BIJVOEGSEL VAN HAARLEM'S DAGBLAD
ZATERDAG 13 SEPTEMBER 1930
VIJFDE BLAD
Stockholm, 11 September (per Luchtmail).
ïj 'gingen heen naar die zoo ge-
heimzinnig-lokkende, blauwgrijze IJs
zee, maar dié vreemde macht, die
menschen het Lot noemen liet hen
niet terugkeeren", zei de dom
proost van Tromsö Maandagavond bij de
herdenkingsplechtigheid in het stampvolle
houten kerkje van Tromsö, waar onder
Iblauw-gede Zweedsohe vlaggen de kisten met
het stoffelijk overschot van Andrée en van
Strindberg in het met bloemen gesierde koor
stonden. Maar het is datzelfde Lot geweest
dat een jager van de Bratvaag verder lokte
langs het strand van het Witte Eiland, verder
over ruwe klippen en harde sneeuw achter
een walrus aan, totdat hij terzijde, een eind
tafel worden opgedoken, hier in Zweden
volgt men nu met spanning alle berichten en
geruchten, gaan extra-edities op de pers als
er iets heel belangrijks is te vermelden, praat
men wéér voor en na over Andrée, en spitst
men zich op de plechtigheden die gehouden
zullen worden als over eenige weken het stof
felijk overschot van Andrée, Strindberg en
Fraenkel van de kanonneerboot Svensksund
op vaderlandschen bodem gedragen wordt.
Salomon August Andrée is in 1854 geboren
in het plattelandstadje Grarma, maar het
grootste deel van zijn leven bracht hij door
in Stockholm waar hij docent was aan de
Technische School en later eerste ingenieur
bij het Patent-bureau. Hij moet een veelzij-
ÖJN.D^2 0.L.
FRANJ
V/ITTE
EILAND.
OOZEF'P-'u'
LAND.
C
De zwarte lijn wijst de route van Andrée's ballonreis aan: de dubbele lijn den terugtocht
naar het Witte Eiland.
het land ln Iéts zwarts tegen de sneeuw zag
afsteken, een stuk van een boot. de boot van
Andrée's expeditie. Het was datzelfde Lot
dat juist dezen zomer de weersomstandighe
den op de IJszee zoo bijzonder gunstig deed
zijn, dat de sneeuw op het Witte Eiland ster
ker weg smolt dan in vele jaren het geval
is geweest. Slechts door een wel zeer bui
tengewonen samenloop van toevalligheden
werd de IJszee gedwongen het geheim, dat
zij drie-en-dertig jaren lang zoo zorgvuldig
wist te bewaren, prijs te geven, is eindelijk
de sluier, die voor eeuwig het lot van Andrée
en zijn makkers scheen te verbergen, opge
licht. En als we, tusschen de telkens binnen
komende telegrammen met wéér wat nieuws
over de vondsten op het Witte Eiland alles
eens even overdenken, dan komen we telkens
tot hetzelfde: het is toch wel hoogst merk
waardig. En hier in Zweden, waar men. meer
dan dertig jaar geleden, met zoo groote be
langstelling Andrée's plannen volgde, waar
imen juichte toen hij in 1896 vertrok en hem
hoonde omdat hij toen niet op durfde stij
gen, waar men in den zomer van '97 over
niets anders praatte dan over Andrée die toen
tóch opgestegen was en van wien niets meer
vernomen werd, waar men Andrée-zakdoeken
had en Andrée-lucifers die nu weer uit een
laadje van een kabinet of een oude schrijf-
tfig, bekwaam, goed onderlegd man geweest
zijn, maar ook een eigenaardig, eigenwijs,
koppig type. Bij het Patent-bureau moest
hij patent-aanvragen onderzoeken en daarbij
kreeg hij telkens moeilijkheden, want als de
directeur over een rapport de opmerking
maakte „Ja maar Andrée, dat staat toch niet
in de wet," dan kreeg hij steeds ten ant
woord: „Nee, maar dat hóórde er toch te
staan." Dat is verschillende jaren zoo door
gegaan en als Andrée tegenover dergelijke
fouten niet zijn vele bekwaamheden en zijn
goede eigenschappen had kunnen stellen, zou
hij zeker de laan uit gestuurd zijn.
In 1882 ging Andrée voor de eerste maal
met een expeditie uit. Onder leiding van
prof. Nils Ekholm werd toen bij de Mossel
baai op Noord-Spitsbergen gedurende meer
dan een jaar een reeks onderzoekingen ver
richt en al bestond er tusschen Andrée en
de andere deelnemers aan de expeditie ook
een vrij gespannen verhouding omdat hij bij
de voorbereidselen verschillende dingen ver
geten had, toch leverden de waarnemingen
die door hem verricht werden gegevens van
groote beteekenis op. Zoo werd prof. Arrhe-
nius door Andrée's observaties in staat ge
steld aan te toonen dat de maan een vrij
sterken invloed op de atmosferische electri-
citeit uitoefent.
Reeds in 1876, tijdens een reis in Noord-
Amerika had Andrée belangstelling opgevat
voor het doen van onderzoekingen met een
luchtballon, doch de expeditie naar de Mos
selbaai en zijn latere werkzaamheid bij het
Patent-bureau maakten dat er voor 1891 van
ballon-varen niets kwam. In dat jaar steeg
Andrée voor den eersten keer met zijn ballon
„Svea" op en maakte hij een tocht van een
kleine zestig kilometer naar een van de eilan
den aan de kust der Oostzee. Nauwgezet be
studeerde hij de mogelijkheden die een lucht
ballon bood voor meteorologisch onderzoek,
hij verbeterde zijn ballon, maakte nieuwe
tochten over verschillende deelen van Zwe
den en een keer, in 1893, zelfs over de Oost
zee. Dat was eigenlijk niet de bedoeling, maar
een plotseling opstekende herfststorm sleur
de den ballon mee, van de laatste kleine
eilandjes voor de Zweedsche kust zag men
hoog in de lucht den ballon heen en weer
slingeren. De ballon verloor gas, daalde, An
drée wierp alles over boord wat hij maar
eenigszins missen kon en tenslotte, in de Fin-
sche scheren raakte de ballon het water.
Maar toen kon Andrée naar land zwemmen
en was hij gered. Dit avontuur schrikte hem
niet af en den volgenden zomer steeg hij
weer even goed gemoedereerd op als al de
vorige keeren. Tal van kortere en langere
tochten per luchtballon heeft Andrée in de
jaren 1891'95 gemaakt, hij werd een bui
tengewoon bekwaam luchtvaarder en, al
trachtte hij geen hoogte- of afstand-records
te maken, toch was hij als wetenschappelijk
ballonvaarder een der besten. Want hij wist
gedurende zijn tochten zeer nauwkeurige me
teorologische waarnemingen te doen en de
schat van gegevens die hij in die jarén ver
zamelde en op bewonderenswaardige wijze
uitwerkte, was toen zeker uniek en heeft ook
heden ten dage nog haar beteekenis.
In Februari 1895 legdë Andrée aan de Ko
ninklijke Academie der Wetenschappen te
Stockholm zijn plan, om per luchtballon over
de Noordpool te zweven, voor. Toentertijd wa
ren er nog geen Zeppelins en geen Fokkers,
kende men nog geen motor om een lucht
ballon voort te bewegen in een willekeurige
richting, en men had slechts de beschikking
over een gewonen luchtballon die door den
wind in een bepaalde
richting gestuurd werd,
waaruit binnen zeke
ren tijd zooveel gas
ontsnapte dat de bal
lon steeds meer en
meer daalde en waar
mee slechts op indirec
te wijze gemanoevreerd
kon worden, en dat nog
vrij beholpen. Maar
Andrée was er van
overtuigd, dat niet een
goeden luchtballon 'n
tocht over de Noord
pool gemaakt kon wor
den.
En toch was het een
stoutmoedig, gewaagd
plan. Want wat wist
men van de winden,
van de atmosferische
en meteorologische
omstandigheden in de
naaste omgeving van
de pool? Vrijwel niets.
d fAsx
kA.. 2 30 rvosdt
VC
T" >~Cnt
O
\stxd
O/r
Jj-l-
fXK-Or,
Het postduif-bericht
Andrée had berekend Alles wel aan boord...
Even voor het vertrek van den ballon. Het overbrengen van de kist met de luchtball on op Deneneiland 1S97.
In de mandrechts Andrée. links Strindbery. Rechts het pttOoMmit. („Foto Vecko-Journalen, Stockholm,
dat er, afhankelijk van zonneschijn, bewolking
plotselinge temperatuursveranderingen van
eenige tientallen graden Fahrenheit moesten
voorkomen en als gevolg daarvan zou de bal
lon aan sterke stijgingen en dalingen onder
hevig zijn. En men nam aan, dat er boven
de IJszee verschillende, gedurende zekeren
tijd, constante windstroomen licerschten
maar ook hieromtrent wist men precies het
juiste nog niet. Doch Andrée bedacht ver
schillende nieuwigheden die hem zekere
macht over den ballon zouden moeten geven.
Zoo zou een zeil dat van den gondel uit te
bedienen was het mogelijk maken dat de
koers van den ballon tot ongeveer 35 gr. van
de windrichting zou afwijken, waarmee al
een zekere graad van bestuurbaarheid ver
kregen werd.
De ballon moest volgens Andrée's plannen
een draagvermogen van 3000 K.G. hebben
en daartoe diende hij ongeveer 6000 kubieke
meter waterstofgas te kunnen bevatten. In
den gondel zou een hut komen met twee
slaapplaatsen; een boot van hout en zeildoek,
twee lichte sleden, een tent, geweren, in
strumenten moesten er tevens in opgebor
gen worden. Voor het in kaart brengen van
de naaste omgeving der pool zou .men een
groot fotograf ie toestel meenemen en voc/r
het bereiden van voedsel een electrisch
kacheltje. Als punt van vertrek had Andrée
het Denen-eiland aan Spitsbergen's Noord-
Westkust uitgekozen vanwaar hij in zes da
gen den afstand naar de Behring-straat
3700 kilometers dacht te kunnen afleg
gen. En de heele expeditie zou 150.000 Zweed
sche kronen, dus 100.000 Hollandsche gul
dens kosten.
Het geld kwam bijeen, voornamelijk door
dat de toenmalige koning van Zweden Oskar
II, Alfred Nobel en de bankier O. Diökson
die o.a. Nordenskiöld's expeditie met de Vega
rondom Europa en Azië en enkele andere
ontdekkingsreizen gefinancierd heeft vrij
groote bedragen ter beschikking stelden. De
ballon werd in Parijs vervaardigd en na al
lerlei voorbereidselen konden Andrée en zijn
twee metgezellen Nils Ekholm en Nils Strind
berg zich in den voorzomer van 1896 insche
pen op de Virgo die hen en den luchtballon
naar het Denen-eiland overbracht, terwijl
met een ander schip de locomobiel, het zwa
velzuur en de andere hulpmiddelen en ingre
diënten voor het bereiden van waterstofgas
vervoerd werden. Op Denen-eiland bouwde
men een ballonhuis, feitelijk een zeer hooge,
ronde schutting die aan een der zijkanten en
van boven met zeilen was afgesloten. Hierin
werd de ballon geheel voor de reis klaar ge
maakt, gevuld, nagezien, en hij bleef er
voorloopig. Want al was het weex;schitterend,
wind uit het zuiden wilde als maar niet ko
men en het vertrek moest telkens uitgesteld,
worden. Tot de korte zomer voorbij was en
men zich genoodzaakt zag alles in te pakken
en de thuisreis te aanvaarden.
In Zweden is Andrée toen vrij onheusch
bejegend, hem werd verweten, dat hij niet
durfde, dat hij er op gehoopt had het mis
kende genie te kunnen spelen. En zoo voort.
Maar Andrée trok zich van dit ongemoti
veerde gehoon niets aan en ging nu alles
voorbereiden om den volgenden zomer, dien
van 1897 te kunnen vertrekken. Verschillende
wijzigingen in de uitrusting werden aange
bracht. Zoo werd de ballon over den evenaar,
dus tusschen de bovenste en de onderste helft
doorgeknipt, en tusschen beide helften werd
een band van een meter breedte genaaid
waai-door de ballon eenigszins een ei-vorm
kreeg en het volume met 300 kubieke meter
vermeerderd werd. Er ontstond verschil van
meening tusschen Ekholm en Andrée omdat
eerstgenoemde nog meer verbeteringen aan
den ballon wilde aanbrengen, doch Andrée
achtte dit niet noodig en Ekholm trok zich
van deelneming aan de expeditie van 1897
terug. De 27-jarige student Fraenkel, die reeds
eenigen tijd met Andrée bekend was, ver
zocht. zoo gauw hij hoorde dat Ekholm niet
mee zou gaan, of hij niet in diens plaats kon
komen. En Andrée stemde er in toe.
Zoo vertrok in den voorzomer van '97 de
Svensksund, een kanonneerboot met Andrée,
Strindberg, Fraenkel en enkele helpers be
nevens den ballon naar Denen-eiland. Weer
werd alles voor het vertrek in gereedheid ge
bracht en weer duurde het weken voor er
Zuidenwind kwam. Maar toen die kwam nam
hij al spoedig' zoo in sterkte toe dat het bal
lonhuis schudde en kraakte. De storm gierde
langs de steile bergflanken en verschillende
malen vreesde men dat de hooge houten stel
lage in elkaar zou waaien waardoor de kost
bare ballon natuurlijk totaal vernield zou
worden. En toen besloot Andrée te vertrek
ken..
Op den elfden Juli. 's morgens om tien uur
werd het zeil dat het boveneinde van het bal
lonhuis afdekte weggenomen, de kabels wer
den gevierd, de ballon steeg eenige meters en
men kon den gondel bevestigen. Touwen hiel
den het omhulsel vrij van de balken en plan
ken en dat was wel noodig want de wind
trachtte telkens den ballon heen en weer te
schudden. Om twaalf uur was alles ingela
den, de zakken met ballast hingen aan het
net. de ballon werd nog een eind gevierd. De
poolreizigers schreven hun laatste brieven
en telegrammen, daarna praatten zij even
met de anderen die achter zouden blijven. Er
heerschte spanning, een nerveuse stemming.
Tegen half een namen de mannen zwijgend,
met een handdruk, afscheid van de anderen.
Zij stapten in den gondel. Touwen werden
losgegooid, drie trossen hielden den ballon
Het geboortehuis van Andrée te Granna.
(„Foto VcckO'Journalen, Stockholm
Andrée.
Pe start van Dünen Eiland (1897). De heldensage-Andrée, nimmer
gergeten, tot nieuwe werkelijkheid herleefd. - Wat Horn en de zijnen vonden.
.(Van onzen correspondent te Stockholm)
Het Witte Eiland.
(„Foto Vecko-Journalen, Stockholm
nog vast, drie jonge matrozen van de Svens
ksund stonden er bij met scherpe messen.
Andrce gaf de laatste aanwijzingen. Het was
doodstil. Dan sprak Andrée: ..Groet familie
leden en bekenden, groet het goede oude
Zweden. Adieu. Een twee los." De ballon
verhief zich even, schudde wat, steeg hooger,
boven het ballonhuis. De wind kreeg het
zijden gevaarte te pakken, joeg het hoog op,
naar zee toe, met steeds grooter vaart. Maar
een verraderlijke windvlaag schoot, over de
bergen heen, drukte den ballon omlaag, om
laag. De gondel raakte het water, ging cr een
meter diep in. Matrozen holden naar de boo
ten. grepen de riemen. Maar op dat moment
verhief de ballon zich weer, ballast was uit
gegooid en op een behoorlijke hoogte zweefde
de ballon met een vaart van ongeveer 25 ki
lometer in het uur naar het Noorden, ln de
richting van de pool, van het doel. En hij ver
dween langzaam uit 't zicht in den lichten
nevel.
Met zoo"n vaart zou Andrée in een dag of
zes ergens in Noord-Azië of Noord-Amerika
kunnen zijn, berekende men. En in spanning
werd gewacht op eenig bericht, een spanning
die groeide naarmate de dagen verliepen en
het Augustus werd. Mannen van de Hudson
Bay Company hadden overal in hun gebied
verteld, dat men aan ..witte menschen die
met een grooten bal uit den hemel kwamen''
alle mogelijke hulp moest bieden en het. Rus
sische gouvernement had in heel Noord-Sl-
berië papiertjes laten verspreiden waarop, in
de dialecten der verschillende streken, een
en ander over een luchtballon vermeld stond.
Andrée's dagboek.
(„Foto Vccko-Journalen, Stockholm").
met een eenvoudig plaatje er bij. En men
wachtte en wachtte. Op 17 Augustus publi
ceerde Aftonbladet te Stockholm een tele
gram van een gezagvoerder op een Noorschcn
robbenjager, die tusschen Spitsbergen en
Frans Jozefs-land een postduif had neerge
schoten die een briefje van Andrér, aan een
der staartpennen bleek te hebben. De duif
was op 13 Juli, 48 uur na het vertrek van De
nen-eiland losgelaten, alles was toen goed
aan boord, maar uit de positie bleek reeds
dat de snelheid van den ballon sterk vermin
derd was. En men wachtte maar steeds. Al
lerlei geruchten doken op, de ballon zou drij
vende op de Witte Zee gezien zijn. de ballon
zou gedaald zijn bij de Hudson-baai, men
had hem gezien terwijl de storm het doek
voortjoeg over de vlakten van Centraal-Azic.
In de volgende jaren werden expedities uit
gezonden om Andrée en zijn mannen te
zoeken, maar geen spoor werd gevonden.
Einde Juli van dit jaar vertrok een Noor-
sche robbenjager van Aalesund, de Bratvaag,
naar Frans Jozefs-land om er jacht te
maken op zeehonden, walrussen en ijsberen,
en drie Noorsche geleerden, de geoloog dr.
Gunnar Horn, de zoöloog Sörenssen en de
botanist Hansen gingen mee- om gedurende
dei reis de eilanden van Frans Jozefsland te
onderzoeken. Begin Augustus lag de Bratvaag
bij het Witte Eiland, een woest, onherberg
zaam land dat meestal geheel door sneeuw
en ijs bedekt is. Doch sterker dan in andere
jaren is dozen zomer het. ijs gesmolten en
aan de kusten van het Witte Eiland waren
sneeuw en ijs bijna geheel verdwenen. Men
ging aan land. De vangst was goed en men
bleef er enkele dagen. Vijf Augustus waren
de geleerden klaar met hun onderzoek maar
De tijd der voorbereidingen.
Het besluit ÈÊ&k- Eén bericht
genomen. daarna stilte.
Fraenkel.
Strindberg.
