HAARLEM'S DAGBLAD
Spier verrekking
kloosterbalsem
ZATERDAG 18 DEC. 1926
DERDE BLAD
RECHTSCH EN LINKSCH FASCISME IN POLEN.
Merkwaardig politiek gedoe.
DINOWSKI CONTRA
Het fascisme is een internationaal ver»
Schijnsel van onzen tijd, maar in ver»
Bch'lk-ndc landen openbaart het zich op
verschillende wijze. Hetzelfde zou ove»
rigens ook over alle andere internatio»
naic verschijnselen gezegd kunnen wor»
den. Men vergelijke maar het parle»
meni'airisme in Engeland, Frankrijk en
Nederland. Welk een verschil in werk»
•wijze, in den invloed op het volk, in de
bereikte resultaten! Het verschil tus»
schcn het fascisme in de verschillende
landen is echter nog grootcr. Men ver»
gelijke eens het Fascisme in Italië met
de toestanden in Hongarije!
PILSUDSKI.
Een zeer eigenaardigen vorm neemt
het fascisme in Polen aan. Dat het op»
treden van Pilsudski veel overeenkomst
vertoont met de handelwijze van Musso»
lioi is nu zoo wat een algemeen bekend
feit geworden. Beiden bchecrschen vol»
komen den toestand in hun land, bei»
den genieten een groote populariteit,
waarbij de populariteit van Pilsudski
vermoedelijk grootcr is dan die van zijn
confrater in Italië, beiden zijn gekomen
nadat de parlementaire regeeringen haar
volkomen onmacht hadden getoond het
land uit het moeras te redden, beiden
hebben met don dcmocratischen regee»
ringsvorm gebroken en in plaats daar»
van het centralistische bestuur ingc»
6tcld, geleid door een sterke persoonlijk»
hcid. die dictatoriale macht bezit cn
zich aan geen wetten wil storen, beiden
hebben zij de macht gekregen na een
veldtocht tegen de hoofdstad van hun
rijk. De veldtocht van Mussolini naar
Rome was echter zoo onstuimig en de
raoclooshcid bij de parlementaire regoe»
ring zoo groot, dat Mussolini de macht
vei wierf zonder een schot te lossen,
terwijl Pilsudski moest vechten en zijn
overwinning veel mcnschcn het leven
kostte. Dc parallel zou nog verder kun*
ncn doorgetrokken worden, maar het
geen wij boven hebben geschreven geeft
ten duidelijk beeld van het parallclisme
van beide figuren. Er is echter een grooi
verschil: Mussolini steunde bij zijn
staatsgreep op dc rcchtschc groepen van
het volk, terwijl Pilsudski op een zeer
heterogene macht steunde, waarbij ech-
ter dc linkschc partijen dc over
hand hadden Pilsudski was dc held
van dc linkschc groepen van dc Pool»
sche bevolking, cn de Poolschc socialis
ten steunden hem; een lid van de-Pool-
6chc Socialistische Partij bleef tot nu
toe lid van dc regecring van den dicta»
tor. Wij zien dus. dat het fascisme zoo»
wel van dc rechter» als van dc linker»
zijde kan komen.
Wel heeft Pilsudski geen rekening
gehouden met de verlangens van dc_
democratische partijen in Polen en her»
haaldclijk gehandeld in strijd met dc
wenschcn van die partijen, maar het
linksche karakter van zijn dictatuur
wordt ondanks al de csc-pades van
den dictator, ondanks zelfs de tccdcrc
correspondentie tusschen hem cn zijn
ambtgenoot tn Italië, niet betwist.
Dc meeste rcchtschc partijen hebben
dan ook Pilsudski tot nu toe bestreden
cn hebben hun verzet niet alleen niet
opgegeven, maar bekampen hem intc»
gcndcel nu met zijn eigen wapenen. Dc
rcchtschcn hebben nl. onder leiding
van den bekenden Joolschco politicus
Roman Dmowski, den vroegcrcn lei»
der van dc Volks«Dcmocratcn (een
rcchtschc partij), een eigen partij met
een uitgesproken fascistisch karakter
opgericht.
De oprichting van deze partij werd
volgens Poolschc gewoonte op een zeer
theatrale wijze georganiseerd. In Posen
(de Polen noemen deze stad Poznanj)
het centrum van verzet tegen den
staatsgreep van Pilsudski, de citadel
van generaal Hallcr, den grootstcn te»
genstander van den tegenwoordigen
dictator, kwamen alle oprichters van dc
partij, die de archaïsche benaming van
het „Legerkamp van Groot Polen"
draagt, in dc kerk bijeen, waar een
plechtige mis werd gecelebreerd en dc
politieke vrienden van Dmowski zich
konden verbeelden, dat zij niet in dc
twintigste eeuw leefden maar een 3UU
jaar vroeger, toen Polen nog machtig
was en de Poolschc sabels een geduchte
macht bezaten. Na de voorstelling in
dc kerk volgde een niet minder thca»
trale opvoering in een der grootste za»
len van de stad. Dmowski, die met don»
derend applaus werd begroet, hield een
redevoering, waarin hij op dc noodza»
Lelijkheid wees een partij op tc richten,
die bij het Poolschc volk dc staatsgc»
dachte, het geloof in Groot Polen, de
overtuiging \an de noodzakelijkheid, de
macht en den roem van den Poolschcn
staat te vergrootcn, zal levendig maken.
Evenals de ltaliaansche fascisten en
zijn tegenstander, Pilsudski, dringt
Dmowski op het primaire van de staats»
belangen aan. Alles meot wijken voor
de belangen vui den slaat. Dc partij
van Dmowski zal bovendien bij de Po»
len de overtuiging wekken van de su»
perioriteit van het Poolsche volk, van
de Poolsche beschaving; zij zal cr naar
streven overal eerbied voo Polen cn
de Poolsche beschaving af tc dwingen.
Tot welke gevolgen dit zal leiden
niet moeilijk tc begrijpen, vooral
wij het voorbeeld van Italië voor oogen
hebben. Er is echter nog een omstan»
dighcid, die dc oprichting van de partij
van Dmowski tot een merkwaardig
verschijnsel maakt. Dmowsn zelf
klaarde in zijn «edevoering, dat zijn
partij zich van de overige Poolsche par»
tijen zal onderscheiden door haar orga»
nisatie. Dc leiding zal niet gekozen
worden, maar door het hoofd eer par
tij benoe/nd worden; er zal ir; de partij
een strenge discipline hecrschcn en de
leden zullen onvoorwaardelijk aan alle
bevelen van hun superieuren moeten
gehoorzamen; er zal een door de op»
perste leiding ingestelde hiërarchie zijn,
die door dc gewone leden niet gcw-iji
zigd zal kunnen worden. Kortom, het
zal een organisatie naar het Italiaan»
sche cn bolsjewistische voorbeeld zijn.
Aan het hoofd van de partij staat
Dmowski. Hij benoemde tot leden van
het opperste bestuur de volgende per»
sonen: generaal Hallcr. den gewezen
minister Zdzechowski, Plucinski, Koby
lianski enz. In het geheel zal dc hoogc
raad van de partij 20 leden tellen. Dc
partij zal in geheel Polen afdcclingcn
hebben, die georganiseerd zullen zijn
■olgens het territoriale principe.
Naast het linkschc fascisme van Pil
sudski hebben wij dus nu in Polen het
rechtschc fascisme van Dmowski. Er
is dus in Polen een toestand gescha
pen. die, voor zoover wij kunnen na
gaan, nergens anders ter wereld zijn
gelijke heeft. De positie is nu zoo. Dc
massa van dc Poolschc bevolking
slecht georganiseerd, stelt zeer weinig
belang in politiek, is politiek niet ge»
schoold cn trekt zich zeer weinig aan
van al het geharrewar .van de leiders;
het parlement is verdeeld in vele klei»
nc partijtjes, die elkaar op een felle
wijze bestrijden cn geen kracht bezit,
ten om tot daden over te gaan; daar»
naast staan nu de twee fascistische or»
ganisatics, dc linkschc van Pilsudski en
dc rechtschc van Dmowski, die zich
klaar maken tot een strijd om dc macht.
Indien dit alles niet in Polen maar in
een ander land was gebeurd, dan zou
men een herige botsing met veel na»
righcid kunnen verwachten, maar in
Polen zal het wel zoo'n vaart niet loo
pen. In Polen krijgen dc dingen vaak
ccn min of meer opcrettc»achtig karak»
ter. Bovendien heeft Pilsudski lang niet
de gchccle linkerzijde achter zich cn is
het Dmowski niet gelukt dc gchcclc
rechterzijde tc vcrcenigcn. Daarna zien
wordt ook door son^diige recbtsche or»
ganisaties, zoodat dc verwarring nog
«rooter wordt. En ten slotte zijn feite»
ijk beide fascistische kampen zwak. De
tragedie van Polen is juist de volko»
men afwezigheid van een sterke orga»
nisatie, dc zwakheid van alle partijen,
die niet opgewassen zijn tegen de taak,
die een gelukkige samenloop van om»
standigheden (de overwinning van dc
geallieerden, dc ineenstorting van Rus»
land, het bolsjewisme, de anti»nationa»
lc politiek van de sovjet»regeering, dc
zwakheid van Duitschland enz.) hun
had opgelegd. Een bekende Poolsche
schrijver zei cenige maanden geleden,
dat cr in Polen niet van machten maar
van machteloosheden kan gesproken
worden.
Van dc twee „machteloosheden", die
elkaar het beheer van het land betwis»
ten, Pilsudski, en Dmowski. is Pilsudski
de sterkste. Pilsudski heeft dc macht
in handen, hij beschikt over de staats»
machine, over het leger.
Voorloopig heeft Dmowski dus niet
dc minste kans dictator te worden.
Maar zijn optreden cn dc agitatie van
zijn agenten zullA de algemeene ver»
warring, die in het land hccrscht, nog
grootcr maken. Het is een geluk voor
Polen, dat Rusland door de bolsjewiki
geregeerd wordt cn dat Duitschland
met lamheid is geslagen, Anders zag
het er met de beide dictators en met
hun fascistische organisaties lcelijk uit.
Dr. B. RAPTSCHINSKY.
BINNENLAND
VLIEGDIENST OP
SOUTHAMPTON?
BELANGRIJKE PLANNEN.
We lezen in de Tel.:
Naar wij vernemen, zijn bij de Kon
Lu htvaart»Maatschappij plannen in
voorbereiding tot het openen van een
dirccten vliegdienst tusschen de Ned
luchthavens <-n Southampton in aanslui»
ting op de vliegdiensten naar Zwitser
land cn Duitschland. Voor de passagiers
der groote stoomvaartlijnen Mij. Ne»
derland, Rotterdamsche Lloyd, Kon.
Holl Lloyd, Holl. Amerika»lijn, Cunard»
line, enz. zou het, dank zij deze
nieuwe luchtverbinding. mogelijk zijn
van Southampton uit dc plaats hunner
bestemming sneller te bereiken dan
thans mogelijk is.
Wij vernemen voorts, dat momenteel
door de K L.M. contact wordt gezocht
met verschillende stoomvaartmaatschap»
pijen ten einde deze voor de nieuwe
plannen te interesseeren. Mocht zulks
gelukken, dan mag worden verwacht
dat de vliegdienst op Southampton eind
1927 of begin 1928 zal worden geopend
DE NAUTILUS VERKOCHT.
Het oud»opleidingsschip der marine
Nautilus, dat gemeerd lag in de vlucht»
haven van het Mcrwedekanaal te Gor-
cum, is aap den heer T. C. P. Pas te
Scheveningen,, na een openbare inschrij
ving verkocht voor f 22.525.
DE LEEKSCHE KWESTIE.
Dc raad te Dc Leek heeft het con<
flict besproken dat tusschen den burgc»
meester cn den heer Buiskool, rijks»
inspecteur voor dc werkverschaffing
fing Tenslotte werd door den raad een
motie aangenomen, waarin dc houding
van den hee-r Buiskool wordt gelaakt.
Ten stelligste ontkent de raad dat de
burgemeester getracht zou hebben, langs
onrcgelmatigen weg getracht zou heb
ben. subsidie voor dc vrije arbeiders tc
krijgen.
Den burgemeester werd voorts ver»
zocht, zijn voorgenomen ontslagaan»
vrage niet in tc dienen. Er is een raads»
commissie benoemd, die overleg zal ple-
gen met den minister van Binnenland»
sche Zaken cn den Commissaris der
AFSLUITING DER
ZUIDERZEE.
DE HOOGE WATERSTANDEN.
Verslag der Commissie»
Lorentz.
Het verslag is thans verschenen van
de Staatscommissie-Lorentz, in zake de
hooge waterstanden in verband met de
afsluiting der Zuiderzee.
Bij de behandeling van de wet tot af»
sluiting en gedeeltelijke droogmaking
van de Zuiderzee in 1918, bleek de
rees van sommige personen, dat ten
gevolge van die afsluiting de storm»
vloeden in het overgebleven zeegedeel»
te belangrijk zouden oploopen. Wel was
bij het regeeringsontwerp op ecnigc
verhooging van de dijken gerekend,
maar slechts in geringe mate en ook
over ccn betrekkelijk kleine lengte. Mi»
nister Lelv zegde een nader onderzoek 1
oe, waarop de instelling van de Staats»
commissie volgde. Prof. dr. H. A. Lo»
rentz trad als voorzitter op.
Als uitkomst van het onderzoek
blijkt, dat men de verhooging der hoog»
stc stormvloedstanden kan verwachten
langs de Friesche kust van Piaam (130
c.M.) tot dicht bij de Lauwerszce (waar
zij nog slechts een enkele c.M. be»
draagt), aan dc Noordzijde van Wie»
ringen (tot ruim 110 c.M.), aan de
Noord»Hollandschc kust, tusschen van
Ewijcksluis (80 c.M.) en N.euwediep
(45 c.M.), langs de binnenzijde van
Texel (tot bijna 80 c.M.), Vlieland
(maximum ruim 30 c.M.), Terschelling
(omstreeks 10 c.M.) en in onbetceken»
de mate ook op Ameland.
Ook in de tusschen Helder en Ame»
land gelegen zeegaten zal, zoo wordt
medegedeeld. verhooging merkbaar
zijn. De golfoploop zal na het leggen
van den afsluitdijk op verscheidene
plaatsen toenemen, wel het meest bij
Piaam (50 c.M.) en op Wicringen tot 35
c.M., verder overal elders met hoog»
stens, 20 c.M. Wordt de afsluitdijk niet
bij Piaam, maar verder Noordelijk bij
Zurig tegen dé Friesche kust aangeslo»
ten. dan blijft in het overige deel van
Je Waddenzee de verhooging van de
hoogste stormvloedstanden even groot.
Hetzelfde geldt ook voor de vergroo»
ting van den golfoploop.
De getijbeweging zal na de afsluiting
der Zuiderzee in dc Waddenzee ster»
kcr zijn dan thans, vooral in den Zuid»
Oosthoek, waar b.v. bij Zurig het tij»
verschil van 105 tot 165 c-M. zal toe»
nemen.
In verband daarmede staat ook ccn
versterking van de tijdstroomingen
door de zeegaten. Deze versterking,
welke, indien de afsluitdijk naar Piaam
gericht wordt voor het Heldersche
zeegat ongeveer een derde deel van de
tegenwoordige waard zal bedragen,
wordt kleiner wanneer de dijk naar Zu»
rig wordt gelegd. Zij is dan voor dat
zeegat een vierde van den stroom, die
cr bij open Zuiderzee doorgaat.
De drie wegen, die de Staatscommis»
sic bij dc oplossing van het vraagstuk
gevolgd heeft, zijn alle gebaseerd op
het feit, dat na de afsluiting der Zui»
derzee dc evenwichtstoestand in de
Waddenzee wel tot stand kan komen,
ij welken evenwichtstoestand de wind
j iet in staat is meer water naar de
Zuiderzee tc drijven, maar met zijn
hcele kracht moet dienen, om het wa»
ter tc beletten onder den invloed der
zwaartekracht terug tc vloeien.
De commissie is gedurende haar werk
zaamheden steeds in nauwe aanraking
gebleven met den dienst der Zuidcr»
zeewerken, welke verscheidene malen
gebruik heeft kunnen maken van dc
verkregen resultaten. In het bijzonder
bij het genomen besluit om den afsluit»
dijk niet bij Piaam, maar verder Noor»
delijk bij Zurig aan de Friesche kust
te doen aansluiten, hebben de uitkom»
sten van de commissie»Lorentz veel ge
wicht in de schaal gelegd.
HET TRACTAAT.
EEN ROTTERDAMSCH ADRES.
In een adres aan de Eerste Kamer
dringen 28 vooraanstaande Rotterdam»
mers aan op verwerping van het verdrag
met België, in aanmerking nemende:
dat de Tweede Kamer het Neder»
landsch Belgisch verdrag slechts met een
uiterst kleine meerderheid aanvaardde;
dat er onder de voorstanders velen
waren, die ernstige bedenkingen had»
den;
dat meer en meer blijkt, dat bij het
overgroote deel van het Nederlandsche
volk overwegende bezwaren tegen het
verdrag in zijn huidigen vorm be»
staan;
dat aanvaarding beteekent: het onhcr»
roepelijk vastleggen van verplichtingen
waarop later niet kan worden terug»
gekomen, terwijl in het tegenoverge»
stelde geval België nog altijd kan wor»
den tegemoet gekomei| ten aanzien van
redelijke verlangens.
wij dat dc linkschc .'ictator gesteund Koningin.
VERDUISTERING VAN f 25.000.
Dc heer G. P., wonende te Pijnackcr.
heeft bij dc politie aangifte gedaan van
verduistering van 25.000 door twee
personen uil' Den Haag.
SCHIP GEBROKEN.
Vrijdagmorgen omstreeks halfzes wcr»
den den beide matrozen van het Rijn-
schip Ar ton. dat in de Waalhaven tc
Rotterdam lag, gewekt door een
heilspellend gekraak. Zij sprongen uit
hun kooien c-n spoedden zich in nacht»
gewaad aan dek. Zij zagen toen, dat het
achterschip al onder water was verdwe
nen. Ook de rest van het schip zonk
snej. Dc matrozen konden nog juist op
het laatste oogenblik op het langszij lig
gende schip overspringen. De staaldra
den, waaraan de Anton lag gemeerd,
knapten at en weldra was het geheele
schip verdwenen.
De Anton behoort toe aan schipper
A Hermann uit Gondelsheim aan den
Neckar. Het schip meet 1300 ton cn
was geladen met steenkool.
Behalve de beide matrozen bevond
zich toevalligerwijze niemand aan
boord.
Dc oorzaak van het zinken is vermoe»
delijk het breken van het! schip.
KATHOLIEKE RADIO-OMROEP
IN INDIë?
Naar „De Maasbode" verneemt, is
door den Centralen Raad van Neder»
Iandsch»Indische Katholieke-Sociale Bon»
den aan de regeering een request inge»
diend, houdende verzoek om een con»
cessie voor een zelfstandigen Katholie*
ken omroepdienst en daartoe tegen ver»
goeding van de zelfkosten, eventueel
verminderd met een evenredig gedeelte
van de opbrengst, die uit de licentie»
gelden der luisterstations of anderszins
zal worden verkregen, gebruik te maken
van een voldoend krachtigen en gunstig
gelegen gouvernements radio»telefoni»
schen zender met ovcrbrengingsgeleidin»
gen.
De beschikking der regeering op dat
verzoek luidde aldus;
Aan verzoekers mede te deelen, dat
de invoering van een part:culieren alge»
meenen omroepdienst in voorbereiding
is en dat de daaraan te verbinden voor
waarden geen beletsel zullen vormen
tegen het verspreiden ook van onder-
verpen van bijzondere strekking a!s
door verzoekers bedoeld, onder aan»
teekening tevens dat -in afwachting van
de totstandkoming van den algemeenen
omroepdienst en zoolang de werking
daarvan nog niet kan worden overzien,
geen aanleiding bestaat tot het verlee»
nen van een afzonderlijke concessie
voor een omroep ten behoeve van bij
zondere doeleinden".
NFDERT ANDSCHE VEREENIGING
VAN STAATSBURGERESSEN.
Op de in .Utrecht gehouden winter
vergadering \an dc Nederlandsche Ver
een-ging van Staatsburgeressen werd be
sloten tot aansluiting bij den Wereld»
bond voor Vrouwenkiesrecht en Ge
lijke Burgerschapsrechten Met dc Unie
voor Vrouwenbelangcn zal de verceni-
ging écn comité voor internationale be
langen vormen.
ONZE LACHH0EK
Terwijl ik °P 6e tram stond te
wachten, vloog plotseling een hecj-tjo
op mij af. Hij was gebrekkig, want hij
had alleen zijn rechterarm ter beschik»
king. De linkerarm was geamputeerd.
Beleefd aan zijn hoed tikkende vroeg
hij: „Och kunt u mij ook zeggen, hoe
ik het snelste paar het Leidsche Plein
kan komen?" Onder de boomen. van
den Hout bedacht ik, hoe ik hem het
best kon helpen. „Weet u kct ook
niet?" klonk de ongeduldige stem. En
meteen was hij weg. Direkt zag hij een
tram-werker en stelde wederom zijn
vraag.
„Van den Hout naar het Leidsohe
Plein is een heel eind", begon de
tramwerker.
„Jawel, maar daar heb ik no niets
mede te maken. De zaak is hoe kom
ik er", diep het heertje terug. „O zoo",
zei de blauwgekielde man. ..Dan moet
u\ve rechtuit". „Over de brug?",
vroeg het heertje, dat blijkbaar op hee
te kolen zat. „Zooals u wilt", was het
antwoord. „Wat 'n mcnschcn!" klaagde
het ongelukkige heertje en schoot weer
weg.
Overal heen spiedend, bemerkte bij
een nieuwen gids. Een tuinman was be»
zig een heg tc snoeien. „Jij dan!" riep
het heertje. De tuinman draaide zich
om cn vroeg lakoniek „Zeggutmaares?"
„Het Leidsche Plein!" ,X>an moet u
rechtuit, de brug over, altijd rechtuit
en dan slaat u dc tweede straat aan uw
linkerhand maar in."
„Maar man, dan kom ik er nooit. Zie
jen dan niet. dat ik maar alleen een
rechterarm heb? En 't heertje \*r»
volgde zijn weg, den tuinman verbluft
achterlatende.
INGEZONDEN MEDEDEELINGEN
a 60 Cents per regel.
stijve spieren 'fëfo
spierpijn Fvfw
sptf
Laat U een paar maal N
daags wrijven met
Akker's Kloosterbal
sem. dat zal U spieren
weder spoedig lenig
maken en de pijn doen
bedaren. AKKER's
zet tot diep in de huid zijne wel
dadige genezende werking voort
en is een uitkomst bij rheumatiek.
jicht, spit, stijven nek. stramheid.
Overal verkr.inbaar in porcefeinen potten van 20 Gr. S
f 0.60. van W Gr 1 M -. van 100 Gr 11.75.
DE ONREGELMATIGHEDEN TE
ST. PHILIPSLAND. -
In verband met de onregelmatighe*
den, die voor eenigen tijd bij het ge»
meentebestuur te St. Philipsland zijn
geconstateerd, zullen op 6 Januari a.s.
twee strafzaken voor de rechtbank te
Breda worden behandeld.
OUD-MINISTER VAN IJSSELSTEYN
Oud-minister van IJssclsteyn, wiens
reis naar Ned.-Indië ten gevolge van
ccn ernstige ongesteldheid werd uitge*
steld, is thans in zooverre hersteld, dat
hij zich per s.s. „Tjerimai", dat 24 Dec.
a.s. van Marseille vertrekt, naar Bilia
ton denkt te begeven.
EEN STELENDE VERPLEEGSTER.
Eenige dagen geleden werd aangifte
gedaan van diefstal van een juweelen
speld uit een juwelierswinkel in de Piet
Heinstraat te 's Gravenhage. Thans is
een verpleegster, als verdacht van dezen
diefstal, gearresteerd. De speld werd
nog in haar bezit gevonden.
VAN OUDE TIJDEN.
De Beverwii ksche schoot meester op dc
Haarlemsche gemeentebegrooting.
Blijkens post 419 van de „Memorie Bovendicq staat cr in het Acoord min»
▼an toelichting, bchoorende bij dc bc
grooting van inkomsten cn uitgaven der
Gemeente Haarlem", betaalt onze stad
jaarlijks aan de Gemeente Beverwijk
als bijdrage in dc jaarwedde van den
schoolmeester aldaar, honderd vijf cn
twintig gulden.
Hoe is de schoolmeester van Bever»
w-ijk in deze omgeving verzeild ge»
raakt? Het ligt voor de hand. dat deze
vraag, onder het lezen der genoemde
Memorie, bij je opkomt, cn. reeds vroc.
ger, bij andere belangstellenden opgc»
komen is. Dc Bcvcrwiiksche post heef:
een en andermaal de aandacht ge»
trokken, ook van hen die hoopten, da*
hij nog eens van de begrooting afge»
voerd zou kunnen worden.
Nu en vroeger. Naar aanleiding van
een vraag, in de raadsvergadering var
8 November 1899 door den heer Mo
doo gedaan, zcide de betrokken wet
houder. Mr. A. C. Waller, „dat de
verplichting van de gemeente Haarlem,
om jaarlijks f 125 te betalen v<*>r den
Bcvcrwijkschen schoolmeester, voort
spruit uit een (zooals tc ringen is in
Handvesten en Privilegiën fo. 328 cn
vlgg.) Accord tusschen Zijne Excellen
tie (Prins Willem I) cn de Staatcn van
Holland ter eenre, cn dc Burgemeesters
cn Regeerders van Haerlcm ter andere
zijde, aangegaan ter vergocdinge van dc
schaden en versohotten door de Stadt
geduurende het beleg leledcn en ge»
daan: getcekend cn bezegeld den 24
van April 1581".
Dc wethouder behoefde niet meer tc
doen clan het raadslid verwijzen naar
hc* Accoord. als den oorsprong der
geldelijke verplichting Hiermee kan 'k
echter niet volstaan. Wie zijn lezer*
verwiïs' naar een Handvest, dat waar
schijnlijk on hun boekenrekje niet
voorkomt, loopt gevaar zijn nvedcdec-
ling voor kennisgeving te zien aangeno*
men. En dit is hier de bedoeling niet.
der dan de bclangstollcnde lezer
ipn wil. zoodat ik hem ga vertellen
hc* dn cn ander van het verloop der
Bcvcrwijkschc geschiedenis. Vooraf
vestig ik zijn aandacht op dc afbeelding
der laatste bladzijde van jiet vermaarde
Accoord. me; de handtcckcning van
„Guille Ie Nassau", en mc; de drie af
hangende zegels: dat van den Prins,
an dc Staten van Holland cn van
Haarlem. Dc koordjes waaraan dc zc»
Gels hangen zijn oranjc-blanjc-blcu ge
kleurd. cn het zcsticnd'eeuwsche schrift
vol raadseltjes, noodigt u uit uw
krachten daaraan eens te beproeven.
Dc jaarwedde van den onderwijzer
„ga2ic" heet ze in dc oude rekenin»
enis door Haarlem voor de eerste
maal uitbetaald in 1583, schoon haar
oorsprong dagt.cckcnt van twee jaar
vroeger. Sedert komt de man elk j^ar,
in de donkere dagen voor Kerstmis nu
al vierdehalve eeuw lang. herinneren
aan de verplichting om tc betalen, die
de vaderen op zich genomen hebben
Vroeger deed hij deze herinnering wel
eens oepaard gaan met ccn verzoek
om vcrhooöing van zijn tractement.
maar dit heeft sinds 1625 niet meer
plaats gehad. Op den post ..Onderhout,
gedacn den Rgulicrcn In Bcvcrwijck
voor des stadts helft ouyte halve ln»
necompstcn van dezelvcn convcntc. In
Beverwijck" van het jaar 1583, komt
voor: „Betaelt Thonis gerritsz
schoolmr. In de Beverwijck de sommc
van vccrtich pond over ccn gclyck
laer gagie". Dc zetter mag wel goed
opletten. Een drukfout zou hier wel
:ens moeilijk te onderscheiden zijn van
■en destijds zeer gebruikelijke schrijf
wijze.
Hij was dus met veertig ponden bc»
gonnen Vier jaren later verdient hij c:
vijftig. In 1595 heeft hij het tot tach
tig ponden gebracht. Het waren dure
tijden cn de toenmalige meester was
..met veele kin de/en beladen". Daarom
vraagt hij aan de burgemeesters van
zijn dorp opslag, en deze zenden het
verzoek door naar die van Haarlem, bij
wie het een gunstig onthaal vond. In de
vroedschapsvcrgadcring van 25 Fe»
bruari 1595 komt dc zaak ter tafel: „Op
de requeste, geprescntcert bij den bur»
gemeesters van den beverwijck, in den
naeme van heuren schoolmeester, gc»
noemt mr. Jan Bfcus, die zijluyden.
midts zijne sobere conditie, zijne wed
ders van 50 op 75 ponden verhoocht
hadden, vcrsouckcndc dat aen des
stadts zijde van gelijcke ecnigc verhoo»
gingc souden gedaen werden. Es gere-
solucert, dat den schoolmeester in
plaetscn van vijftich de somme van
tachtich ponden van dese stadt sal be
taelt werden, innegegaen van alrehey-
iigen daege lestleden, midts den cos»
telheyt (duurte) van den tijdt, ende den
goeden dienst van den voorsz. school»
meester, die oock met veele kinderen
heiaden es". De lezer bemerkt tot zijn
genoegen, dat Haarlem in deze „plus
royalist que le roi" was. Onze stad im
mers gaf vijf ponden meer dan haar
medccontribuante.
Dc heer Van Bleus heeft zijn jaar»
wedde nog eens verhoogd gezien. In dc
rekening van 1601 zie ik, dat hij van
tachtig od honderd ponden gekomen
:s. Dit bedrag is uitbetaald tot het in
1625 op 125 ponden werd gesteld. Maar
het was een andere schoolmeester, die
deze hooge jaarwedde genoot.' pit
blijkt uit de rekening van dat jaar: „Be»
taelt Adriaen Ruteau, schoolmr. in de
Beverwijck de somme van hondert vijf»
en twintich ponden, over een jaer ordi»
natis Schoolgelt, voor de helfte die de
stadt haerlem gchoudep es te betalen,
alsoo de wedcrhelftc bij die van Bever»
wijck betaelt wort". En zoo is het ge»
bleven tot op den dag van heden. Met
dit onderscheid, dat de post nu heet
„bijdrage in de jaarwedde van den
schoolmeester te Beverwijk", en dat dc
ponden door de waardeverandering
van het geld guldens geworden zijn.
Uit een en ander blijkt, dat de bei
de steden. <£ie elk de helft in het trac»
tement bijdroegen, nu en dan met
elkander in overleo traden. Niet alleen
naar aanleiding van dit tractement.
Tengevolge van het Accoord van 1581
bestond tusschen Haarlem en Bever»
wijk gemeenschap van goederen, meer
bepaald gemeenschap van landerijen,
die het eigendom van twee kloosters
waren geweest. Na de opheffing dezer
kloosters waren de landerijen toege
wezen aan de twee steden, die elk dc
helft ontvingen „midts dat de lasten,
daerup staende, mitsgaders de. alimenta
tion van de conventualen (kloosterlin
gen). den Dredicant cn de schooimces»
ter van die plaetsc, oock halff en de
halff gedraghen sullen worden." Uit
deze aanhaling uit het Accoord be»
merkt de lezer, dat ook de predikant
door de twee steden gesalarieerd moest
worden. De gemeenschap van lande»
rijen bleef bestaat tot het jaar 1732.
toen de eigendommen te gelde werden
gemaakt en de opbrengst werd belegd
in effecten. Sinds dien bestond een gc»
meenschao Van effecten die opgeheven
:s bij de „Acte van Schevding", 30 Mei
1796 verleden voor notaris Jan Schou»
ten.
Dit strik vertelt u de heele gesohiede»
nis. Vier hecrcn gemachtigden. van
elke plaats twee, waren voor den no
taris verschenen: „te kennen gevende,
dat sedert ruim twee Euwen door do'
Steeden Haarlem en de Beverwijk in 't
gemeen zijnde be zeeten, diverse Lande»
rijen cn Erfpachten, welke zeer waar»
schijnlijk zijn geweest het eigendom
van dc twee conventen, oudstijds in dc
Beverwijk gestaan hebbende en waar»
van bij het accord van schadevergoe»
ding van den 24 April 1581, de helfte
aan de stad Haarlem is afgestaan ge»
weest. mits de onkosten van den Predi»
kamt en de schoolmeester van de Bee»
verwijk voor de helfte draagende, ge»
lijk dan ook door oft vanweegen dee»
ze stad aan den Predikant van de Be»
verwijk uit de haar toebchoorende helf»
te in deselve Landerijen en Erfpachten
tot heeden toe Jaarlijks is betaald, en
in 't vervolg betaald zal wor»
den een somma van vier honderd gul»
dens en aan de schoolmeester vgn de»
zelve steede eene somma van Een Hon»
derd Vijf en twintig Guldens".
Ik kan de heele acte niet overnemen
zonder in herhalingen te vervallen. Om
dit te voorkomen deel ik daaruit nog
alleen mee. dat de „Effecten met den
anderen bedraagep eene somma van
vier en dertig duyzend ses honderd ne»
gen en tagtia guldens en twaalf stui»
vers. Deel deze som door twee en het
is duidelijk dat Haarlem uit de renten
misschien juist de f 125 kan betalen.
Voorts blijkt uit de aangehaalde woor»
den, dat in 1796 ook de predikant nog
door onze stad gedeeltelijk betaald
werd, en dat men zich ten opzichte van
den schoolmeester opnieuw verbond.
Merkwaardig is. dat de door mij onder»
streepte woorden, later zijn bijgevoegd.
Ze staan niet in den oorsjsronkelij»
ken tekst. \V ijst dit er op, dat het aan»
vankeiijk de bedoeling is geweest ook
van den schoolmeester te scheiden?
Hoe dit zij- Haarlem $n Beverwijk
zijn in 1796 uiteen gegaan, maar den
Beverwijkschen schoolmeester hebben
*c beide vastgehouden. Misschien komt
het nog eens tot een scheiding, de laat»
stc. En daarmede zal dan het Accoord
van 1581 in zijn gevolgen „dood end©
'c niet" zijn £ed$an.
H. E. KNAPPERT.
