Nieuw beroep
op Hitier
Engeland mobiliseert zijn vloot,
„Bij wijze van voorzorgsmaatregel
De Britsche verwerping van Hitler's
memorandum.
Hitler's strijd om de leidende positie in Europa.
conferentie
van Roosevelt
Het Tsjecho-Slowaaksche antwoord
op het Duitsche memorandum.
Voorstellen in hun huidigen
vorm volkomen en onvoor
waardelijk onaanvaardbaar"
WOENSDAG 28 SEPTEMBER' '1938
HAAREEM'S DAGBEAD
8
Blik op Praag, met op den voorgrond de Moldau en op den achtergrond de
regeeringsgebouwen op het Hradzjin.
rx E Britsche admiraliteit heeft bekend gemaakt, dat besloten is, bij
wijze van voorzorgsmaatregel de vloot te mobiliseeren.
Het besluit is in de gisteravond gehouden zitting van het kabinet
genomen.
In een verklaring van de admiraliteit wordt gezegd, dat tot de vloot-
mobilisatie zuiver bij wijze van voorzorgsmaatregel is besloten,
waarop dan de instructies volgen, die vanmorgen, nadat de koning
de koninklijke proclamatie, waarbij de reservisten van de marine
worden opgeroepen, heeft uitgevaardigd, ter algemeene kennis
zullen worden gebracht.
Uit de door de Admiraliteit gegeven bijzonderheden blijkt, dat het
geen totale mobilisatie is, daar een aantal reservisten nog niet wordt
opgeroepen. Echter is de reserve der klasse B of de koninklijke vloot-
reserve, veel belangrijker dan de koninklijke marine reserve, die pas
in het uiterste geval en als aanvulling wordt opgeroepen.
De officiëele „London Gazette" publiceert voorts de volgende
aankondiging
„Zijne Majesteit, gehoord den Raad van State, verklaart hierbij, dat
de noodtoestand (State of Emergency) bestaat, en draagt Sir Kingsley
Wood, een van Zijner Majesteits voornaamste ministers, op, alle aan
wijzingen te geven, en zoo noodig te herroepen of te wijzigen, welke
noodzakelijk of geëigend zijn voor het onder de wapenen roepen op
de Britsche eilanden van alle officieren en manschappen der reserve
luchtmacht, die krachtens de wet onder de wapenen kunnen worden
geroepen, ter verdediging van de Britsche eilanden tegen een reeds
ingetreden of gevreesden aanval."
Nu de eischen van Berchfesgaden
te Codesberg werden verzwaard.
De voorzorgsmaatregelen in
Londen.
Een bizondere correspondent te Londen
schrijft ons dd. gisteren:
De eischen, die de Duitsohe oplos
sing vormen voor de DuitschTsje
chische kwestie, zijn door Praag
hier bekend geworden. Ze zijn het
eerste authentieke nieuws, dat in
Londen beschikbaar is gekomen
over de onderhandelingen tusschen
Chamberlain en Hitier. Praag vond
de publicatie raadzaam, omdat van
Duitschen kant te kennen was ge
geven, dat het Duitsche plan niets
meer was dan de omschrijving van de
practische uitvoering van het Engelsch
Fransohe plan.
In Praag was men het daarmee niet eens.
In Londen is men het er ook niet mee eens.
Er is nu geen oneenigheid meer in de Engel-
sche pers over de wijze, waarop de crisis nu
verder moet worden behandeld. De oneenig
heid, welke nog bestaat in die pers en onder
de menschen (over de vraag of van Tsjecho-
Slowakije verlangd had mogen worden, dat
het Sudeten-Duitsche districten zou prijs
geven onder het Britsch—Fransche plan) is
thans op den achtergrond gedrongen door de
roerende eensgezindheid over de onaanneme
lijkheid van het Duitsche plan. dat is aange
boden in den vorm van een ultimatum met
ge weid bedreiging
Zeldzame eenstemmigheid.
Voordat dit artikel onder uw oogen komt,
zult ge hebben vernomen wat dit „plan" om
vat en wat het voor Tsjecho-Slowakije be-
teekent. Het is nieuw de „Times" en de ..News
Chronicle", de .Daily Mail" en de „Daily
Herald" in verschillende toonaarden de zelfde
veroordeeling van een plan voor internatio
nale pacificatie te hooren uitspreken. Hitler
heeft onder de Britten en hun persorganen
sijn verdedigers gehad zoo lang er werd ge
loofd, dat hij handelde en.eischte overeen
komstig het zelfbeschikkingsrecht van volken
of rassen. Democraten, die de geestelijke va
ders zijn geweest van dit recht, konden het
moeilijk veronachtzamen. Vele democraten
hier hebben het in dit geval gedaan, omdat
zij zeker meenden te weten dat dit recht werd
gebruikt als een schaapskleed voor een gul-
zigen wolf. De Engelsche democraten (alle
Engelschen worden verondersteld democraten
te zijn), die meer vertrouwen in Hitier hadden,
hebben dat thans verloren.
Zij hebben vastgesteld, dat Hit
ler's nieuwe eischen de perken van
het zelfbeschikkingsrecht ver te buiten
gaan. Dat recht zou zijn beloop heb
ben gehad, indien de Führer de
EngelschFransche voorstellen had
aanvaard. Die voorstellen hielden ten
slotte alles vervat, wat Hitler in
Berchtesgaden had verlangd.
In Godesbcvg bleek, dat zijn verlanglijst
veel langer was geworden, dat hij eischen
stelde, die niet langer met zijn rasbeginsel
konden worden verdedigd, maar die deden
uitkomen dat de eischen, die de Duitsche pers
had blijven stellen terwijl Chamberlain en
Hitler met den Rijn tusschen hen in een
briefwisseling onderhielden, wel degelijk de
eischen van den Führer waren. Het pond
vleesch uit het lichaam van Tsjecho-Slowakije
was voor Duitschland niet genoeg; het moest
het heele lichaam hebben of dat kon ook
het lichaam moest weggekerfd worden.
Nu heeft men zekerheid.
De zaak staat nu heel anders in En^felsche
officieele en gewone oogen. Men meent nu
zekerheid te hebben omtrent Hitler's bedoe
lingen en die bedoelingen worden niet ge
waardeerd. Ze zijn in strijd met Hitler's eigen
verzekeringen, herhaaldelijk met klem en
hartstocht (dat is zijn wijze van spreken) ge
geven. dat hij niets anders wil dan de ver-
ecniging van alle Duitschers onder de be
schermende vleugelen van den adelaa' an
het Derde Rijk en dat hij andere rassen nun
leven en rechten wil laten. Dat heeft ook die
invloedrijke kringen in Chamberlain's on
middellijke omgeving onthutst, die tot heden
den leider der Duitschers hebben bewonderd
en in hem hebben willen zien een kampioen
van orde en een machtig en triomfantelijk
bestrijder van de belagers van het particu
lier eigendom, de anarchisten, de bolsjewis
ten. Hij mag dat allemaal wezen, maar hij is,
zoo ziet men nu algemeen, ook een gevaar
voor de vrijheden van Europa en voor alle
naties die dit werelddeel vormen.
„Geen overheerschende positie".
De Britsche buitenlandsche politiek wordt
ook thans nog beheerscht door de stelling,
dat geen mogendheid in Europa een over
heerschende. een „maszregelnde", een bazige
positie zal krijgen.
Het schijnt, dat de jongste eischen
van Hitier met betrekking tot de
kwestie van Tsjecho-Slowakije En
geland de overtuiging hebben ge
geven, dat Hitier deze positie zoekt
te verwerven. Het feit, dat alle bla
den die van elke partij en die van
elk gezag, zich schrap zetten tegen
het Duitsche plan, mag dit doen ver
onderstellen. Geen rasbeginselen
maar strategische en economische
overweging hebben de Duitsche
eischen bepaald.
Daladier heeft bij zijn aankomst in Londen
Zondag gezegd, dat men in Europa altijd
moet blijven hopen. Het is in andere woorden
hetzelfde wat in Whitehall is gezegd, name
lijk dat de toestand nog niet heelemaal
hopeloos is. Maar de eenige hoop schijnt te
liggen in het terugkrabbelen van den dicta
tor. Kan een dictator terugkrabbelen?
Het Fransch-Britsche overleg.
De Fransche staatslieden waren in
Downingstreet en wij weten niets van wat er
werd besproken. De officieele wereld in de
Engelsche hoofdstad, nooit bijzonder hulp
vaardig in haar voorlichting, is in deze da
gen bezig een record van zwijgzaamheid te
vestigen. Maar er is altijd een goede kans,
dat men wat hoort uit Parijs, wanneer de
Fransche ministers daar terug zijn.
Inmiddels heeft de komst in Lon
den van den Franschen opperbevel
hebber aanleiding gegeven tot de
veronderstelling, dat de besprekin
gen in de richting gingen van stra
tegische in plaats van diplomatieke
plannen om het hoofd te bieden aan
den nieuwen toestand, die is ont
staan uit de verklaarbare weigering
der Tsjechen het Duitsche plan te
overwegen.
In overeenstemming hiermede zijn de
uitgebreide voorzorgsmaatregelen en ook
voorbereidende maatregelen, die tegen een
mogelijken oorlog in Engeland worden ge
nomen, maatregelen die zoowel gericht zijn
op de „finishing touches" van Engelsche pa
raatheid ter zee, te land en in de lucht als
op de bescherming van de bevolking tegen
luchtaanvallen als op de organisatie van
medische diensten (groote aantallen Londen-
sche omnibussen en „green line"-coaches
zijn o.a. ingericht voor zieken vervoer en
eerste hulp-stations).
Voorstel
tot onmiddellijke
bijeenroeping van
internationale
PRESIDENT Roosevelt heeft vannacht te drie uur zijn tweede tele
gram aan Hitier verzonden. Het besluit daartoe werd genomen
na een bespreking tusschen den president en ambtenaren van buiten
landsche zaken. In zijn boodschap doet de president een beroep op
Hitier om de onderhandelingen tot eiken prijs voort te zetten en stelt
hij het onmiddellijk bijeenkomen voor van de mogendheden, die een
direct belang hebben bij het Tsjecho-Slowaaksche vraagstuk. Hij ver
klaart „Het lot van de wereld van heden en morgen staat op het spel."
Het kabinet heeft zich zoo meldt Reuter in hoofdzaak bezig ge
houden met het bestudeeren van de houding der Vereenigde Staten
ingeval van een conflict. Men heeft deze houding bezien in het licht
der bestaande wetgeving, de Johnson-wet en de neutraliteitswet. Het
is duidelijk, dat de president de neutraliteitswet eigenlijk niet zal
Kunnen negeeren. Niettemin is het boven eiken twijfel verheven, gezien
de gevoelens van den president en de meerderheid zijner omgeving,
dat men alle middelen heeft bestudeerd om den democratieën een zoo
groot mogelijken steun te verleenen.
De bijeenkomst van het parlement kan
Woensdag tegemoet worden gezien. Behalve
de „Manchester Guardian" (die er lang om
geroepen heeft), vraagt ook de „Times" er
nu om, dit laatste blad om een laatsteh di-
plomatieken stap bij Duitschland den steun
van de natie te geven door parlementaire
sanctie. Die laatste stap zou moeten zijn een
gemeenschappelijk Britsch-Fransche verkla
ring, waarin aan Hitier wordt te kennen ge
geven hoe de voorstellers van het Fransch-
Engelsche plan zich de praktische uitvoering
ervan denken. Daarmee zou de diplomat.eke
actie aan dezen kant uitgeput zijn, tenzij
Hitier aanleiding zou geven (met zijn ant
woord, dat „terugkrabbelend" zou moeten
zijn in dat geval) tot verdere stappen.
Daarmee zou dan ook de beslissing over
oorlog of vrede bij Duitschland en bij Duitsch
land alleen lcomen te berusten.
De tekst van de Zondagmiddag door den
Tsjecho-Slowaakschen gezant te Londen Jan
Massaryk aan Halifax overhandigde nota,
waaruit wij de voornaamste passages reeds
gepubliceerd hebben, luidt als volgt:
„Mijn regeering heeft mij zoojuist opgedra
gen, met het oog op met feit dat de Fransche
ministers vandaag niet te Londen komen, on
verwijld deze boodschap ter kennis te bren
gen van de Britsche regeering. Het Tsjecho-
Slowaaksche volk heeft blijk gegeven van een
discipline en zelfbeheersching, welke in de
laatste weken eenig zijn geweest, ondanks de
ongelooflijk grove en lasterlijke campagne der
gecontroleerde Duitsche pers en radio tegen
Tsjecho-Slowakije en zijn leiders, met name
Benesj.
De regeeringen van Groot Brittaxmië en
Frankrijk weten zeer goed dat wij onder den
ernstigsten druk 't z.g. Britsch-Fransche plan
dat voorziet in de cessie van deelen van
Tsjecho-Slowakije, hebben aangenomen.
Wij hebben dit plan aanvaard onder
den grootsten dwang. Wij hebben niet
den tijd gehad stappen te doen over
deze talrijke onverwezenlijke punten.
Toch hebben wij het aanvaard, omdat
wij van meening waren, dat het een
maximale eisch was en omdat deze
voortkwam uit Engelsch-Franschen
druk, dat deze beide mogendheden de
verantwoordelijkheid zouden aanvaar
den voor onze verkleinde grenzen en
ons haar steun zouden geven in
geval wij op deloyale wijze zouden
worden aangevallen.
Deze Duitsche campagne duurt voort. Ter
wijl Chamberlain zich te Godesberg bevond,
werd door de Britsche en Fransche vertegen
woordigers te Praag de volgende boodschap
aan mijn regeering overgebracht: „Wij zijn
met de Fransche regeering overeengekomen,
de regeering van Tsjecho Slowakije er van
in kennis te stellen, dat de Fransche en Brit
sche regeering niet voort konden gaan de ver
antwoordelijkheid op zich te nemen, haar aan
te raden niet te mobiliseeren.
Mijn ïegeering. geleid door generaal Syrovv,
heeft verklaard de geheele verantwoordelijk
heid op zich te nemen voor het besluit van
haar voorgangers de harde voorwaarden van
het z.g. Fransch-Engelsche plan te aanvaar
den.
Gistermiddag, na den terugkeer van Cham
berlain uit Godesberg (dat was dus Zater
dag - Red. A.N.P.) heeft de Britsche gezant te
Praag een nieuw voorstel overhandigd aan
n'jn r?"0" 'ng -net een 'aarbr gevoegde
aocdschap iat de Britsche regeering slechts
optrad als bemiddelaarster en mijn regeering
niet adviseerde, noch op eenige wijze druk op
haar oefende. Krofta, die het plan uit han
den van den Britschen gezant te Praag ont
ving, gaf hem de verzekering, dat de Tsjecho-
Slowaaksche regeering in denzelfden geest als
waarin zij tot nu toe met Frankrijk en
Groot-Brittannië samenwerkte, het zou be
studeeren.
De regeering bestudeerde het document en
de kaart. In feite is het een ultimatum van de
soort, welke gewoonlijk wordt voorgelegd aan
een overwonnen natie, en niet een voorstel
aan een souvereinen staat, welke bereid was
opofferingen te doen voor de bevrediging van
Europa, voorzoover dit mogelijk was.
De regeering heeft tot nu toe (Zondagmid
dag dus.) niet de geringste geneigdheid be
toond opofferingen te doen. Mijn regeering is
vervuld van verbazing door den inhoud van
het memorandum. De voorstellen, welke er in
gedaan worden, gaan veel verder dan hetgeen
wij hadden aanvaard bij de voorwaarden van
het z.g, Engelsch-Fransche plan. Zij berooven
ons nationale bestaan van iederen waarborg,
wij worden uitgenoodigd een belangrijk deel
van onze zorgvuldig ingerichte verdedigings
werken af te staan en de Duitsche legers tot
diep in ons land te laten komen, aleer wij in
staat zullen zijn geweest het op nieuwe grond
slagen te organiseeren of zich over zijn ver
dediging te bezinnen.
Onze economische nationale onafhankelijk
heid zou met de aanvaarding van het plan van
Hitier automatisch verdwijnen. Iedere proce
dure voor de overbrenging van bevolkings
groepen wordt in feite verkleind tot een pani
sche vlucht -an al degenen, die het Duitsch
nationaal-sooialistische regime niet zouden
aanvaarden. Zij zouden hun huizen moeten
verlaten zonder zelf het recht te hebben hun
persoonlijke goederen mee te nemen. Boeren
zouden vertrekken zonder zelfs hun koeien te
kunnen medenemen
Mijn regeering wenscht in alle
plechtigheid te verklaren, dat de
eischen van Hitler in hun huidigen
vorm volkomen en onvoorwaardelijk
onaanvaardbaar zijn voor mijn regee
ring. Tegenover deze nieuwe en wreede
eischen gevcelt mijn regeering zich
gedwongen den grootst mogelijken
tegenstand te bieden. Wij zullen aldus
handelen.
Dat God ons helpe. De natie van den hei
ligen Wenceclas, van Jan Huss en Thomas
Masaryk zal geen natie van slaven worden.
Wij rekenen op de beide groote westersche
democratieën, wier wcnschen wij volgden
tegen ons eigen inzicht in, om ons te steunen
in het uur van onze beproeving. (A.NJP.)
Het telegram, dat Roosevelt na een conferen
tie van twee uren met Hull en Sumner Welles
werd opgesteld, luidt volgens United Pres als
volgt:
„Ik hebt het antwoord van Uwe Excellentie
op mijn telegram van 26 dezer ontvangen. Ik
ben ervan overtuigd, dat gij, wat betreft de
beoordeeling van de gevolgen, die een uitbreken
van een oorlog voor de geheele wereld zou heb
ben, dezelfde meening zijt toegedaan als ik.
Naar mijn meening en volgens de inlichtingen,
die wij hebben gekregen, is een voortzetting
van de onderhandelingen de eenige weg, waar
langs men tot een oplossing van het probleem
kan komen. In overeenstemming met den wil
van mijn volk wil ik nog eenmaal mijn stem
verheffen om bij te dragen tot de verhindering
van een oorlog. De vraag, heer Kanselier, die
de volken van heden bezig houdt, is niet de
vraag van de vergissingen en onrechtvaardig
heden van het verleden doch de vraag van het
lot van de wereld van heden en morgen. De
wereld eischt van ons, die thans de leiders zijn
van onze naties, dat wij het lot van onze lan
den bepalen, zonder als prijs het leven van mil-
lioenen medeburgers te eischen. Het gebruik
van geweld in den wereldoorlog heeft' den vol
ken geen rust gebracht. Het is een les, die de
wereld ter harte moet nemen. Om deze reden
vooral zond ik u op 26 September, als ook aan
president Benesj en aan de minister-presiden
ten. van Engeland en Frankrijk mijn bood
schap:
1. Alle verschillen en moeilijkheden tusschen
Duitschland en Tsjecho-Slowakije kunnen en
moeten langs den weg van den vrede worden
opgelost.
2 Bedreigingen met miitailre maatregelen, in
een omvang dat daaruit makkelijk een oorlog
van groote verbreidheid kan ontstaan, zijn even
weinig noodzakelijk als te rechtvaardigen.
Het is daarom van het grootste be
lang, dat de onderhandelingen onon
derbroken voortgaan, tot een billijke
oplossing gevonden is. Mijn overtuiging
ten opzichte van deze beide punten
heeft zich nog versterkt, daar mij door
verantwoordelijke staatslieden is mee
gedeeld, dat overeenstemming tusschen
het Derde Rijk en Tsjecho-Slowakije
in principe reeds is bereikt en dat nog
slechts détails en het tijdstip, waarop
de noodige maatregelen genomen moe
ten worden, vast te stellen zijn.
Welke verschillen ook mogen bestaan, en wat
er ook de oorzaak van moge zijn ik wil daar
in geen partij kiezen mijn beroep geldt
slechts dit, dat de onderhandelingen onmiddel
lijk weer worden opgenomen, tot een oplossing
in vrede is bereikt en daardoor een uitbreken
van den oorlog verhinderd wordt. In de hui
dige situatie zijn onderhandelingen nog moge
lijk. Als gij wenscht, kan dadelijk met onder
handelen worden voortgegaan.
Als het noodig mocht blijken, is er
geen enkel beletsel, dat de onderhan
delingen leiden tot een conferentie van
alle mogendheden, die onmiddellijk bij
het conflict betrokken zijn. Een derge
lijke conferentie zou onmiddellijk
op een neutrale plaats in Europa ge
houden moeten worden en zij zou de
mogelijkheid scheppen dat dit conflict en
andere daarmee verbonden problemen
in een geest van rechtvaardigheid kon
den worden opgelost.
Indien gij toestemt in een oplossing langs
vredelievenden weg, ben ik er van overtuigd,
dat honderden millioenen menschen in de ge
heele wereld dit zouden begroeten als een
dienst, der menschheid bewezen. Het is mijn
onomstootelijke overtuiging, dat de geschiede
nis en het bloed van de mannen, vrouwen en
kinderen, die in den thans dreigenden oorlog
hun leven zouden verliezen, ons verantwoor
delijk zouden stellen als wij niet alles onder
namen om de catastrofe te verhinderen.
De regeering van de Vereenigde Sta
ten van Amerika heeft geen verplich
tingen in Europa en heeft niet het
voornemen zich te mengen in de tegen
woordige onderhandelingen. Doch des
alniettemin houden wij het voor onzen
plicht en beschouwen wij het als een
deel van onze verantwoordelijkheid
ons niet te onttrekken aan de verant
woordelijkheid tegenover onze politiek
van goede nabuurschap".
