verkeerden, dat
liet Schol sell levend bleef en bloeide
als nooit te voren. In Engeland krijgt
men onwiUekeuric dien indruk, omdat
d© Engclschen zoo zeer „wegioopen"
met alles wat Schotach is. en niet het
minst met Sefliotechen tongval, dialect
en taal. Het nationale gevoel der
ScliOttcn in Engeland i© ook zeer
s'erk ontwikkeld. Zij lxwchouwen liet
bijna als ©en beleedigine indien men
heii voor Engc-Uclien houdt of hen
onder Engelschcn of ze!te Britten
rani'-" i!;k:schotten zijn zij en willen
zii ziin. In Wales en in Ierland, waar
van d© verleen-.voordicore hier in En
geland vrijwel in de F.ngelsche massa
opgaan, wordt al liet mogelijke ge
daan om do nationale taal in stand to
houden. Het onderwijs in Wellish" is
verplichtend op alle lagere echolen
'111 Wales. Jong© menschcm mogen er
eindexamen doen en promoveerc-n in
do oude taal van hun land. Voor de
meeste openbar© benoemingen is
grondig© kennis van het ..Welsh"
noodzakelijk en een dominee van de
Engelaehc staatskerk moet er twee-1
talig zijn. Men weet dat in Ierland
krachtige nocittgen worden gedaan
om het lersch of Keltisch te doen her
leven en het is er tot pfficieele taal
uitgeroepen. Op grond van diie over
wegingen baart het verrassing,
iemand die het kan weten te iiooreu
'erk]aren-dat heb Schotech in verval
raakt.
J)e heer Henry van den Bergh, die
in 1923 aan het .Victoria and Albert
Museum" een p roe beige collectie
Oud-HoUoodsch© tegels schonk, heeft
de waarde en de volledigheid van «le
■erzaiiioling verhoogd door er etri
typisch en zeer mooi tegelsehildorij
van Cornelia Boumecster aan too te
oegen. De schilder, die ^or e«-n der
vermaards te van de Ilollandech© te
gelschilders geldt, werd in het mid
den der zeventiende eeuw te Rotter
dam geboren en stierf in dezelfde stad
in 1733. In tegenstelling niet- dc mees
te tegelschilders waren zijn voorstel
lingen oorspronkelijk; ze bestonden
meestal uit scheepvaartgezichten
Slecht© bii uitzomtering placht hij
landschappen uit te beelden, waarvan
een voorbeeld een jacht op herten
reeds 111 het museum ia als deel
van <!e Van den Bergh-verzameling-
Het bestuur van liet „Victoria and
Albert Museum" 10 zeer verheugd
over de echenking, niet het minst om
dat heli werk van dezen kunstenaar
ongemeen is en omdat men het buiten
Holland zoo zeidon ziet. liet sl uk, dat
het museum thans heeft ontvangen, is
van flink© afmeting. 5 S>ii 3 1/4 voet,
cn stelt een zeegedicht voor, veel fiche-
pen waaronder oorlogsschepen en
sloepen, en alles levendig en zeer ac
curaat in do details geschilderd.
De ..publicity agente" voor de
Bijkatemoonstolling (1925) te Wem
bley zijn reeds druk in de weer het
publiek hier en overzee er van te door
dringen, dat 1925 zich in menig op
zicht gunstig Zal onderscheiden van
1924. l)at is de taak van „publicity
agente", want nietnaod zal bereid zijn
een ten toonstelling te bezoeken, die
men hi t. vorig© jaar reeds heeft rezien.
Nadrukkelijk verklaart men dat alle
inzendingen van overzee, zoowel als
die van dc Britóchc eilanden, zooaJs
die t© zien waren in de Paleizen van
Techniek cn Industrie en in het Pa
viljoen «'er Britach© rc-geering, aan
merkelijk zullen verschillen van die
van het vorige j-aax. Dat zal «x>k wel
moeten, indien men de massa's be
zoekers wil trekken, die de mannen,
die borg zijn gebleven voor het verle
den jaar geleden verlies, althans een
goed doel van hun geld terug moeten
bezorgen. Indien «le beheerders van
do Teutoons telling grondig besef too-
ncn van dc behoefte en den smaak van
het 'publiek en dienovereenkomstig
handelen, dan zullen zij inderdaad
met de verleden jaar opgedane erva
ring en indien «je zon meehelpt van
«lo nieuwe editie iet» zeer aantrekke
lijks kunnen maken. Het i= misschien
van den financieelen kant Lk*-
silwuwd goed© politiek. 3at men het
Park di*: Vermaak» gaat herzien. De
„big rides" van verleden Jaar bleken
populair cn-brachten ondernemer» cn
tentoonstelling goed •tteld. Maar er
was voel spul, dat niet den minst
Indruk'op liet publiek maakte on dut
verlies word voor <le snulleb azen en
daarom ook voor dc tentoonstelling.
Nu zegt men zal men het goede
behouden en voor het slechte goeds
in de plaati stellen. Onder het goeds
noemt men een toboggan-baan over
echt Ijs. en tweehonderd nieter lang.
die sensaties van Alpensport belooft
te verschaffen. Er zijn niet minder
dan zes banen die per uur aan 12000
menschen gelegenheid zullen geven
tc voelen wat het beteekent ox*er ij»
van do bergen to storten. De verlich
ting 's avond», dio verleden jaar al
toovoracbf ig genoeg was,* wordt dit
maal grooteche ren sprookjesachtigcr.
Lyons heeft bedankt voor de voedsel
voorziening der millioencn. Die wordt
nu ondernomen door ©en achttal an
der© firma's. Het zal nog mocteu
blijken of dit een verbetering zal zijn.
Verleden jaar was 2© niet schitterend
voor de eenYouilige menschen. Muar
Y-oor de Londenaars, die men ditmaal
vooral wil trekken, komt,het cr niet
zooveel op aan. Zij nuttigen hun gan-
fiche leven in hun «,tea shops" slechte
koffie en verschaald voedsel en heb
ben or vredo me' Maar buiten
landers, niet alleen van het vaste
laii'l maar ook van do Dominiums,
klaagden verleden jaar hard ovor de
onmogelijkheid om voor niet t© veel
geld een smakelijk maal op de ten
toonstelling machtig te worden. In.
dien de acht nieuwe .caterers" hierin
•eranderin» brengen, «lan zal een be
zoek' aan de tentoonstelling prettiger
worden. Het is heugelijk te vernemen
dat de wegen, die zeer voor verbete
ring vatbaar warep, de speciale aan
dacht helVben van het bestuur. Het
vooruitzicht dat Weinbl-" dit jaar
inderdaad veel aantrekkelijker zal zijn 1
dan verloden jaar, is goed.
DINSDAG 17 MAART.
Amsterdam 2175 M.
10.15 v.m. Tijdsein Vax Dia» (Off. Am
iterdamsohe Tijd).
4.30 D.m. Tijdsein »aa Vsz Diaa (O»
Amsterdamache Tijd.)
Hilversum N. 8. F. 1060 M.
2 u.in. Concert van de Clrechts«*e Jaar
beurs.
Londfn I L.O. 365 M. (Nadsrl. tijd).
I.20 n.m. Tijdsein van Greenwich.
Mimiek van liet Holborn «Restaurant.
4.20 n.m. Tijdsein van Orecnwich.
Orgel- en orkestmuziek van Oio Shepherds
Bush Pavi'Jou.
7.20 n-m. Tijdsein van do Big Ben. Weor
beriobt.
7.50 n.m. Conceit. Tenor, The Wireless
Orchestra, o.a. „Ouverture to an Irish
Comedy (Aascll) Waltz „Tbc Wispeo-s"
(Anc'iffo). Frank Mullens met hot or
„Bongs of the IIrides".
3.20 n m. Vervolg concert. Jerome Mur-
10.3J-?.Jb.—Trie Savoy"Orph'esr.s and tha
Savoy Havana Bands.
Chelmsford (1600 m. B xx) Geeft hel
geheele programma van Londen.
Birmingham 8 I. T. «75 M. (Nadarl. tijd.)
3.50 n.tn. (Lozell's Picture House Or
chestra.
Cardiff 6 W. A. 351 M. (Nad. tljd).
3.20 n.m. Telefonie vobr de scholen.
Farija (Radio-Parts) S. F. R. 1780 M
(Ned. lijd).
12.50 n.m. Concert door hot TziganS or
kest van Radio-Paris.
6.05 n.m. Concert met medewerking van
de vaste Radio-Paria solisten.
6.05 n.m. Concert.
Leipzig, ongeveer 400 M. (Nadsrl. tijd.)
II.00 v.m. Middagconcert.
3.60 n.m. Concert van do Hauskapelle.
Roelon, 13'3 te Rangoon v. gabang.
Bonka, 15/3 v. Rangoon zi. Java.
Brcedijk, 15/3 n.m. te New Vork v. R'dam
Jliitar, p. 15/3 Perim, R'd.xm n. Batavi
Bovenkerk, 15/3 te Rotterdam v. Ar
werpen.
Ball 14 3 v. Jacksonville n. Java.
Brielle, 11 '3 tc Antofagasta v. A'dara.
Ceylon, 4/3 v. Rangoon n. Java.
Celeber, 14 '3 v. Sabang n. Makallah.
Crynsscn, 33/3 v. Curacao c. Porto Co
lombis.
Dc'i 15/3 n.m. te Hamburg v. R'dam.
Djooj'a, 15/3 v. Las Palma-, Amsterdam
naar Freetown.
Flora. 13 '3 v. New-York n. Port au Prince
Edam, 14/3 v. Vigo, R'dam n, New Or-
Goentoer, p. 14/3 n.m. 8 n. 30 m. Gibral
tar, Rotterdam naar Java.
Gelria, 15/3 v. I'ernnmbuco, B. AyTes
Amsterdam.
Hoogkerk 15 3 te Hamburg v. R'darn.
Heemskerk 16'3 le Antwerpen v. Ham
burg.
IJ s el stroom 14/3 v. Dakar n. Havre
Amsterdam.
Java 14/3 v. Basse:n, A'-lam n. Batavia.
Jan Pieterszoon Coen, 15/3 le Southamp
ton. Amsterdam naar Batavia.
Jan van Nassau, p. 15/3 Dungeness,
sterdam naar Curacao.
Kóiigean, 13/3 to Modan v. Amsterdam,
'Koningin der Nederlanden, 1G'3 te Port
Said, Amsterdam naar Java.
Kawi, p. 14/3 n.m. 5 u. Kaap del Arrai,
Batavia naar RotterdaiTn.
(Lochmonar, p. 15/3 Trawlepoint, Pacific-
kusl naar RoUerdam.
DE LEELIJKE SLANG.
Een lezing werd
gehouden ergens
in eeu heel
klein dorpje.
Het e',n8 over
de .verfoeilijke
gewoonte van
spelen, in wel
ken vorm daa
ook. De voor
naamste spreker
-ampvoetée in
zijn geestdrift
voortdurend op
het platform,
dal speciaal voor
gelegenheid was gemaakt. Vol ©ver
gave hield hij zijn redevoering en eindelijk
riep li ij uit:
„Hel spel is al» een leclijke slang. Het
kronkelt en draait om c»ns been, klaar con
to grijpen, snaar ik zal hier dozen slang
dooden.Jlicr bield de rode voering
op, want het platform bezweek en de g*-
apreker zakt© ogenblikkelijk naar
benoien.
Maar de rneiwahen uii hei dorpje waren
:*r netjes opgereed. Niemand gaf een
ik en bet blrof dus doodstil in de zaal.
Alleen toen hel hoofd van den ©preker
zichtbaar word hooide men het
stemmetje van zijn zoontje, dat angstig
vroeig:
de slang dood, paf"
ILoehkatTÏne, p. 15'3 Beachy Head, Rot
terdam naar Paaifiekust.
Modjokeno, p. 15/3 Ouessant, Sydney
naar Rotterdam.
Montferland, 15'3 te Rotterdam v. B.-
Ayres.
Nieuw Amsterdam, 14'3 n.m. v. New
York n. Roiierdaan.
Nijkerk, p. 15/3 Gibraltar, Ki'indini n.
Rotterdam.
Ouderkerk, "16/3 le R'dam v. Hamburg.
Prins der Nederlanden, 15/3 v. Port Said
avu naar AmaU-idani.
Palcmbnaig, 15/3 la Lissabon, Rotterdam
naar Australië.
Spaanndam 14/3 v. Havanna, New Orleans
naar Rotterdam.
5'ohiedijk 13/3 v. Suez, Rotterdam naar
Calcutta.
ficheldesiroorn 16/3 te Amsterdam v. Ham
burg.
Vlieland, 15'3 te Am;'eTdara r. W.-Afrika
Eeelandia 15'3 v. Vigo, A'dam «i. Buenos
Ayrcs.
Zijldïjk, 36/3 te Hamburg v. R'dam.
Zowna, 14/3 v. Ilong Kong n. V'adivo-
stock.
Ajnor, 15/3 v.m. 8 u. 50 m. 30 mijl v.
Neten, Amsterdam naar West-IndiC,
Boeroe, 13/3 v. Kilindini n. R'dam.
Grootend ijk, 15/3 v.m. 1 u. 49 m. 800
mijl W. van Valentin. New-York n. R'dam.
Kawi -16''3 's midd. 12 u. to Marseille,
Batavia siaar Rotterdam.
Orion -14/3 vrni. 11 n. 40 m. 350 mijl W.
v. Va lent ia. La Guayra xaar Amsterdam.
Rietfontein 13/3 n.m. 4 u. 9 m. 10 mijl
Oost v. Wight, A'dam n. O.-Afrifcs.
Adonis arr. 15/3 v. A'dam t© Hamburg.
-4g.-imemr.on arr. 36/3 v. A'dam te Ham
burg.
Ariadne v. A'dam n. Carlhagena, pass.
15/3 Dungeness,
Calypso vertr. 14'3 v. Lissabon naar Am
sterdam.
Olio arr. 14/3 v. Algiers te Piraeus.
Erato verlr. 14/3 v. Vigo n. A'dara,
Ganymedes vertr. 15/3 v. Algiers n. Am
sterdam.
llebe vertr. 14/3 v. Genua ri. Valencia.
Hercules arr. 14 '3 v. Limmi (c Smyrna.
Ino arr. Ï6'3 v. Danzig ie A'dam.
Iris, v. Amsterdam n. Meliüa, arr. 15/3
te Gibraltar.
Minerva err. 15/3 v. Hamburg te A'dam.
Neplunus arr. 15/3 v. Malta to Venetië.
Nereus arr. 15/3 v. Valencia te R'datn.
Nero arr. 16/3 v. Stettin te A'dam.
Orestes arr. 15'3 v. A'dam te Gibraltar.
Orpheus arr. 36/3 v. Kopenhagen to Am
sterdam.
Rhea, v. Lissabon n. Oran, pass. 14/3
Sngres.
Tellus arr. 14'3 v. Triest tc Fiume.
Theseus arr. 15'3 v. Genua te Burria-nS.
Venus, arr. 15/3 v. Cadix te Gibraltar.
Zeus, vertr. 14 '3 v. Palermo n. C:riha-
gena.
Dinteldijk 15/3 n.m. te San Fran
cisco v. Rolterdam.
Gorontalo 16/3 te R'dam v. Java.
Le Maire 14/3 v. Melbourne n. Sin
gapore,
Maasdam 15/3 n.m. te Tampico n.
Rotterdam.
Nias 16/3 tc Londen v. A'dam.
Orania 1G/3 te Amsterdam v. Buenos
Ayres.
Ilaflja. 16/3 te Londen v. A'dam.
Stnyvesanfc wordt 17/3 te Plymouth
erwaicjit- W.-Tndi© v, A'dam,
Saturnus vertr. 16/3 v. Rotterdam
GLAS
II.
EISCHEN DOOR WETENSCHAP EN TECHNIEK AAN GLAS CE
STELD. ABBES EN SCHOTT. DE JENA'SCHE GLASFABRIEK
EN HAAR MONOPOLIE. PYREX EN MURANO. ORGANISCH
GLAS: POLLOPAS.
Voor het glas. dat la bet dêgclijluch
leven gebruikt wordt, het glas voor
fleaschenglazen ruiten, ook nog voor
spiegels is do reeds eeuwen bekende
nn in hoofdzaken niet veranderde .sa-
m ens telling ruim voldoende. Dc eischen
die men aan die artikelen stelt zijn
niet zoo hoog en de prijs er van is
ook niet zoo hoog. dat het rendabel
zou zijn om cr dure materialen in te
verwerken. Een drinkglas wordt in h;t
algemeen niet verwarmd, een inelk-
flesch niet op een glasvUm gezet en
als een vensterruit maar tamelijk
doorzichtig ia, i» het al mooi. Aan spie
gelruiten stelt men wel hoogere
eischen, manr daaraan ia vrij gemak
kelijk te voldoe® door de gegoten gla
zen plaat zorgvuldig af t© koelen cn
te slijpen; dure chemicaliën worden er
niet voor gebruikt, of in minimale
hoeveelheden.
Ieta andors is het met glas dat voor
wetenschappelijke en technische doel
einden gobruikt moet worden, daaraan
worden veel hoogere eu al naar hc:
'doel zeer verschillende eischen ge-
Beid. Glaswerk voor «diemische labora-
foria bestemd moet cr tegen kunnen
f op een gasvlam geplaatst wordt;
glazen buizen bestemd voor peilglazen
moeten tegen een zeer groot •tempe
ratuurverschil tusschen binnen- en
buitenwand kunnen Glas bestemd
voor de lenzen van kijkers en mikros-
kopen ©n voornamelijk astronomische
apparaten moet aan zeer bepaalde en
zeer strenge eischen vau breking»
kleurschifting en absorptie voldoen.
Ca» %oor thermometer» moet een zoo
kiein mogelijke thermisch© nawerking
hebben d.w.z. als dc tliermometer lan
gen tijd op hoogere temperatuur ver
hit is geweest moet bij daarop volgen
de afkoeling het nulpunt niet veran
derd zijn. Dij niet zeer goede thermo
meters zet het plas door lange verhit
ting uit en krimpt bij afkoeling zeer
langzaam in, zoodat na dagen pas
soms het kwikreservoir zijn oorspron-
kelijken omvang weer heeft; voor dien
tijd is het te groot en bij 0 graden
staat het kwik dus lager dan vroeger
en men spreekt daarom wel van de
depressie van het nulpunt. Bij goed
koop© thermometers bedraagt die de-
pre.tsi© soms wel een paar graden.
Een tijdlang was het zoo, dat de glas-
ndustrle eenvoudig niet kon voldoen
aan de eischen di© de steeds sneller
zich ontwikkelend© natuurwetenschap
haar stelde. Manuen van naam, Ernst
Abbe, de groote Duitsche opticus, Carl
Zeijtfstichter van de wereldberoemde
Zeiesworke, von Helmholtz, Förster,
directeur van do Bcrlijnscho S te ere
wacht wezen op het govaar dat. dreig
de en verhieven steeds luider hun
waarschuwende stem. ALlio deed zelfs
een (vcrgccfech) beroep op do Pruisï-
eche regeering Maar de redding kwam
'de uitgedaagde glasindustrie zei-
Otto Scliott. de zoon van een glas
fabrikant uit West falen, had zich oj
eigen bontje nogal bezig gehouden met
proefnemingen. Naar aanleiding van
de oproeping van Abbe stuurde hij
dezen een monster van een door hem
bereide lithiurahoudondc glassoort
met het verzoek dit, to willen onder
zoeken. Dat glaamonfiter en nog eeni-
ge andore waren geheel onbruikbaar,
maar van dien tijd af dateert do nau
we samenwerking van Scliott en Abbe
en do bloei van de wetenschappelijke
glasbereiding. Schott vestigde zich
Jeua waar ook Abbe woonachtig v
en de laatste werkt© voor hem
systematisch plan uit van den iv
dien hij moest volgen: alle stoffen, die
maar ©enigszins glasvormend waren,
moesten in wiaselendo verhoudingen
worden samengesmolten en van de
verkregen glasmassa"?, de optische
bruikbaarheid onderzocht. Een reus
achtig werk voorwaar, 'maar als bij
instinct begon Schott met de twee,
die van den aanvang af aan'goed© re
sultaten gaven: liet boofzuur en het
phoaphor/.uur. Deze twee stoffen in
verschillende verhouding met metanl-
oxyden '-amengefnioiteu en de verkre
gen producten hleken aan allerlei
eischen der optiek te voldoen. Maar
glas was het niet. of te week, of aan
tastbaar door atraospherische invloe
den. Maar de weg was gewezen en het
gold nu een compromis t© vinden; bij
een nieuwe, uitgebreide procvenserie
werden de nieuw ontdekte materialen
met oudere glaflmengsels samenge
smolten om zoodoend© het ouderwet-
scho glas do beter© optische eigen
schappen van do geen eigenlijk glas
zijnde producten van Scott te geven.
En dat gelukte volkomen; d.wvz. een
universeel glas is er Diet, gevonden en
is ook theoretisch moeilijk aanneem
baar; maar liet is al heel mooi, dat als
men een glassoort wil hebben, dio aan
zeer bepaalde scherp omschreven
eischen voldoet, di© geleverd kan wor
den.
Van dien tijd af dateert de bloei van
Schott's fabriek en de ..zegepralende
opmarsch" zooal» hii het noemde van
bet .Tcna'sche glas scheen steeds gewel
diger lo zullen worden. Tot aan den
oorlog was het Jcna'sche glas het eeni-
ge uitstekende glas voor laboratorium-
apparaten en onbetwist meester van
het terrein. Want. hoewel de fabriek
oorspronkelijk opgericht was met de
bedoeling om glas voor optische in
strumenten te vervaardigen, waren dc
vondsten die men daarbij deed toch
belangrijk genoeg om zich ook op an
dere takken toe te loggen. Zoo ver
vaardigde een aparte afdeeling glas
voor thermometers, het zoogenaamde
borosilikaatgla3, dat vrijwel geheel vrij
was van thermisch© nawerking cn
nulpuntsdepressie.
Weer een andere afdeeling maakte
glas voor chemische apparaten, dat
zeer weerstandskrachtig is tegen aller
lei chemikaliëu en tegen vrij sterke
temperatuurwisselingen; voor peilgla
zen had men weereen apart soort, het
zoogenaamde Durax-glas.
Voor den oorlog bediende de Jena-
sche fabriek vrijwel alle laboratoria
van de geheele wereld en zoodra de
oorlog uitbrak zaten de geallieerden
cn Amerika al vrij gauw leelijk ont-i niets van dit alles: her wordt, bereid
hand. \ooral in de Yereenigde Staten uit twee organische stoffen; ureum en
wierp met zich met felheid op het pro
bleem in dit tekort te voorzien en
korten tijd (2 jaar) kwam het Pyrex-
glas op dc markt, in de meest© op
zichten gelijk aan Jena'sch glas, maar
veel meer bestand tegen plotseling©
temperatuurwisselingen, waardoor do
apparaten van veel grooter wanddikte
bereid kunnen worden. Dat heeft het
voordcel, dat de Pyrcx glazen kolven
veel beter tegen stooten, vallen e. d.
kunnen (al verzuchtte een hoogleeraar
in de chemie eens dat het glaswerk,
bestand tegen 6poeljongen£. wel nooit
uitgevonden zou wordeu); de reizigers
in Pyrex plachten dat indertijd te
demonstreren door er mee te knikke
ren, waarbij inderdaad de meeste kol
ven heel bleven; en tegen vallen op een
houten vloer zijn ze ook goed bestand
E11 einds con paar jnaanden brengen
de aloude Yenctiaanscho glasfabrieken
een glassoort op de markt, Murano
(naar ©en- voorstadje, waar vanouds
beroemde glasblazerijen gevestigd wa
ren) dat volgens de advertenties èn Je
na èn Pyrex in allerlei opzichten over
treft. Ik zelf heb het nog niet gezien,
dus kan. cr nog niet over ooraeelen;
speeljongens zijn' echter in zulke ge
vallen eigenlijk weer de beste beproe-
vingsexperts!
Het allernieuwst© op glasgebied,
eigenlijk heelemaal geen glas in den
engel-en zin heeft sinds een paar da
gen bet wetenschappelijk© onderzoe-
kingslaboratorium verlaten en wordt
nu c,p eenigszins groot-er© schaal fa
briekmatig bereid. Het is het „Polio
pas" of organisch glas van de twee
Oostenrijksch© scheikundigen Pollak
en Hijiper. De grondstoffen zijn geheel
andere dan die van het gewone: geen
zand. potasch. soda, kalk. boorzuur,
phosphorzuur, loodoxyd; ook geen zeer
hoog© temperaturen bij de bereiding,
twee organische stoffen; ureum en
formaldehyde. Worden die twee in ge
schikte hoeveelheid met elkaar ver
warmd, nog niet eens tot 100 graden,
dan resulteert een vaste, min of meer
doonschïjnendo massa. De ontdekking
is eigenlijk van den Amerikaan John,
manr die kreeg een etralige, inkoino-
gene massa, waarmee weinig te begin
nen was. Pollak heeft toen systema
tisch, stap voor stap, de geheele reac
tie nagegaan en uitvoerig alle voor
waarden bestudeerd die er op van in
vloed waren en hoe die invloed was en
na ccnigen tijd was hij zoover dat bij
iiarde. waterheldere homogene en vrij
groote brokken kon produceeren van
een stof, die in breking, absorptie, dis
persie en andere optisch© eigenschap
pen veel lijkt op fhiilgla6 en bergkris
tal. De hardheid is zeer behoorlijk en
liet laat zich gemakkelijk op dc draai
bank heweidcen en slijpen; bet is te
vens d© helft lichter dan gewoon glas.
in aar een bezwaar is dat het nogal
sterk aangetast wordt, door chemika
liëu, zelfs door kokend water eu alco
hol. Door zijn organischen oorsprong
is het natuurlijk met te smelten, maar
het verkoolt bij pl.m. 200 graden.
Voor laboratoriumglaswerk "is lier
daarom ongeschikt, maar volgens de
uitvinders zou het heel goed te gebrui
ken 2ijn voor kleinere optische instru
menten; autobrillen (het versplintert
met als het breekt) en ruiten, en ver
der voor hoorn of ivoorsurrogaat, siga
renpijpjes, pianotoetsen, billardballen,
kammen, ez.d., waarbij het het voor
deel hooft dat het vrij gemakkelijk in
allerlei kleuren gekleurd kan worden.
Maar het smeedbare glas van Pliniiis
is het nog niet.
J. J. LUYTEN.
