"AKKERTJES"
Oud-Haarlemsch Strafrecht.
/Re
de KOOI!
Ze ddlpAH. KewzAf
AGENDA.
DTX ?PAG 27 DECEMBER 1938
HA'AELEM'S DAGBLAD
4
Haarlemsche beul fungeerde als
strafrechter voor geheel Holland.
IN Haarlem's Dagblad van 14 April
1937 hebben wij iets medegedeeld
over een Haarlemschen beul, die
in 1522 vermoord werd. Hier wil
len wij iets nader ingaan op de vele rei
zen. die door de beulen van Haarlem
in den loop der tijden zijn gemaakt, om
„executie te verrichten" in heel Hol
land. Vele steden hadden immers geen
beul en maakten gaarne gebruik van
den Haarlemschen ambtenaar.
De stad Haarlem had reeds vermoedelijk in
1291 een beul. In dat jaar bepaalde namelijk
Floris V bij handvest, dat de rechtspleging van
wege den graaf óf te Haarlem óf te Egmond zou
plaats te vinden en dat de beul te Haarlem zou
wonen. En sindsdien hebben vele honderden ja
ren beulen in deze stad gewoond. Philips van
Bourgondië benoemde in 1428 Adriaan Henricsz
tot „scotken (doodslager) ende rechter mitten
sweerde te wesen en over die misdadige overal
in Hollant ende in Zeelandt. dair men synre
behoeve ende te doen hebben sal". Trouwens
Willem VI van Beieren en Jan van Beiei'en had
den reeds in 1413 en 1421 eveneens scherprech
ters benoemd. Het schijnt, dat deze oude aan
stellingen, waarin steeds sprake was van Hol
land en Zeeland, den beul uit Haarlem een ze
ker privilege gaven om alom in het land te mo
gen executeeren en iets bij te verdienen!
Van Oosten de Bruyn, de bekende geschied
schrijver, deelt in zijn werk onder het hoofd
stuk „Van den Scherprechter" mede, dat deze
te Haarlem moet wonen. Verder merkt hij op,
dat de schrijvers Ampzing en Schrevelius daar
uit afleiden, dat Haarlem het recht zou hebben
eeh Scherprechter voor Holland aan te stellen.
Schrevelius meent zelfs, dat dit gegeven zou zijn
in 1345 door graaf Willem. Van Oosten de Bruyn
merkt terecht op, dat dit een fabel is: de scherp
rechter werd immers benoemd door de Hooge
Overheid, maar moet betaald worden door den
Rentmeester van Kennemerland of den Schout
van Haarlem. Dit blijkt onder meer uit de in-
structiën van 1620 en 1728. Dat de scherprech
ter te Haarlem woont en betaald wordt, is
slechts een oude gewoonte, voortkomende uit
het feit dat hier de graven woonden, en dat in de
stad Haarlem altijd het Hoofdgericht voor Ken
nemerland gevestigd was.
Maar dank zij die oude benoemingen trok de
beul van Haarlem naar vele plaatsen. Zelfs in
officieele instructiën vinden wij daaromtrent
mededeelingen. Zoo komt in de Costumen van
Rhijnland een omschrijving van voor van de
verschillende functies die de beul te vervullen
had. Wegens het vele werk is Holland in twee
deelen gesplitst, omdat het ambt daar „beter
gerijf" van zou hebben; de beulen moesten wo
nen in Dordrecht en Haarlem, want wij lezen
in de Costumen: .daar van de een tot Dor-
dregt ten dienst van het Zuyder quartier ende
den ander binnen Haarlem ten dienst van het
Noorder quartier van Holland haare woonplaat
sen hebben".
Waar trok de beul nu, vergezeld van zijn
knechten, zoo al heen? In de Thesauriersreke
ning van 1474 vinden wij aangeteekend, dat
aan den Procureur-Generaal van Holland 9 pon
den en 12 schellingen werd betaald voor een
reis, die de beul gedaan had inzake de pijniging
van een Deen, dien de Baljuw van Kennemer
land gevangen had genomen. Ook in Delft maak
te men gebruik van den Haarlemschen meester,
totdat in 1572 Schele Arie tot 's Heeren Dienaar
werd benoemd, daar tijdens de troebelen in dat
jaar „den scerprechter uyt andere stede nyet en
te gekrijgen is". In Alkmaar werden de vonnis
sen 's Zaterdags om 12 uur voltrokken, en den
avond tevoren arriveerde dan de Haarlemsche
beul aldaar. Hij nam zijn intrek in het ..Wapen
van Munster", en naar het verhaal luidt kwa
men er steeds personen in dat logement om den
beul de hand te drukken!
Zelfs naar Texel!
In 1665 trok de scherprechter zelfs naar Texel.
Een zestal scheepskapiteins had zich in een ge
vecht met de Engelschen lafhartig gedragen, en
als straf moest nu de beul hun degen breken,
terwijl zij op het schatvöt stonden. In 1711
vinden wij den beul in Oosthuizen, want in dat
jaar komt in de rekeningen van de Hooge Vrije
Heerlijkheid Oosthuizen een beulsrekening voor
van Meester Nanning, die in totaal 30 gulden
ontving voor „diverse werkzaamheden". Het
„tarief" dat door Nanning in rekening was ge
bracht luidde als volgt: „Voor de torture (het
brengen op de pijnbank) f 6; voor het hangen
f 6; voor het dreigement en de pijniging samen
f 6; voor het dreigen met de pijnbank f 1; en
bovendien een daggeld van f 3 extra".
Het uitleenen van den beul leidde in 1725 tot
verwikkelingen, want de stad Haarlem wilde er
vóór alles zeker van zijn, dat zij een beroep kon
doen op haar ambtenaar. Andere plaatsen, die
de weelde van een eigen scherprechter niet op
zich wilden of konden nemen, moesten dan
maar wachten! Het was namelijk een oude ge
woonte dat zoo dikwijls de officieren van Justi
tie uit andere plaatsen den beul noodig hadden,
zij schreven aan den schout of hoofdofficier van
de stad Haarlem. Dit hadden de officieren van
Delft. Leiden, Woerden, Oudewater en de baljuw-
van Delfland sinds lang verzuimd.
Tusschen den laatstgenoemde en den officier
van Haarlem rees daarover een geschil, dat in
1725 gebracht moest worden voor de heeren
Commissarissen van den Edelen Hove voor Hol
land. De heeren Slicker en Maris brachten, na
dat de zaak aanhangig was gemaakt, rapport uit
over de zaak tusschen Mr. W. Hoofd, baljuw-
van Delfland, en C. van Valkenburch, hoofd
officier van Haarlem. De vraag luidde, of het
voldoende was „dat directelijk aan den Scherp
rechter haare requisitie werde geadresseerd
De officier van Haarlem had medegedeeld, dat
het gevolg van dezen toestand was, dat er aller
lei „disorder" zou kunnen ontstaan, daar het
onzeker was waar de scherprechter zich bevond.
Daarom juist was het gebruik ingevoerd, dat de
scherprechter niet buiten de stad mocht ver-
trekken, zonder kennis van dezen Hoofdofficier. 1
„Meester van den scherpen
zwaarde".
Het Hof oordeelde, dat het een zaak van goede
orde is, aan te nemen, dat de beul niet maar zoo
vertrekt. Daarom moeten de heeren officieren
schrijven aan den officier van Haarlem, en aan
den baljuw van Delfland werd dan ook bericht,
dat het een zaak van een orde en nut is, den
Haarlemschen officier te schrijven. Verder stel
de het Hof meteen een concept missive op, die
deze heeren officieren dan konden gebruiken.
Deze missive heeft daarna als grondslag ge
diend voor vele brieven. Zoo schreef de baljuw
van Gooiland in 1790 een briefje aan den Hoofd
officier van Haarlem en richtte zich tegelijker
tijd tot den beul. dien hij aansprak met „Man-
hafte onvertsaagde": als de schout van Amster
dam zulk een brief schreef, werd gesproken van
„gestrenge, manhafte, onversaagde meester van
den scherpen zwaarde", of van „den gestrengen
en onversaagden meester van den scherpen
zwaarde in Holland cn West-Friesland residee-
rende in Haarlem".
Hoe druk deze onversaagde het had. moge blij
ken uit het feit, dat de Amsterdamsche schout
reeds 14 dagen van te voren een schriftelijk be
richt moest sturen, dat hij den Haarlemschen
beul noodig had en daaraan toevoegde „dat ghij
u tegens dien tijd gereed houdt en bij niemand
andern u versegt". Want wie weet zou hij nog
een andere taak op zich nemen!
Het is bekend, dat in het algemeen de beul
zich in later eeuwen ook toelegde op het lede-
zetten. en zelfs op de chirurgie in het algemeen
De Haarlemsche beul was daarin zoozeer be
dreven, dat zijn roem in omliggende plaatsen
ook bekend was. En dus trok hij niet alleen met
het beulszwaard maar ook met de instrumenten-
tasch van chirurgijn in die dagen rond In 1721
ontving de toenmalige beul een smeekbrief van
de moeder van een jongen, die in het Gasthuis
te Amsterdam verpleegd werd wegens een ern
stige beenziekte; de Amsterdamsche chirurgijns
hadden tevergeefs getracht den jongen te gene
zen, en nu wendde de moeder zich tot den
Haarlemschen „heelmeester". Deze antwoordde,
dat hij gaarne zou komen, indien hem een be
drag van f 200 werd uitbetaald.. De vrouw was
niet bij machte dit, voor dien tijd enorme, be
drag te betalen, en verzocht nu aan de overheid
daarvoor een collecte te mogen houden. Dit punt
werd „met vele deliberatiën" besproken door
Gasthuisregenten, gasthuisdoktoren en de offi
cieele Amsterdamsche chirurgijns. Hun eind
oordeel was afwijzend: als de doktoren in Am
sterdam het niet wisten, dan zou zeker een beul
er niets van weten!
Men ziet hoe de beul van Haarlem niet al
leen voor zijn gruwelijk ambacht, maar ook
voor een zeer menschlievend werk in Holland
rondreisde! Alleen was het niet zoo menschlie
vend, een prijs te vragen, welke bijna niet te
betalen was!
Mr. J. M. FUCHS.
VERKOOP VAN GROND
B. en W. van Haarlem stellen voor 2120 M2.
grond aan Polygoon to verkoopen tegen
15.50 per M2.
NAAMKAARTJES
(VISITEKAARTJES.
ANEGANG 14 TEl.11963
(Adv. ingez. Med.)
Hoofdpijn, kiespijn of andere onge
makken ga ik mei een "AKKERTJE"
ie lijf. Niels dal zoo vlug en goed
helpt. Moei U ook eens probeeren.
IS sluki 12 stuivers - 2 stuks 2 stuivers
Let op het AKKER-merk 1
(Adv. Ingez. Med.)
KAMPEEREN.
Dezer dagen hield de Alg. Kamp. Ver. „Licht
en Vrijheid" en „Hygea" in het gebouw „Roxy"
te Haarlem een ledenvergadering, die was
ingesteld, om de veelbesproken en langge-
wenschte fusie te voltrekken. Met algemeene
stemmen werd besloten, zoowel te Haarlem
als Amsterdam, een nieuwe kampeervereeni-
ging te stichten, die den naam zal voeren
..Helios" (vertaald Zonnegod). In het be
stuur werden gekozen de heeren: N. J. Vos,
voorz., P. J. Smink, secr., H. Kloos, penn., drie
Commissarissen te Amsterdam en drie Com
missarissen te Haarlem. Voor deze nieuwe
vereeniging zal getracht worden de Konink
lijke goedkeuring te verkrijgen. Nu deze fusie
voltrokken is, ligt er een ruim arbeidsveld
aan het Noordzeestrand voor deae vereeniging
open.
GEEN DISTRIBUTIE VAN GEBAKKEN
VISCH.
Naar ons namens Maatschappelijke Hulpbe
toon wordt medegedeeld is er morgen. Woens
dag, 'geen distributie van gebakken visch
voor werkloozen.
Het sporthaventje in Haarlem-Oost
Aanbesteding op 16 Januari.
Op 16 Januari zal door het gemeentebestuur
van Haarlem worden aanbesteed het graven
van een sporthaventje met het bouwen van
aanlegsteigers en een betonbrug aan den
Schalkwijkerweg, alsook het aanleggen van
een Sportterrein en een kinderspeelplaats op
gronden aan het Zuider Buiten Spaarne.
Het sporthaventje is in het bijzonder be
stemd voor kano's.
PROGRAMMA VAN DE HAARLEMSCHE
RADIO-CENTRALE OP
WOENSDAG 28 DECEMBER 1938.
Programma I: Hilversum I.
Programma IIo Hilversum II.
Programma III: 8.00 Keulen. 9.20 Parijs Ra
dio. 10.40 Radio PTT. 11.20 Keulen. 12.20 N.Brus
sel. 2.20 London Regional. 3.20 Keulen. 4.20 Ra
dio P.T.T. Nord 4 45 Pauze. 4.50 London Re
gional 5.20 Ned. Brussel. 6.35 Keulen. 9.20 Ned
Brussel. 10.50 Keulen (Breslau). 11.20 Wee-
nen.
Programma IV: 8.00 Ned. Brussel. 9.20 Di
versen of Gramofoonmuziek. 10.35 London
Regional. 2.20 Droitwich. 8.05 London Regio
nal. 8.35 Droitwich.
Programma V: 8.007.00 Diversen.
7.008.00 Eigen gramofoonplatenconcert.
Klassieke muziek.
1. Praludium en Allegro van Kreisler,
Edith Lorand.
2. Ideale van Tosti, Odeon Trio.
3. Cavatine van Raff, Paul Godwin.
4. Aufforderung zum Tanz, Alois Melichar.
5. Slavische dansen 1 en 2, Staatsop.
orkest van Berlijn.
6. Bolero, Harold Ramsay.
7. Hongaarsche dansen 5en 6,
St-aatskapel van Berlijn
8. Extase van Ganne, Odeon Trio.
9. Tambourin Chinois, Edith Lorand.
10. Berceuse de Jocelyn, Paul Godwin.
11. Polonaise in A-dur van Chopin,
Staatskapel van Berlijn
12. Serenade v. Moscowsky. Dajos Bela.
13. Menuet van Paderewsky, Dajos Bela.
8.0012.00 Diversen.
NEDERLANDSCHE BOND VAN
PARTICULIERE CHAUFFEURS.
Op Donderdag 2 Februari 1939 zal de Bond
van Particuliere Chauffeurs het feit her
denken dat deze voor 25 jaar werd opgericht.
Dit jubileum zal op feestelijke wijze worden
herdacht, terwijl bovendien het hoofdbestuur
heeft besloten een verrassing als feestgave
aan te bieden.
Dit jubileum heeft vooral bcteekenis omdat
er gedurende den laatsten tijd besprekingen
loopen met het bestuur van de Nederlandsche
Unie, aangesloten bij den Centralen Bond van
Transportarbeiders, omtrent aansluiting van
den Nederlandschen Bond van Particuliere
Chauffeurs bij de Nederl. Unie.
Copyright P. I. B. Box 6 Cop«nho(
De zwaluwen keerden weer terug, gingen ijverig hun nestjes
bouwen. De ramen van de huizen konden weer opengezet worden,
ook die van Karei en Gerda. De kinderen zaten nu weer in hun
tuintje, in de dakgoot, onder de rozen. Zg speelden als vanouds hun
eigen spelletjes, zittend op hun bankjes. Ze voelden zich echt ge
lukkig, dat zij hier, hoog in de lucht, mochten zitten.
De rozen bloeiden als nooit tevoren. Het meisje had een psalm
op school geleerd, waarin ook iets over rozen stond. Telkens als
zij dien zong, dacht zij aan haar eigen rozen. Karei leerde de
regels ook, zij zongen ze samen:
„Rozen groeien in het dal
Christuskindje komen zal".
Dan hielden de kinderen eikaars handjes vast. Zij keken naar de
rozen en spraken tegen de zonnestralen. O, het waren heerlijke
zomerdagen, het was goed buiten te zijn, hij de rozenstruiken, die
altijd maar door bloeiden, alsof zij nimmer zouden ophouden.
Eens zaten zij samen in een prentenboek, vol met dieren en
vogels, te kijken, toen er iets vreemds gebeurde. De torenklok
sloeg juist 5 uur, toen Karei het prentenboek op den grond liet
vallen, zijn hand op het -hart legde en daarna één van zijn oogec
uitwreef. „Er heeft me iets gestoken en er is iets in mijn oog ge
vlogen", zei hij tegen Gerda, die verschrikt naar hem zat te kijken
(Wordt vervolgd).
KERSTYERGADERING S. D. A. P.
Ds. Banning spreekt de Kerst
rede uit.
De gebruikelijke Kerstvergadering van de
S.D.A.P. werd Tweeden Kerstdag, des morgens
gehouden in de groote Gemeentelijke Con
certzaal, onder leiding van den heer S. P,
Doek, die in zijn inleidend woord de aandacht
re op vestigde, dat de Regeering thans op
dracht gegeven heeft tot samenstelling van 'n
plan ter bestrijding der werkloosheid. Moge
deze opdracht resultaat hebben en mogen de
tallooze werkloozen dan aan het werk kun
nen gaan.
Nadat Annie Hermes met begeleiding van
Anton Krelage eenige Kerstliederen had ge
zongen was het woord aan ds. W. Banning
voor het houden van de Kerstrede.
De groote politieke vraagstukken van dezen
tijd wilde spr. behandelen, gezien van zijn
persoonlijke overtuiging uit en besprak ach
tereenvolgens drie zaken: wat is het begin
sel, dat de tegenwoordige wereld drijft?; wat
is de positie van het socialisme in die wereld?
en wat beteekent dit alles op een Kerstmor
gen, speciaal ten opzichte van de S.D.A.P?
De maatschappij is in een snel tempo aan
het veranderen, de tijd van het ongebreidelde
kapitalisme en van het liberalisme is voorbij.
Maatregelen tot ordening worden genomen,
industrieën worden beschermd:Staat en maat
schappij dringen steeds dieper in elkaar door.
Dit beteekent voor vele groepen veel lede,
dat is altijd zoo geweest met groote, snelle
veranderingen. En spreker betreurt het dat
het leed van de werkloozen niet meer zoo al
gemeen wordt gevoeld: men „went" er
helaas aan. En de wensch, aan het on
recht der werkloosheid een eind te maken,
wordt nog maar weinig geuit.
In Nederland dreigt het gevaar van het
fascisme en het nat-socialisme. Dit vraagstuk
overheerscht alle andere en is ook 't vraag
stuk van oorlog of vrede, van vernietiging der
beschaving op opbouw. Het Duitsche nat.-
soc. „is de groote duivelsche kracht van
dezen tijd", de groote bedreiging van alle
geestelijke cultuur. Na München heeft men
men gezegd, dat nu het geweld was terug
gedrongen. maar München was een ontzag
lijk groote leugen, want het oorlogsgevaar is
dichter bij dan ooit. Het is niet onmogelijk
dat het vredestractaat van München ernsti
ger gevolgen zal hebben dan het vredesver
drag van Versailles. De verleugening blijkt
hieruit, dat men „groote leuzen" toepast, zoo
als men wil. In naam van het zelfbeschik
kingsrecht heeft Hitier, gesteund door Mus
solini, Tsjecho-Slowakije uit elkaar gescheurd
maar Mussolini denkt er niet aan het zelf
beschikkingsrecht toe te kennen aan de in
Italië wonende Duitschers cn Hitier denkt er
niet aan, dat recht te geven aan de Joden!
Voor wat is Duitschland in den laatsten tijd
met de Joden is gebeurd kan spr. geen
woorden vinden: het is niet beestachtig, het
is véél erger: een onuitsprekelijke marteling
van lichamen en zielen van weerloozen. Wan
neer zulke dingen in een land gebeuren, dan
„kraakt er iets"; die dingen schijnen een
uiting van kracht maar zij beteekenen zwak
heid. Het zijn weer de Joden, die het wereld
geweten hebben wakker gemaakt. Het lot
van de Joden "heeft het lot van alle menschen
geopend voor het vergiftigende van het fas
cisme en het nat- socialisme.
En wat beteekent nu in deze wereld het
socialisme? Wij leven tegenwoordig niet meer
onder één groot bezielend idée. Maar het
socialisme kan deze groote idée geven, want
het wil gerechtigheid, menschheid en vrijheid
dienen.
De beteekenis van dit alles op den Kerst'
morgen is. dat er geestelijke wetten zijn, die
zich niet laten overwinnen: dat de liefde
sterker is dan de haat. dat wie slechts voor
zichzelf leeft, verloren is. dat als een
menschenleven vrucht wil dragen het zich
wijden moet aan een groote idée en dat
daarvoor zelfs dat leven moet worden ge
offerd. Wat waarachtig uit God is. kan niet
worden gedood. De krachten die uit God
zijn en die in het socialisme ook werken, zul
len de wereld overwinnen. Dit staat onwrik
baar vast. Als die krachten de wereld over-
stroomen, zal het uur der dictatoren geslagen
zijn. Dit zal beteekenen: de triomf der lief
de!
Na deze rede klonk luid applaus.
Met zang; van Annie Hermes werd deze
Kerstbijeenkomst besloten.
Alle betalende abonnés van Haarlem's
Dagblad zijn GRATIS TEGEN ONGEVALLEN
VERZEKERD, op voorwaarden welke koste
loos bij de administratie verkrijgbaar zijn
en welke op geregelde tijden in ons blad
worden gepubliceerd De uitkeeringen
zijn bij levenslange ongeschiktheid
f 2000, overlijden 400, verlies van een
hand, voet of oog 200; beide leden van
een duim f 100; één lid van een duim
ƒ50. alle leden van een wijsvinger f 60,
één of twee leden van een wijsvinger
25 aile leden van een anderen vinger
15. één of twee leden van een anderen
vinger f 5, arm of beenbreuk 30; enkel
breuk f 15. polsbreuk 15 Alles indien
hei gevolg van een ongeval Voor de
abonnés op het Geïllustreerde Zondags
blad oestaat nog een afzonderlijke ver
zekering De voorwaarden daarvan zijn
eveneens bij de administratie verkrijgbaar
DINSDAG 27 DECEMBER
Luxor Sound Theater: Joe E. Brown in „The
Gladiator", 2.30, 7 en 9.15 uur.
Frans Hals Theater: Deanne Durbin in „De
Bakvisch", 2.30, 7 en 9.15 uur.
Rembrandt Theater: Alexander's Ragtime
Band, 2.30, 7 en 9.15 uur.
Palace Familie Cinema: Shirley Temple in
„Little Miss Broadway" en „Zigeunerbende" 2
en 8.15 uur.
Spaarne Theater: „Ten Westen van Shanghai"
en „De pionier van Kentucky", 8 uur.
Moviac Theater: Grün ist die Heide.
Teyler Museum, Spaarne 16. Geopend op
werkdagen van 115 uur, behalve 's Maandags.
Toegang vrij.
Palestina Diorama's, Schotersingel 117a. Ge
opend eiken werkdag (behalve Vrijdags) van
—5 en 79 uur.
WOENSDAG 28 DECEMBER
Statenzaal, Prinsenhof: Raadsvergadering,
1.30 uur.
Bioscoopvoorstellingen 's middags en 's avonds
Palestina Diorama's. Schotersingel 117a. Ge
opend eiken werkdag (behalve Vrijdags) van
35 en 79 uur.
Heemstede: Raadsvergadering, v.m. 10
uur.
