BARUCH DE SPINOZA.
WERNER KRAUSS.
Hoe het eens was. HET HAARLEMSCHE STADSBEELD. Hoe het geworden is.
Bij de Amsferdamsche Poorf.
De teekening van den ouden toestand van
de Amsterdamsche Poort is gemaakt naar
een schilderij van 1730. Langs den weg naar
Amsterdam stonden nog slechts enkele hui
zen, terwijl de Oude weg geheel onbebouwd
wasi
Het punt is er in die 11/2 eeuw niet fraaier
op geworden.
mtüiiiüiniüii:
De Amsterdamsche Poort en omgeving omstreeks 1780.
(1G32—1932).
Nederland herdenkt Spinoza dit jaar, heeft
hem reeds herdacht met academische rede
voeringen in September, en terecht.
Volgende week Donderdag, 24 November zal
de dag van zijn geboorte zijn. Driehonderd
jaar geledon werd de man, die onze grootste
wijsgeer zijn zou, de eenige groote, die Ne
derland op dit gebied voortbracht, geboren.
Zijn leven was vol van een miskenning, zoo-
als slechts de allerdappersten, de allervoor-
uitstrevendsten, de fijnst besnaarden ten deel
valt, maar het was van een stille onkwets
bare aandachtigheid tevens, van een groot
heid, die een lichtend voorbeeld is, van een
glans in welks warmte wij ons na drie hon
derd jaren nog weldadiglijk te koesteren ver
mogen.
Nimmer wette zich de vlijmscherpte van
een vernuft feller dan in de benardste oppo
sitie en, van origine begiftigd met de schran
derheid van een in verdrukking om zijn leven
strijdend ras, vond Spinoza alle gelegenheid
om zijn intellect toe te spitsen op bezinning
en verweer, in die oogenblikken, dat zijn
tegestanders meenden het te verpletteren.
Spinoza dan was geboren uit een geslacht
van die Portugeesche Joden, die een schuil
plaats gezocht hadden in de Nederlanden
tegen de vervolging, en die hier waren ko
men bijdragen tot den bloei van handel en
beschaving beide. In de school van Joodscho
geleerden werd hij opgevoed, van de Jood-
sche taal en de Joodsche schriftgeleerd
heid werden hem van den beginne af aan de
leerstellingen bijgebracht, opdat hij de zaak
zijner voorvaderen zou dienen met zijn uit
zonderlijk talent, en niettemin was het op 27
Juli 165(5, dat de Joodsche gemeenschap hem
moest uits'tooten uit haar tempel, en over
hem het vernietigendste oordeel uitspreken,
waarover zij beschike, de banvloek Niettemin
kon zij hem niet behouden, ook niet door een
ja^ygeld. losprijs voor zijn. vernuft en zijn
kemiis. dien hij van de hand wees.
Een bekende vrijgeest, een oorspronkelijk
katholieke arts, dr. Franciscus van der En
den, zou den afvallige verder inleiden tot
meerdere kennis en wetenschap. In diens
Latijnsche school leerde Baruc.h de Spinoza
de taal der geleerden, leerde hij ook de wet
ten der natuur, doorgrondde hij de wijsbe
geerte van Descartes. De rabbijnen haatten
hem om zijn afvalligheid, de predikanten ver
guisden hem, maar nochtans vond hij hier
een kring van gelijkgestemde vrienden, die
de manuscripten van zijn werken bespraken,
voor zij waren uitgegeven.
Hier kon hij arbeiden aan de grondslagen
van het machtige werk, dat opgetrokken
werd om lang daarna den beschouwer te tref
fen door de verhevenheid van zijn gedachten
en de diepte van zijn religiositeit, de ..Ethi
ca" van Spinoza. Hier in ballingschap, maar
in de onvolprezen vrijheid van de ongekluis-
terde gedachte kon Baruch de Spinoza zich-
prepareeren op zijn schoone roeping van
denker, van den grootsten denker te zijn, die
Nederland ooit leverde. De ..Verhandelingen
van God. den Mensch en deszelfs welstand"
en de „Verhandeling over de Verbetering des
Verstands" zijn de voorloopers van het groote
en diepzinnige hoofdwerk.
Niets van de bitterheid, welker pijniging
groote geesten tot loutering schijnt te zijn
voorbestemd, bleef hem bespaard. In zijn stille
huis te Rijnsburg de stad zijner inwoning en
de haat zijner medeburgers ontvlucht komt
hü tot zijn verhandeling over het Cartesiaan-
sche denken, uitgegeven met een aanhangsel
„Metaphysische Overdenkingen", en tegeliik
wordt de vijandschap der Cartesianen zijn
deel
Minder de geniale inval in Spinoza's kracht
dan wel liet consequente volgehouden door
denken. Zijn ethiek is gegrond op de zucht
tot zelfbehoud, zijn zedeleer is intellectualis
tisch. Diep religieus is zijn gemoedsleven. Het
hoogste, waarnaar de mensch moet streven
Is de geestelijke liefde tot God. Maar zijn
landgenooten noemen hem den Atheïst, den
berucht en mensch. Blijken van waardeering
komen uit den vreemde, een professoraat
wordt hem aangeboden te Heidelberg, een
jaargeld wenscht men hem in Frankrijk te
schenken. Toch blijft- Spianoza brillen slij
pen te Rijnsburg en Voorburg en later te
's-Gravenhage, Alles wijst hij af, omdat deze
zuivere mensch geen hebzucht, noch eer
zucht en ijdelheid kent.
Andere grooten erkenden hem, Christiaan
Huygens, die lang in Frankrijk leefde; de
De'Witten onderhielden relaties en vriend
schap met hem. Wat deerde het of de men-
schen meenden, dat zij hem in eenzaamheid
hadden teruggedrongen? Wat deerde het, of
een nieuwe storm ontbrandde na de uitgave
van zijn „Politiek Godsdienstig Tractaat" van
1670, waarin hij vrij bijbelonderzoek voor
stond? Wat deerde het, of tering zijn dood
verhaastte? Kalm, volkomen evenwichtig, in
volmaakte wijsheid, door de besten zijner
vrienden niet verlaten leefde hij voort, tot
een zachte dood hem wegnam, nog geen
veertig jaar oud. 21 Februari 1677 stief hij.
Het zou nog een eeuw duren eer breeder
kring zich er toe opmerkte zijn beteekenis te
doorzien, Goethe en Heine moésten eerst in
Duitschland de aandacht op hem vestigen.
Den Lut-herschen predikant Colerus komt
de eer toe. hoewel zijn tegenstander zijnde,
toch een objectieve biografie te hebben ge
schreven.
In de negentiende eeuw behandelde dr. K.
O. Meinsma zijn leven. Deze eeuw vond Spi
noza erkenning. Hij kreeg een standbeeld m
Den Haag.
Na zijn dood zond zijn hospes de inhoud
van zijn lessenaar naar Amsterdam. Nog In
zijn sterfjaar verschenen de „Nagelaten
Werken".
Lessing. Hegel en Schelling nemen hem
tot uitgangspunt, van alle filosofie. Er is geen
andere filosofie dan die van Spinoza, zegt
Lessing
Omstraalt door die glorie leeft, zijn naam
voort. Weinigen kunnen zijn beteekenis gan-
schelijk bevatten, dat velen hem echter eeren
mogen op gezag van de tot oordeelen uiterst
bevoegden, die hem prijzen zonder maat.
UIT DE WERELD VAN DE FILM.
EIGENAARDIGE BAANTJES
IN DE STUDIO'S.
Geluidbreekbare meubelen,
transpiratie op bestelling.
De vraag van het publiek naar steeds iets
nieuws in de films en het streven om alles
zoo zuiver mogelijk uit te beelden, heeft een
groot aantal zeer bijzondere specialiteiten
werk gegeven. Een van de meest bekende is
waarschijnlijk de „transpiratie-leverancier".
Dit is de man, die het zweet doet parelen op
de voorhoofden van sidderende getuigen in
een rechtszaal-scène. Zijn voorraad zweet
druppels draagt hij mee in een vaporisator
en in enkele seconden kan een ieder den in
druk verwekken zwaar vermoeid of zenuw
achtig te zijn.
Minder bekend is de „ouderdoms-specialfst".
Deze wandelt voortdurend door de studio's
en zijn taak bestaat in het verwijderen van
alles, wat er op wijst, dat meubels, kamers
of andere scéne-achtergronden niet lang ge
leden de constructie-werkplaatsen verlaten
hebben. Hij smeert stof en modder op huizen
en vloeren en zoo noodig op overjassen en
schoenen.
Een eigenaardig vak is dat van den man,
die de dieren moet huren. Onder zijn afdee-
llng vallen alle levende wezens, die voor
een opneming vcreischt worden en niet onder
de „menschelijke" ondergebracht kunnen
Onder de aanvragen, die zijn kantoor binnen
komen, zijn die voor luid sjilpende krekels,
goed springende sprinkhanen, snurkende bul
doggen. gedresseerde circus olifanten, slan
gen, konijnen, padden, koeien, tamme of
wilde stieren, alle mogelijke soorten honden
en paarden, bijen (liefst van een vriendellïjk
soort).
Een ander specialiseert zich in het maken
van makkelijk breekbare meubelen, te ge
bruiken voor vechtpartijen cn in komische
films. Een speciaal soort zwak hout wordt
hiervoor gebruikt, dat bij de minste aan
raking breekt. Deze man bekleedt een zeer
verantwoordelijke betrekking, vooral wanneer
de door hem te makeri meubelen op het
hoofd van een acteur kapot geslagen moeten
worden.
Enkele geluids-sjecialisten zijn voortdurend
op zoek naar „echte" geluïds-effecten. Dagen
lang maken zij opnemingen van spoorwegen,
waarover verschillende treinen passeeren,
drukke- en stille straten, een boerderij op
verschillende tijden van den dag. enz. Deze
geluiden kunnen naderhand gebruikt worden
als een soort achtergrond van diverse scènes.
Een „film-bibliothecaris" heeft 'n grooten
voorraad van allerlei buitenopnemingen, zoo
als bergen, oorlogs-scènes, passeerende
schepen, straatopnemingen en andere, die
naderhand gebruikt kunnen worden voor
kleine stukjes in een film te lasschen.
Aan de ti lansport-afdeeüng is een expert
verbonden, die alle soorten voertuigen kan
opdiepen, die ooit door mcnschen gebruikt
zijn.
Ook een bloemist is voortdurend werkzaam
in de studio's. Als wegens de enorme hitte
van de groote lampen kunstbloemen gebruikt
moeten worden, kan hij iedere soort bloem
zuiver namaken.
Weinig bekend, doch zeer belangrijk is het
werk van de „étiquetten-specialist". Met pen
en inkt, kwast en verf, copiëert hij alle mo
gelijk soorten étiquetten, briefhoofden, wa
pens en dergelijke.
In vele films kan men het resultaat
van zijn werk op wijn-, champagne- en cog-
nacflesschen zien.
Het is niet overdreven, wanneer men zegt,
dat binnen een redelijken tijd de technische
dienst van de Metro in staat zal zijn alles te
leveren, van een buitenlandsohe postzegel tot
de reproductie van een Indischen tempel.
Baruch de Sptnoza en het geboortehuis van Spinoza te Amsterdam.
Werner Krauss,
Iedere bioscoopliefhebber kent hem uit het
„Cabinet van Dr. Caligari" en mogelijk heeft
men hem ook béwonderd in ,.De Patriot van
1812".
Een Du-itsch reporter heeft van dezen groo
ten Krauss een karakterschets gegeven naar
aanleiding van het feit, dat Krauss, onder
het teeken van den kreeft is geboren. Om
deze' schets te kunnen leveren, heeft- hij den
acteur Werner Krauss als voorbeeld geno
men, hetgeen mogelijk was, omdat volgens
de astrologische opvatting „kreeftsmen-
schen" alles wat ze doen innerlijk doorleven.
„Kreeftsmenschen", aldus de schrijver
zijn lieden, wier streven op het innerlijk
is gericht. Wat er in hen omgaat, is gewoon
lijk van* buiten niet aan hen te zien. Hun
handelingen vloeien voort uit ondubbelzinnig
gevoelde behoeften. De mimiek van Werner
Krauss is niet opvallend, toch maakt zijn spel
een buitengewonen indruk; hij „pakt" het
publiek. Hoe dit te verklaren?
Aldus: hij beleeft in zijn diepste wezen, wat
hij speelt, en draagt niet- slechts het masker
van den acteur. Niets doet hij oppervlakkig,
zijn ziel is de zender, het publiek het ont
vangtoestel.
Door dit diepe beleven zijn menschen van
Krauss' slag echter geneigd tot melancholie
en om hun hart te kunnen luchten, hebben
ze iemand noodig, dien ze volkomen kunnen
vertrouwen. Vandaar dat dergelijke' naturen
graag een eigen home hebben en een eigen
gezin. Hun zwaartillendheid heeft dan weer
niet zelden tot gevolg, dat ze in hun ver
wachtingen worden teleurgesteld.
Uit Krauss' privc-leven is weinig bekend,
maar uit zijn film „Yorck" („De Rebel van
1812") blijkt, hoe hij zich als vader zou ge
dragen; het vaderlijke in den vollen zin van
het woord komt hier op ongekunstelde wijze
tot uiting.
Een gevolg van de sterke verlangens der
„kreeftsmenschen" is een krachtige wil. Deze
wil is anders en uit zich ook anders dan die
van personen, onder het teeken van den
ram geboren, Deze zijn impulsief van aard.
Ook bestaat er een groot verschil tusschen
..kreefts" en „steenbokstypen". De laatste
zijn heftig en consequent- De eerste echter
gaan meer diplomatiek te werk. Zij zetten,
zonder dat- de tegenstander het merkt, hun
wil door. Eerst laten zij zich gewoonlijk af
poeieren. maar meestal doen zij dan een
nieuwe poging en tenslotte doen zij. wat hun
goed dunkt (zie Yorcks houding tegenover
den koning). Ongetwijfeld ontbreekt het ve
len. wier karakter overeenstemt met dat van
Yorck. aan het noodige doorzettingsvermo
gen. Zij geven zich over aan hun droomen,
koesteren heimelijke wenschen, slagen er niet
in iets van hun idealen te verwezenlijken en
gaan daardoor dikwijls moreel te gronde.
De veelzijdigheid van Werner Krauss heeft
evenwel nog andei'e oorzaken dan zijn ge
boorte onder het teekene van den kreeft. Wan
neer wij Krauss' horoscoop trekken, zien we
Neptunus in het teeken van den stier, welke
in een bepaalde verhouding staat tot Uranus,
die zich op zijn beurt weer in het teeken der
Jonkvrouw bevindt. Dit wijst volgens onzen
zegsman op bijzondere psychische krachten.
Krauss speelt momenteel in de Duitsch
sprekende film „Ein Mensch ohne Namen"
(Dc man zonder naam).
Hoe dit punt nu is.
Foto uit dc Metro-Goldwyn Mayer film Mata Hari, die in den loop van dit seizoen in
Haarlem vertoond zal worden. Men ziet o.a> Greta Garbo, Ramon Novano en Lewis Stones
spontaneïteit als basis van kunst
door gustav ucicky.
Als ik mij in mijn kwaliteit van toonfilm
regisseur veroorloof iets te zeggen over de
kunst van tooneelspelen, dan zou ik graag
het recht daartoe ontleenen aan het feit, dat
Werner Krauss de hoofdrol speelde in mijn
beide laatste films; zoodat dus deze regelen
een afspiegeling zijn van de ervaringen, die
ik opdeed bij mijn samenwerken met Wer
ner Krauss. Vooral over de film „Mensch
ohne Namen", is in dit opzicht veel te ver
tellen.
Het manuscript van Robert Liebmann
handelt over het leven van een man, die het
slachtoffer schijnt te worden van de twintig
ste eeuw, een eeuw, waarin elk ding en elk
mensch een naam moet hebben, die het mo
gelijk maakt hem civiel- en strafrechtelijk in
ie deelen in de groote massa. Dit is in groote
trekken de achtergrond, waarvoor de acteur
Wemer Krauss de „Mensch ohne Namen" is.
Ja, hij is het werkelijk! Hij schijnt het
niét alleen te zijn en het zou in het geval
van Krauss ook onjuist zijn om te beweren,
dat hij alleen zijn rol speelt; want het
maximum van uitbeeMlngskracht, waarover
hij beschikt, is met het woord „spelen" al
leen niet voldoende omschreven. Ik weet,
dat veel tooneelspelers beweren, dat zij de
een of andere rol niet gespeeld hebben, doch
beleefd. Ik weet ook, dat deze, een weinig
arrogante bewering door het herhaaldelijk
gebruik veel heeft verloren van hetgeen zij
oorspronkelijk wil zeggen. Ik kan hier uit
eigen ervaring bijvoegen, dat de innerlijke
verandering van den acteur Krauss, in de
persoon van den man, die strijdt voor zijn
naam en zijn leven, behoort tot de plech-
tigste oogenblikken van mijn leven. Daarbij
komt, dat deze innerlijke verandering bij het
werk voor de toonfilm bijzonder moeilijk is,
daar zij plotseling, eenigszins op commando
moet plaats hebben. Ja, ik zou zelfs nog een
stap verder willen gaan en beweren, dat het
aan het niveau, waarop de uitbeelding in
de film staat, ten goede zou komen, als er
andere arbeidsmethoden mogelijk waren, die
meer overeen kwamen met die van het too-
neel. Precies zooals een motor langzamer
hand moet warm loopen, eer hij tot zijn top
prestatie komt, zoo moet ook een acteur zich
langzaam op temperatuur laten brengen
door de logisch verloopende handeling, voor
dat hij zich laat meesleepen tot een top
prestatie van zijn uitbeeldingskracht.
In mijn film „Mensch ohne Namen", komt
bijvoorbeeld een scène voor, waarin Krauss
voor de rechtbank moet bewijzen, dat hij
werkelijk degeen is voor wien hij zich uit
geeft. Hij kan het niet, omdat hij nooit op
het idee is gekomen, dat iemand daaraan
zou kunnen twijfelen. En door zijn onmacht
om te bewijzen wat hij niet bewijzen kan,
krijgt hij een aanval van krankzinnigheid.
Bij de opnamen voor deze scène, die tenge-
vol ge van technische mankementen, nog
tweemaal opnieuw moesten worden gedraaid,
wes iedereen in het atelier zoo onder den
indruk van deze geweldige spontaniteit, dat
niemand zich durfde verroeren.
Als ik denk aan deze scène, kom ik in de
verleiding voor iederen vorm van tooneel-
kunst den eisch te stellen: Weest spontaan!
Werner Krauss is echter niet alleen de
tooneelspeler met de elementaire spontanei-
teit, hij is ook de mensch, die een innerlijke
verandering niet in de eerste plaats door
uiterlijkheden moet doen blijken. Hij is de
acteur zonder requisieten, van wien men ge
looft, dat hij tien jaren heeft geleden in
Russische gevangenschap en die thans door
al zijn tegenspoeden aan het eind van zijn
krachten schijnt te zijn gekomen.
Er zou nog veel meer te zéggen zijn over
den acteur Werner Krauss, die in mijn film
een lot uitbeeldt, waarvan men in den laal-
stén tijd vaak genoeg heeft gehoord.
HET ONTSTAAN VAN DE FILM.
Wist U, dat voor een
Flip the Frog-flimpje
gemiddeld vijf duizend
opnemingen gemaakt
worden? Aan het maken
van deze teekenfilms is
heel veel werk verbon
den en dikwijls worden
voor één film van onge
veer 250 meter bijna tien
duizend teekenïngen ge-
maakt.
Op het doek duurt
zoo'n filmje zes of zeven minuten en men
kan zich moeilijk voorstellen, das dertig man
hieraan 3 a 4 weken gewerkt hebben.
Ub Iwerks, de schepper van de Flip the
Frog films, die door Metrc-Goldwyn-Mayer
worden uitgebracht, heeft twee scenario
schrijvers in vasten dienst, die iedere drie
weken een achttal scenario's moeten afleve
ren. Hieruit wordt gewoonlijk slechts één
gekozen.
Voor met het veiwaardigen van een nieuw
filmpje begonnen wordt, houdt men een al-
gemeene vergadering, waarbij allen, die aan
den studio verbonden zijn, deelnemen. De
scenario wordt besproken en veranderingen
en bijzondere effecten naar voren ge
bracht. Vervolgens wordt de scenario opnieuw
bewerkt.
Hiei-na kunnen de teekenaars aan het
werk gaan. Iedei'e teekenaar krijgt die
scènes te bewerken, dit het best met zijn
speciale kwaliteiten overeen komen. Som
migen teekenen hoofdzakelijk gezichten,
anderen actie enz. In totaal bestaat een Flip
the Frog flim gewoonlijk uit 20 a 30 scènes.
De origineele teekeningen worden gemaakt
op transparant papier en later met inkt
overtrokken op stukken celluloid. Iedere
teekening wordt genummerd, zoodat de foto
graaf de juiste volgorde kan weten.
Het lastigste probleem van de moderne
teekenfilm is de begeleidende muziek. Hier
voor is een vaste componist aan den studio
verbonden .Men zegt, dat de beste resultaten
worden bereikt, als de muziek eerst geschre
ven wordt en daax-na de teekeningen vervaar
digd. Sommige gedeelten moeten zuiver syn-
chx-oon zijn, vooi-al die scènes, waarin mu
ziekinstrumenten bespeeld worden, val-scènes
e.d. Bekende oudei-we tsche wijsjes of moderne
schlagers kunnen dikwijls het effect van een
scène op een eigenaardige manier verhoogen.
Als de film „opgenomen" is en de begelei
dende muziek gereed, moet deze laatste op
de geluids-strook vastgelegd worden. Dit
duurt gewoonlijk drie a vijf uur en hiervoor
heeft men een orkest van ongeveer vijftien
man noodig. Dikwijls moet een stuk opnieuw
gespeeld worden om zeker te zijn, dat ge-
luids-effecten en dialoog niet het beeld
kloppen. Als het negatief ontwikkeld is,
kunnen de afdrukken hun weg gaan naar de
theaters oéer de geheele wereld, waar Flip
the Frog zijn sensatïoneele avonturen op het
witte doek beleeft.
JOURNAAL.
De bekoorlijke blonde Duitsche, met haar
internationalen roem en talent, Lilian
Harvey, zal als eerste film bij Fox spelen in
..His Majesty's Car". De mannelijke hoofdrol
wordt gespeeld door John Boles, terwijl de
bekende komiek El Brendel een groote plaats
in de bezetting heeft.
De regie is van Alfred Santell, den regis
seur van „Vadertje Langbeen".
„His Majesty's Car" is een Hongaarsche
Musical Comedy.
Tramaanleg.
Voor de film Pi'osperity, met Marie Dressier
en Poly Moran werd in de studio's voor een
rij winkelhuizen een tramlijn aangelegd en
een ouderwctsche tramwagen gebouwd, zoo
als nog iii enkele kleine provincieplaatsen
door de straten sukkelt.
