Haarlem's Dagblad
Wereld oordeelt
Hutets tede
H
Waarom nog Oorlog?
@El©iO @IMZi (GKATTOS PR@ilFILl:
Beurzen.
Hedenavond radiorede
van Chamberlain.
„Wij zullen ons verzetten".
Ochtendbeurs Amsterdam
om
Londen:
Parijs:
Berlijn:
Washington:
Rome:
Het belangrijkste
56e Jaargang No. 16953
Uitgave Lourens Coster, Maatschappij voor
Courant-Uitgaven en Algem. Drukkerij lN.V.
BureauxGroote Houtstraat 93, bijkantoor
Soendaplein 37. Postgirodienst 38810.
Drukkerij: Zuider Buiten Spaarne 12.
TelefoonDirectie 13082, Hoofdred. 15054
Redactie 10600, Drukkerij 10132, 12713
Adniin. 10724, 14825. Soendaplein 12230.
Verschijnt dagelijks, behalve op Zon- en Feestdagen
Directie: P. W. PEEREBOOM EN ROBERT PEEREBOOM
Hoofdredacteur: ROBERT PEEREBOOM
Dinsdag 27 September 1938
Abonnementen per «reek f0.25. p mannd
f 1.10. per 3 maanden f 3.25 franco per
post f 3.55. losse nummers 6 cent per ex.
Advertentiën1-5 regels f 1.75, elke regel
meer f 0.35. Reclames f 0.60 per regel.
Regelabonuementstarieven op aanvraag.
Vraag en aanbod 1-4 regels f 0.60. elke
regel meer f 0.15. Groentjes tie rubriek*
D O
Na de rede die Hitier Maandagavond in het
Sportpalast te Berlijn gehouden heeft is het
mij niet duidelijk waarom er nog ernstig oor
logsgevaar zou moeten bestaan. De Tsjecho-
Slowaaksche crisis schijnt thans volkomen
oplosbaar. En het is diep teleurstellend dat de
uitingen uit vele landen, die vanmorgen tot
ons komen, dit optimisme niet schijnen te be
vestigen. Verder dan dat er nog steeds hoop
op een uitweg bestaat en dat de toestand
niet verslechterd is gaan ze niet. En toch be
vatte de rede een aantal punten die duidelijk
bewezen dat de Duitsche Führer den oorlog
veel liever wil vermijden en deed hij eenige
concessies. Het is van onloochenbaar belang
dat hij verklaarde, dat het Sudetenland zijn
laatste territoriale ambitie is. Het is van be-
teekenis dat hij opnieuw verklaarde van aan
spraken op Elzas-Lotharingen af te zien, met
Frankrijk in vriendschap te willen leven en
toenadering tot Engeland te wenschen.
Ten aanzien van Tsjecho-Slowakije zelf deed
hij eenige onloochenbare concessies. Hij zegde
toe de rest van Tsjecho-Slowakije te zullen
waarborgen, als de minderhedenkwesties zou
den zijn opgelost, hij verklaarde zich bereid de
Britsche oud-strijders (The British Legion) te
aanvaarden als handhavers van de orde in de
door hem opgeëischte gebieden, hij grondde
zich op het Saar-plebisciet als basis voor de
in sommige gevallen te houden volksstemming,
hij ging ten aanzien van de Poolsche en Hon-
gaarsche minderheden niet verder dan een
uiting van sympathie.
Het is waar dat er eenige zeer harde voor
waarden in zijn memorandum stonden: met
name betreffende den uittocht van de niet-
Duitschers uit het gebied, dat afgestaan zou
worden, met achterlating van hun bezit. Maar
is dit een zaak die een Europeeschen oorlog
zou kunnen uitlokken? Natuurlijk niet. Het
is waar dat hij in zijn bevelenden toon bleef
en den datum 1 October als het ware als ulti
matum stelde. Had Benesj dan niet toegegeven,
dan zou hij zijn deel wel komen halen. En zijn
auditorium begroette deze uitdagende taal
met wild gejuich. Maar is de datum van een
afstand, loaarin Tsjecho-Slowakije en eveneens
Engeland en Frankrijk al in principe bewilligd
hebben, een reden voor oorlog. Immers neen!
Trouwens, Chamberlain heeft na Hitler's
rede een verklaring afgelegd, waarin hij na
mens de Britsche regeering zeide dat deze zich
moreel gebonden acht tot naleving van de ge
dane beloften en erop zal toezien dat die worden
nagekomen. Dit is van groote beteekenis. Ge
lukkig komt nu juist een bericht uit Berlijn'
waaruit blijkt, dat men van deze verklaring j
diép onder den indruk is en de mogelijkheid
oppert van eenige dagen verlenging van het
„respijt", zooals het betiteld wordt.
Waarom ter wereld zou men nu niet geheel
tot elkaar kunnen komen? Principiëele ver
schillen zijn er niet meer. Zoo zullen verre
weg de meeste menschen het zien en als het
nu toch nog tot een conflict zou komen zou
den zij dit wel als een allertreurigst falen
van de regeeringen moeten beschouwen.
Het is mogelijk dat de uitdagende toon,
dien Hitier meer dan eens aansloeg, zijn
invloed op de stemming in zooveel andere
landen heeft doen gelden. Maar mijn hemel:
dien toon kent men nu toch langzamerhand
wel. Het vreeselijke lawaai, waarmee het alles
gepaard gaat, kent men ook wel. Maar.dat
wordt door een aanhang van enkele duizen
den, die in de zaal zitten, voortgebracht. De
tientallen millioenen Duitschers die onrustig
in hün huiskamers naar dit alles zitten te
lusteren, en die even benauwd zijn als andere
volken dat he' op oorlog zou kunnen uil-
draaien twijfelt u daar niet aan maken
dat rumoer niet. Bovendien is het duidelijk
genoeg voor ieder die even nadenkt, dat een
rede die feitelijk inbond na de ongeremd-
agressieve betoogen en publicaties die eraan
voorafgegaan waren, met groot spectakel
omgeven werd om haar meer aanvaardbaar
te maken. De luidruchtige aankondiging van
„een historisch moment, een historische rede"
behoorde daar ook toe. Het is zeer onwaar
schijnlijk dat de geschiedenis later aandacht
aan dit betoog zal schenken. Het is niet be
slissend geweest en kenmerkt alleen een
phase in de onderhandelingen. Mislukken ze
tenslotte nog, dan zal die mislukking een
historische blunder worden, die het nage
slacht moeilijk zal kunnen evenaren, en een
voorbeeld van het gevaar, te lang met vuur
te spelen. Maar ik geloof dat nog steeds niet.
Chamberlain is nu vanavond aan de beurt
met een radio-rede. Laat ons daarop hopen.
Hij heeft zich tot dusver inderdaad een
staatsman en een groot bemiddelaar getoond.
Zijn optreden heeft ook in ons land vertrou
wen en eerbied gewekt.
Léon Blum heeft vanmorgen in zijn blad
om Roosevelt's bemiddeling gevraagd. De be
scheiden hoop daarop heb ik gisteren in dit
blad geuit.
En in de Britsche verklaring, waarin van
morgen wordt aangekondigd dat Engeland,
Frankrijk en Rusland Tsjecho-Slowakije zou
den steunen als het werd aangevallen, staan
de woorden: „Het is nog steeds niet te laat
deze groote tragedie te verhinderen en voor
de volken van alle naties blijft de mogelijkheid
open, aan te dringen op een bijlegging van het
geschil door vrije onderhandeling.
Welnu! Zullen de staatshoofden of de re
geeringen der Oslo-staten, waartoe ook Ne
derland behoort, dit onbeantwoord laten? De
wensch van het Nederlandsche volk is even
duidelijk als die van alle andere volken. Geen
oorlog! Laat men het zoo krachtig mogelijk
uiten en in geen geval eenige poging onbe
proefd laten! R. P.
Federatie
van Arbeiders
Esperantisten
VOOR ESPERANTO in Cate „Suisse" Rijksstr weg '91 - Haarlem N. op Woensdag
28 September as. 's avonds 8 uur. De cursus begint op Vrijdag 7 October
(Adv. Ingez. Med.)
Van d' onrust die de wereld kent,
Op dit zoo spannende moment.
Hoef ik niet te betoogen;
Het is met geld ook het geval,
De Beurzen zijn er overal
Ten zeerste door bewogen.
Zij reageeren bliksemsnel,
Soms weinig, dan weer eensklaps fel,
Soms slechter en soms beter;
Op elk vermoeden, elk bericht,
Dat vrees verzwaart of vrees verlicht,
Als vrouwe barometer.
Kortom door 't nieuws wordt veel effect,
Op 't beeld van elke beurs verwekt,
't Heeft aandfel in 't gebeuren;
Zijn koers is van het grootst belang,
Het jaagt de Beurzen op de stang,
Naar ieder kan bespeuren.
Alleen één beurs blijft daarvan vrij,
Dat is die vreemde beurs van mij,
Die weet zichzelf te blijven:
Mijn beurs blijft „beurs", niets dat haar
raakt,
Om niets heeft zij zichdik gemaakt,
Moet ik helaas wel schrijven.
P. GASUS.
InternationalTrucks
en Bestelwagens
JOH. SWAALF
Tel. 10663 - Haarlem
(Adv. Ingez. Med.)
Over den internationalen toestand.
LONDEN, 27 September (Reuter-
A. N. P.) Chamberlain zal vanavond
te 8.20 Amst. tijd voor alle zenders
een rede houden over den internatio
nalen toestand. Hij zal spreken in zijn
werkkamer in Downingstreet.
Praag's standpunt
Duitsche memorandum volkomen
onaanvaardbaar geacht.
LONDEN 27 September (Reuter-
A. N. P.) In de nota, die Zondag
door den Tsjecho Slowaakschen ge
zant aan Lord Halifax overhandigd
is zegt de Tsjecho Slowaaksche regee
ring, „dat de eischen van Hitler in
hun tegenwoordigen vorm volkomen
en onvoorwaardelijk onaanvaardbaar
zijn. Tegen deze nieuwe en wreede
eischen, aldus de nota, gevoelt mijn
regeering zich genoopt, tot den uiter
sten tegenstand. Wij zullen ons ver
zetten en God moge ons bijstaan.
Tsjecho Slowakije vertrouwt, dat de
twee groote westelijke democra
tieën het zullen bijstaan."
Yerhooging van het Fransclie
disconto.
Met een half procent.
PARIJS, 27 September (Havas. A.N.P.)
De Bank van Frankrijk heeft het disconto
verhoogd van 21/2 op 3 pCt.. de beleeningsrente
op effecten van 3y2 op 4 pCt. en die der
voorschotten op 30 dagen van 2 v2 op 3 pCt.
Koersen van de Ochtendbeurs te Amsterdam
van heden van 10.30 uur tot 11.25 uur.
Kon. Olie 318%—21%
H. V. A. 446—9
Amst. Rubber 212V24
Philips 200—5
AKU 36—7
Unilever 1323 3/4
Java-China-Japan lijn 712
Ned.-Scheepvaart Unie 108'/29
Beth. Steel 40 3 4—1 1/2
U. S. Steel 401 2—1 18
Republic Steel 11 7,82 3/8
Anaconda 23 1/27/8
Shell 10 1,6—3/16
Tidewater Ass. Oil. 9 3/8—3/4
General motors 32'/2
Kennecot Copper 30'/2
Illinois Central 7 1/4.
Chamberlain's brief aan Hitier.
Nieuw beroep op den Führer?
Tezamen met den Britschen ambassadeur,
Henderson en Kirkpatrick heeft Sir Horace
Wilson gistermiddag een bezoek aan de Duit
sche Rijkskanselarij gebracht. Bij den Führer
bevonden zich tevens Von Ribbentrop, de
Duitsche minister van buitenlandsche zaken
en staatssecretaris dr. Meissner.
Een correspondent van Reuter meent te we
ten, dat Chamberlain's boodschap de verkla
ring bevat, dat het Duitsche plan volkomen
onaanvaardbaar is. Op Hitier wordt een be
roep gedaan te bewijzen, dat hij een vreed
zame regeling wenscht door er in toe te stem
men de bijzonderheden van de gebiedsover
dracht rechtstreeks met de Tsjechen te be
spreken.
Tenslotte schijnt in de boodschap te worden
opgemerkt, dat onderhandeling meer dan
oorlog in overeenstemming is met wat, naar
men meent te weten, het Duitsche standpunt
is, nl. dat de geschilpunten slechts betrek
king hebben op de procedure.
Japan en de Europeesche crisis.
TOKIO 27 September. Er zijn duidelijk
teekenen waarneembaar, dat Japan nog niet
besloten heeft tot welke graad het land
Duitschland en Italië verder dan met moreele
hulp in den geest van het antikominternpact
ter zijde wil staan. Algemeen heerscht de
overtuiging, dat Japan geen Europeeschen
oorlig wil, onder welke voorwaarde ook, daar
een dergelijke wereldbrand alle economische
verhoudingen geheel zou ontwrichten.
(United Press)
Ernstig
spoorwegongeluk nabij
Essen.
ESSEN 26 September (Havas/A. N.
P.) Te Borkcn nabij Essen heeft
zich een ernstig spoorwegongeluk voor
gedaan, dat «aan 15 personen het le
ven heeft gekost. Vijf personen zijn
met ernstige verwondingen in het
ziekenhuis opgenomen.
De werkloosheid te Haarlem.
Een goede week.
In de afgeloopen week daalde het aantal
werkloozen te Haarlem met 35. Dezelfde week
van verleden jaar gaf 'n vermeerdering van 128.
Een gunstig verschil dus van 163!
Er zijn thans 5294 werkloozen te Haarlem.
Dit is 366 minder dan in 1937. 1119 minder
dan in 1936, 450 minder dan in 1935, maar
nog 233 meer dan in 1934.
Sir Horace Wilson heeft gisteren een per-
J soonlijke boodschap van Chamberlain aan
Hitler overgebracht. Zijn aankomst op het
Berlijnsche vliegveld Tempelhof.
ET oordeel der groote bladen over de Maandagavond door
Hitier gehouden rede, waarin hij o.m. zeide
dat er voor hem na oplossing van het Tsjechische pro
bleem geen territoriale kwestie in Europa meer bestond;
dat bij ontruiming van het Sudetenland vóór 1 October
bleef eischen;
dat aan zijn geduld een einde was gekomen;
is in de verschillende hoofdsteden
„Deur voor onderhandelingen schijnt nog niet gesloten."
(Times)
Twijfel aan de waarde van Hitler's verzekering, dat hij zijn
laatsten territorialen eisch heeft gesteld. (Daily Telegraph.)
„Het zal niet lukken scheiding te brengen tusschen Tsjecho-
Slowakije, Frankrijk en Engeland." (Petit Parisien).
„Roosevelt moet thans zijn bemiddeling aanbieden."
Blum in de „Populaire".
„Geduld ten einde." (Berliner Börsenzeitung.)
„Laatste woord van den Führer". (Völkischer Beobachter.)
Publiek getroffen, dat niet de minste toespeling is gemaakt
op Roosevelt's oproep. In officieele kringen toenemende
verontrusting gewekt.
„Hitier heeft den toestand opgehelderd." (Popola di Roma.)
„Parijs en Londen zullen niet langer de manoeuvres van
Benesj begunstigen." (Messagero.)
(Voor Hitler's rede zie men pag. 5.)
Het woord is aan.
Paus Julius III:
Weet gij niet, mijn zoon,
met hoe iveinig wijsheid de
wereld wordt bestuurd?
PRAAG'S ANTWOORD OP DE
DUITSCHE EISCHEN.
Tsjecho-Slowakije floor economi-
sclien ondergong bedreigd.
ONTWERP VAN BERCHTESC.ADEN WORDE
GEHANDHAAFD.
In een door de Tsjechische radio
omgeroepen communiqué wordt de
inhoud weergegeven van het Tsjecho-
Slowaaksche antwoord op het Duit
sche memorandum. In dit antwoord
verklaart de Tsjecho-Slowaaksche re-
geering o.a., dat de nieuwe eischen
vaq Hitier iedere bestaansmogelijk
heid voor een vrij Tsjecho-Slowakije
goeddeels vernietigen.
De Tsjecho-Slowaaksche republiek zou in
industrieel, economisch en militair opzicht
volkomen verlamd worden. Zij zou bovendien
in drie stukken worden gedeeld. Er zonden
geen rechtstreeksche verbindingen meer zijn
tusschen Praag en Noord- en Zuid-Slowakije,
noch tusschen Praag en Zuid- en Zuid-oost
Moravië. De aanvaarding van het Duitsche
memorandum zal geheel West-Tsjechoslowa-
kije geheel Bohemen en geheel Moravië aan
ae genade van Duitschland overleveren. Deze
poging om den Tsjecho-Slowaakschen staat
te verlammen zou de suprematie van Duitsch
land in Europa voorbereiden.
In het Tsjechische antwoord wordt er aan
herinnerd, dat de regeering te Praag blijk
heeft gegeven van haar bereidwilligheid het
Sndeten-Duitsche vraagstuk op te lossen. Zij
is tot de grens van haar concessies gegaan,
toen zij het Fransch-Britsche plan als basis
voor overeenstemming aanvaardde. De nieu
we regeering onder leiding van generaal
Syrovy is bezield van denzelfden onwrikbaren
wil als de vorige regeering.
Zij is ervan overtuigd, dat men tot
een werkelijk accoord kan komen en
den vrede handhaven, indien Frank
rijk en Engeland hun ontwerp van
Berchtesgaden, zooals dat op 19 Sep
tember aan de Tsjecho-Slowaaksche
regeering is voorgelegd, en dat door
haar aanvaard is, handhaven.
Uitbreiding der militaire maat
regelen in België.
Nog meer manschappen onder de wapenen.
Gistermiddag hebben de Belgi
sche ministers van 3 tot 5 uur beraad
slaagd. Na de bijeenkomst is een com
muniqué gepubliceerd, waarin wordt
verklaard, dat de regeering besloten
heeft de eerder genomen militaire
maatregelen uit te breiden en de
manschappen van de Ardensche ja
gers., de gemotoriseerde cavalerie en
zekere eenheden van de fortenbezet
ting, die zich met groot verlof bevon
den, onder de wapenen te roepen.
1933 40148
193441841
193543326
1936 45303 l
1937. 46829 J
Cijfers, die succes bewijzen.
Groentjes
in
Haarlem's
Dagblad.
HEDEN: 14 PAGINA'S.
HAARLEM EN OMGEVING.
pag.
Een gunstige week voor de Haarlcmsche
werkloozcnstatistiek. 1
De post Armenzorg op de Haarlemsche bc-
grooting voor 1938 zal vermoedelijk een
tekort opleveren van ongeveer f 260.000 13
BINNENLAND.
Voor monumentenzorg zou te weinig geld
beschikbaar zijn. 3
De Flamingo-ramp zal onopgelost blijven. 3
Onder Aarlc-Rixtel zijn 600 tewerk gestel
den in staking gegaan. 3
De nieuwe Pachtwet treedt 1 November in
werking. 9
BUITENLAND.
Chamberlain zal hedenavond een radio
rede houden. 1
Hitier heeft in zijn rede te Berlijn geëLscht,
dat het Sudetenland op 1 October aan
Duitschland overgedragen moet zijn. 5
Londen, Parijs en Moskou zouden Praag
hun steun hebben toegewezen in geval
van een aanval. 6
In een verklaring zegt Chamberlain, dat de
aan Duitschland gedane beloften zullen
worden nagekomen. 6
SPORT.
Criticus over den wedstrijd Arsenal
.Aston Villa 9
ARTIKELEN.
R. P.: Waarom nog oorlog? 1
H. D. Vertelling: Het portret 4
Dr. P. H. Schroder over Prinses Lizi 13
De Burgerlijke Stand van Haarlem is op
genomen op 11