Ni
Doodgewaanden.
Gouden centen.
Mussolini's triomfale intocht in Berlijn.
25 jaar bewaker van Haarlem's
Kunstschatten.
Zilveren jubileum van den heer
G. D. Gratama.
Het belangrijkste
55e JAARGANG No. T66'46
Verscïïijnf 3agelijFs. Beïïaïve op Zon- ên Feest8ag'efi.
DINSDAG 2S SEPTEMBER 1932
HAARLEM S DAGBLAD
Directie: P. W.PEEREBOOM en ROBERT PEEREBOOM
Uitgave Lourens Coster Maatschappij voor
Courant-Uitgave en Algemeene Drukkerij N.V.
Hoofdredacteur: ROBERT PEEREBOOM
ABONNEMENTENper week 0.25, per maand 1.10, per 3 maanden
ƒ3.25, franco per post ƒ3.55, losse nrs. ƒ0.06. Geïllustreerd Zondagsblad:
per week 0.05, p. maand 0.22, p. 3 mnd. 0.65, franco p. pest 0.72Vi.
Bureaux: Groote Houtstraat 93 Drukkerij: Zuider Buiten Spaame 12
Telefoon Nos.Directie 13082 Hoofdredactie 15054 Redactie 10600
Drukkerij: 10132, 12713 Administratie 10724, 14825 Postgiro 38810
Bijkantoor: Soendaplein 37, Haarlem-Noord, Telefoon 1 2230
AOVERTBNTIëN 15 regels 1.75, elke regel meer 0.35. Reclames
ƒ0.60 per regel. Tarieven regelabonnementen op aanvraag. Vraag en
aanbod 14 regels ƒ0.60, elke regel meer f 0.15. Onze Groentjes zie
hoofd rubriek.
Gratis Ongevallenverzekering voor betalende abonnès. Levenslange ongeschiktheid ƒ2000.—, overlijden ƒ400.—, verlies van hand, voet of oog ƒ200.—, beide leden duim ƒ100.—, één lid duim 50.—, alle leden wijsvinger 60.—
één of twéé leden wijsvinger ƒ25.alle leden anderen vinger ƒ15.één of twee leden anderen vinger ƒ5.arm- of beenbreuk ƒ30enkelbreuk ƒ15.polsbreuk ƒ15.
Nog afzonderlijke verzekering voor abonnés op het Geïllus treerd Zondagsblad. Alles indien het gevolg van een ongeval en volgens gratis ten kantore van dit blad verkrijgbare voorwaarden. HEDEN14 PAGINA'S,
Een heele verzameling doodgewaanden is
gisteren teruggevonden. Twee groepen waren
het. De eerste bestond uit drie Duitsche vlie
gers, die tijdens een proefvlucht per toestel
van de Luft-Hansa, van China over Chi-
neesch Turkestan naar Kaboel, verdwenen
waren. Al vier weken waren zij zoek. Giste
ren landden zij in Kaboel en bleken alleen
maar in de karavaanstad Chotan, in Turke
stan, een poosje vastgehouden te zijn nadat
zij daar in de buurt een noodlanding had
den gemaakt.
De tweede groep, de bemanning van de
Endeavour I, het zeiljacht dat vroeger aan
den Engelsehen millionnair Sopwith toebe
hoorde, en dat veertien dagen geleden in een
storm lossloeg van de sleepboot die het over
den Oceaan bracht, werd in even goeden
welstand ontdekt. Want zij bleek doodeen
voudig nog steeds bezig metde Endea
vour naar Engeland te zeilen. En het jacht
schoot goed op ook. Het liep acht knoopen
per uur en alles was wel aan boord, zooals
kapitein Heard per semaphore meedeelde
aan de tankboot „Cheyenne", die hem praai
de. Het was nog maar 400 K.M. van de Ier-
sche 'kust verwijderd en toen den schipper
was toegebruld dat heel Engeland over de
Endeavour in ongerustheid zat brulde hij
terug: „Nou, rapporteer ons dan maar. We
hopen Woensdag in Gosport te wezen".
Waarna de Cheyenne haars weegs ging en
het nieuwtje draadloos uitzond, en ze op
Lloyd's in Londen copnieuw de bel van de
„Lutine" luidden en al de familieleden van
de opvarenden werden verwittigd van het
heugelijk nieuws. Eerst konden ze het nau
welijks gelooven, in de dorpjes Tollesbury
(Essex) en Looe (Cornwall), want eenige
dagen geleden was er immers dat onjuiste
bericht geweest over de Endeavouru, die toen
vlak bij de Azoren gezien zou zijn. Nu zeiden
ze in eens dat het jacht bijna thuis was,
Maar het bleek heusch waar te zijn.
Deze gevallen bewijzen opnieuw dat men
den dood van den medemensch niet te
'gauw veronderstellen moet. De mensch is, in
het algemeen gesproken, taai en als hij
vlieger of zeeman is behoort hij gemeenlijk
tot de extra-taaien. Toch moet er ook iets
aantrekkelijks in wezen,dood gewaand te
zijn. Als het maar lang genoeg geduurd
heeft is men het slachtoffer gaan herdenken
en als hij thuis komt kan hij zich zeer ge-
noegelijfe gaan bezig houden met de lectuur
van vleiende levensbeschrijvingen en verhe
ven karakterschetsen, aan hem zelf gewijd.
Best mogelijk dat dit genoegen ook bij deze
gelegenheden voor de doodgewaanden zal
zijn weggelegd.
Ik herinner mij dat tijdens den wereld
oorlog de Belgische minister Franck als ge
sneuveld werd vermeld. Later bleek dat hij
alleen maar gevangen was genomen. Na den
oorlog, toen hij een officiéél bezoek per auto
aan de bevrijde gebieden ging brengen, noo-
digde hij uit pure dankbaarheidden Belgi
schen journalist, die de mooiste necrologie
aan hem gewijd had, uit, om hem op deze reis
te vergezellen. En die journalist haalde er bui
tengewoon mooie „kopy" uit, hetgeen hem
goedbeschouwd eerlijk toekwam ook.
In 1920 of daaromtrent beproefde de En-
gelschman Hawker den Atlantischen Oceaan
over te vliegen en verdween spoorloos. Na een
week geloofde alleen zijn vrouw nog dat hij in
leven was en zij kreeg gelijk ook, want een
kleine Noorsche vrachtboot, die geen radio
aan boord had en buiten de gewone scheep
vaartroutes voer, had hem opgepikt en bracht
hem geheel onbeschadigd thuis, waar stapels
necrologieën hem wachtten.
Mocht iets dergelijks een uwer ooit over
komen, dan zij u nochtans aanbevolen de lijk
redenen niet geheel te gelooven. Er wordt,
vooral in de opwinding van tragische of held
haftige situaties, wel eens iets meer in gezegd
dan strikt genomen met de waarheid overeen
stemt.
De doodgewaande moet niet gaan meenen,
dat hij nu werkelijk zóó'n geweldige kerel
was, met zoo stalen moed, zulk een onwrik
bare volharding, zulk een roerende toewij-
c «an anderer heilom kort te gaan:
zotTn volmaakt-vlekkeloos karakter. Want
dat was en is-ie natuurlijk niet. Maar hij kan
erkentelijk wezen voor de vriendelijke woor
den en aan al de schrijvers een kaartje stu
ren: met hartelijken dank. Want dat is het in
elk geval waard.
R. P.
Mond- en Klauwzeer.
Nu al op 50 bedrijven in de Haarlemmer
meer.
De besmettelijke veeziekte mond- en
klauwzeer doet zich thans in Haarlemmer
meer op meer dan 50 boerderijen voor, waar
van ongeveer 30 in het Noordelijk deel van
jdeze gemeente.
(Er zijn nieuwe centen in omloop
gebracht, die niet meer gebrui
neerd zijn en dus weer blinken als
goud. De gouden vijfjes, die nog
weieens verwarring konden wék
ken, worden practisch niet meer
aangemunt.)
Wanneer de nieuwe haring komt,
Of 't nieuwe kievitseitje,
Dan wordt geschetterd en getromd,
Dat is een feestlijkheïdje.
Als uit de Nederlandsche bank
Weer nieuwe centen komen,
Dan klinkt geen feestelijke klank,
Dat wordt lauw opgenomen.
Niet dat men centen graag negeert,
Dat is niet de verklaring,
Want centen worden gewaardeerd,
Nog boven nieuwe haring.
De reden is, dat wij daardoor,
Hoe wij ze ook begeeren,
In ons totaal bezit er voor
Geen cent van profiteeren.
Maar nu is weer de nieuwe cent,
Met gouden glans verschenen,
De bruine laag, zoo lang bekend,
Is van de munt verdwenen.
Sinds 't gouden vijfje ons verliet,
Kan 't geen verwarring wekken,
Dat is de reden, en dus niet,
Dat „bruin niet meer kan trekken".
Nu brengt de cent weer nieuwe glans
In 't vaak wat doffe leven,
Het wordt een ware vreugde thans,
Om centen uit te geven.
Nu zulke centen er weer zijn,
Valt d' oude les te lezen.
Dat al wat blinkt in gouden schijn,
Geen goud behoeft te wezen.
wee
r
1 1
e n
één voor veraf één voor lezen
Steeds wisselen? Waarom toch?
KEIP helpl U beier.
Gr. Houlstraal naasl Luxor
(Adv. Ingez. Med.)
Ernstige gevolgen van de aard
beving in Ned.-Indië.
Inlandsche woningen ingestort.
Nieuwe schokken gevoeld.
BATAVIA, 28 September. (Aneta/A.N.P)
Omtrent de aardbeving van gisteren waarvan
eerst thans een eenigszins volledig overzicht
kan worden gegeven, is nog het volgende te
melden:
Het meteorologisch observatorium te Bata
via registreerde te 16.27 uur een vrij hevige
aardschok, waarvan de pennen van twee seis-
mografen in het ongereede raakten. De af
stand was circa 600 K.M. van Batavia. De rich
ting viel moeilijk vast te stellen, doch was
waarschijnlijk Ooost-Zuid-Oost.
Diverse cultuur-maatschappijen vergewisten
zich onmiddellijk omtrent eventueele schade
aan aanplantingen toegebracht. Deze is ech
ter tot dusver nergens geconstateerd.
Behalve omtrent de reeds gemelde ongeluk
ken kwamen berichten binnen over nog en
kele gewonden. In den loop van den afgeloo-
pen nacht werd te 3.27 uur een nieuwe, doch
lichtere schok geregnstreerd.
Ir. Neumann van den vulkanologischen
dienst deelde mede, dat in den afgeloopen
nacht nog verschillende lichtere schokken zijn
gevoeld. Te 3.17 uur kwam een schok voor op
dezelfde plaats en op denzelfden afstand als
de groote stoot die gisteren werd gevoeld. De
woning van den resident te Banjoemas liep
schade op.
In de omgeving van Djocja zijn nog ver
schillende fabrieksschoorsteenen neergeko
men. In de dessa Kebonsroeng zijn twee kin
deren lichtgewond.
Schade in Kediri.
KEDIRI, 28 September (Aneta/A.N.P.)
Van twee gebouwen zijn de muren ingestort,
terwijl andere, zooals dat van de AN.I.E.M.,
de sociëteit en divers toko's groote scheuren
vertoonen. Enkele personen zijn licht gewond.
Te Semaring is gedurende 30 seconden een
lichte aardschok gevoeld, die echter geen
schade aanrichtte.
De naald van de seismograaf op de Merapi
is gesprongen.
Woningen ingestort.
Uit Toelangaggoeng; In-de omgeving van
Toelongaggoeng zijn door de aardbeving
Feeststemming duurde den geheelen
nacht door.
adat Mussolini door de gul
hartige Beiersche bevolking
als de Duce del Fascimo
begroet werd, beleven wij
thans in de Rijkshoofdstad zijn ze
gevierden intocht als de stichter
van het Italiaansche Imperium. De
geestdrift van de van huis uit koude
Pruisen doet in geen enkel opzicht
onder voor de spontaneïteit van het
wellicht temperamentvollere „Bava
ria".
Berlijn beleeft een volksvei-huizing zooals
we die zelfs tijdens de Olympiade van 1936
niet hebben meegemaakt.
De Gouwleider der N. S. D. A. P. voor de
Rijkshoofdstad,niemand minder dan dr. Goeb-
bels, had via radio en krant bekend laten
maken, dat er voor alle inwoners der stad,
langs de 12 K.M. lange route van den intocht,
een goede plaats beschikbaar zou zijn, mits
ieder zoo dicht mogelijk in de buurt van zijn
eigen stadswijk zou blijven. Vooral de omge
ving van het Brandenburger Tor moest men
vermijden. Tijdens de feestelijkheden van
Berlijn's 700-jarig bestaan, heeft men name
lijk de ervaring opgedaan, dat wanneer er
'n dik half millioen Berlijners bij „Unter den
Linden" samenkomt, er van een optocht
niets terecht komt, en dus ook niemand iets
te zijn krijgt.
Gewapend met klapstoeltjes, ladders en met
koffers vol boterhammen en koude koffie,
trokken tegen den middag heele families er
op uit, om een plaatsje langs de f eestroute te
bemachtigen.
Reeds eenige uren voor de aan
komst van den Duce moest het ver
keer worden stopgezet, want de voet
gangers beheerschten 't veelkleurige
straatbeeld geheel. Het moet voor
Mussolini, al is hij in eigen land vaak
genoeg het middelpunt van spontane
ovaties, een zeldzame gewaarwording
zijn geweest, toen hij langs den fees
telijk ge tooiden weg, door een dicht
aaneengedrongen volksmenigte werd
toegejubeld, vooral, daar deze ovaties
aanhielden van de Heerstrasse tot de
Wilhelmstrasse. Deze geestdrift was
van dien aard, dat beiden zoowel de
Duce als de Fuehrer vrijwel den ge
heelen weg staande de huldiging in
ontvangst namen.
Voor het presidentöiipale.is, waar eeriijdo
Hindenburg woonde, nam de Duce onder het
gejubel der menigte, tot nader order aischeia
van den Fuehrer. Maar reeds om kwart over
acht verliet hij, begeleid door Ciano, von
Bülow, den chef van het Protocol en diens
plaatsvervanger, Boltzer het paleis, om aan
het gala-diner in de Kanselarij deel te ne
men. Aan tafel hief Hitier zijn glas op, ter
eere van den Koning van Italië en den Keizer
van Ethiopië, en daarna op het persoonlijk
welzijn van zijn hoogen gast. Mussolini ant
woord op Hitler's korte rede, was opvallend
hartelijk. Een nieuw bewijs, dat aan de toe
nadering van beide landen en staatslieden
niet getwijfeld kan worden.
Tijdens het gala-diner was de aandrang van
het publiek op den Wilhelmsplatz zoo enorm
geworden, dat de politie zich gedwongen zag
het plein te ontruimen. Aan het stormachtig
verzoek der tienduizenden, deri Führer en
den Duce op het balcon te zien verschijnen,
kon volgens een mededeeling per luidspreker
niet worden voldaan. Af en toe hoorde men de
menschen in koor roepen: „Morgen komen
wij terug." Vrijwel den geheelen nacht bleef
de drukte aanhouden en heerschte er in de
straten der stad 'n enthousiaste feeststemming
Hedenmorgen bracht Mussolini, wederom
door 'n groote menigte toegejuicht, een bezoek
aan het Berlijnsche Zeughaus Unter den Lin
den. Daarna ging hij naar de Italiaansche
ambassade en vervolgens naar het „Fascio"
het tehuis van de Italiaansche kolonie. Van
middag vertrokken de Führer en de Duce
naar het jachthuis „Schorfheide" van Goe-
ring, in de omgeving van de hoofdstad, waar
men gezamenlijk de thee gebruikte.
Het hoogtepunt van het feest komt echter
pas vanavond. Dan zal een groote menigte
verzameld zijn om het z.g.n. Meiveld, om te
luisteren naar de redevoeringen, welke Hit-
Ier en Mussolini beide zullen houden.
De Werkloosheid te Haarlem.
Weer een slechte week.
In de laatste week steeg het aantal werk-
loozen te Haarlem weer met 96. Dezelfde week
van 1936 gaf slechts een stijging van 47, zoo
dat deze week een ongunstig verschil geeft
van 49.
Het aantal werkloozen te Haarlem is nu
5756, tegen 6460 in dezelfde week van 1936.
Het gunstige verschil met verleden jaar (dat
een maand geleden bijna 1000 was) is dus nu
afgezakt tot 704. Bij 1935 vergeleken is het
gunstige verschil 87.
De werkloosheid te Haarlem is den laatsten
tijd toegenomen door het zonder werk komen
van verschillende bouwvakarbeiders en losse
werklieden.
diverse inlandsche woningen ingestort, terwijl
in de plaats zelf verschillende muren ge
scheurd zijn.
Te Koetoardjo en Buitenzorg zijn heden te
circa 16.30 uur vrij krachtige aardschokken
gevoeld.
Solo ernstig getroffen.
SOLO, 28 September. Te Wedi,
ten Zuid-Oosten van Keboemen, is
een persoon gedood en zijn vijf
menschen gewond. Honderd steenen
huizen zijn ingestort. Tien gale
rijen, 48 goedangs, 22 keukens, twee
bedehuizen - 62 woningen zijn zwaar
beschadigd.
Te Bajat, in het district Klaten,
zijn zestig woningen ingestort en drie
personen gewond. Te Prabanan in
de afdeeling Keboemen is de woning
van den assistent-wenada beschadigd
en zijn 35 huizen ingestort. Op de
suikerfabriek Tjepper is een scheur
ontstaan in een groote suiker-goe-
dang.. Van de suikerfabriek Gondang
is de schoorsteen neergestort. Van de
suikerfabriek Tjokro in de residentie
Soerakarta is de schoorsteen en de
voorgevel van de fabriek gescheurd.
Het woord is aan
Mme. de Girardin:
Het is alleen het accent
dat overtuigt.
(Adv. Ingez. Med.)
België in den Volkenbondsraad.
GENèVE, 28 September (Havas).
België is tot lid van den Volkenbondsraad
gekozen, met 47 van de 52 uitgebrachte
stemmen.
Ijverig en ambitieus werker.
In het begin van deze maand was het 25
jaar geleden, dat de Haagsche kunstschilder,
de heer Girrit David Gratama door den
raad werd benoemd tot directeur van het
Gemeentelijk Schilderijenmuseum, waarvan
de Halsen het voornaamste bezit uitmaak
ten en waaruit later het huidige Frans Hals
museum ontstond. 1 October trad de heer
Gratama in dienst der gemeente, zoodat hij
dus Vrijdag zijn zilveren jubileum als mu
seumdirecteur zal herdenken.
Toen de heer Gratama benoemd werd, was
hij 38 jaar en een bekende figuur in de Haag
sche schilderswereld, waar hij bestuurslid
was van den Haagschen Kunstkring en lid
van Pulchri. Hij maakte zijn leerschool door
in Den Haag en Antwerpen. In Den Haag
maakte hij teekenstudies en in Antwerpen
bekwaamde hij zich in het portret schilde
ren Daar viel hem de onderscheiding te
beurt, dat de Belgische regeering een schil
derij van hem aankocht, wat zij slechts met
de werken van de beste leerlingen der Aca
demie deed.
Sinds dien leertijd legde de jonge kunste
naar zich voornamelijk toe op het schilderen
van portretten, waarmee hij verschillende
malen exposeerde. Naast zijn werk als kunst
schilder schreef hij ook geregeld over schil
derkunst voor een aantal Hollandsche en
Belgische bladen. Op ongeveer 33-jarigen
leeftijd volgde zijn benoeming tot leeraar in
kunstgeschiedenis en teekenen aan de Haag
sche Academie en het Lyceum.
In Haarlem werd de heer Gratama weldra
een bekende figuur. In ons nummer van 5
Juni 1926 schreef onze kunstmedewerker,
de heer J. H. de Bois over hem: „Gerrit David
Gratama doet mij vaak aan een Russischen
beer denken, die zijn vrijheid is kwijt ge
raakt. Hij kan zoo weemoedig-schuin het
hoofd in' gepeins houden, wanneer hij de
Groote Houtbrug af komt stappen. Roept
ge hem voor uw geestesoog terug, zooals wij
hem zooeven op straat tegen kwamen, met
den weemoedig peinzenden blik op den trot
toirband gericht, dan voelt ge de zorgen over
zes schoongemaakte en één vuile Hals zwaar
op zijn schouders drukken
Zoo kent Haarlem den bewaker van haar
kunstschatten, een ietwat droomerige figuur,
met een forschen, mannelijken, thans grij-
zenden kop, die zich naar zijn werk begeeft,
overpeinzend den arbeid, die in liet belang
van de verzameling gedaan moet worden.
Van het begin af heeft de heer Gratama
zijn taak als museum-directeur zeer ernstig
opgevat, ten volle bewust van de kostbaar
heid van de aan zijn hoede en zorgen toe
vertrouwde stukken. Zoozeer heeft dit werk
hem in beslag genomen, dat zijn scheppend
werk als kunstschilder grootendeels op den
achtergrond is geraakt, al heeft hij ook in
Haarlem nog enkele knappe portretten en
stillevens gewrocht.
Aan het slot van hetzelfde artikel, van den
heer De Boi-s. dat wij zooeven citeerden, lezen
we: wij Haarlemmers moeten er nu
erkentelijk voor zijn, dat uit den schilder
zich een zoo uitnemend directeur heeft ont
popt, die uit zijn artist-zijn de liefde voor
het hem toevertrouwd bezit, uit zijn goed-
mensch-zijn de welwillendheid tegenover
zijn bezoekers en uit zijn plichtsgevoel zijn
uitnemend ambtenaarschap kon putten. Den
kunsthistoricus die Gratama kort na zijn be
noeming toevoegde „niet u, schilder, behoor
de hier te zitten, maar één van ons, weten
schappelijke historici", zou men nu rustig
kunnen vragen „zou een van u lieden het
misschien beter gedaan hebben?" En dat
sluit, Gratama's lof in.woorden, die ook
thans nog ten volle hun kracht en waarde
hebben behouden.
Ook het laatste werk van den heer Gra
tama, het organiseeren van de Frans Hals
tentoonstelling is, getuige de groote belang
stelling van de zijde van het publiek de
tentoonstelling werd reeds door meer dan
zestigduizend personen bezocht een succes
geworden,
De heer G. D. Gratama.
Ongetwijfeld zal dit jubileum voor dezen
nauwgezetten en ambitieuzen werker, onder
wiens bewind zulke belangrijke veranderin
gen tot stand kwamen, niet onopgemerkt
voorbij gaan.
pag.
De heer G. D. Gratama jubileert. 1
De aardbeving op Java heeft twee doo-
den geëischt. 3
Philips heeft een goed jaar achter den rug 3
Berlijn heeft Mussolini gisteren een groot-
sche ontvangst bereid. 4
In Parijs is een nieuwe poging tot een
bomaanslag gedaan. 4
Paul Keres, een toekomstig wereldkam
pioen? g
Kercrs heeft den achtkamp gewonnen. 9
ARTIKELENENZ.
R. P.: Doodgewaanden. j
TijdgenootenJan Musch. 3
H. D. Vertelling: Het wijze vonnis 6
Jhr. dr. J. C. Mollerus: Vestigingswet
kleinbedrijf in de practijk. 11
Mr. E. Elias: Ilaagsch Allerlei u
J. B. Schuil over: Atlas-Hotel. 13
De Burgerlijke Stand van Haarlem is op
genomen op 12