'Smdetlw'
S.J.BE GOEDE
akentrale
woy.fi
H. J. v. d. MEER
Gratis
I.C. HAAN
H.J. van der Meer
Staatsloterij
101CCEKS
ZOEKT U KAMERS?
Zaterdag 17 November
Bezoek van letanQstetteudea
J. VAN DEN BERG
20 ct.
WILD en
GEVOGELTE
27 DIKKE REUZEL 27
C. G. PEPER
Kruisweg 37
VRIJDAG 16 NOVEMBER 1934
HAARLEM'S DAGBLAD
13
Het „Nut" in Haarlem.
En Jan Nieuwenhuizen.
Mijn schooljongensjaren zijn lang achter
den rug, maar toch herinner ik mij levendig
een oud schrift met blauwe kaft. Het prentje
aan de voorzijde vertoonde een lage zaal, een
echte gelagkamer buiten, zoo'n 70 jaar terug.
Het publiek zit aan tafeltjes, dikke rook
wolken beletten bijna hen te zien. Toch
staat er een breed gesticuleerend vol
enthousiasme in een katheder.
Onder de houtgravure stond: „de Nutsspre-
ker". Dat plaatje, grof, leelijk, teekent het
Nut van 70SO jaar geleden, zooals het voor
volwassenen werkte. De Nutslezer spant zich
in om aan, het algemeen cultuur te brengen,
wat kennis, behalve het broodnoodige voor
het dagehjksch bestaan.
Maar ik zou u van Haarlem en het Nut
vertellen. Welnu de stichter van de Maat
schappij tot Nut van het Algemeen werd hier
ter stede 1 Sept. 1724 geboren. De Jan
Nieuwenhuizenstraat in de Leidsche Buurt
heet naar hem. Of men juist daar op den hoek
van het Leidsche Plein een openbare school
inrichtte, een 40 jaar geleden, weet ik niet.
Aanvankelijk opgeleid voor den boekhandel,
voelde Nieuwenhuizen zich later meer aange
trokken tot de theologie en ging daartoe
studeeren aan het Doopsgezmd Seminarie te
Amsterdam.
ha 1758 aanvaardde hij het predikantsambt
te Middelharnis, vertrok later naar Aarden
burg en kwam op middelbaren leeftijd te Mon
nikendam.
Hij had gezien hoe gering de volksontwik
keling was en hoe laag soms de beschaving
stond. In zijn zoon Martinus, 0 December
1759 te Middelharnis geboren vond hij bij
zijn ideëen krachtigen steun. Vrienden in
Edam, waar Martinus, na zijn medische
studiën te Fnanefcer voltooid te hebben, zich
als Med. Dr. vestigde, confereerden in Mon
nikendam, kwamen tot een besluit en sticht
ten in 1784 de Maatschappij tot Nut van
het Algemeen. Toen was Jan Nieuwenhuizen
al 60 jaar. Nog 21 jaar heeft hij geleefd; de
laatste jaren als rustend Doopsgezind leeraar
te Amsterdam. In Edam dooa- de politieke
verwikkelingen beklemd geraakt, was de zetel
van het hoofdbestuur naar de hoofdstad ver-
plars. 25 Februari 1808 overleed Nieuwen
huizen op 81 jarigen leeftijd te Monniken
dam.
Op zeer vele plaatsen hield men met groote
plechtigheid redevoeringen over hem. Van
den lijkdienst te zijner eer in de Waalsche
kerk gehouden, kan men uitvoerig lezen in
Tafereel der Geschiedenis van Haarlem, door
C. de .Koning, ook een Haarlemmer. Te zijner
[nagedachtenis werd een medaille geslagen en
in de kerk te Monnikendam een marmeren
gïaftombe opgericht.
Te Haarlem werd in 1789 op 29 Med een
een departement van het Nut opgericht. Wat
men wilde, kan men zien uit een oud boekje
op het Gemeente-Archief te Haarlem. Het
heet: Huishoudelijk Reglement voor het De
partement Haarlem der Maatschappij tot Nut
van 't Algemeen, opgerigt 30 Mei 1789. Ik zal
u geen breedvoerige beschouwing over de ar
tikelen geven, alleen het noodige voor een
goed begrip der zaak. Het Departement
schrijft dan in het jaar 1870: Het Departe
ment tracht te bevorderen het doel der Maat- j
schappij door a. De Volksbibliotheek, b. Spaar
bank. c. Inrichting tot onderwijs aan kinde
ren van minvermogende ouders in het breien,
linnen- en wollennaaien. d. Zangschool en
School voor Bejaarden, f. Lees- en Recreatie
zaal voor Militairen. Niemand mocht lid wor
den voor zijn 18e jaar en men moest zich
bereid verklaren het doel dér Maatschappij
te bevorderen.
Er waren gewone leden, honoraire leden en
begunstigers. De jaarcontributie bedroeg 6
;ulden, donateurs betaalden minstens f 7. Sik
id kreeg bij toetreden een diploma, dat bij
het uittreden moest worden teruggeven. Het
bestuur van het Departement Haarlem be
stond uit 7 leden. Elk jaar werd er een nieuwe
voorzitter verkozen; het bestuurslid voor de
gebouwen zat 3 jaar. Vergaderd werd er den
tweeden Maandag van iedere maand 's avonds
om half acht, behalve in de maanden Mei,
Juni en Augustus. Als toegangsprijs tot de
lezingen betaalden vreemdelingen en inwo
nende kinderen 1 gulden; kostschoolkinderen
hadden voor 25 cent toegang. Afgevaardigden
ter algemeene vergadering ontvingen daartoe
10 gulden.
Het tweede boekje op het Stads-Arch iet
heet: Gezangen bij de viering van het 50-
jarig bestaan van 't Dept. Haarlem der Maat
schappij tot Nut van 't Algemeen. 29 Mei
1839.
Het zijn er zes, die ik natuurlijk niet copieer.
Ik citeer er het volgende uit:
Duo, en koor. Sopraan en Bas.
„De dag is daar. De juichtoon rijz'!
Geliefde Broederschaar!
Een Tak ontsproot aan d'eelsten Boom
Hier reeds voor vijftig jaar."
enz.
Die „Tak" was natuurlijk de in 1789 opge
richte afdeeling Haarlem.
Koor van kinderen
,Wie juichend op dit jubelfeest.
Met keur en zwier van klanken
Voor 't heil bereid aan hart en geest
De Algoedheid levend danken.
De juichtoon voegt in Haarlem's wal
Deez' dag de Scooljeugd bovenal
Ja, blijv' 't verbeterd Onderricht
Hier de onuitputbre bron van licht."
Met dat verbeterd onderwijs bedoelde men
het onderwijs, dat volgens de even te voren
door o.a. Pestalorsi voorgestane ideeën aan
schouwing van geleidelijkheid gegeven v/erd.
Gaarne zou ik er dieper op ingaan, maar re
leveer alleen, dat Haarlem in 1757 reeds
Stadsscholen stichtte, dat in Haarlem de
eerste Kweekschool voor Onderwijzers werd
gesticht door het Nut Later werd dit Rijks-
kweekscool. Over de Nutskweekschool voor
Onderwijzeressen nu in den Hout, hoek Haze-
paterslaan, die voor korten tijd een jubileum
vierde, schrijf ik nu maar niet. Die was eerst
aan de Raaks, daarvoor stond het Nutsgebouw
Beide gebouwen moesten verdwijnen voor het
groote Postkantoor. Oud waren de gebouwen
niet. Want in 1872 is op 22 Juni door Dr. J.
Nieuwenhuysen Kraseman, een nazaat van
den stichter der Maatschappij tot Nut van 't
Algeineen de eerste steen gelegd voor dit ge
bouw aan de Zijlstraat. Het Nutsgebouw kwam
door den bouw van 't nieuwe P. T. T. hoofd
kantoor in de Lange Veerstraat. De Nuts-
spaarbank had in het oude gebouw aan de
Zijlstraat al spoedig geen ruimte genoeg meer
en is al jaren gevestigd in een nieuw gebouw
in de Jansstraat. Het Deoartement Haarlem
stictte ook Departementale scolen, maar die
zijn in de eerste helft dei vorige eeuw hier
verdwenen. Tengevolge van het doorwerken
der Leerplichtwet is de Avondschool voor Be
jaarden, tientallen jaren aan de Smalle Oude
Gracht gevestigd, verdwenen Een Militair Te
huis schijnt niet meer noodig te zijn; de
Volkszangklasse bestaat ook niet meer, maar
de Volksbibliotheek met zijn duizenden boe-
fen bleef, de Spaarbank doet zegenrijk .werk.
DENK aan de COLLECTE voor
ten bate van de Opvoeding der
Jongens op 20 en 21 Nov. a. s.
Collectanten voor die dagen gevraagd.
Aanmelden:
Restaurant BRINKMANN, Gr. Markt
HEDEN wordt het alom bekende
Café Concert Lunchroom „ZUM KLAUZENER"
HERDOOPT in
Café Concert Lunchroom ,,D E U I V E R"
GROOTE MARKT 25 Telefoon 15114.
PRIMA CONSUMPTIE. BILLIJKE PRIJZEN.
TOT BEZOEK UITNOODIGEND.
ST. NICOLAAS CADEAUX.
De wereldberoemde LOEWE RADIOTOESTELLEN 69.50
De modernste GASFORNUIZEN, voorzien van de laatste verbete
ringen, met 5 jaar garantie 39.50
ELECTR. WASCHMACHINES, met 5 jaar garantie ƒ49.50
HAND WASCHMACHINES, met 5 jaar garantie ƒ27.50
WRINGERS, met 5'jaar garantie 5.95
E D E G O STOFZUIGERS, met 5 jaar garantie 35.—
RECLAME STOFZUIGERS ƒ25.—
E D E G O RIJWIELEN, met 5 jaar garantie f 29.50
CIRCULATIE HAARDEN (onafbr) ƒ29 50
PRIMA HAARDKACHELS (onafbrandbaar) ƒ29.50
CALORIFèRES (rijk nikkel), compleet ƒ10.95
LUXE SALAMANDERS, in div. kleuren en rijk nikkel 15.95
EENVOUDIGE SALAMANDERS f 6.95
GEëMAILLEERDE KOLENFORNUIZEN, in div. kleuren ƒ39.50
WASCHFORNUISJES f 3.45
LOSSE BINNENEMMERS, voor Calorifères f 4.50
ELECTR. KACHELS, enorme keuze. 2 elementen f 2.75
PETROLEUMKACHELS .enorme keuze, Haller 7.25
Prima kwaliteit TOCHTBAND, per Meter 0.07
GROENE GASCOMFOREN f 0.75
ZWEEDSCHE SCHEERMESJES f 0.01
VALENCIO SCHEERMESJES, per 10 stuk 0.25
10. 16, 25. 52 50 kaars 18 cent
50. 75,100, 200 kaars, Vz mat 35 ct.
BEZOEKT GEHEEL VRIJBLIJVEND ONZE MAGAZIJNEN.
Onze Haarden, Kachels, Waschmachines, Gasfornuizen, Radio
toestellen, Stofzuigers, Rijwielen enz. enz., kunt U geheel vrij
blijvend eerst probeeren, alvorens U tot koopen behoeft over te
gaan en betaling kan geregeld worden.
Wij verwachten binnenkort een zending
LOEWE TELEVISIE APPARATEN.
Zijlstraat 11-13-15, Haarlem, Telef. 13039
GLOEILAMPEN
Allen naar de winkels der
N.V. R. BOVEN
KRUISSTRAAT 20 (naast Wassenaar), Tel. 16137
RIJKSSTRAATWEG 36, Tel. 16542
HEEMSTEDE: BINNENWEG 84, Tel. 29106
omdat gij nergens GOEDKOOPER en BETER kunt
koopen.
ENKELE ONZER PRIJZEN:
1 pond VARKENSFRICANDEAU 50 cent
2 pond 90 cent
1 pond KALFSFRICANDEAU 50 cent
2 pond 90 cent
1 pond VARKENSLAPPEN 35 cent
3 pond 80 cent
L' pond KALFSLAPPEN 40 cent
3 pond ƒ1.—
Ons LUNCHPAKKET is weer 3 ons voor 25 cent:
1 ons Ontbijtspek, 1 ons Leverworst, 1 ons Snijworst
SOEP COMPLET 50 cent
GELDERSCH PEKELSPEK 35 cent per pond
GELDERSCHE RAUWE ROOKWORST 38 ct. p. pd.
ROLPENS 65 cent per pond
Aan iederen kooper van ƒ1.
Vz pond LEVERWORST CADEAU
ONBEZORGD
Onbezorgd - ja, maar nimmer
onverzorgd. Uw kind kan zich
niet beschermen, U als vader
kunt het, neen U moet het doen
Het is Uw plicht Uw leven te
verzekeren. Elke „reden" om
het niette doen Is een uitvluchtl
Een Centrale-polls houdt reke
ning met Uw financiële draag
kracht. Laat Uw liefde voor
vrouw en kind door een daad
blijken - sluit een verzekering
bl| De Centrale.
Arbeiders Levens-Verzekering, Rijnstraat 24, Gen Haag
LEGER DES HEILS.
SPAARNE 106 HAARLEM.
DENK BIJ DE SCHOONMAAK
aan onze TOEVLUCHT VOOR DAKLOOZEN, door ons te geven:
Uw OUD PAPIER COURANTEN, enz.; KANTOORBOEKEN wor
den GRONDIG vernietigd.
Uw GEDRAGEN KLEEDING, SCHOEISEL, GEBRUIKTE
MEUBELEN enz
Opdrachten tot afhalen of bezorgen worden telefonisch aan
genomen door den heer BOS, secretaris der afdeeling IJmuiden.
Telefoon 827.
TELEFOON 12435 HAARLEM Postgiro 40698.
AANBESTEDING.
Het bestuur van de Vereenl-
ging School met den Bijbel ..Thi-
motheus" te Bennebroek, zal op
WOENSDAG 2S NOV., in het
schoolgebouw, des namiddags 2
uur, in het openbaar trachten
aan te besteden:
De uitbreiding van de school,
staande aan den Rijksstraatweg;
te Bennebroek
Bestek met 4 teekeningen zijn
a 5.verkrijgbaar bij de Fir
ma Anton dev Rooij, Anegang 14
te Haarlem, vanaf 20 Nov.
Na afloop der besteding wordt
voor 1 Dec. a.s. bij inlevering van
el kstel bestek en teekeningen
3.gerestitueerd.
T: DE BRUIN
Architect
Adr. Pauwlaan 6, Heemstede
Tel. 28050.
SCHOENKLOMPEN
KLOMPENCENTRALE
op 't pleintje hoek Dr. Leydsstr.
TeL 11784
trekt MAANDAG'.
Het Celukskantoor
Alléén Leidschestraat 10
Geopend tot 8 uur
Zaterd. tot io uur
EET NU!
vette duinkonijnen 70 ct. 2 stuks
1.30. Tamme konijnen 45 ct. p. p.
Kippen per pond 35 ct.
Lange Wijngaardstraat 31
KEUKENSTOEL f 1.65
K LOMPEN CEXTR .ALE
op 't pleintje hoek Dr. Lejdsstr.
TeL 11784
Met sterke Wollen voering
en PRIMA pasvorm
14,50 - 11,- - f 8,-
vakkleeding-m ag azijn
Paarlaarsteeg 1, Tel. 12842
HUISTRAP 18 ct. p. tr.
KIA MJK N eii\ T K A I K
op 't pleintje hoek Dr. LeydssU'.
Tel. 117S4
Kleermakerij
Speciaal huis voor
kleeding naar maat
J. Th. Muhlschlegel
Leidscbevaart 242-Tel 11668
Groote sorteeriog stolfen
Nieuwste dessins
Stalen op aanvraag
MARIS
verlaagde prijzen
vanaf f 4.90
STRIJKPLANK 59 ct.
KLOMPEN CEXTR A LE
op 't pleintje hoek Dr. Lejdsstr.
TeL 117S4
Laat uw
Radio-ontvangst
niet bederven door verouderde
lampen. U kunt deze bij ons
laten meten en als noodig is door
nieuwe vervangen, welke wij met
zeer hooge korting en solide ga
rantie verkoopen.
Schagchelstraat 7
en Cronjéstraat
(hoek Schoterweg)
Het speciale adres hiervoor is:
GEBR. SXOECK, Houtplein 17
Kosteloos Inlichtingen
KEUKENTAFEL 89 ct.
OPGERICHT 1833
BARTELJORISSTRAAT 39-41
des middags om 3 uur heropenen
wij onze magazijnen.
^Door belangrijke vergrooting der toonzalen kunnen wij U
thans een beter overzicht geven van onze artikelen.
^Ten gerieve van onze cliënten hebben wij een LIFT
laten aanbrengen.
0 Een bijzondere attractie is voorts de onzichtbare
ruit, van bijzondere constructie, welke in een
onzer etalages is aangebracht.
zullen wij op hoog en prijs stellen.
HlllllllllllülllllllR
lllllillllllllllllllllilll!lllllll!lllllll!lllllllllllllfllllll|MIHII
üiiiiiiBüiiiiiiiiiiiiRiiiMiHiiisuitiiflüiiiniüiiiiiiMiiiiiiLi ibiii !i lüCMiiinHiiiiniiBiiaRnn
i
GRATIS
Victor Hugo UIVER-PUZZLE.
Elke 25ste goede oplossing, binnengekomen
vóór 1 December 1934 bij Firma J. Baars Zn.,
Krommenie, wordt beloond met een blikje
Victor Hugo. Vraagt Uwen winkelier naar
den Puzzle
Wie met het twaalfuurtje in zak of tasch des morgens zijn
woning verlaat, om er eerst tegen den avond in terug te keeren.
heeft behoefte aan een stevig ontbijt. Deze noodzakelijke
stevigheid levert U. verpakt in wijdgemonde. blanke liter-
flesschen, de N.V. Melkinrichting „DE LANDBOUW" in den vorm
van:
RIJSTEPAP VAN ZOETE MELK.
HAVERMOUTPAP VAN ZOETE MELK,
KARNEMELKSCHE GORTEPAP, of
KARNEMELKSCHE PAP VAN TARWEBLOEM.
Elk dezer papsoorten is een kostelijk, voedzaam, volledig ontbijt.
MEER DAN HONDERD melkhandelaren te Haarlem en om
geving verkoopen LANDBOUW-producten.
N.V. Melkinrichting „DE LANDBOUW"
SPAARNWOUDERSTRAAT 32 Telefoon 11562.
GELDERSCHE ROOKWORST, dé mm voor de stamppot!
GELOERSCHE ROOKWORST, aj «mtascu kom
GELDERSCHE ROOKWORST, dé mm voor den smuller
GELDERSCHE ROOKWORST, jé winnaar, mevrouw!
GELDERSCHE ROOKWORST, Bedenk dat niet alle
GELDERSCHE ROOKWORST, dè GELDERSCHE is
Eisc/it „.4.V7CW HUNINK" de naam staat op 't loodje!
Dan hebt GtLDtRi>CHE worst op den disch!
DtVENTER Hofleverancier.
I
VAN DEN BERG heeft, als te Haarlem langst-gevestigde
Radio-specialist, een enorme ervaring op Radiogebied en beschikt
bovendien over een staf van bekwame monteurs en een uit
muntend geoutilleerde werkplaats.
Hij is daardoor in de gelegenheid uw Radio-toestel vlug en
correct op te leveren; eventueele reparaties snel te verrichten,
en storingen en moeilijkheden in korten tijd afdoende te ver
helpen.
Hij berekent reparaties en andere Radio-hulp volgens een
matig tarief en maakt daarin geen onderscheid tusschen zijn
vaste cliënten en de velen, die, ofschoon oorspronkelijk cliënten
van andere zaken, zijn advies en hulp prefereeren.
N.V. TECHNISCH BUREAU
ZIJLSTRAAT 87 A, TELEFOON 11322
Dat vindt U alléén bij „LIDO"
PRIMA CHOCOLADE LETTERS, in Q
doosjes verpakt p. ons (netto gew.) Cl.
HEERLIJK SPECULAAS
per pond
Zéér gesorteerd in St. Nicolaas artikelen tot ongekend
lage prijzen. Doet Uw voordeel en koopt bij
N.V. CHOCOLATERIE „LIDO"
Gen. Cronjéstraat hoek Kloosterstraat, Spaamw.straat 47, Rijksstraatweg 114
bij de Spaarnhovenstr., Keizerstraat 9 bij de Wilhelminaslraat.
Maatschappij biedt Heerenkleeding aan
KLOMPENCENTRALE naar maat vanaf ƒ5 per maand Vraagt eens inzage stalen-
pieintje hoek Dr. LejtLsstr. collectie betere genre Coupeurs bezoeken U door het geheele land
TeL 11784 Brieven onder nr. 819 aan het Bureau van dit Blad.
NIEUW
NIEUW
Heden ontvangen een groote sor
teering eleotr, treinen, wissels,
sjjoorboonien, bruggen, rails en
verder alle toebehooren. Groote
keuze eleetr. bouwdoozen. Zie ile
speciale étalage
CRONJÉSTRAAT
hoek Schoterweg
Bezoekt vrijblijvend onze toon-
.kamers
telef. 10188
HAZEN
FAZANTEN
JONGE PATRIJZEN
WILDE EENDVOGELS
TALINGEN
POULARDES
BRAADKIPPEN
BRAADKUiKENS
SOEPKIPPEN
DUINKONIJNEN
P.VANDER STAD
POELIER
KL HOUTSTR. 136
BANKETBAKKERIJ KOKERIJ
HiaUoH )ac. 6ut
SCH0TERB0SCHPLEIN 5
TELEFOON 23094
UitzR.iding v. diners v.a. fl.-
2 1/2 pond blanke
Kalfolappen 0.98
2 1/2 pond Runder
lappen 0.98
2 pond Rlblappen 0.9 5
2 pond Varkensrollade 0.9 0
2 pond Runderrollade 0.90
2 pd. Varkensfricand. 0.95
2 pond Kalfsfricand. 1.10
Malsche Biefstuk 1 p. 0.70
Ossenhaas 1 pond 0.70
1/2 pond Ham of
Pekeivleesch 0.30
1/2 pond gebraden
Rosbief 0.35
Rauwe Rookworst
per pond 0.30
1 pond Carbonade, 1 pond
Reuzel, en 1 pond Gehakt
3 p. samen 0.7S
2 pd. Gehakt half om en
1/2 pd. vet,
tezamen voor 0.05
1 pond Rookworst, 1 pond
Bloedworst en 1 pond Le
verworst, 3 pond tezamen
0.70
WERST LEEPER
EET VLEESCH VAN
Telefoon Ï5073
