JEUGDIGE KUNSTENAARS OP BALI.
ZATERDAG 9 OCTOBER 1937
HAARLEM'S DAGBLAD
ir
PRIESTERLIJK CEREMONIEEL, door Ida Bagoes Tjakra (14 jaar), leerling der
Holl. Ind. School te Kloengkloeng.
TEN Oosten van het schoone Java ligt
het wonderbare Bali, het eiland der
gelukkigen, waar in een samenleving
van simpele, ongekunstelde men-
schen, natuur en cultuur in zeldzame har
monie ineenvloeien; waar een oude Hindoe
religie even rijk en vruchtbaar is als de ge
zonde, roode aarde; waar kunst en leven één
zijn en waar eiken dag, dan hier, dan daar
de kunst uit het leven, het leven uit de kunst
opspringt, vol rijke verrassing en verrassen
den rijkdom.
Zoo welig als de plantengroei er is, is de
kunst in haar veelvuldige uitingen, in bouw
en beeldhouwkunst, in muziek en dans. Ze
ls barok in haar uitbimdigen overvloed. De
versieringen aan tempels en poorten en hui
zen, ze getuigen van een weelderigheid, een
volheid, die volkomen beantwoord aan het
bloeiende, vrij uitstroomende leven zelf; er
is in beeldhouw-, teeken- en schilderkunst
een gewemel en een gedrang van dieren en
menschen, van bloemen en bladeren en
vruchten, van goden- en demonengezichten.
Tot voor kort waren alle kunstuitingen op
Bali traditioneel. De kunst is er gemeen
schapskunst: niet de persoonlijke opvattin
gen domineeren, maar de eeuwenlang van
geslacht op geslacht overgeleverde vormen.
Houding en vorm van lichaam, van handen,
hoofd en voeten; typische proporties, wijze
van kleeden, aard der versierselen, symbo
lische attributen ze zijn strikt gebonden
aan de oude opvattingen, aan voorschriften
en regels. En deze oude tradities kunnen
niet gebroken worden, zonder dat er een
groote, krachtige ommekeer in een volk
plaats grijpt.
Het is wel zeer opmerkelijk, dat ondanks
de toch al driehonderdjarige aanraking met
het Westen, de innerlijke geestestoestand zóó
stationnair bleef, dat in wajang-voorstelling,
in gamelan-muziek, in literatuur en beelden
de kunst de geijkte opvattingen bewaard
bleven. Zoozeer is het beoefenen van kunst
een gemeenschapsdaad geweest,, die niet on
gewoner en persoonlijker was dan de andere
uit een ongebroken samenleving te voor
schijn tredende daden, dat in het Balineesch
niet eens een woord voor „kunst" en „kun
stenaar" bestaat. Kunstwerken dragen geen
van alle den naam van den vervaardiger.
Maar nu schijnt in de laatste jaren de
oude ban te worden doorbroken. Eerst ge
beurde het met de meest geestelijke, onstof
felijke kunst, de muziek en daarna met de
beeldhouw- en schilderkunst. Het is duide
lijk, dat alles wat onmiddellijk betrekking
heeft met de godenwereld, met de oude door
het volk gekende en geliefde concepties, het
langst weerstand biedt aan nieuwere opvat
tingen. De tempelbouw, de wajang-koelit-
poppen (de uit leer gesneden figuren voor
het schimmenspel) die goden- en heldenfi
guren voorstellen, kunnen niet plotseling
zonder verwarring, ontsteltenis of toch ze
ker ontstemming te verwekken, een geheel
andere vormgeving ondergaan.
Maar daar, waar in den kunstvorm vrije
lijk de persoonlijke visie mag worden uitge
drukt, daar waar van zuiver „toegepaste"
kunst geen sprake meer is, in de beeldhouw
kunst die het dageliiksch leven, de natuur
enz. tot object kiest, in de vrije schilder- en
teekenkunst, openbaarde zich op Bali in de
laatste zes a zeven jaar een nieuwe geest,
die den overgang schijnt te zullen gaan be
werken van een gemeenschaps- naar een
individueele kunst. Het is niet mogelijk in
dit artikel de verschillende symptomen daar
van bij de vele beeldhouwers en schilders na
te gaan; ik verwijs naar het artikel van R.
Bonnet in „Dwawa" (16e jrg. Juli 1936), ge
titeld „Beeldende kunst in Gianjar" en naar
dat van J. Katz in het „Maandblad voor
Beeldende Kunsten" van Maart 1937, geti
teld; ..Moderne beeldende kunst op Bali".
Mijn doel is meer in het bijzonder te wijzen
op het doordringen van de nieuwere opvat
tingen bij de allerjongste „kunstenaars", bij
het geïnspireerde kind.
Hierbij zijn enkele teekeningen gereprodu
ceerd van kinderen van 8 tot 15 jaar van de
Hollandsch-Inlandsche scholen op Bali. Zij
bewijzen de verbluffende teekenvaardigheid
dier kinderen; zelfs de teekeningen van 8-
jarigen vertoonen een rijpheid, die ver uit
gaat boven de grenzen, die even oude kin
deren van andere bevolkingsgroepen over het
algemeen weten te bereiken. Verscheidene
teekeningen stellen figuren voor uit de over
oude wajang-verhalen; ze zijn volgens de
geijkte opvattingen geteekend, vooral die uit
Kloengkoeng, een van ous bekend centrum
van schilderkunst, waar echter de nieuwere
inzichten, waarover hierboven werd gespro
ken, minder aanhang vinden en de onper
soonlijke, traditioneele, z.g. „wajang-stijl"
over het algemeen nog wordt gevolgd. Er
zijn echter teekeningen van Den Pasar (Ba-
doeng), die den invloed vertoonen van een
veranderde opvatting en techniek. De reac
tie, die plotseling omstreeks 1930 optrad en
de kunstenaarsgeslachten in Zuid-Bali tot
nieuwe scheppingen voerde, is mede doorge
drongen in de reeds zoo merkwaardige uitin
gen van hun kinderen.
Daar is de teekeninig van Goesti Made
«Soemoenig, oud 15 jaar, leerling der 7e klas
van de Hollandsch-Inlandsdhe School te
Den Pasar voorstellende een hanenge
vecht. Wat in deze en andere teekeningen
in de eerste plaats opvalt, is het decoratieve
karakter ervan. De Balinees verstaat geen
diepte-uitbeelding door toepassing van per
spectivische wetten; slechts door boven- en
achterelkaarpilaatsinig bereikt'hij eenig effect.
Hier is dus geen sprake van iets specifiek
kinderlijks, het is de algemeen door vol
wassenen toegepaste werkwijze. Dit gemis
aan perspectivische beelden, uit zich opval
lend in deze teekening in de weergave van
de mand van gevlochten bamboe, die een
voudig op het vak geprojecteerd staat. Het
decoratieve spreekt zich verder duidelijk
uit in de rust, de verstilling, die deze voor
stelling van een wel uiterst actieve hande
ling kenmerkt. Een hanengevecht men
leze bijv. maar eens een beschrijving ervan
in „Mijn bruine vrienden rond den Evenaar",
van R. Katz brengt de gemoederen der
omstanders in heftige beroering; de expres
sie ip deze voorstelling draagt echter het
kenmerk van een volledig beheerschte tech
niek, die niet slechts van uiterlijke scholing,
maar ook van een innerlijke, bijkans mysti-
sohe aanschouwing getuigt. Zie in het lijnen
spel die rustige zekerheid, die gevoelige en
zinnelijke, en toch sobere soepelheid, die
aesthetische zuiverheid en adel, die wel voor
komt bij een rijp en geroutineerd teekenaar.
maar die men niet van een leerling van de
hoogste klas eener lagere school zou ver
wachten. Er kan hier slechts sprake zijn van
een invloed niet alleen van een imooneerend
vitaal milieu, maar bovenal van erfelijkheid,
die zich uitspreekt reeds (en vooral! in het
jonge kind. De rijpheid en voornaamheid
De» vierde reproductie stelt een religieuze
ceremonie voor, geteekend door Ida Bagoes
Tjakra. 14-jarige leerling van de H.I.S. te
Kloengkoeng. Zooals men weet, geeft de
titel Ida te kennen, dat de drager ervan tot
de hoogste kaste, die der Brahamanen be
hoort. Vele der bekwaamste kunstenaars dra
gen voor hun naam de aanduiding Ida Ba
goes; zij behooren als het ware tot het gilde
der meesters in de kunsten. Deze teekenaar
verkeert dus in een kunstzinnig millieu. wat
zijn vaardigheid vanzelf stimuleert. Er
heerscht tegenwoordig- in deze schilders
groepen een^groofce voorliefde voor de zwart
en-wit kunst, waarvan deze teekening een
specimen is. Achter offergaven ziet men den
priester, gezeten met zijn attributen. In de
linkerhand houdt hij den bidschel, in de
rechte een bloem; de teekening laat een
der vele karakteristieke handhoudingen
(moedra's) zien, die eeuwenlang met groote
nauwgezetheid door de Balineesohe pries
ters bij het 'gebruikelijk ceremonieel worden
toegepast. In deze teekening treft ons vooral
de rhythmiek in de totale compositie, maar
vooral in de houding der semlbah-makende
knapen.
Alle vier teekeningen, die willekeurig ge
kozen zijn uit een groot aantal kinder teeke
ningen van Bali, toonen de bijzondere be
gaafdheid aan, die reeds de jeugd bezit op
dit wonderbare eiland, waar kunst en leven
één zijn.
JOHAiN TOOT.
(Nadruk verboden. Copyright Syndications
Press Service.)
HET NEDERLANDSCH BIJBEL
GENOOTSCHAP.
Ter herdenking van de totstandkoming der
Staten-vertaling wordt op Donderdagavond
14 October in de Nieuwe Kerk een bijeen
komst gehouden in de Nieuwe Kerk. Sorekers
zijn Ds. D. Emil Boeke: „Statenvertaling en
Volk", Ds. C. Veenhof: „Staten-vertaling en
kerk en Ds. Waardenburg: „De Staten-verta
ling en onze roeping t.o.v. de volken in Ned.-
Indië
Aan het einde der bijeenkomst zal de groote
Herdenkingscollecte gehouden worden voor
het werk van het Nederl. Bijbel Genootschap
in Indië.
KAMPEERVEREENTGING ..LICHT EN
VRIJHEID".
De Algemeene Kampeérvereeniging „Licht
en Vrijheid" houdt op Woensdagavond 13 Oc
tober een ledenvergadering in het gebouw „De
Nijverheid" aan de Jansstraat. Verslag wordt
uitgebracht over het afgeloopen seizoen. Ver
der wordt besproken het onderwerp; „Hoe
kampeeren wij in het a.s. seizoen?"
M'N WASCH MAAR DOEN
Heemstede Telefoon 28201
(Adv. Ingez. Medj
GEVECHT TUSSCHEN EEN KONING EN EEN STIER, door Goesti Made
Soemoeng (15 jaar), leerling der Openb. Holl. Ind. School te Den Pasar (Bali).
APEN IN EEN BOSCH, door Ida Goesti Gd. Rai (10 jaar), leerling der Holl. Ind.
School te Kloengkloeng (Bali).
De Japansch-Cbineesclie oorlog.
Adres van „Kerk en Vrede".
Het Dagelijksch Bestuur van „Kerk en
Vrede" hee't het volgende adres gezonden
aan de regeering van Japan en den Japan-
schen gezant te 's-Gravenhage
„Ondergei-:«kenden, leden van het Dage
lijksch Bestuur van de Christen-Antimilitai-
ristische veretniging „Kerk en Vrede" met
een ledental van 7400, waaronder 380 voor
gangers van verschillende Christelijke Ker
ken en richtingen zijn overtuigd, dat oorlog
en oorlogstoerustingen onvereenigbaar zijn
met het Evangelie van Jezus Christus en in
strijd met de beginselen van het Recht. Met
groote droefheid en verontwaardiging heb
ben zij kennis genomen van den oorlog, die
door uwe regeering op niets ontziende wijze
tegen de bevolking van China wordt ge
voerd. Zij protesteeren tegen de wreede uit
moording" van weerlooze burgers en dén laf-
hartigen aanslag op het leven van duizen
den vrouwen en kinderen door het bombar
deeren van onbeschermde steden; ook tegen
de verwoesting van eeuwenoude beschavings
werken en de centra van internationaal
handelsverkeer van een volk, dat door zijn
hooge beschaving vooraan staat in de rij
der volken. Zij doen een krachtig beroep op
uwe regeering en het volk van Japan om
dezen odrlog, die Japan ten gronde zal rich
ten en die een ernstig gevaar voor den we
reldvrede oplevert, te staken en met het
volk van China tot een vreedzame samen
werking te komen. Zij dringen er bij uwe re
geering op aan, eventueele grieven tegen de
regeering van China te brengen voor het
Permanente Hof van Arbitrage of het Per
manente Hofvan Internationale Justitie te
's-Gravenhage, welke instellingen ook met
medewerking van uwe regeering tot stand
zijn gekomen om het Internationale Recht
dienstbaar te zijn.
(W.g. Dr. M. VAN DER VOET.
Voorzitter,
(w.g. DS. J. B. Th. HUGENHOLTZ
Secretaris.
GEVONDEN VOORWERPEN EN DIEREN.
Handschoenen en ceinturen, haak, motor
jekker, Politiebureau, Smedestraat; arm
bandje, Buist, Orionweg 29; bankbiljet, Nuts-
spaarbank. Jansstraat; das. Altena, Jul. van
Stolberglaan 7, Aerdenhout; das, v. Dam.
Bakkerstraat 4; gereedschappen, Rootselaar.
2e Hoogerwoerddwarsstraat 45; konijn. Horn-
stra, Weltevredenstraat 2; katten. Kennel
Fauna, Fr. Varkensmarkt; alpinomuts, v. d.
Meij. Spaansch'evaartstraat 21; pakje met
Koningsgist, Hooft. Betje Wolfstraat 14; hon
denpenning, Bijster. Witte Heerenstraat 32;
jongenspet, Balk. Ampzingstraat 22; porte-
monnaie met inhoud. Willigers. Schouwtjes
laan 66; pullover, Bosma, Gierstraat 85; ro
zenkrans. Gladpootjes. Beuk'enstraat 18; rij
wielplaat je. v. Looy. Mentawiestraat 5; idem,
Bakker, Faradaystraat 13; regenpijpen, Re-
deker, Residastraat 7; vulpen! de Veer, Bosch
en Duinplein 6, Bloemendaal.
HANENGEVECHT, door denzelfden leerling.
PROGRAMMA VAN DE HAARLEMSCHE
RADIO CENTRALE OP ZONDAG 10 OCT.
Progr. I Hilversum I.
Pro gr. II Hilversum II.
Progr. III 8.30 Parijs Radio, 10.40 Keulen.
1.20 Ned. Brussel. 2.20 Fransch Brussel 2.35
Ned. Brussel, 3.20 Keulen, 5.20 Parijs Radio,
7.20 Keulen, 8.20 Fransch Brussel, 8.50 Rome,
10.00 Fransch Brussel. 10.30 Boedapest.
Progr. IV 8.30 Ned. Brussel, 12.50 Droitwich.
2.20 Diversen. 2.40 Droitwich. 4.20 London Re
gional, 4.50 Fransch Brussel, 5.20 London Re
gional, 8.15 Droitwich, 9.05 Diversen, 9.25
Droitwich, 10.05 London Regional, 10.50 Droit
wich, 11.00 Berlijn. 11.25 Parijs Radio.
Progr. V 8.30—12.00 Diversen.
PROGRAMMA VAN DE HAARLEMSCHE
RADIO-CENTRALE,
op Maandag 11 October 1937.
Progr. I Hilversum I.
Progr. n. Hilversum H.
Progr, lil. 8.00 Keulen; 9.20 Deutschland-
sender; 10.35 Parijs Radio; 12.20 Ned. Brus
sel; 2.20 Keulen; 2.50 Diversen; 4.05 Parijs
Radio; 4.20 Droitwich; 5.20 Fransch Brussel.
6.40 London Regional; 7.20 Ned. Brussel; 7.45
Weenen; 8.20 Fransch Brussel; 10.30 Weenen,
10.50 Berlijn, 11.20 Diversen.
Progr. IV 8.00 Ned. Brussel; 9.20 Diversen:
10.35 Droitwich; 11.35 London Regional:
12.45 Duoitwich1.20 London Regiona; 5.20
Droitwich; 8.05 London Regional; 9.20 Droit
wich; 11.20 London Regional; 11.35 Droit
wich.
Progr. V. 8.007.00 Diversen.
7.00 Eigen gramofoonplaten concert: vroo-
lij.ke avond,
1. Rakocszi Marsch, Magyari Imre; 2 At the
close of a long, long day, L. P. Acc. Band;
3 Peterburger Schlittenfahrt, Paul Mania;
4 Margaretha, Bob Scholte; 5 Parade der
zinnsoldaten, Dajos Bela; 6 Boston Com-
mandery. The Goldman Band; 7. Stop even,
Lou Bandy: 8 Die Mühle im Schwarzwald,
Paul Mania; 9. Marietje v. Pietje, Bob Schol-
te; 10 Hongaria Marsch, Magyari Imre; 11
Hot Dog, Sydney Torch; 12 Siamesische
Wachtparade, Dajos Bela; 13. Als je ver
liefd bent, Lou Bandy; 14 Diddle dum dee.
L. P. Acc. Band; 15 Dance of the Blue Ma
rionetten, Sydney Torch, 16 Semper Fide-
lius, The Goldman Band.
8.0012.00 Diversen.
ONS KNIPPATROON.
Voor slanke figuurtjes.
Deze zeer eenvoudige japon accentueert het
slanke figuurtje bzijonder goed. De rok valt
wijd en klokkend en is van voren rond opge
knipt. De japon is in prïncessemodel gehou
den. De kleine revers zijn doorgestikt. De
eenige garneering bestaat uit de kopmouwen,
die dan ook heel hoog moeten opstaan. Dit
verkrijgt men met behulp van gazen steun-
stukjes.
Benoodigd materiaal: 2 Meter van 130
centimeter breedte. Het patroon is te verkrij
gen in maat 40: bovenwijdte: 86 centimeter;
taillewijdte: 70 centimeter en heupwijdte: 98
centimeter. Door het al of niet aanknippen
van naden, kan men het patroon passend
maken voor het eigen figuur.
Prijs van het patroon 26 ets. Het is van
heden af gedurende een week te verkrijgen
bij de bureaux van dit blad, Gr. Houtstraat
93 en Soendaplein 37.
EEN INDISCHE AMBULANCE NAAR CHINA?
Het „A. I. D. De Preangerbode" van l Oc
tober bevat het volgende bericht van den
ïedacteur te Batavia:
In een vergadering van het Comité voor hulp
aan de noodlijdenden in China is een grootsch
plan geopperd en onmiddellijk met algemeene
stemmen aanvaard. De aanvaarding van het
plan ging des te gereeder toen de voorstel
ler een schema kon overleggen tot verwezen
lijking van het plan.
Het betreft hier de uitzending van een Ned.-
Indische ambulance naar China naar het
voorbeeld van Nederland bij den oorlog in
Ethiopië. Een sub-comité van het groote co
mité werd ingesteld onder leiding van den
heer Khouw Ke Hien, directeur van „Mer-
babee"< dat zich belast met de voorbereiding
van de uitzending. Volgens becijfering van
den voorsteller komen de uitzendkosten op on
geveer f 50.000, welk bedrag men door het or-
ganiseeren van een Pasar Malem bijeen hoopt
te krijgen. Daarbij is gerekend op steun
van alle bevolkingsgroepen in Indië, daar deze
uitzending van elke politieke stemming vrij
is. Slechts het uitbreiden van den noodigen
geneeskundigen dienst in China onder de
huidige omstandigheden heeft het plan doen
vormen en rijpen, waarbij het Nederlandsche
voorbeeld in Ethiopië inspireerend werkte.
Het ambulance-comité kreeg reeds van vele
zijden toezegging van steun en zoo zal het ma
teriaal. de volledige uitrusting van een mooie
ambulance, tegen zelfkosten kunnen plaats
hebben, terwijl daarna het transport van am
bulance-personeel en materiaal door de
Java-China-Japanlijn kosteloos zal geschie
den. De J. C. J. L. zal zoo ver mogelijk de am
bulance brengen en hoopt een andere scheep
vaartmaatschappij welke verder vaart te be
wegen het transport tot zoo dicht mogelijk bij
het doel, op zich te nemen.
Men hoopt alle materiaal hier te lande te
kunnen aanschaffen.
Verbluffende artistieke prestaties
op de Hollandsch-Indische scholen.
manifesteert zich bijvoorbeeld in de bijzon
dere manier van styleeren der boombladeren
en in de fijne afwerking van het detail in
de kleeddj. Dezelfde opmerkingen kunnen
worden gemaakt naar aanleiding van de
voorstelling van „Het gevecht van een koning
met een stier" van denzelfden teekenaar.
Frappant is de prestatie van den 10-
jarigen Ida Goesti Gd. Rai, de raakge-
teekende apen in het bosch met den toe
vliegenden vogeil daarboven. Herhaaldelijk
ontmoet men bij Balineesche teekeningen
een dergelijke weergave van boomen; onge
twijfeld wekt ze den indruk van forsch leven
en rijken bloei, terwijl ze van een sterke
decoratieve werking is. Maar aan den an
deren kant verraadt deze gemakkelijke wijee
van vlakvulling eenige armoede. Evengoed
blijft ze als prestatie van zoo'n jeugdigen
knaap van een verrassende knapheid.
