HET HAARLEMSCHE STADSBEELD.
De koppeling bij auto's.
Brieven van een Controleur B. B.
Wat is de korte golf?
Hoe het eens was.
Hoe het geworden is.
De vroegere Kennemerpoort, gezien van den Schotersingel naar den Schoterweg naar een
icekening van 1780.
Het vrijwiel en de wizard-control.
Zijn er nief dringender behoeften dan luxe?
(Door onzen Memkeorsimede<werker.)
-ZUIGER
VLIKVEL pl p2 AB.C
i i
KRUKAS
fPICTIE
.J_
D E H.
Fig. 2
Het freewheel werkt volgens een ander
principe dan de Syncho Mesh koppeling.
Men zaagt de as P (zie het pijltje in fig. 21
door. en verbindt het motor-einde' met een
soort holle pijp, in doorsnede afgebeeld in
flg. 3 Obui ten voering. Het rechter stuk dat
met de wielen verbonden is, koppelt men
ac.n de kern. Tusséhen kern en buitenivoerlng
loop en In de lengterichting van de pijp rollen
(in doorsnede dus cirkelvormig). Wanneer
de motor den wagen torekt, draait de buiten
voering in de richting van de zwarte pijl in
fig. 3. De rollen worden tegen het conische
deel van de kern gedrukt en de kern word'
dus meegenomen: de krachtsoverbrenging ge
schiedt normaal. Als we nu gas afsluiter,
loopt de motorsnelheid enorm terug, bij nor
male auto's zonder freewheel gaat nu de
massa van den wagen feitelijk den motor
aandrijven. (Dit is de remmende kracht, die
men voelt, wanneer het gaspedaal losgelaten
wordt). De kern in fig. 3 wil dus nu sneller
gaan draaien dan de buitenvoering, dit is
mogelijk, omdat de rollen nu terugschieten
(ze nemen de gestippelde positie's in). De auto
rijdt dus onafhankelijk van den motor,
principieel komt dit overeen met het gewone
fiets-vrijwiel. Geven we echter weer gas, dan
gaat de buitenvoering daarvoor weder sneller
draaien dan de kern, de rollen komen weer
in hun vernauwingen en de „normale toe
stand" is hersteld. Een auto met een freewheel
loopt dus bij het loslaten van het gaspedaal
over een langeren afstand uit, dan een con-
ventioneele wagen. Tijdens het overschakelen
is het tandwiel C dus niet langer in verbin
ding met de aohterwielen, er staat dus geen
druk op de vierkante as van B en C en
het schakelen gaat nu heel gemakkelijk.
Wizard-Control.
De Wizard-Control tenslotte, een der laatste
snufjes werkt weer geheel anders. In de aan-
zuigleiding van den motor heerscht altijd een
zekere onderdruk, die bijv. den automatischen
Hg. 3
ruitenwisscher (een soort pompje) doet be
wegen. De fricüeplaat F 2 wordt bij do
Wizard-Control met een treks tang aan den
zuiger van een pompje verbonden. Als wc
nu het gaspedaal loslaten, wordt do onder
druk in de aanzuigleiding van den motor
grooter, het zooevcn genoemde zuigert-je wordt
naar achteren getrokken, en de plaat F 2
dus eveneens. Zonder dat men het normale
frictiepedaal In de auto aangeraakt heeft,
wordt de motor dus ontkoppeld (immers F 2
en F 1 draaien los van elkander, de motor-
kracht wordt niet overgebracht op den ver
snellingsbak. enz.) Geven we weer gas, dan
daalt de onderdruk, het zuigertje gaat naar
voren de plaat F 2 wordt door de veer weder
tegen F 1 gedrukt; de motor is weer inge
schakeld. Op deze wijze is dus feitelijk even
eens een freewheel ontstaan. Men combineer',
nu Wizard-Control cn Synchro-Mesh. Het
resultaat is, dat de eerstgenoemde het gebruik
van hot. frictiepedaal overbodig maakt en dc
tweede verzekert een geruLschloos overschake
len, Het verwisselen van versnehing is dus
teruggebracht tot de eenvoudige handelingen:
1. loslaten van het gaspedaal en 2. verplaatsen
van het versnellingshandel.
Doodeenvoudig niet waar, te meer, omdat
krassen practisoh uitgesloten is.
En nu: de beteekenis van dit alles.
In werkelijkheid is dit alles wel ietwat ge
compliceerder, dan hierboven uiteengezet is.
Behalve de geschetste voordeelen wordt b.v.
ook benzine- en oliebesparing verkregen.
Zooals alles in dit ondermaansche, zijn ook
deze nieuwe verbeteringen niet zonder na-
deelen; im Groszen und Canzen mag echter
gezegd worden, dat de autotechniek weer een
stuk vooruit gebracht is.
De quintessen is echter: een concessie
aan de onbeholpenheid van de meeste auto
rijders. Principieele voordeelen, zooals bijv.
de voorwlelremmen gaven, staan hier volko
men oo den achtergrond. In onzen tijd van
De Kennemerpoort was een van onze
schilderachtigste poorten. Vermoedelijk om
dat zij door hoogopgaand hout van de bol
werken werd omgeven. De Kennemerbrug die
nu op deze plaats gebouwd is, vertoont een
moderner beeld, maar gelukkig is het mooie
stadsbeeld al is het nu anders behouden
gebleven.
halve oplossingen, incidenteele voorzieningen
en oppervlakkigheid past een en ander ver
bazend goed. Wanneer de bedoelde perfec
ties in de practijk hun betrouwbaarheid be
wezen hebben (wat zij ongetwijfeld zullen
doen), kan men leeken zeker adviseeren, om
auto's te koopen, die hiervan voorzien zijn.
Zij zullen hun wagens dan minder kunnen
mishandelen en tevens zal hun de juiste be
handeling (en waarschijnlijk de werking)
van de transmissie wel ten eeuwigen dagen
raadselachtig blijven. Aangezien het groote
publiek zich daarvoor echter niet Interesseert
gelooven wij, dat de fabrikanten met het aan
brengen dezer verbeteringen een juiste ver-
kooppolitiek hebben gevolgd. Vraagt men ons
of er dan geen andere onóerdeelen waren,
die veel eer verbeterd hadden moeten worden,
dan de reeds zoo perfecte transmissie, dan
luidt het antwoord bevestigend. Koelsysteem
electrische installatie en tal van andere
„units" zijn veel minder volmaakt dan de
versnellingsbak was voor de toepassing der
hier besproken complicaties. En zoolang het
kleinste spijkertje nog in staat is, om de ge-
heele auto te verlammen wanneer het toe
vallig in een der banden terecht komt, zouden
wij de aandacht liever wat meer op deze on-
derdeelen (en zoo zijn er nog veel meeri
gevestigd zien. Maarnogmaals: the
customer is King hij wenscht niet over
te schakelen en dus: Wizard-Control c.a. Wij
zijn benieuwd, wat er nu volgen gaat.
OVER NOODLANDINGEN IN
WOESTIJNEN.
Nu wij per auto of vliegtuig de woestijnen
der wereld kunnen doorkruisen of overvlie
gen, verliezen deze hun verschrikkingen voor
ons totdat de auto panne krijgt of het
vliegtuig neerstort. Dan doet de woestijn zich
weer gelden.
Voorbeelden? Kort geleden moest een
Fransch vliegtuig een noodlanding maken in
de Sahara. Water moest worden gevonden
voor de bemanning van 3 koppen. Een dei-
drie maakte een tocht door de woestijn om
een bron te zoeken. Hij vond er een, haalde
onmiddellijk zijn makkers en bracht hen bij
het water. Hij had toen een tocht van 75
mijlen gemaakt zonder voedsel en met bijna
geen rust. De drie werden gered door een
hulp-expeditie.
Eenige maanden geleden kwam een ballon,
die over het Lake Eric gedreven was, in het
meest verlaten deel van Ontario (Amerika)
neer en de luchtreiziger moest door een moe
rassige wildernis waden, om een nederzetting
te bereiken.
Nu vier jaar geleden maakte een vliegtuig
een noodlading op een stuk drijfijs, 60 mijlen
van de kust 'van Labrador. De beide Cana-
deesche vliegers en de Eskimo-gids verlieten
de nutteloos geworden machine en worstel
den over do ijsschotsen naar de kust, loo
pend, springend, soms eigenlijk roeiend op
een schots. Toen zij na 8 dagen in Labrador
aankwamen, leefden zij van rauw walrus-
vleesch.
Doch ook ln Europa lean men slecht te
rechtkomen. Zoo verongelukte omstreeks
Kerstmis een machine op een Oostenrijk-
schen bergketen en de piloot en mecanicien
moesten 3 dagen door de sneeuw loopen, voor
zij een dorp bereikt hadden.
Onder tragische omstandigheden werd
misschien wel het meest opofferende avon
tuur opgehaald in een Londensche rechts
zaal, toen een vroegere waarnemer voor dief
stal terechtstond. Toen hij eens boven de
woestijn bij Bagdad vloog, raakte het vlieg
tuig in brand en stortte neer. De piloot was
er ernstig aan toe, doch de waarnemer, wei
gerende zijn makker achter te laten, droeg
hem over de woestijn twee dagen lang voor
hij hulp kon krijgen.
Op deze plaats is nu de nieuwe Kennemerbrug gebouwd.
De intocht van een Sultan.
In mijn laatsten brief beloofde ik u nog
een verslag te geven van den intocht van den
Sultan en zijn vrouw op Soembawa en ik zal
daarmee dus beginnen. Maandagmorgen
vroeg naar boord, waar het een reuzedrukte
was in verband met den terugkeer van den
Sultan na de trouwfeesten op Bima. De heele
bevolking was naar Laboean uitgeloopen.
Aan boord was het ook stampvol, met veel
moeite kwam alles aan den wal die prachtig
versierd was. In langen optocht ging het
langzaam in auto's naar Soembawa; het was
meer dan vol op den weg. Halverwege stap
ten Sultan en Sultana plus een beetje gevolg,
over in een soort praalwagen, die een leeuw
voorstelde en nog langzamer ging het langs
een haag van schoolkinderen. 1000 in getal,
naar het oude vervallen paleis. De Sultana
zal wel erg geschrokken zijn, maar ze' gaan
er niet wonen, maar in een aardig huis van
het landschap, totdat het volgend jaar het
nieuwe paleis klaar zal zijn. Toen de Sultan
en zijn vrouw in het ptileis waren afgestapt,
gingen wij huiswaarts en beleefde ik een ver
velend drama. De auto stond nl. buiten en
daar het ging gietregenen. moest zij de ga
rage in. Daar de starter kapot was en de op
passer-chauffeur niet bij de hand, zou ik het
beestje even opzwengelen. Maar jawel, de
slinger sloeg terug, ik kreeg een klap tegen
mijn pols en verging van de pijn. De pols
zwol al gauw op en daar het steeds erger
werd, gingen we na afloop van het trainen
van ons paardje voor de a-s races, even langs
den dokter die een chauffeursfractuur- con
stateerde, gebarsten of gebroken, maar niets
ontzet. Hij draaide er een spalk omheen en
daar stond ik met mijn goede gedrag, moest
met alles geholpen worden, ik kon niet schrij
ven, tennissen, paardrijden of zwemmen.
Donderdag was de inhuldiging des Sultans,
alles moest in het zwart verschijnen, maar
ik bofte, daar ik met het oog op mijn pols in
het wit kon blijven. Ik lachte dus allen lek
ker uit. Om 9 uur kwamen we allen in het
paleis. Toen in optocht naar de moskee, die
stampvol was en waar de sultan volgens de
adat werd ingehuldigd. Allerlei toespraken
en poespas, de rijkssieraden werden overhan
digd en daarna werd hij bestrooid met 7
soorten rijst, toen de moskee weer uit en na
Een kleine golf, die een groofe rol speelt.
De korte golf, waarmede ln de radiowereld
ln den regel het gebied der golven van min
der dan 200 meter wordt bedoeld, werd aan
vankelijk door de wetenschappelijke wereld
verguisd, en het aankijken in dit geval het
experimenteeren niet waard geacht. Voor
de radio-amateurs in vroeger dagen, waar
onder we verstaan de amateurs die eigen
toestellen bouwden en geregeld proefnemin
gen met zenden en ontvangen deden, was dit
echter een dankbaar arbeidsterrein, waarop
zij naar hartelust mochten grasduinen, tot
dat de wetenschap de groote belangrijkheid
en de ongekende mogelijkheden ook hier
plotseling inzag en dadelijk een groot ge
deelte van dit schoone rijk in beslag nam.
In den beginne had zij er hoegenaamd geen
aandacht aan geschonken, daar ze er van
overtuigd meende te zijn, dat groote afstan
den alleen door lange golven waren te over
bruggen. Een Amerikaansch geleerde. Dr. L.
W. Oustin, had o.m. een methode uitgewerkt
om de reikwijdte der verschillende golven te
berekenen. Later bleek, dat deze methode
alleen binnen bepaalde grenzen juist was.
Vereenvoudigd komt ze hierop neer. dat men.
om dc golflengte te bepalen die over zekeren
afstand de beste resultaten oplevert, dezen
afstand door 500 moet deelen. Volgens de
voor deze berekening door Oustin opgestel
de formule bleek, dat met golflengten bene
den 200 meter hoegenaamd niets te bereiken
zou zijn. Vandaar, dat men zich niet eens de
moeite getroostte dit golfgebled aan een
nader onderzoek te onderwerpen.
Na den oorlog waren er echter verschillen
de redenen, die de aandacht op het korte-
golf-gebied vestigden. Sedert dien is de
kortegolf het onderwerp van tallooze onder
zoekingen geworden en heeft men er de re
sultaten mee weten te bereiken waartoe de
lange golf nimmer zou hebben geleld.
Dc korte golf (boven de tien meter, ter
onderscheiding van de ultra of zeer korte
golf beneden de tien meteri heeft in den
radio-omroep thans een dusdanige repu
tatie gekregen, dat ze vereenzelvigd wordt
met de stations, die dc beste programma's
uitzenden. In feite doen andere stations er
niet voor onder, doch de ultra-korte golf
heeft voor velen een magische aantrekkings
kracht.
In den loop van den tijd zijn ontelbare
kortegolf zenders verrezen, onder welke Hil
versum t.PCJ) wereldvermaardheid heeft.
Toen de wetenschap het domein der korte-
golven boven 200 meter aan de amateurs ont
nam, moesten deze noodgedwongen hun
proeven met lagere golflengten voortzetten,
doch juist in dat gebied wisten ze na verloop
van tijd belangrijke resultaten te boeken. In
1922 slaagde o.m. de Franschman Léon Déloy
er in om op een golflengte van 190 meter
zijn station hoorbaar te maken aan de over
zijde van den oceaan. Door dit succes aange
moedigd. wist hij het zelfs zoo ver te bren
gen. dat hij in het laatst van 1923 op een
golflengte van 100 meter uitzond en met
succes „20 feet from phone" in Amerika
werd gehoord.
De eigenschap der korte golven, dat zij zich
over groote afstanden voortplanten, wordt
toegeschreven aan een bijzondere gaslaag in
den dampkring op ongeveer 70—100 mijl
hoogte. Deze laag. de Kennelly-Heaviside-
laag. heeft de eigenschap om de radiogolven
onder een bepaalden hoek terug te kaatsen,
zoodat de golven zich als het ware om de
aarde heen'buigen. Bewijst deze laag dus aan
de eene zijde een ontschatbaren dienst, aan
den anderen kant zijn er weer factoren, die
een ongunstigen invloed uitoefenen. Wij
hebben hier het z.g. „sluier-effect" of „fa
ding" op het oog, waarbij het geluid weg
zakt. Daar de Kennelly-Heaviside-laag zich
in hoofdzaak vormt door door de werking
van de zonnestralen op de atmosfeer en er
des nachts weer een neiging tot terugkeer
naar den vroegeren toestand van de gas-
lagen bestaat, zullen z'ch bij het invallen der
duisternis en zonsopgang evenwichts versto
ringen voordoen, die tot uiting komen in
sterkte-veranderingen van de radio-ont
vangst. Ook ontstaan door dezen invloed de
z.g. ..aoorie zónes" waar ontvangst geheel
onmogelijk blijkt, tc zijn.
Over het ontstaan, de aanwezigheid en de
werking van de laag bestaan trouwens ver
schillende theorieën, daar men nog lang niet
geheel van een en ander nauwkeurig op de
hoogte is. Dr. A. Hoyt Taylor b.v. heeft vast
gesteld. dat er de laatste zes jaren een be-
nedenwaartsche verschuiving valt waar te
nemen. In verband met den invals-, bre-
kines- en terugkaatsingshoek, is komen vast
te staan, dat golflengten beneden twaalf
meter voor omroepdoeleinden niet geschikt
zijn. Intusschen zijn echier met succes proef
nemingen gehouden met het uitzenden van
radio-programma's op een golflengte van
tien en zeven meter, waannede de theorie
van genoemden Dr. Taylor dus weer omver
geworpen zou zijn. Dr. Tas'lor stelde bij zijn
ontdekking van eenige jaren geleden echter
nog iets meer vast, en wel, dat d -or de ge
noemde verschuiving, indien deze voortgang
de omroepbanden zou moeten plaats vinden
mocht hebben, een algeheele verandering in
en deze korte golven dan wèl in aanmerking
zouden komen. Daartegen zouden we weer
een verlies moeten boeken voor wat betreft
de toepassing der langere golven.
Behalve de reeds genoemde proeven met
golflengten beneden tien meter voor omroep
doeleinden, worden ook proeven genomen
met deze golven, teneinde ze aan de medische
wetenschap aan te passen. Deze zeer korte
golven, die met een minimum energie kun
nen worden opgewekt, ontwikkelen een zoo
danige warmte, dat microben, die daaraan
worden blootgesteld, vernietigd worden. Ver
der zijn proeven genomen met golven van 3.2
meter lengte, tusschen vliegtuigen en den
vastengrond, waarbij o.m aan het licht
kwam, dat mist en rook hoegenaamd geen
invloed er op uitoefenen, terwijl hun "eik-
wijdte nog 76—100 K.M. bedroeg. Men is nog
verder gegaan en men heeft golven van 20—
30 centimeter weten te produceeren! Van
eenig belang voor practische toepassing kun-
we vooralsnog echter nog niet spreken.
Vermelding verdient nog de proef van
Meissner, die indertijd op een golflengte van
elf meter den afstand BerlijnBuenos Ayres
wist te overbruggen. Hij maakte hierbij ge
bruik van parabolische spiegels om de elec
trische golven in één richting uit te stralen.
Deze methode kan alleen worden toegepast
bij zeer korte golven, daar de afmetingen
der spiesels anders veel te groot zouden moe
ten worden. Bij deze proef van elf meter
golflengte bedroegen de afmetingen reeds
twaalf bij negentien meter. Het voordeel der
korte golven is, dat de energie niet bepaald
hoog behoeft te zijn. Me;ssner gebruikte
slechts een energie van 1 kilowatt. Verder
was het mogelijk om onder verschillende
hoeken met den horizon uit te zenden, waar
door men kon vaststellen, dat onder twee
verschillende hoeken maximum ontvangst
werd bereikt, (n.l. onder een hoek van 45 en
85 graden).
JAN D. REMPT,
7 maal op den draagstoel om een speciaal
huisje gedragen te zijn, stapte hij uit dien
stoel, een groot gevaarte dat door 50 man
werd gedragen, ging teen het huisje binnen
en werd daar ceremonieel gemandied. Toen
naar het paleis waar korte receptie was, waar
na wij naar huis gingen terwijl in het paleis
volgens de adat gegeten zou worden.
's Middags om 4 uur weer aantreden om
het opwachting maken der hoofden enz. voor
den sultan mee te maken. Een 60 man traden
om de beurt voor den sultan en staken, on
der het trekken van hun kris, een speechje
af. Dit duurde tot 6 uur en daar er niet veel
aan was, beschrijf ik dat verder ook maar
niet. Den volgenden dag was er diner bij den
sultan, waar we met ons 24en aanzaten. Het
was tot ieders verwondering zeer geanimeerd.
Ik zelf had gemeene pijn aan mijn pols, was
dus niet erg in de stemming, maar de overige
gasten amuseerden zich best en het was een
daverende vroolijkheid aan tafel. De sultan
en de nieuwe sultana zijn lang niet kwaad.
Zij is nog heel jong, een jaar of 16, maar zeer
kordaat en flink, spreekt ook heel goed Hol-
landsch. Om over twaalven waren we pas
thuis. Zaterdag en Zondag waren er races,
eiken dag van 7—1 uur. Ons paard liep ook
mee, maar had zooals te verwachten was
geen succes. De races waren wel aardig, voor
al de finales, flink spannend. Ui zat in dé
jury, moest na afloop een speech houden ter
wijl mijn vrouw en de sultana de prijzen aan
de winnaars uitdeelden. Maandag haalde de
dokter mijn pols uit de spalk, is practisch
beter,, maar moet er nog voorzichtig mee
zijn. Donderdag een vergeefschen tocht naar
Lenangoear gemaakt, de weg was zoo bar
slecht dat de veeren van mijn auto zich haast,
begaven en we maar wijselijk, na 35 K.M. den
terugtocht aanvaardden. Gisterenavond weer
heerlijk gezwommen en ik kon goddank weer
meedoen; tennissen ging nog niet en ik bë-
paaide mij tot kijken.
En nu schrijven we alweer 1932. De oude
jaarsavond verliep heel vlot en gezellig met
een paar vrienden bij ons thuis onder het
genot van appelbeignets en een bowlt je en
het was twaalf uur voor we het wisten.
Nauwelijks hadden we elkaar alles goeds
toegewenseht of daar stond de heele Euro-
peesche kolonie voor onzen neus: de ser
geanten met dames en een stel minderen,
die ons al Nieuwjaar kwamen wenschen.
Daar het mooi weer was, besloten we tot een
rondrit door de stad. Er was zooveel lief
hebberij dat we per slot met zijn 26en (zegge
en schrijve zes en twintig!) in mijn Rugby
zaten en een tocht maakten naar Laboean
en terug; het ding steunde en piepte ervan.
Thuisgekomen, kwam plotseling het plan in
ons op om twee lui, die met een zeilboot
van Soerabaje naar hier waren gekomen, een
Hollander en e°n Hongaar, een bezoek te
brengen. We wisten wel ongeveer waar ze
kampeerden, dus zouden we het wel vinden.
Met den dokter en den kapitein, die onze
gasten waren, stapten we weer in de auto
Om drie uur des nachts gingen we op weg
en na een ritje van 12 K.M. dachten we dat
we er waren. Maar ho maar, we gingen het
bosch in, dachten telkens het goede pad :e
hebben maar het was steeds mis. Eindelijk
zoo tegen 5 uur zagen we een lichtje, we sein
den met centerlampen, echter zonder succes
en toen bleek plotseling dat we elkaar be
schreeuwen konden. Toen was de weg gauw
gevonden. We waren net om 6 uur bij hen
aan boord en het was een echte verrassing.
Die Hollander, een man van een jaar of 35
haast twee meter lang, heeft zoowat de heele
wereld rond gezworven, weet aardig en on
derhoudend over alles te vertellen en is een
groote aanwinst voor de samenleving hier.
Maar nu moesten we weer terug! Langs
een boschpaadje moesten we den grooten
weg weer bereiken, waar de auto van den
dokter stond waarmee we hierheen waren ge
komen. Toen we wilden instappen, bleek dat
de dokter zijn sleuteltje had verloren. Hij
ging dus terug om er naar te zoeken met
nihil kans om te vinden, zoodat de kapitein
en ik de kar maar vast een 2 K.M. langs den
weg duwden. Bij een heuvel konden we niet
verder, de dokter haalde ons in en toen was
het maar wachten op hulp. Na een poosje
kwam een volgeladen bus ons tegemoet. Wc
lieten alle passagiers uitstappen, wij er in
en zoo gingen we terug naar Soenbawa. Maar
ook die bus kreeg pech zoodat we met veel
oponthoud, na veel han<""" en wrurgen, ein
delijk tegen half elf thuis arriveerden. Daar
even een koele dronk gepakt, van pakken
verwisseld ^ant om 11 uur kwam Sultan en
Sultana op Nieuwjaars bezoek, die we netjes
maar noga' slaperig ontvingen, maar ze ble
ven toch tot 12 uur gezellig zitten praten.
Het middagslaapje hadden we na ons diner
toen wel extra verdiend en we knapten er
zoo van op dat we 's middags om half 5 weer
op de tennisbaan present waren en nog
menige set speelden.
En nu begint het' gewone werkleventje
weer. Er staat gelukkig weer eens een oudcr-
wetsche tournee op het. programma waarover
ik u een volgend maal hoop te vertellen.
