Een machine-van-een-straat-lengte.
1
Kunst in Haarlem en
daarbuiten.
WOENSDAG 15 SEPTEMBER 1937
Fabriek er omheen gebouwd.
Van sparrenhout tot papier.
Nieuwe machine van Van Gelder
Zonen maakt 100.000 K.G
papier per dag.
Warneer men een machine
bestelt, lijkt het de ge
wone gang van zaken, dat
men .de maten ervan bepaalt
naar het gebouw, dat ervoor be
schikbaar is. Een afwijking van
dien regel schijnt zonderling,
maar blijkt dat In wezen niet te
zijn, zoodra men kennis maakt met
de nieuwe papiermachine, welke
sinds eenigen tijd bij de firma
Van ©elder Zonen te Velsen in
gebruik is, een imposant stuk
werk van een straat lengte, een
reusachtig mechanisme, waarover
heen men een gebouw heeft
laten zetten.
Wie een bezoek brengt aan de Pa
pierfabrieken langs het Noordzeeka-
naal ruikt voortdurend door: de
sparren. Tusschen lawaaiige machi
nes, in smalle gangetjes in het oude
gebouw, in de nieuwe groote hal,
boven de techniek stijgt de sparren-
geur uit en men krijgt een onbe
stemd gevoel van bosschen in verre
landen, in Rusland, in Finland, in
Canada, vanwaar het hout komt, dat
als papier door de rotatiepersen
wordt verslonden en als krant in de
woning van onze lezers komt. Een
lange weg, een weg, welke bij den
bijl van den houtkapper begint en in
de huiskamer eindigt.
Bij heel dit langdurige proces spreekt de
echniek natuurlijk een groot woord mee.
Het begint bij het kapen en zagen der boo-
men, bij het vervoer haar de terreinen tus
schen Velserbrug en pont en zet dan eerst
recht in, wanneer het gemende sparrenhout,
wanneer de ronde, sparrenstam afgeslepen
wordt in minuscuul kleine deeltjes en vezel
tjes om dan een langdurig proces te onder
gaan tot het gereed is om als houtstof tot
dat interessante bouwstuk, de papiermachi
ne, toe te vloeien, waar ge uit heel veel wa
ter, houtstof, cellulose, chinaclay en enkele
bijmengsels papier ziet ontstaan.
Ge ziet het werkelijk ontstaan.
Zoo lijkt het nog één snelvlietende
stroom melkwater, welke ge over ko
pergaas ziet vloeien en danplot
selingop één plaatsbegint
het zich te verdikken. De vaste deel
tjes zijn elkaar dicht genoeg genaderd,
hebben steun aan elkaar gevonden,
nadat voldoende water er uit is ge
haald, en een dun laagje papier is
ontstaan, dat enkele meters verder
reeds sterk genoeg is om heel even
los in de lucht te zweven.
Het blanco papier is er, dat wacht
op de schrijvers om het tot leven te
wekken, op groot en goed nieuws, om
straks de brenger van goede tijding
te kunnen zijn.
A lvorens we Dinsdagmiddag in de gelegen-
•^•heid waren kennis te maken met de mo
derne machine, welke een van de modernste
is op het gebied van de papierfabricage ter
wereld, een stuk werk, waarop de Velsensche
firma met recht trotsch kan zijn, hebben we
nog een kleinen rondgang door het oude fa
brieksgebouw gemaakt. Daar zijn nog ver
schillende papiermachines in werking. In
principe zijn zij hetzelfde gebouwd als het
laatste snufje op het gebied van rotatie-pa-
pier-vervaardiging. Maar hoeveel giganti-
scher is dit laatste!
De nieuwe machine pi*oduceert da
gelijks 100.000 K.G. papier; de oude
machines 20.000 K.G. De minimum
snelheid van „de reus" is 270 meter
papier van 5.50 meter breedte per
minuut, de maximum-snelheid van
de oude machines 240 meter per mi
nuut bij een geringere breedte. De
normale productie van de nieuwe
machine is ongeveer 20 K.M. papier
per uur, een oppervlakte van
110.000 M2.
Het begin van de machine, waar de
papierstof op het kopergaas, dat over
de hier duidelijk zichtbare rollen
loopt, komt.
Alles is bij deze „machine-van-een-straat
lengte" veel volmaakter en veel geraffineer
der dan bij de oude machine. Alles, wat an
dere papiermachines ter wereld hebben, bezit
Van Gelder thans ook, en daarbij nog heel
wat technische nieuwigheden, welke de .staf
der firma zelf heeft bedacht en als goed en
practisch heeft ondervonden.
TCp en der bijzonderheden van Van Gelder's
papierproductie is, dat men de z.g. zeven
of knoopenvangers los van de machine heeft
geplaatst. Ter verduidelijking hiervan diene,
dat in het mengsel, waaruit later het papier
zal ontstaan, nog verschillende ongerechtig
heden voorkomen: heel kleine stukjes hout,
te groote vezeltjes enz., welke niet bij de
machine mogen komen, omdat zij voor de
papiervervaardiging onbruikbaar zijn. Deze
worden tijdig opgevangen, opdat een goed
mengsel kan ontstaan, waaruit dan de ma
chine het goede papier te voorschijn zal
tooveren.
Een andere bijzonderheid is de welkast,
welke met medewerking van het waterloop
kundig laboratorium van de Technische Hoo-
gesohool te Delft een geheel anderen vorm
heeft gekregen dan men gewoon was.
De enorme afmetingen van de ma
chine blijken wel ten duidelijkste uit
de volgende cijfers: de lengte is 85
meter, de breedte c.a. 7 meter. Deze
groote lengte is een noodwendig ge
volg van de grootere snelheid, waar
mede de machine papier vervaardigt
en waardoor het papier een lange-
ren weg dan bij de oude machines
moet afleggen om droog te worden.
Hoe mooi het was en hoe
lang geleden
Wat wij nu gaan vertellen, zij nu eens geen
koren op den molen der verdedigers van de
gracht van Bakenes, noch op het gemaal der
dempings-begeerigen. Laten wij stel ik U
voor het water nog even rustig door ons
grachtje stroomen (inderdaad, er zat bewe
ging in, toen ik gisteren als een detective
door de buurt slenterde, om de kerk zóó in
het vizier te krijgen als Johannes Bartholo-
meus van Hove haar drie kwart eeuw geleden,
gezien moet hebben, vóór hij de schilderij
maakte waarvan ons blad U vandaag een
prentje geeft.) Laten wij vandaag" even alle
HAXREEM'S DAGBEAD'
Wanneer het papier nl. op het kopergaas
zonder eind is ontstaan, gaat het door eenige
zuigbakken en door enkele persen heen, om
vervolgens in de z.g. droogpartij te komen.
Deze droogpartij is de oorzaak van de
enorme lengte der machine. Zij bestaat uit
een groote serie door stoom verwarmde cy
linders, waarlangs het nog zeer natte papier
wordt geleid om geheel droog te worden.
Kaarmate de snelheid van productie groo-
ler wordt, moet natuurlijk ook dit aantal
öroogcylinders grooter worden, omdat anders
bet papier niet droog kan worden.
Als dan eindelijk de lange weg is afgelegd,
xls het papier goed is, door een kalander is
geleid, waar het zijn gladheid verkrijgt,
wordt het gewikkeld. Dit is echter slechts
heel tijdelijk, want het wordt weer afgewik
keld, op fouten gecontroleerd en op de bo-
bineuse gebracht, waar het in banen wordt
gesneden en weer opgerold naar gelang van
breedte en dikte der rollen, zooals door de
afnemers der fabriek wordt gewenscht.
jj^eze geweldige papiermachine is
niet in enkele maanden ont
staan. De machinefabriek heeft er
bijna twee jaar over gebouwd, maar
daaraan is nog een zeer lange tijd
van voorbereiding voorafgegaan. Ja
renlang heeft men overwogen wat
verbeterd moest worden, welke nieu
wigheden konden worden aangebracht.
En toen dat vast stond, konden de
ingenieurs gaan ontwerpen en de
teekenaars gaan teekenen.
In Juni 1935 werd de opdracht tot den
bouw gegeven en in Mei van dit jaar was
men zoover, dat men met het proefdraaien
kon beginnen.
Het eigenaardige bij dit alles was, dat er
bij het bestellen van de machine nog geen
steen was gelegd van het gebouw, waarin zij
moest worden ondergebracht. In letterlijken
zin heeft men over de machine een hal,
welke dat ingenieuze samenstel van persen,
cylinders, kamraderen enz. moest afsluiten
van de buitenlucht, gebouwd.
De afmetingen hiervan zijn: 122 meter
lang, 20 meter breed, 18.50 meter hoog. Di-
rict er aan verbonden is een zaal van 5 me
ter breedte voor de electrische aandrijving,
alsmede voor de plaatsing der ventilatoren
argumenten der schoonheidsvrienden zoowel
als der utiliteitsvoorstanders voor wat ze
zijn, om plezier te hebben van dit prachtig
stuk romantiek, waarvoor Haarlem dan toch
in ieder geval het materiaal geleverd heeft.
De schilderij zelve, in Amsterdamsch bezit,
heeft voor ons Haarlemmers natuurlijk veel
aantrekkelijks, doch geeft ook buitendien nog
wel aanleiding tot enkele algemeener be
schouwingen. Ze is een zuiver type van de
romantische opvatting der schilders van het
midden der negentiende eeuw, een opvatting
die, zij het iets ongebondener, nog door een
Jacob Maris als stedenschilder zal worden ge
huldigd.
Want gelijk deze zijn stadsgezichten com
poneerde uit stukken van Dordt, van Am
sterdam, van Delft, die hem in het geheugen
waren blijven hangen, zoo zagen veel roman
tici eener voorgaande generatie er geen been
in hun schilderijen te arrangeeren naar eigen
inzicht, en daarbij met de topographische
nauwkeurigheid der afbeelding de hand te
lichten. Ook zij bouwden per slot van reke-
voor aan- en afvoer van lucht, een zaal waar
„de hersens van de machine" zijn onderge
bracht. Dwars op het hoofdgebouw heeft
men een magazijn van 35 meter lengte en 20
meter breedte gebouwd voor het opslaan van
het papier.
Met dezen bouw is men pas begonnen toen
de machinefabriek reeds een half jaar voor
de firma aan het werk was. Op 15 December
1935 begon men met het grondwerk en in
Juli van het volgende jaar was men zoover
gevorderd, dat men met de montage van de
machine kon beginnen.
TO ij een tocht door de fabriek lijkt
het of men merkwaardig weinig
arbeiders tegen komt. Bij de groote
papiermachine ziet men slechts en
kele mannen. Toch heeft men op het
oogenblik in de papierfabriek en de
nevenbedrijven ongeveer 1200 arbei
ders in dienst en als men weet, dat
elke week 1.200.000 K.G. steenkool
wordt gebruikt, krijgt men wel een
goeden indruk van dit groote bedrijf.
Dit alles dient om te zorgen, dat de lezer
zijn krant thuis kan lezen, dat hij kennis
kan nemen van wat er in de wereld ge
beurt. Dat dit wereldgebeuren thans zoo wei
nig opwekkend is, dat kolommen en kolom
men moeien worden gewijd aan burgerkrijg,
oorlogen en geruchten van oorlogen, is Iets,
dat den journalist niet kan worden verwe
ten. Hij zou gaarne het papier, door Van
Gelder's fabrieken vervaardigd, met
betere tijdingen vullen, waaraan hij nu dan
ook eenig gevolg heeft kunnen geven, om
dat hij in Velsen enkele uren, voorgelicht
door ir. W. A. Staring, bedrijfsingenieur,
heeft mogen meeleven in een bedrijf, dat
op zijn manier den vooruitgang dus geen
vernieling maar opbouw dient en weer
getoond heeft, dat ook een klein land groot
kan zijn.
In het midden de zuigbakken en per
sen, waar het pasgevormde papier
doorgaat. Links het begin van de
haast onafzienbare rij droogcylinders.
ning hun eigen steden, zij het dan wat min
der fantastisch dan een Jacob Maris zich dat
mocht veroorlooven.
Wanneer wij ons niet al te zeer bedriegen,
door op den voorgrond den aanvang van de
Bakenessergracht bij de Korte Jansstraat te
zien, dan lijkt de Bakenesser Kerk in feite
wel wat te dicht op dien voorgrond te leunen
en blijkt het vrijwel onmogelijk vandaag-den-
dag een punt op te zoeken van waar af Van
Hove het geheele geval, zooals hij het con
strueerde, in. werkelijkheid zóó gezien kan
hebben
Wat doet het er toe, als hij- per slot het ka
rakteristieke van gracht en kerk van Beke-
nes op zoo artistieke wijze wist samen te vat
ten en iets van zoo groote bekoorlijkheid kon
te voorschijn brengen? Voor de eigenlijke
topograp'hie zijn teekeningen meestal van
meer belang dan schilderijen; de schilderij
echter geeft vaker kern en wezen eener stad
in voller veelzijdigheid, ze vat meer samen
en geeft de sfeer, zoodat wij in dit werk van
Van Hove bijvoorbeeld iets dergelijks onder
gaan, als bij het lezen van Van Schendel's
Haarlemschen roman.
Kranige schilders waren er onder die ro
mantici. Van Hove dateerde dit schilderij
1863. Daar hij in 1790 geboren was hebben wij
hier het werk van een 73-jarige vóór ons, en
daar ziet het heusch niet naar uit. Maar hij
was een krachtig heer en zou zelfs, al schilde
rend, negentig worden.
Toen wij indertijd over Waldorp's schilderij
in Teyler schreven, hebben wij B. J. van Hove
al ontmoet. Zij beiden waren, evenals Schelf
hout, leerlingen van den Haagschen decora
teur Breckenheimer en B; J. werd later weer
de meester van Bosboom, Jan Hendrik Weis
senbach, en zijn zoon Huib van Hove ün van
dezen Huib leert weer wat later Jacob Maris
het vak, zoodat deze, als romantisch steden
bouwer, zoo een beetje de artisteke klein
zoon van B. J. yan Hove is. Ook toen wezen
wij reeds op het aardige van zoo'n draad, die
door de kunstproductie loopt. Uit ons schil
derij van vandaag kan men zien dat de eer
bied, diede latere Hagenaars voor de kunst
van den ouden B. J. van Hove koesterden,
niet zoo ongemotiveerd was.
Trouwens, ook tijdens zijn leven ontbrak
het onzen schilder noch aan gunsten noch
aan eerbewijs. De Koninklijke familie kocht
zijn schilderijen en gaf hem opdrachten. Ko
ningin Anna Paulowna vereerde hem met een
kostbaren ring; de Prins en Prinses van
van Oranje schonken hem een geëmailleerde
snuifdoos en toen hij zeventig jaar was, ont
ving hij op zijn feest in den Koninklijken
Schouwburg een zilveren beker. En bij die
zelfde gelegenheid drukte, volgens een ver
slag in het Handelsblad van 30 October 1860.
mejuffrouw Offermans, die-later als zangeres
beroemd zou zijn, hem „een lauwerkrans op
de zilveren kruin".
Laten wij, in verband met het voorgaande,
maar aannemen dat onze voorganger-ver
slaggever zich verschreven heeft en dat niet
de kruin maar de lauwerkrans van zilver was.
Dan had hij zoo langzamerhand tenminste
een collectie bij elkaar om er een postduiven
vereniging jaloersch van te maken. In onzen
tijd zou hij eenige meters lint in diverse kleu
ren verworven hebben. Waarmede maar ge
zegd wil zijn, dat Bartholemeus Johannes van
Hove een groot man in zijn tijd geweest is,
voor het geval dat dit onzen lezers uit bij
gaand prentje nog niet mocht gebleken zijn.
J. H. DE BOIS.
3
Chauffeur stapt na ougeluk uit en
rijdt tocli weer door.
Zijn naam is evenwel bekend.
Op den Losserschestraatweg, tus
schen Oldenzaal en Losser, stond
Dinsdagmiddag voorbij de houtzagerij
een tractor met aanhangwagen, welke
geladen was met zakken suiker. De
chauffeur stond op den wagen om het
dekzeil over de zakken te leggen.
Van uit de richting Losser naderde
terzelfder tijd een vrachtauto, bela
den met dennen. De dennen staken
aan beiden zijden buiten den wagen,
bij het passeeren werd de op den
vrachtwagen staande chauffeur van
de auto geworpen, waardoor hij te
recht kwam tusschen den tractor en
den aanhangwagen.
De bestuurder van de met dennen
beladen auto stapte uit den wagen,
doch nadat hij zich van de situatie
overtuigd had, verdween hij weer snel
in den wagen en reed door.
Het slachtoffer werd naar het R.K.
ziekenhuis te Oldenzaal vervoerd, waar
hy in den loop van den middag is
overleden.
Later is gebleken, dat de auto die
het ongeluk heeft veroorzaakt, toebe
hoort aan de firma Weijtenkamp te
Zaandam, bestuurd door den chauf
feur B. uit Westzaan.
Dienstweigeraars zullen geen
militair werk hoeven te verrichten
Zij zullen sterk in verstuiving verkeerende
duingroepen vastleggen.
Op schriftelijike vragen van den heer AI<«
barda in verband met het voornemen der re-
geering dienstweigeraarsonder te brengen in
een kamp op het eiland Rozenburg en be
treffende den aard van den door hen aldaar
te verrichten arbeid heeft de minister van
Defensie geantwoord:
Het ligt in het voornemen de
dienstweigeraars, wier gewetensbe
zwaren overeenkomstig de wet van
13 Juli 1923, zijn erkend, te werk te
stellen in een speciaal voor hen in
te richten werkkamp op het eiland
Rozenburg. Hun arbeid aldaar zal
bestaan in 't vastleggen van sterk: in
verstuiving verkeerende duingroepen
in bebossching, in verbetering van
den zomerpolder, enz. werk van mi
litairen aard zal, gelijk wel vanzelf
spreekt, van hen niet worden gevor
derd. Het noodige toezicht in het
kamp zal niet door militairen wor
den uitgeoefend. De directie van het
kamp zal berusten bij den rentmees
ter der domeinen te Klundert.
Krachtens artikel 3 van het Kon. besluit
van 3 Mei 1924, houdende maatregelen ter
uitvoering van de wet van 13 Juli 1923, be
treffende dienstweigering, geschiedt de na
dere regeling van de in die wet bedoelde te
werkstelling door den minister van Defensie.
De noodige wettelijke grondslag voor de hier
boven geschetste tewerkstelling, waarom
trent voor zooveel noodlg overleg wordt ge
pleegd met den minister van Financiën, on
der wien het werkkamp zal ressorteeren, is
derhalve aanwezig en eenige wijziging of
aanvulling van de dienstweigeringswet is
niet noodig.
De voor de tewerkstelling noodige credie-
ten zullen, zooaLs steeds, in de ontwerp-
rijksbegrooting worden aangevraagd.
Mr. J. A. N. Patijn benoemd tot
minister van Buitenlandsclie Zaken
De regeeringspersdienst deelt mede:
Tot minister van Buitenlandsche
Zaken is met ingang van 1 October
a.s. benoemd mr. J. A. N. Patijn, bui
tengewoon gezant en gevolmachtigd
minister te Brussel.
Hiermede wordt dus het bericht dat wij
gisteren omtrent deze benoeming publiceer
den, bevestigd.
Auto slaat plotseling links af.
Twee zwaar- en twee lichtgewonden het
gevolg.
Dinsdagmiddag reed een Friesche perso
nen-auto, bestuurd door den 29-jarigen J.
Kampenaar, van Groningen naar Twijzeler-
heide. Even buiten de stad, op den Friesehen
straatweg ter hoogte van de melkfabriek Om
melanden, wilde de chauffeur een voor hem
rijdende vrachtauto passeeren, doch deze laat
ste die bestuurd werd door den 28-jarigen
expediteur J. Kazemier uit Aduard, sloeg
plotseling linksaf in de richting van Leeg-
kerk. Daardoor kwam de personenauto in de
knel en botste eerst tegen de vrachtauto en
vervolgens tegen een boom. In de auto zaten
zes personen. Van hen werd de 56-jarige mevr.
Gr. van der Veen uit Dantumawoude ern
stig aan het hoofd gewond, terwijl zij boven
dien een hersenschudding kreeg. De 52-jarige
mevrouw Tj van der Kooi uit Zwaagwestein-
de brak het linkersleutelbeen en liep eveneens
een ernstige hoofdwonde op. De 54-jarige
mevr. G. A. de Vries, eveneens uit Zwaag-
westeinde, en haar 15-jarig dochtertje Cor
nelia kwamen er met niet ernstige hoofdwon
den af, de vijfde inzittende van deze auto en
de beide chauffeurs bleven ongedeerd. De
twee zwaargewonden zijn, na ter plaatse te
zijn verbonden, naar het academisch zieken
huis te Groningen overgebracht. De perso
nenauto werd zoo goed als vernield.
Ook mond- en klauwzeer ir
Groningen.
Ook in de provincie Groningen is thans,
nadat de ziekte gedurende eenige jaren niet
was voorgekomen, een geval van mond- en
klauwzeer geconstateerd, en wel bij den vee
houder H. Grimmius te Winssum.
Maatregelen zijn genomen om uitbreiding
van de gevreesde ziekte te voorkomen.
