Writer
LETTEREN EN KUNST.
DE VERHUIZING VAN JOFFER VAN EYK.
~y°°' Uarbei<S°"-
MUZIEK
De a.s. uitvoering der C. 0. V.
Les Béatitudes.
Radiomuziek der week.
EEN VOORBESPREKING
Nieuws uit Indië.
Een cadeau
uit duizenden
e-
Duofold
HSXKLEM'S DAGBLAD ZATERDAG 18 OCTOBER 1930
VIERDE BLAD
Jan van Eyk's huisvrouwe zet een gezicht
of ze blij is dat het geval alweer achter den
rug is. Zoo'n verhuizing brengt altijd heel
wat hoofdbrekens met zich mee, en als er nu
maar verder niets breekt of beschadigt.
Maar het is alles goed gegaan en ze zit nu
weer netjes met de Zondagsche witte plooi-
muts over haar wel zeer antieke haardracht,
op uw bezoek te wachten. Die kanten plooi-
doek rust als een kostelijk dak boven het
hooge voorhoofd, dat zonder kreuk of rimpel
is en hangt aan weerszij van het hoofd in
volle breedte tot op de borst neer, als de
pruik van een Engelschen rechter. Een prach
tlge opgaaf voor een schilder als haar man
is. dat brandheldere van den witten doek te
zien naast den mat-blanken vleesbhtoon van
haar stil en toch niet onbewogen gelaat. Die
haarkap moge u den vorm van twee horen
tjes suggereerenhoe prachtig sterk zijn
ze als kleurnoot en tegen-effect tusschen het
room-wit en het bleekrose van muts en voor
hoofd! De dunne, sa am geknepen lippen doen
in Joffer van Eyk geen gemakkelijke tante
vermoeden, doch de klare stand der oogen,
de verstandige rust van het geheele gelaat,
waardoor het niet eens opvalt dat een vrij
stevige neus er bijna iets mannelijks aan
geeft, maken dat ge vertrouwen in haar hebt.
Zij zal een goede huisvrouw voor den schil
der zijn en zoo zij al horentjes draagt naar
de mode van haar tijd, haar man zal ze niet
hebben te dragen door haar toedoen. Hoe
zou hij haar anders met zoo groote gene
genheid geschilderd hebben en haar bont
kraag en zwaar-stoffen kleed met zoo door
dringende liefde weergegeven!
Joffer van Eyk is verhuisd. De gemeente
Brugge heeft voor haar en de andere parelen
uit haar bezit een nieuw tehuis gesticht. Wie
onzer lezers het volgend voorjaar een kunst-
reisje naar Vlaanderen gaat ondernemen zal
daar een nieuw, modern ingericht museum
vinden in de stad aan het Minnewater. Uw
verslaggever ging het deze week alvast eens
bekijken. Alle oude schilderijen die het
eigendom der gemeente Brugge zijn (dus
niet de verzameling uit het Sint Jan's Hos
pitaal, die daar rustig blijft) werden thans
reeds overgebracht in ruime zalen met bo
venlicht. Een geheel nieuw bouwweTk. naast
het Gruuthuus in een afgesloten ruimte ver
rezen, biedt straks ook nog ruimte aan de
moderne kunst die Brugge bezit en in stede
van het vroegere verblijf, waar alles een
beetje op en onder elkaar geborgen moest
worden vinden een aantal meesterwerken der
Nederlandsche kunst thans een verblijf, ruim
en breed; en eenvoudig maar met zorgvuldd-
gen smaak aangekleed. Licht grijs pluche,
losse muurbedekking de voorloopig) zes ka
binetten en zalen door. Daartegen komen
nu, ruim gehangen de wonderlijke dingen
mooi uit en van een enkel ontdekt ge eerst
nu bijzonderheden die vroeger niet te zien
waren. Alles heeft zijn tegen. Ook deze ver
huizing. Men ziet bijvoorbeeld eerst nu goed
dat menig schilderij niet in zoodanigen staat
verkeert als wel gewenscht zou zijn.
Maar Joffer van Eyk is nog volmaakt ge
zond. Is dat ook het geval met Van Eyk's be
roemde Madonna met Kindeke, in hetzelfde
kabinet?
Dit wonder-mooie schilderij, waarop als
donator de kanunnik Van der Paele (de be
kende oude man met de biddende handen)
staat afgebeeld, is nu in 't volle licht te zien.
En ook met dit schilderij schijnt in vroeger
jaren op kleine gedeelten van den fond wel
eens „gedokterd" te zijn. Met de schilder
technische hulpmiddelen van onzen tijd is
dat gemakkelijk genoeg uit te maken, en het
doet in dit geval aan de schoonheid van het
werk weinig af. Die is nog even onberoerd.
Men moet dat nimmer te zwaar opnemen en
nooit vergeten dat schilderijen, die twee-drie
vierhonderd jaar oud zijn, bijna zonder uit
zondering wel eens onder handen geweest
zijn voor het een of het ander. Wanneer ze
bij hooge uitzondering in al die jaren
nooit van him plaats geweest zijn, bestaat de
mogelijkheid dat ze nog intact zijn. zooals ze
uit des meesters hand kwamen. Maar 'dat
zijn praktisch gesproken uitzonderin
gen. De geleerden zullen vandaag of morgen
wel uitmaken wat er thans op deze Van Eyk
aan den dag komt. dat op een beetje oud-
zeer wijst: stel u echter gerust, het zal van
zeer weinig belang zijn. Toch laat, mijns in
ziens, de geheele verzorging van een aantal
schilderijen hier. vooral die der 17e eeuw. nog
al wat te wenschen. De nieuwe inrichting
zal allicht ook in dit opzicht een nieuwe
richting in de verzorging meebrengen.
Tegenover de Joffer van Eyk, die er ouder
uitziet dan 33 jaar, leeftijd dien ze had toen
haar man haar conterfeitte, hangt nu het
beroemde portretje van Philips den Goede
door Van der Weyden. Niet minder beroemd
is Gerard David's Doop van Christus in den
Jordaan, waarvan ik altijd de zijluiken met
de donatoren zoozeer bewonderd heb. Vooral
het rechtsche luik, met Elisabeth van der
Meersch en haar patrones de heilige Elisa
beth van Hongarije, is zeldzaam nobel van
opvatting. Is het niet curieus dat dezelfde
David op bestelling die paar. gruwelijke voor
stellingen moest leveren, waarop een om
koopbaar rechter levend gevild wordt en diena
zoon, in zijn plaats tot rechter benoemd, de
huid van zijn pa tot baldakijnkleed krijgt?
Ook in de oude tijden griezelde men graag
en een film als het Spook van de Opera legt
het in griezeligheid af tegen dit oordeel van
Cambyses.
Tegen de Memllngs in het Sint Jans Hos
pitaal is moeilijk concurreeren. Toch blijft
in dit nieuwe museum zijn „Christophorus,
het Kind dragend", een der parels. Al moge
dan de Sint Gillisfiguur rechts van den Chris
tusdrager in dit schilderij, in vroegere jaren
zwaar gerestaureerd en overschilderd zijn. En
zoudt ge hier Pourbus en Jan Prevoost ver
geten of zeker niet het laatst de lieve
Godelinde met haar witte shawl, uit de
school van den laatste?
Over de 17e eeuwers in dit museum zullen
wij niet juichen. Daarvoor gaan we niet naar
Brugge. Van Oost (een mislukte Frans Hals)
Erregouts en Achtschellinckwe zullen er
niet dood van gaan als we hunne doeken
per ongeluk weer vergeten. Ze zijn van puur
plaatselijk belang. Met qualiteiten, zeer zeker,
doch geen opvallende. Maar Joffer Van Eyk
moet ge toch gaan opzoeken in haar nieuwe
woning, zoo ge in de buurt komt. Haar man
wist wat schilderen is. en als ze wou, zou ze
daar een boekje van kunnen opendoen tegen
de dames en heeren, die nu in deze heerlijke
Octoberdagen nog als maar door zitten te
smeren op den walkant van de Groene Rei of
het grasveld in t Begijnhof. Maar, het is
waar, ze doen intusschen geen ander kwaad.
J. H. DE BOBS.
16 Oct. '30.
INGEZONDEN MEDEDEELINGEN
a 60 Cts. per regeL
to'iedt t) 0\fc.ome en
Heureux ceux qui ont le coeur
pur, car ils verront Dleu.
Den 8sten Novem
ber 1890 overleed
in zijn woning aan
den Boulevard San:
Michel te Parijs, in
den leeftijd van 68
jaren, Cé sar Auguste
Franck, organist
aan de Sa in te-
Clotilde-kerk en pro
iesseur d'orgue aan 't
Parijsche Conserva-
toireJSen in Mei van
hetzelfde jaar hem
overkomen ongeval
('t lemoen van een
omnibus had hem.
Jac. P. Caro,
■medewerkt
'aan de uitvoering'
der C. O. V.
terwijl hij zich op straat voortspoedde om les
te gaan geven, aan de zijde verwondt) had de
gevolgen eener pleuritis verergerd; de com-
pVc&tles bleken doodelijk. De pastoor der
Ste. Clotiïde, Mgr. Gardey had den sterven
de, die nog op zijn ziekbed de laatste hand
gelegd had aan zijn Trois grands Chorals
pour Orgue, de sacramenten toegediend.
Even eenvoudig als Franck's leven geweest
was, werd zijn uitvaart. In de Ste. Clotiïde
sprak Mgr. Gardey op den kansel een ont
roerende lofrede uit; daarna begaf de stoet,
zonder pracht of praal, zich naar het kerk
hof van Montrouge, waar het stoffelijk
overschot van den meester in een verwij
derd hoekje werd ter aarde besteld. (Enkele
jaren later werd het naar het kerkhof Mont-
parnasse overgebracht).
„Geen enkele officleele vertegenwoordiger
yan het Ministerie van Schoone Kunsten of
van de Administratie daarvan vergezelde het.
lijk van Franck naar zijn laatste rustplaats;
zelfs het Conservatoire de Musique dat hem
toch onder zijn professoren telde, verzuimde
zich te doen vertegenwoordigen bij de uit
vaart van deze organist, w;.enst hooge kunst
theorieën steeds een gevaar voor de rust
van het officieele etablissement hadden ge
schenen. De directeur Ambroise Thomas, die
heel zijn leven lang dithyrambische gemeen
plaatsen had uitgestort over minder waar
dige graven, legde z,:dh ijlings te bed toen
hem het bezoek werd aangekondigd van een
lid der familie Franck, dat hem kwam uit-
noodigen bij de begrafenis tegenwoordig te
zijn; andere professoren van gewicht wis
ten zich nog voor de gelegenheid z,:ek te
melden en vermeden zoodoende zich te com-
promitteeren.
„Slechts 's meesters vele leerlingen, zijn
vrienden, de musici, die door zijn onbe
grensde toegenegenheid tot hem waren aan
getrokken, vormden een krans van eerbie
dige bewondering rondom de baar. César
Franck had bij zijn sterven aan zijn land
een levenskracht,'ge en hecht gebouwde
symphonische school nagelaten, zooals
Frankrijk tot dusver niet had voortgebracht.
„En met vooruitzienden blik, die gerecht
vaardigd zou blijken, beëindigde Em. Cha-
brier, die hem slechts weinige jaren zou
overleven, de zeer bewogen rede, cVe hij na
mens de Société Nationale de Musique aan
het graf uitsprak.
„Vaarwel, meester; heb dank. want ge hebt
goed gedaan! In U groeten we een van de
grootste kunstenaars van deze eeuw; in U
ook den onvergelljkelljken leermeester, wiens
bewonderenswaardig onderwijs een geheel
geslacht van krachtige, geloofsvaste en be
zonnen toonkunstenaars, ten volle heeft uit
gerust voor den ernstigen strijd; in U ook den
rechtvaardigen en recht-door-zee gaanden
mensch, zoo humaan en zonder eigen belang,
die nooit dan vertrouwbaren raad en goede
woorden gaf. Vaarwel!"
Veertien Jaar na dien. nagenoeg op den
zelfden datum, bevond zich dezelfde groep
discipelen, vrienden en musici, helaas eenigs-
zins door den dood in aantal verminderd, ver-
eenigd op het square tegenover de sasiliek van
Ste. Clotiïde voor de onthulling van een
monument opgericht ter nagedachtenis aan
den beminden meester, maar ditmaal hadden
alle officieele lieden, (behalve één enkele) er
op gestaan om op de eereplaatsen te figuree-
ren; de directeur van Schoone Kunsten, de
directeur van het Conservatoire in eigen per
soon staken er zeer opmerkelijke redevoerin
gen af.
„Wat voor nieuws was er dan ln die 14
jaar gebeurd? Heel geleidelijk, en zonder dat
iemand er op bedacht was, was César Franck's
naam, eertijds slechts door enkele gelooven-
den vereerd, beroemd geworden.
Toen haastte deze Administratie, dit Con
servatoire. die den obscuren orgelprofessor
tijdens diens leven niet gekend, ja hem mis
kend hadden, zich om hem voor zich op te
eischen, toen bleken tal van Componisten, die
zouden gemeenr hebben zich te compromit-
teeren door hem om raad te vragen, als bU
tooversiag zijn leerlingen geworden te zijn.
To v. d. Sluvs, één der medewerkers bij de
uitvoering der C.Q.K.
César Auguste Franck.
„Het Institut de France echter, dat ln zijn
eerbiedwaardig mididen flagrante nulliteiten
opnam, kon zich niet officeel doen vertegen
woordigen bij de inwijding van het monu
ment, want het had nooit zijn poorten wil
len openen voor een der grootste toonkun
stenaars .die ons Fransche land tot eer heb
ben gestrekt".
Ik ontleen deze bijzonderheden aan de van
warme genegenheid en eerbied doordreng e
blografie van Franck door zijn leerling Vin
cent dTndy. Ik zou gaarne meer er uit
overnemen, om den goeden, nobelen, hoog-
staanden mensch, die Franck was. beter te
doen kennen, doch zou dan buiten de rede
lijke grenzen van dit artikel gaan.
Dat de muziekmeester en organist César
Franck ook componeerde wisten buiten den
kring zijner vrienden en leerlingen maar
weinigen. Inderdaad de dagindeeling van
dezen arbeidzamen eenvoudlgen man liet hem
er nog den tijd toe. 's Morgens om half zes
stand hij op. werkte 2 uur, „voor zich" d.w
aan zijn composities, gebruikte dan een
sober ontbijt en ging uit om in alle hoeken
der wereldstad les te geven aan dilettanten
of zich van zijn plichten als organist en
professeur d'orque te kwijten. Meestal kwam
hij pas 's avonds thuis en vond dan nog
gelegenheid zijn leerlingen en intimen in zijn
gezellige woning te ontvangen om met hen
te muslceeren.
Aan ..Les Béatitudes" werkte Franck met
tusschenpoozen gedurende de jaren 1869
1879. Een uitvoering er van heeft hij nooit
beleefd. De geschiedenis van dit. kunstwerk,
een der meest beteekenende oratoria van de
19de eeuw geeft ook weer een reeks teleur
stellingen en blijken van miskenning van
denzelfden aard als hierboven opgesomd
werden.
Over de lotgevallen en den bouw van dit
werk meer in 't bijzonder hoop ik in een
volgend deel van dit artikel een en ander
mede te deelen.
K DB JONG.
door KAREL DE JONG.
De uitzendingen van de concerten van
het Concertgebouw-orkest hebben wel in dc
eerste plaats recht op onze belangstelling.
Het programma van a.s. Zondag 2.304 n.m.
vermeldt de Svmphonle .La Reine" van
Haydn, het Dubbelconcert voor viool, cello en
orkest van Brahms en Prélude. Choral et
Fugue van César Franck. Dit laatste is na
tuurlijk een orkestbewerking van het be
roemde klavierstuk. Behalve minder bekende
jeugdwerken schreef Franck slechts twee
composities voor pianosolo, doch die mogen
er dan ook zijn! Beide dateeren uit zijn
derde (laatste scheppingsperiode, het tijd
perk zijner grootste artistieke rijpheid en
persoonlijkheid, omvattend ongeveer de Ja
ren 1876 tot zijn sterfjaar 1890. Uit dit tijd
perk zijn o.m. afkomstig: Les Béatitudes
(1879) het oratorium dat a.s. week hier door
de C.O.V. zal worden uitgevoerd en waaraan
nog een bijzondere bespreking in dit blad zal
worden gewijd; de „poèmes symphoniques",
,Les Eolides" (1876) en ,Le Chasseur maudit"
(1882). het planokwintet in f min. (1879);
„Les Dj inns" (1884) en „Variations sympho
niques" (1885) voor piano en orkest; „Prélu
de, Choral et Fugue" (1884) en „Prélude Aria
et Final" (1887) voor klavier; de beroemde
sonate voor piano en viool (1886), de sym
phonic in d min. (1888), het strijkkwartet in
D (1889) en de drie groote orgelkoralen
11890). De lijst is zeer onvolledig: ik heb
slechts de meest bekende werken genoemd,
maar die alleen zijn reeds voldoende om
Franck's grootheid te doen beseffen. De beide
werken voor piano vertoonen zoo goed als
de vioolsonate, de symphonie en het strijk
kwartet. den cyclischen bouw, d.w.z. tn alle
deelen vindt men hetzelfde thematische ma
teriaal terug. In ons Prélude. Choral et Fu
gue vindt men de kiem van het fugathema
reeds ir. het recitativische gedeelte dat in
het voorspel een paart maal optreedt, voorts
in de eerste en tweede maat van het Tweede
Deel. De eigenlijke koraal-melodie keert ln
het Derde Deel, in canonische imitatie en ge-
contrapunteerd tegen het fuga-thema, weer
en besluit ook het geheele werk in een Jube
lende peroratie.
Brahms' Dubbelconcert op. 102 ln a min.
zijn laatste groote werk met orkest, werd 18
Oct. 1887 te Keulen voor het eerst uitgevoerd
met Joachim en Haussmann als sollten, na
dat dezen het met Brahms zelf ten huize van
Clara Schumann te Baden-Baden hadden
doorgenomen. Persoonlijk maakte ik mot
Brahms' dubbelconcert kennis ten huize van
Carl Flesch, waar ik het met hem en Hek-
king speelde. Het werk is minder algemeen
bekend dan het Vioolconcert; het- verhangt
dan ook twee interpreten die niet alleen in
dividueel tegen de groote moeilijkheden op
gewassen zijn, maar bovendien elkaar volko
men begrijpen: melodieën en passages zijn
tusschen belde soloinstrumenten even gelij
kelijk verdeeld als b.v. in Mozarts Concert
voor viool en alt het geval is. In de eerste
beide hoofddeelen is het concert rijk aan
breed uitgesponnen melodiek. Tchaikowsky
vond het destijds heelemaal niet mooi; hij
ontzeede zelfs Brahms elk spoor van melo
dische vinding. En toch had diezelfde Tchai
kowsky eens van zijn landgenoot Rubinstein
te hooren gekregen, dat zijn (Tch.'s) geschrijf
in 't geheel geen muziek was! De tijd heeft
ook hier weer recht gedaan; we staan nu on
bevangen tegenover belden en vinden zoo
wel bij Brahms als bij den Rus zeer merk
bare sporen van muzikaliteit. Met dat al
blijft de Dultscher toch de grootere van
beiden.
De symphonie „La Reine" is een tijdge-
noote van ..L'Ours" die ik kort geleden be
sprak en heeft haar bijnaam te danken aan
de voorliefde die Marie Antoinette voor haar
gehad moet hebben. Het eerste hoofddeel
heeft trekken die aan Mozart herinneren; het
meest interessant is de doorwerking der
finale.
Van Brahms zal men volgende week nog
meerdere belangrijke werken draadloos kun
nen hooren: zöo b.v. Woensdag uit Londen I
de derde en de vierde symphonie en het viool
concert. Voorts uit hetzelfde zendstation
Donderdag de Variaties op. 23 voor piano
4-handig over een thema van Schumann, ge
speeld door Ethel Bartlett en Rae Robert-son.
dezelfde kunstenaars die dat werk IJ. Dinsdag
op voortreffelijke wijze voor den Heemsteed -
schen Kunstkring ten gehoore brachten. Deze
Variaties zijn uit denzelfden tijd (1862) als
de meer bekende Handel-variaties op. 24
voor piano solo, en onderscheiden zich van
deze door hun warmen, kleurrijken, romanti-
schen aard, ln tegenstelling waarmede het
opus 24 meer heroïek van allure is. Ook de
overige werken van dit Londensche program
ma (van Joh. Chr. Bach, Da Falla, Bax, Men
delssohn en Saint-Saëns verdienen de volle
belangstelling, te meer daar het tweetal
Bartlett-Robertson uitmuntend en werkelijk
artistiek samenspel te hooren geeft.
Veltem geeft dien avond een concert, ge
heel aan werken van Grieg gewijd, w.o. een
paar nummers voor ..snarenorkest" (sic),
Berlijn den volgenden avond een concert dat
zeker uit een historisch oogpunt interessant
is, nJ. onbekende jeugdwerken van Rich.
Wagner; daaronder zelfs een Fantasie voor
piano en een stuk voor klarinet en strijkor
kest. Geen dezer werken heb ik ooit hooren
uitvoeren; het schijnt mij twijfelachtig of de
componist van Tristan. Meistersinger, Ring
en Parsifal er reeds lru; te herkennen zal
zijn. maar om zich een denkbeeld over de
stijlontwikkeling van een groot man te kun
nen maken is zulk een concert zeer leerzaam
„Das Al te stürzt, es andert sich die Zeit!"
K DE JONG.
UITGAAN.
„Rose Marie".
Zondag komt het Revue- en Operette-
Ensemble, Directie Fritz Schakels, een op
voering geven van de revue-operette ..Rose
Marie", met een keur van operette-artisten
van 't Circus Carré te Amsterdam, mooie
décors, groot koor. ballet en orkest.
MOORD OP ZUN VROUW?
Aneta seint uit Semarang: De Locomotief
meldt, dat de echtgenoot van de Europee-
sche bewoonster van een kampong te Amba-
rawa, mevr. E. d- R. v. d. P.. welke 12 October
door revolverschoten werd vermoord, Don
derdag in preventieve hechtenis is gesteld,
verdacht van moord of doodslag op zijn echt
genoot©.
INGEZONDEN MEDFDFFLÏNGEN
a 60 Cts. per regel.
Jfaat Parker Duo fold den
Park
wordt nimmer meer vergeten.
tolk -.am Uw vriendschap zijn.
Degevervaneen P*rker Duofold
Zijn geschenk is overal de meest
welkome gil», en door haar levens
langen trouwen dienst is zij» een
dagelijksche herinnering aan den
gever.
Alleen met Parker Duofold heeft
onze bedrijvige hedendaagsche
wereld gelccrcd te schrijven zom
eer inspanning. Van het oogen-
blik al, dat oe punt het papier
raakt, schrijft zii geen schud
den, geen oponthoud. Een Parker
behoeft slechts te worden geleid
over het panier, haar spiegel
gladde punt (gegarandeerd voor
25 jaar» glijdt als vanzelf voort en
kan op een vulling meer dan
zesduizend woorden (neerschrijv
en.
Smaakvolle kleuren, modem als
de dag tan vandaag!
Houders van onbreekbaar per-
maniet28% lichter dan ander
vulpcnmateriaal in lakrood,
smaragdgroen, (azuurblauw, Chin-
eesch geel, zwart met goud en de
Duofold de Luxe in zilzerxehtig
parelgrijs met zwart.
fmrkrr Pennen Senior FL so t
Spe.iai Pt. if. jo. Ju oio r FL
Lae/y PL ij. llijkeboortnde
PotlooJen FL 13. Ja. PI. si.
tn PL to.
Gebr. KIKKERS N.V.
AMSTERDAM - DEN HAAG
ROTTERDAM.
WERKLOOSHEID ONDER DE PLANTERS.
Aneta seint uit Medan: De Sumatra-Post
meldt, dat bij den Sumatra Cultuurbond
thans 42 werklooze planters zijn Ingeschre
ven. Er zijn ook nog vele niet ingeschrevenen.
DRONKEN MILITAIREN IN EEN TAXL
Aneta seint uit Batavia: Op den Tandjong
Priokweg is Woensdagavond een taxi met
drie dronken Europeesche militairen tegen
een boom gebotst, doordat een hunner liet
stuur van den chauffeur overnam; alle inzit
tenden werden zwaar gewond.
BELANGRIJKE GETUIGEN IN
HET P. N. I.-PROCES.
OVER STAKING EN DEN PACIFIC-OORLOG.
De Landraad te Bandoeng zette naar Aneta
meldt, de behandeling van dc P-NI.-zaak
voort.
Getuige Soerianata-atmadja. path van Soe-
medang, verklaart niet den minsten dwang te
hebben uitgeoefend bij de verhooren.
Voorgeroepen wordt getuigo Markassin
alias Bapa Kasdi. uit Lembang. Hij zegt nog
nooit een vergadering te hebben bijgewoond.
De voorzitter houdt hem zijn vroegere ver
klaring voor. dat hij reeds negen maal een
vergadering bijwoonde en waarschuwt hem
tegen meineed.
Voorgelezen worden de verklaringen, op
penomen in hert. proces-verbaal van het ver
hoor van dezen getuige tijdens het vóór-on
derzoekvolgens welke getuige lid was van
de P. S. I„ S. I.. P.N.I. en Sarckat Rajat.
Getuige erkent dat Kartawidjaja hem ver-
telde. dat vrijheid beteekende. dat het Hol-
landsche gezag Ned.-Indlë 2ou verlaten, -ter
wijl ook gesproken werd over staking en boy
cott Er werd nl. gezegd dat vijftig cent te
weinig loon was voor een koelie. Men moest
loonsverhooging vragen en wanneer die niet
verkregen werd staken. Hierover werd ook op
den cursus gesproken door Ga tot die ook
sprak over den komenden Pacific-oorlog.
Getuige verklaart dat cr een Pacific-oorlog
zou komen tusschen Engeland, Amerika, Ja
pan en China. Uit dezen oorlog zou de vrij
heid van Indonesia voortvloeien. Volgens het
proces-verbaal had getuige gezegd dat door
de staking de Hollanders geen winsten meer
zouden maken en het land verlaten. Dit laat
ste zou met den Paclflc-oorlog toch moeten
gebeuren.
Getuige zegt dat dit door Ga tot en Mas-
koen op een openbare vergadering werd ge
zegd. terwijl ir. Soekamo zeide dat de oorlog
in 1930 zou uitbreken. Deze laatste verklaring
werd afgelegd In een openbare vergadering
en op een cursus, nl. dat in 1930 oorlog zou
uitbreken en „ngabeledoeg" (kanongebulder)
worden gehoord.
GASMASKERFABRIEK VOOR INDIë.
Aneta seint uit Bandoeng:
Het ,Alg. Ind. Dagbl. De Preangerbode"
meldt, dat het volgend jaar op Java zal wor
den opgericht een subfabrlek voor de rub-
beronderdeelen van gasmaskers voor het le
ger in Ned.-Indië, al thans te Singapore wor
den vervaardigd door de Ned. Guttapercha
Maatechappli.
