Haarlem's Dagblad Eerste Indrukken van Hitlers rede Onrust in Tsjecho-Slowakije neemt toe Hitier heeft gesproken Karimata. Hef belangrijkste Londen Washington: Parijs Praag Rome Cenève Verschijnt dagelijks, behalve op Zon- en Feestdagen Directie: P. W. PEEREBOOM EIS ROBERT PEEREBOOM Hoofdredacteur: ROBERT PEEREBOOM bij dit conflict betrokken, in onmiskenbaar- duidelijke en rustige bewoordingen kunnen doen hooren. Zij zouden de noodzaak van vrede kunnen bepleiten en hun bemiddeling kunnen aanbieden. In de opgewonden sfeer, in de betrokken landen heerschend, zou dit ont spanning brengen en wellicht uitkomst geven. En het zou alleen iets goeds, nooit iets kwaads kunnen uitwerken. R. P. Noodtoestand in vijf departementen afgekondigd Drie dooden bij incidenten in den afgeloopen nacht vermeerderd. De incidenten zelve hebben ook een ander karakter ge kregen. 5.6e Jaargang No. 16941 Uitgave Lonrcns Coster, Maatschappij voor Courant-Uitgaven en Algem. Drukkerij N. V. Bureaux: Groote Houtstraat 93, bijkantoor Soendaplein 37. Postgirodienst 38810. Drukkerij: Zuider Buiten Spuarne 12. Telefoon: Directie 13082,Hoofdred. 15054 Redactie 10600, Drukkerij 10132, 12713 Adiuin. 10724, 14825. Soendaplein 12230. Adolf Hitler heeft te Neurenberg de rede uitgesproken, die door de geheele wereld in spanning werd verbeid. Maar de wereld is er niet veel wijzer door geworden omtrent zijn plannen. Hij heeft zelfbeschikkingsrecht voor de Sudeten geëischt, verklaard dat het Duit- sche rijk „de onderdrukking van deze %y2 mil- lioen Duitschers niet meer zal dulden" en den buitenlandschen staatslieden uitgenoodigd te beseffen, dat dit geen phrase is. Deze passages vormden vrijwel de kern van het betoog. Maar nieuw waren ze niet. Een aankondiging van te nemen maatregelen ontbrak. De voldoe ning daarover in vele ochtendbladen in vele landen begrijp ik overigens niet, want als iemand van plan is aan te vallen gaat hij dat niet tevoren aankondigen. Zeker niet in dezen tijd, waarin de oorlogsverklaringen ook al zijn afgeschaft. Hitier bepaalde zich tot opsom mingen betreffende de sterkte van zijn weer macht en de uitbreiding van zijn vestingwer ken maar gaf zich daarnevens veel moeite om aan te toonen dat hij tijdens de Tsjechische gemeenteraadsverkiezingen geen enkelen mi litairen maatregel had genomen. Men had hem in Tsjecho-Slowakije daarvan beschul digd en dit nam hij zeer hoog op. Volgens hem was een perscampagne ontketend „die dreigde geheel Europa te alarmeeren en in een bloe- digen oorlog te storten". Een groote mogend heid kan niet voor de tweede maal een der- gelijken lagen streek aanvaarden. Daarom had hij hieruit voorzichtigheidshalve de noodige consequenties getrokken. „Ik ben nationaal- socialist en als zoodanig ben ik gewoon terug te slaan". Uitlatingen als deze werden door den hem orr^gevenden aanhang met bijzondere geest drift ontvangen. Bij nauwkeurige beschouwing is de logica evenwel niet geheel duidelijk. Een perscampagne wil niet zeggen dat iemand van zins is Duitschland aan te vallen. Ook op dit oogenblik is het volkomen duidelijk dat nie mand van zins is, Duitschland 'aan te vallen. Het „terugslaan" kan dus alleen beteekenen: een beschuldiging-in-woorden beantwoorden met bewapening. Natuurlijk is de uitwerking van deze rede op de openbare meening in de andere groote landen en in Tsjecho-Slowakije van belang. Wij vermelden de perscommentaren in dit nummer uitvoerig. U zult daaruit zien dat de algemeen© strekking is: „De rede van Hitier heeft geen verandering in den toestand ge bracht, de spanning duurt voort en kan nog lang voortduren, de Führer heeft de deur opengelaten voor onderhandelingen." Deze meening komt ook in de Tsjechische pers tot uiting. Wat de uitwerking van een rede als deze op de Sudeten-Duitschers zal zijn is evenwel nog niet met klaarheid vast te stellen. En hieromtrent kan men met reden bezorgd heid gevoelen. De bij tijden zeer opgewonden toon, de vergelijking met de Arabieren in Palestina, die „weerloos en zonder steun" zijn in tegenstelling met de Sudeten-Duitschers, de herhaalde verzekering dat deze laatsten onderdrukt worden, terwijl in den loop der onderhandelingen toch al zeer belangrijke concessies aan hen zijn gedaan, de beleedi- gende commentaren op president Benesj moe ten wel een mate van ophitsende uitwerking hebben. De vrees voor meer en ernstiger in cidenten in Tsjecho-Slowakije is daardoor toegenomen. „Burgeroorlog" is een groot woord, maar het gevaar voor een dergelijke ontwikkeling van zaken in Tsjecho-Slowakije schijnt onder den invloed van zulk een rede op de zich zoo miskend-voelende minderheid niet te loochenen. Vredelievend was de toon van Hitler's rede zeer zeker niet. Wie er naar geluisterd heb ben moeten zich wel onbehagelijk gevoeld en gehuiverd hebben voor den vrede in Europa. Dat zoovele dingen over de democratische landen gezegd werden, die niet anders dan een prikkelende uitwerking konden hebben door de verachting die eruit sprak, verhoog de dit gevoel van onbehagelijkheid. De nood zaak van dergelijke uitlatingen is onduidelijk. Zij verhoogen de spanning, zij wekken bij sommigen een gevoel van verbittering dat op zichzelf gevaarlijk voor den vrede is. Den vrede te redden moet de hoofdzaak zijn en blijven. Dit is niet alleen het Nederland- sche belang maar het belang van geheel Europa, dat door een nieuwen oorlog te gron de zou worden gericht en een gemakkelijke prooi worden voor de Aziatische grootmachten. Zelfs nu is Europa's leidende positie in het wereldbestel al zeer verzwakt en diep onder mijnd. Daarom geloof ik dat inderdaad een volksstemming in het Sudeten-gebied de beste uitkomst zou zijn. Tsjecho-Slowakije heeft met zulk een bevolkingsminderheid onder zijn bewind geen redelijke toekomst. Ik zou zelfs verder willen gaan en de meening uiten, dat een economisch-zwak Duitschland, voortdu rend dreigend en onrust verwekkend, een grooter gevaar en tevens economisch nadeel voor Europa is dan een Duitschland dat in staat van wérkelijke welvaart verkeert en waarmee men zaken kan doen. Aan die laat ste mogelijkheid gelooven velen niet. Maar wat is het alternatief? Voortdurende achter docht, voortdurende spanning, tenslotte een oorlog. Men moet alles doen om dien te ver mijden. Ik zou wenschen dat de Oslo-staten meer deden dan zich strikt neutraal verklaren in geval van conflicten, zooals zij vandaag heb ben gedaan. Hun staatshoofden zouden op dit oogenblik een beroep op de mogendheden, Het groote rioleeringsplan. Goedgekeurd door Ged. Staten. Naar wij vernemen hebben Ged. Staten hun goedkeuring gehecht aan het groote riolee ringsplan, dat eenigen tijd geleden door de gemeenteraad werd aangenomen. Zooals bekend, is dit een werk van vijf millioen. PRAAG, 13 September (Havas). In de Sudeten Duilsche gebieden heeft de redevoering van Hitier volgens Havas de uitwerking gehad van een oproep tot opstand. Vannacht zij nbij incidenten drie personen gedood .1 is een aantal ge wond. De incidenten hebben zich in den afgelocpen nacht als op een sein Voor den eersten keer heeft men opgemerkt dat van vuurwapenen werd gebruik gemaakt. Aanvallen werden gedaan op spoorwegstations politiebureaux en postkantoren. Bij een aanval van dezen aard werd de di recteur van het postkantoor te Trinksaifen bij Joachimsthal aan de Saksisch-Boheeansche grens gedood. Te Krasne Brezno (Schönpreisel) in Noord- Bohemen stonden groote groepen Tsjechen en Duitschers tegenover elkander. Uit de Duit- sche menigte werd geschoten doch niemand werd getroffen. Aan Tsjechische zijde werd het vuur beantwoord. Er zijn twee dooden. Als gevolg van de incidenten van den afgeloopen nacht zijn de ministers vanochtend bijeengekomen. De mi nisterraad zal de maatregelen nemen welke worden vereischt door den ernst en den aard dezer incidenten. De Sudeten-Duitsche afgevaardig den Kundt en Rosche zullen overigens over deze aangelegenheid door mi nister-president Hodza worden ont vangen. De regeering zou inderdaad wenschen maatregelen van buitenge wonen aard te nemen in overeen stemming met de verantwoordelijke Sudeten-Duitsche leiders. Nader meldt Reuter, dat de Tsje- cho Slowaaksche regeering besloten heeft den noodtoestand in vijf depar tementen af te kondigen. Over de incidenten, die zich gisteren heb ben voorgedaan, geeft Havas de volgende nadere bijzonderheden: Te SCHÖNPREISEL hebben eenige honder den Sudeten Duitschers Tsjechische voorbij gangers aangevallen. Zij hebben de ruiten van Tsjechische zaken vernield. Vervolgens kwam het tot een waren slag tusschen de Tsjechische en de Duitsche menigte. Een Tsjech werd doodelijk gewond aangetroffen in de vitrine van een winkelzaak. Tijdens dit gevecht werd ook één Sudeten Duitscher ge wond. Te CHEB (Eger) heeft een menigte van 800 tot 1000 personen geprobeerd het volkshuis der socialistische partij te" bestormen Na de ruiten te hebben vernield van de eer ste en tweede verdieping wilden de betoogers de deuren forceeren, doch zij werden terug gedrongen door de arbeiders, die zich in het gebouw bevonden. Het gevecht duurde drie kwartier. De Sudeten Duitschers hebben meer dan twintig schoten gelost. De Tsjechen verdedig den zich met stokken en stoelen. In denzelfden tijd reden mannen der F.S. op motorfietsen door de straten. Hun rijwie len waren voorzien van hakenkruisvlaggen. Later vernielden de betoogers de ruiten van verscheiden winkelzaken. Te Asch werden de straten door de F.S. af gesloten. De Sudeten Duitschers hebben er de kruispunten van wegen bezet. Een nat ionaal-socialist probeerde te schie ten op den secretaris der socialistische partij, die voorbijkwam op zijn motorfiets. Te Nydeck (Neudeck) hebben 4000 leden der Sudeten Duitsche partij de ruiten vernield van de arbeiderscoöperatieve inkoopsvereeni- ging. Zij hebben de deur van het volkshuis der socialistische partij ingeslagen. De arbeiders die zich vannacht naar hun werk in de fa brieken begaven werden aangevallen door leden der partij van Henlein. Tegen middernacht kondigden sirenes het einde aan van de „oefening" aldus Havas. Te Ustinad Labem (Aussig) werd een haken- kruisvlag geheschen op het balkon van café Falk. Te Jablonec (Gablonz) hebben de aanhan gers van Henlein een optocht gevormd, waar aan meer dan 10.000 personen deelnamen. De menigte riep „Heil Hitler"; van het stadhuis wapperde de hakenkruisvlag. De politie was on machtig de orde te herstellen, zoodat militai ren tusschenbeide moesten komen. Een F.S. man vernielde den band van een militaire auto. Hij werd door de politie gearresteerd. Tijdens het verhoor stond een geweldige menigte voor het politiebureau. De toestand was zeer gespannen. Men vreesde bloedvergie ten. Een beambte, die een betooger wilde onder vragen. werd gedwongen hem los te laten, na dat hij slechts zijn naam had opgeschreven. De politie en het leger zijn thans te Gablonz in alarmtoestand gebracht. Zij bezetten het centrum van de stad. Een ongunstige week. In de afgeloopen week is het aantal werk- loozen te Haarlem met 156 omhoog gegaan. Dezelfde week van 1937 gaf slechts een stijging van 36 te zien. Het was dus een slechte week voor de werkloosheidsstatistiek. Een gedeeltelijke verklaring ligt in het feit, dat de lichting 1937 naar huis is gegaan, waar door het aantal werkzoekenden vermeer derd is. Er zijn thans te Haarlem 5262 werkloozen. dat is nog 204 minder dan in 1937, 1081 min der dan in 1936 en 233 minder dan in 1935. Wij zijn nog 183 boven het aantal van 1934. Dinsdag 13 September 1938 Abonnementen per »*eek f 0.25. p mnand f 1.10. per 3 maanden f 3.25. franco per post f 3.55. losse nummer* 6 cent per ex. Advertenticn i 1-5 regels f 1.75, elke regel meer f 0.35. Reclames f 0.60 per regel. Regelnbonnementsiarievco op uunvraag. Vraag en aanbod 1-4 regels f 0.60. elko regel meer f 0.15. Groentje» zie rubriek. Het woord is aan. Bossuet: De oorlog is iets zoo ver schrikkelijks. dat ik mij ver wonder hoe het ivoord alleen ops niet doet gruwen. Friedrich Naumann: De oorlog heeft ons. ook als hij met een overwinning eindigt, in ieder geval tien tallen jaren achteruitgezet. Lord Brougham: De oorlog is een misdaad, die alle andere misdaden in zich bevat. Bryan: Ik heb geen menschen noodig, die voor hun vader land sterven; ik heb men schen noodig, die voor hun vaderland leven. De Karimata heeft het opgegeven, Ook zij heeft voor de overmacht gebukt, De grootsche goudvischvangst is niet gelukt, De groote „aap" is onontdekt gebleven. Van dezen aap is eens te meer gebleken, Hoezeer zijn ras zich moeilijk vangen laat. Wanneer de mensch het naar zijn vrijheid staat, Onttrekt het zich daaraan door apenstreken. De Billiton is slecht erbij gevaren, Maar gooit geen goed goud nu naar kwaad goud meer, Het mager resultaat komt hierop neer: Eén baar in dubblen zin uit vele baren. Het heeft geen zin het pogen nog te rekken. Kanonnen, spijkers, kogels en veel hout. Wat Spaansche matten, aardig, maar geen goud, Dat slechts de baat brengt, die de kost moet dekken. De goudkoorts zal wel nooit voorgoed verdwijnen, Waar 't zand en niet de tand des tijds het won, Maar 't zij in storm of regenweer of zon. Blijft de Noordzee er onverstoorbaar deinen. Z' onthield de groote buit tnn haar beroover, Die maandenlang bleef woelen in haar bed. En het met diepe geulen heeft verlet, Het deert haar niet, 't is uit, dus zand erover. P. GASUS HEDEN: 14 PAGINA'S. HAARLEM EN OMGEVING. pag. Een slechte week voor de Haarlcmsche werkloozen-statistick. 1 Een overzicht van de schulden van Heem stede. De rente is belangrijk gedaald. 4 De belastingkohieren van Heemstede. Na een inzinking over 1935 1936 toonde 1936 1937 weer een stijging. 4 Het nieuwe zusterhuis van het Diaconcs- senhuis te Haarlem maakt een zake- lijken en doelmatigen indruk. 6 De burgemeester van Haarlem zal op 21 September de tentoonstelling Voeding en genotmiddelen openen. 13 BINNENLAND. Blijkens cijfers van spoor en tram is de de drukte in Amsterdam tijdens de feest week overweldigend geweest. 3 De defensieverboden voor S.D.A.P. en N.V.V. zijn opgeheven. 3 De K.L.M. heeft voor 1939 een aanzienlijk grooter subsidie aangevraagd. 3 Voor Reinaerdt de Vos is te Hulst een monument onthuld. 3 BUITENLAND. SPORT. De Nederlandsche zwembond viert 17 Sep tember zijn 50-jarig bestaan. 9 ARTIKELEN. R. P.: Adolf Hitler heeft gesproken. 1 Jhr. dr. J. C. Mollerus: Hoe de afzet van het Nederlandsch product in Indië te vergrooten. 4 II. D. vertelling: De Roos. 6 Burgerlijke Stand van Haarlem is opge nomen op IJ, Het Brifcsche kabinet kwam Maandag bijeen ter beraadslaging over den inter nationalen toestand. Drie ministers voor Downingstreet 10 v. 1. n. r.: Sir John Simon, Sir Samuel Hoare en Lord Halifax. Rede in geen enkel opzicht constructief. Van een streven de beide partijen tot elkaar te laten komen voor het bereiken van een regeling blijkt niets. In tac tisch opzicht zou de bedoeling der rede zijn, een drei gende houding te laten zien, zonder den juisten vorm der bedreiging te toonen, of te doen blijken van welken kant deze komt. Zoolang de Duitsche manoeu vres niet achter den rug zijn en de stemming in Duitschland niet verandert, mag geen realist gelooven, dat het gevaar voorbij is. De rede od zichzelf was niet sterk verontrustend. Bijtend en agressief van toon de woorden waren onrustbarend, maar de daden zijn uitgesteld. Europa heeft echter slechts respijt gekregen. De deur voor onderhandelingen is open gebleven. De toestand is niet veranderd. Na de rede nog even ver als tevoren. De toestand is niet verslechterd, want de weg der onderhandelingen is niet afgesloten. Er is evenwel geen reden wijziging te brengen in de genomen veiligheidsmaatregelen. Toestand hoogst ernstig, maar toch nog ruimte voor een weinig hoop. Hitier heeft geen volksstemming geëischt, doch practisch heeft hij de Sudeten-Duit schers uitgenoodigd er een te eischen. Het volk heeft de rede met merkwaardige verlichting ontvangen Men gelooft, dat Hitier een vredelievende oplossing na zal streven, zoolang die bij menschen- mogelijkheid te verkrijgen is. Het Italiaansche volk wenscht geen oorlog om Tsjecho-Slowakije. Tevreden, dat Hitier geen concrete maatregelen heeft aangekondigd dit beteekent, zoo gelooven de gede legeerden, dat Duitschland thans niet zijn toevlucht wil nemen tot geweld, doch een zekere mate van span ning wil laten voortbestaan, tot het gekregen heeft wat het wenscht. (Voor de rede van Hitier zie men de pagina Buitenland) In een communiqué maakt de Sudeten Duitsche Partij bekend, dat het gedurende feestelijkheden in verband met de rede van Hitier tot botsingen is gekomen tusschen Tsjechen en Sudeten Duitschers, waarbij drie Sudeten Duitschers werden gedood. De algemeene opvatting is. dat 15 Septem ber, de datum waarop te Aussig het congres zal worden geopend, de volgende kritieke dag zal zijn. Indien dan nog geen regeling zal zijn tot stand gekomen, zal de kwestie van het plebisciet zeer zeker formeel aan de orde worden gesteld. De werkloosheid te Haarlem. Hedennacht hebben verschillende ernstige incidenten in Tsjecho-Slowakije plaats gehad. Eerste indrukken van Hitler's rede. Persstemmen over de rede van Hitier. Hitier heeft in zijn rede voor den Rijksdag te Neurenberg ernstige verwijten tot Tsjecho Slowakije gericht en gezegd, dat de „onderdrukking der Sudeten Duit schers" niet langer geduld zal worden, den. De Tsjechische regeering acht een volks stemming in het Sudctenland onmogelijk In het Sudeten Duitsche gebied hebben zich gisteren twee ernstige schietpar tijen voorgedaan.

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Haarlem's Dagblad | 1938 | | pagina 1