De Minister-President spreekt.
Een indrukwekkend regeeringsprogram.
Werken en samenwerken!
Prof. Schermerhorn begon met op tc
merken, dat misschien zelden of nooit
een regeering in ons land zal zijn opge
treden onder zwaarder omstandigheden
dan thans het geval is.
Herdenking der gevallenen
Terwijl hij den blik richtte op den weg
omhoog, dien ons volk gaat betreden, was
het den minister-president een behoefte
woorden van eerbiedige nagedachtenis te
wijden aan de zeer velen die in den strijd
gevallen zijn bij de vrijmaking van ons
vaderland. De regeering en het volk
brengen allen eerbiedige hulde en zullen
alles doen wat mogelijk is om de nagela
ten betrekkingen het leven dragelijk te
maken, ook al wordt beseft dat nooit te
vergoeden is wat zij verloren hebben.
Dank aan de geallieerden.
Nederland ontveinst zich niet dat zijn
aandeel in de wereldworsteling, naar ab
solute maat gemeten, slechts bescheiden
is en dat wij onze vrijheid danken aan de
geweldige krachtsinspanning der geal
lieerde groote mogendheden. Onder dank
baarheid voor dien bijstand die ons ver
leend is, geeft het toch voldoening, dat
algétneen erkend wordt, dat Nederland,
overal waar zulks mogelijk was, naar zijn
beste krachten voor de vrijheid gestreden
heeft.
Waardecring voor de afgetreden
regeering.
Prof. Schermerhorn weidde daarna uit
over de verdiensten die de afgetreden
regeering gehad heeft bij den strijd voor
de vrijmaking van ons land. In de eerste
plaats past een woord van erkentelijk
heid voor hef wijze besluit om den zetel
der regeering op het juiste oogenblik
naar het gastvrije Engeland te verplaat
sen.
In het bijzonder moet de naam van
Prof. Gerbrandy genoemd worden. In den
eersten oorlogstijd waren alleen de wer
kelijk sterken sterk. He' kwam r.;.-
standvastigheid en onverzettelijkheid.
Het zou niet juist zijn te zeggen, dat er
in dien tijd in O'.^ U-d alleen bewonde
ring i« jvwt.it voor alle» kabinet
in Londen deed. Niet altijd hebben wij
alles begrepen De historieschrijvers van
ons volksleven in de toekomst zullen, het
beleid dier jaren ziende tegen den ach
tergrond van de wereldworsteling, alleen
nog het oog hebben voor die ééne groote
gedachte, die alles heeft beheerscht, voor
die onverzettelijkheid en voor die recht
lijnigheid, aan welke het te danken is,
dat na een periode van crisis, inzinking
en erger, het Nederlandsche schip van
Staat weer uit de nabijheid der dreigen
de zandbanken vlot is geraakt en op de
wilde oceanen," te midden van alle stroo
men, zijn erkende en ook gewaardeerde
plaats in de slagorde der geallieerde
krijgsmachten heeft hervonden.
Ook onder de collega's van Prof. Ger
brandy waren sterke medestanders voor
dien strijd tot het uiterste.
Prof. Gerbrandy heeft zich bereid ver
klaard zijn volledige ervaring, zijn kennis
van de verhoudingen en ook de persoon
lijke vriendschappen, die hij zich in
Engeland verwierf, ten dienste van het
Vaderland te blijven stellen, zulks in sa
menwerking met de huidige regeering en
op de wijze als door de omstandigheden
zal worden geboden.
Eerbied voor de Koningin.
Het is tijdens deze 5 jaren van strijd
een zegen voor ons volk geweest, dat
H.M. de Koningin in deze worsteling om
ons volksbestaan zoo volstrekt voorop ge
gaan is, zich daarbij tegenover ons in de
verdrukking vaak uitend met een nauw
verholen hartstocht. Haar geest was niet
alleen een kracht voor hen die in Neder
land zwak waren, maar moet eveneens
een prikkel ten goede hebben beteekend
voor de ministers in Londen.
Een nationaal kabinet voor
herstel en vernieuwing.
H.M. de Koningin heeft opdracht gege
ven tot vorming van een nationaal kabi
net voor herstel en vernieuwing. In die
opdracht zijn de gedachten uitgedrukt die
de taak der nieuwe regeering bepalen ten
aanzien van ons geteisterde vaderland.
Het gaat om het scheppen van
nieuwe vormen, waarin de wezen
lijke geestelijke waarden, die ons
volksleven door de eeuwen heen hebben
gedragen en beheerscht, tot nieuwe uit
drukking en als het kan, tot nieuwe heer
lijkheid zullen komen.
In de allereerste plaats ziet de nieuwe
regeering haar taak in de oorlogvoering
tegen Japan en in de bevrijding van Indo
nesië. Juist nu wij vrij zijn bedenken wij
hoe millioenen onzer rijksgenooten en
honderdduizenden onzer iandgenooten
onder Japansche onderdrukking leven.
Reeds zware offers zijn op dat deel van
het oorlogsterrein gebracht. Het kabinet
acht het een nationale zaak er voor te
zorgen, dat ons aandeel in den bevrij-
dingsstrijd zoo groot mogelijk zij.
In het aangezicht van de zware taak is
het begrijpelijk dat de Koningin deze
slechts heeft willen toevertrouwen aan
een nationaal kabinet. De formateurs
hebben hieronder nog iets meer willen
verstaan dan een kabinet op breede ba
sis in den ouden zin van het woord. Zij
moesten ook rekening houden met nog
andere factoren dan met beginselen en
programma's der partijen. Allerlei tegen
stellingen beheerschen op dit oogenblik
ons volksleven vaak sterker dan die in de
politieke programma's tot uitdrukking
komen. Indien men die veronachtzaamt
geven zij aanleiding tot groote span
ningen.
De positie der illegalen.
De minister-president vervolgde:
„Wij denken aan de houding der voor
malige illegaliteit tegenover de zgn. legale
wereld. Hierbij ontmoeten wij de poging
der illegaliteit, om de krachten, die daar
in tijdens bezetting en onderdrukking
werden gewekt, thans ook maatschappe
lijk tot gelding te brengen. Dit laatste
houdt echter gevaren in, omdat, indien
voor deze drang geen juiste wegen wor
den gebaand, de neiging zal ontstaan de
illegaliteit dien invloed te verschaffen
langs staatkundigen weg, welk middel op
den duur ondoeltreffend moet worden ge
acht. Het staatkundig leven immers vol
trekt zich nu eenmaal naar andere ge
zichtspunten dan die welke gelden bij de
selectie van persoonlijkheid en karakter,
van durf en onbuigzaamheid, zooals die
zich in de wereld van het verzet heeft
geopenbaard En toch ligt in die verzets-
wereld een voor ons volksleven bij uitstek
vruchtbare scheiding der geesten en zal
het noodzakelijk zijn deze groep op de
plaats te brengen, waar zij het bevruch
tende werk kan volvoeren dat noodzake
lijk is.
Naast deze thans vrij klemmende ver
houding hadden de formateurs ook te
zien eenerzijds naar de groepen die
hun politiek tehuis in de bestaande par
tijen blijven zien, anderzijds naar hen,
die in dat opzicht andere denkbeelden
voorstaan en die, als uitvloeisel van ver
nieuwing in de houding van allerlei groe
pen op sociaal en cultureel gebied, ook
wijzigingen in de politieke structuur ver
wachten en nastreven."
De formateurs hebben, gelet op de taak
die wacht, bij de samenstelling van een
nationaal kabinet op deze punten ge
streefd naar een synthese.
Nederland in de wereld.
Over het buitenlandsch beleid ver
klaarde de minister, dat dit naast dee'
neming aan den oorlog tegen Ja."n zal
.ijn gericht op internationale samenwer
king met de bondgenooten ter bevorde
ring. van vreedzame internationale ver
houdingen en ter beveiliging van de po
sitie van het koninkrijk. Plannen voor
moderniseering van den buitenlandschen
dienst zijn gereed. Dr. J. H. van Royen
zal mr. v. Kleffens bijstaan en hem bij
afwezigheid vervangen. Met Duitschland
heeft het Nederlandsche volk een reke
ning te vereffenen op schier elk gebied
en het zal niet dulden, dat daaraan tekort
wordt gedaan .ter wille van het Duitsche
bedrijfsleven. De mogelijkheid van schade
vergoeding door middel van annexatie
van Duitsch gebied wil de regeering
open houden, maar zij stelt prijs op 't
bevorderen, dat door een openbare dis
cussie de publieke meening zich hierover
in bijzonderheid kan vormen.
Leger en vloot.
Ten aanzien van de krijgsmacht merkte
prof. Schermerhorn o.m. op, dat de
dienstplicht gehandhaafd blijft, maar
dat voorloopig de aanneming van oorlogs
vrijwilligers voor het overgroote deel in
de personeelsbehoefte voorziet. De B.S.
worden omgevormd tot onderdeelen van
de Ned. krijgsmacht. Met de vorming van
een officieren- en onderofficieren kader
is een begin gemaakt. De uit krijgsgevan
genschap teurggekeerde officieren zullen
na nauwkeurige selectie een nieuwe op
leiding ontvangen en daarna opnieuw
worden geselecteerd.
Een nieuw Nederlandsch leger is in
wording voor den strijd in Indië en de
bezetting van Duitschland. De regeering
wil de legerorganisatie opbouwen in aan
sluiting aan de organisatie van de gealli
eerde legers. De goede illegale werkers
zullen in de normale legerorganisatie
moeten worden opgenomen en die B.S.-
ers, die niet in het leger kunnen of willen
komen, zullen in hun passende maat
schappelijke posities worden geplaatst. De
sterkte van de Kon. Marine wordt be
paald door het beschikbare materieel en
het aantal kader leden en manschappen
met oorlogservaring en kennis van mo
dern materieel.
Naar liquidatie van het M.G.
T.a.v. het beleid in Nederland zeide
spr., dat iedere burger gemakkelijk moet
weten, welke instantie over een bepaalde
zaak heeft te beslissen en tevens, dat er
inderdaad beslist wordt. iDt heeft tot ge
volg, dat nergens bestuursapparaten van 't
M.G. worden gehandhaafd, waar de te
vervullen taak even goed of beter door
het burgerlijk bestuur kan worden ver
vuld. Dat kan in de eene plaats sneller
gebeuren dan in de andere. Spr. uitte
waardeering voor het werk van M.G.
en deelde mede, dat de regeering heeft
besloten de werkzaamheden van het M.G.
in de door haar vast te stellen volgorde
te doen beeindigen, waarbij maatstaf zal
zijn of het civiele bestuur volkomen in
staat is de bestuurstaak volledig over te
nemen. Het M.G. zal uiterlijk op 1 Sept.
zijn geliquideerd, uitgezonderd in die
plaatsen, waarop hiervoor gedoeld werd
en in die functies, die voor instandhouding
van de verbinding met de geall. milit.
autoriteiten in Nederland gewenscht zijn.
Het tempo der liquidatie hangt dus in
belangrijke mate af van de kracht der
civiele organen.
Herstel der democratie.
Voor herstel der gezagsverhoudingen is
ook herstel der democratische organen
noodig. Openbaarheid is een der ssentieele
punten van de democratie. Het optreden
van allerlei plaatselijke colleges van ad
vies, welke niet in het openbaar werken,
kan daarom de werking der normale or
ganen niet vervangen en belemmert het
ontstaan van klare gezagsverhoudingen.
Zoowel Staten-Generaal, als Prov. Staten
en Gemeenteraden zullen hersteld wor
den. Daar men zich hierbij niet aan de
wet kan houden, zal een oplossing moe
ten worden gevonden, die de beste vruch
ten en de geringste politieke spanning
geeft. Een nood-parlement wordt door de
regeering noodzakelijk geacht en bij de
samenstelling ervan kan de nationale
adviescommissie een belangrijke taak
vervuilen. De in 1940 fungeerende Staten-
Generaal zullen na zuivering bijeen wor
den geroepen ter aanneming van de re
geling op het noodparlement, dat dan in
functie zal blijven tot de eerstkomende
verkiezingen. Het tijdstip voor deze ver
kiezingen wordt niet alleen door techni
sche redenen bepaald. Het volk zal zich
ook een oordeel moeten kunnen vormen
en daarvoor zal zeker een jaar noodig
zijn.
Intusschen kunnen er eerder beslissin
gen noodig zijn, dat een uitspraak van
het volk noodzakelijk is. Ook een con
flict met het noodparlement zou tot ver
kiezingen kunnen voeren.
Voor de samenstelling der gemeente
raden wordt een wijziging van het uit
voeringsbesluit overwogen.
De zuivering.
De minister zeide, dat de regeering
over de hieraan vastzittende kwesties
slechts kan spreken als zij niet alleen
met kracht zal optreden tegen N.S.B.-ers,
maar ook tegen profiteurs. De regeering
acht het noodzakelijk, dat dezulken voor
loopig in verzekerde bewaring worden
gesteld en hun het onrechtvaardig ver-
kregene wordt ontnomen.
Ook een doortastende rechtvaardige
zuivering van het ambtenaren-apparaat
wordt noodig geacht, waarbij de eischen
scherper worden naarmate de verant
woordelijkheid van den ambtenaar stijgt
en naar gelang van zijn positie, waarbij
erop gelet zal worden of soms in bepaal
de gevallen geen politieke onbetrouw
baarheid maar onherstelbaar verlies van
algemeen vertrouwen in aanmerking
moet worden genomen. Er is een regeling
getroffen, waardoor meer keuze in disci
plinaire maatregelen mogelijk is. Voor
stellen zijn te "erwaehten het bedrijfs
leven door middel van tuchtrechterlijke
beoordeeling te zuiveren. Verwijdering of
vrijheidsberoov'.ug zai alleen in dt dhcc-
te, ernstige gevallen geschieden. De on
rechtmatig verkregen winst zal teniet
worden gedaan. Snelle berechting van
leidende N.S.B.-ers, oorlogsmisdadigers
en snelle zuivering der politie staan op
het program, waarbij ook op corruptie
zal worden gelet. Na de zuivering der
politie moet de Politieke Opsporings
dienst zooveel mogelijk in handen der po
litie komen. Het tribunaalbesluit moet
worden herzien.
Leniging stoffelijken nood.
Er is ontzettende nood op het gebied
van huisvesting en huisraad, van klee
ding en schoeisel. Leniging is nood
zakelijk.
Het volk moet het besef hebben, dat
onze arbeidskracht vrijwel het eenige is
wat ons gelaten werd Werkelijke wel
vaart voor iedereen is slechts op te bou
wen op den grondslag van het herstel van
ons productievermogen, dat wil zeggen:
door arbeid
Ook moet gemaakt worden, dat de men-
schen in de meest-geteisterde gebieden
een nieuw leven beginnen dat eenigszins
dragelijk is. De regeering hoopt dat de in
zameling van huisraad enz. voldoende re
sultaten zal opleveren om andere maat
regelen overbodig te maken. Zij staat
evenwel op het standpunt dat het in be
ginsel ongeoorloofd is, dat de eene burger
door den oorlog geen stoel heeft om op
te zitten en de ander over huisraad be
schikt dat hij slechts éénmaal in de week
of in het geheel niet gebruikt.
Economisch herstel
Betreffende het verder herstel van het
economische leven wordt vooropgesteld,
dat organisatorische en financieele sa
neering noodzakelijk is. Herstel en op
bouw van het productievermogen zal
alleen doeltreffend kunnen geschieden op
den grondslag van een algemeen sociaal-
economisch-financieel plan. waarin de
richtlijnen zijn vastgelegd. Zulk een plan
dient te worden ontworpen, na aanwij
zingen van den Ministerraad, door een in
te stellen wetenschappelijk bureau. Voor
de stichting van zulk een bureau zal de
regeering een vaste kern van eerste rangs
krachten ter beschikking stellen: verder
zal een beroep gedaan worden tot mede
werking op alle wetenschappelijk en
practisch geschoolde krachten waarover
ons land beschikt, zoowel uit het bedrijfs
leven als uit de wereld van het hooger
onderwijs.
Voor de eerste phase van het regeerings-
optreden is noodig een noodpIan-1945,
waarbij speciaal de urgentie der verschil
lende noodvoorzieningen wordt overwo
gen. Daarnaast moet direct een begin ge
maakt worden met cen herstelplan 1946-
1948.
De tijd, die verloopt voor die plannen
klaar zijn, mag niet ongebruikt voorbij
gaan. Onmiddellijk moet op allerlei ge
bied aangepakt worden.
Het bedrijfsleven.
De regeering zal een regeling ontwer
pen voor de organisatie van het bedrijfs
leven in groote samenwerkende eenhe
den, waarin overheid, ondernemers en
arbeiders hun plaats verkrijgen, welke
organen, onder goedkeuring van hooger
gezag, algemeen bindende regelingen zoo
wel op sociaal als economisch terrein
voor de bedrijfstakken kunnen vaststel
len.
De scheepvaart
De koopvaardijvloot leed in den oorlog
zware verliezen. Plannen voor vernieu
wing zijn in behandeling. Binnen korten
tijd kan aangevangen worden met den
bouw van nieuwe schepen, zooveel moge
lijk op Nederlandsche werven. Nieuw
bouw van zeeschepen kustvaartuigen eif
visschersschepen is^r,»odig.
Voortgegaan zal worden met de uitwer
king van plannen voor een pensioenrege
ling voor het personeel van de koop
vaardijvloot.
Diverse onderwerpen
Onderzocht zal worden of een overgang
van particulier eigendom naar publiek- of
semi-publiek eigendom, naast het mijnbe
drijf en de Ned. Bank. van verschillende
ondernemingen geboden is en wat zal
moeten gebeuren met de bezittingen van
N.S.B.-ers enz. Wat land- en tuinbouw aan
gaat werd verklaard, dat voor de geteister
de gebieden ingrijpende maatregelen noo
dig zullen zijn en dat alles zal worden ge
daan om te bereiken, dat de bewerkers van
den bodem duurzaam die belooning ont
vangen welke hun toekomt. T.a.v. de finan
cieele kwesties zeide de minister, dat de-
flatiepolitiek tot eiken prijs moet worden
voorkomen. De erkenning van de bestaan
de openbare schuld, incl- het uitstaande
Staats- en centrale bankgeld, en het toe
kennen van een economisch en sociaal ver
antwoorde tegemoetkoming in geleden per-
soneele en materieele oorlogsschade moet
als een nationale verplichting worden be
schouwd. De geldovervloed moet zoo spoe
dig mogelijk verdwijnen. De rentedienst zal
dragelijk moeten blijven en daardoor zul
len eenige heffingen ineens onvermijdelijk
zijn. Bij de financiering van het economisch
herstel komt de oprichting van een natio
nale financieringsmaatschappij in aanmer
king. De belastingopbrengsten zullen groot
moeten zijn. doch in de begrootingspolitiek
zal aan het sociaal-economisch gezichts
punt de plaats worden verleend, die daar
aan volgens nieuwere inzichten toekomt.
Vergrooting van arbeidsgelegenheid en
scheppen van arbeidsverhoudingen, waar
onder met animo en zonder conflicten
wordt gewerkt, Is dringend noodig. Wer
kers van hoog tot laag moeten zóó bij het
bedrijf worden betrokken, dat zij inzien
mede verantwoordelijk te zijn. Onderne
mingsraden voor georganiseerd overleg zul
len moeten worden gevormd. Een minimum
levensstandaard, rekening houdende met de
prijzen der gedistribueerde goederen, zal
zijn te waarborgen. Opvoering der productie
is echter voorwaarde voor opvoering van
den levensstandaard. Wachtgeldregelingen
en werkloosheidsregelingen moeten komen
voor hen, voor wien geen arbeid is, maar
niet voor hen die redelijken arbeid weigeren.
Uitbreiding der sociale t_, zekeringen en ver-
beterin? ouderdomszorg zullen met
ra h worden aangepakt, evenals de gezond
heldszorg.
Het dtpartemc"» n o-derwijs, K. en W.
zal - o worden, waaruit In de toekomst
de volksopvoeding ln den breedsten zin kan
worden bevorderd. Regeeringsbemoeling met
de kunst zal van den grond af worden gere
organiseerd. Algeheele reorganisatie van Hoo
ger tot Lager Onderwijs zal worden voorbe
reid, waarbij oud-minister Bolkestein mede
werking zal verleenen.
Openbare Werken en Wederopbouw.
Er is een ministerie van openbare werken
ingesteld waaronder vele diensten ressortee
ren, o.a. ook de Volkshuisvesting. Voor de
samenvoeging pleitte o.a. de behoefte aan
centrale leiding op het gebied der bouwnij
verheid, waardoor het eenvoudiger wordt
bouwprogramma's aan te passen aan de
hoeveelheid beschikbare bouwvakarbeiders
en de beschikbare materialen.
Het zwaartepunt van de taak van het mi
nisterie ligt in de zorg van het herstel van
het verkeerswezen, de drooglegging van het
onder water gezette land en den opbouw van
het onroerend goed dat in den oorlog verlo
ren ging. Voor den aanvoer van voedsel moe
ten de voornaamste waterwegen en de ha
vens zoo gauw mogelijk hersteld worden.
Walcheren en Wierlngermeer moeten water-
vrij gemaakt worden voor de winterstormen
verwacht kunnen worden.
Het woningtekort is ontstellend groot
door de vernielingen in den oorlog. In nor
malen tijd werden 40.000 nieuwe hulzen per
jaar gebouwd. Wil men den aehterstand in
10 jaar inhalen, dan zullen jaarlijks 65.000
a TO.000 buizen moeten verrijzen.
Dit alles kan pas geschieden als er vol
doende materialen zijn. Aan alles is behoefte
Ook moeten de werklieden kleeding, schoei
sel en gereedschap hebben. In den aanvang,
moet men geen te groote verwachtingen van
het tempo hebben waarin de nieuwe huizen
zullen verrijzen. Toch zal het tempo er in
komen als de wil er is om de moeilijkheden
te overwinnen en die wil is er zeker bij het
Nederlandsche volk.
Verkeer en Energie en Voorlichting
Ook is een afzonderlijk ministerie voor
verkeer en energie gesticht.
Op luchtvaartgebied zal versterking en
moderniseering toegepast moeten worden om
te bereiken dat de vooraanstaande plaats
die Nederland op dit gebied had, behouden
wordt.
Er zal een Voorlichtingsdienst komen die
onder den minister-president ressorteert. Zij
zal de burgerij op de hoogte houden van de
plannen, de vorderingen de successen, maar
ook van de moeilijkheden, tegenslagen en
mislukkingen der regeering. Voor alles moet
de eerlijkheid betracht worden, opdat er ver
trouwen zij tusschen regeering en burgers.
De dienst zal ook het contact met de pers
onderhouden.
De minister-president hoopte dat het ver
schil duidelijk is tusschen dezen dienst en
het door velen gehate Instituut van propa-
ganda-ministerie.
De ambtenaren.
Er zijn bij de organisatie van de werkver-
deeling in het ministerie maatregelen geno
men om de regeerlngsmachine zoo vlot mo
gelijk te laten werken.
Nederland bezat voor den oorlog een uit
stekend corps ambtenaren. In de bezettings
jaren heeft dit corps ook naar den geest zeer
geleden. Wij hebben gesaboteerd, de lijn is
getrokken en de discipline is bedenkelijk
achteruitgegaan. Het moet helaas open en
eerlijk gezegd worden, dat dc nood van me
nig braaf mensch de scherpste kantjes afge
slepen heeft en dat de corruptie op onge
kende wijze voortwoekert. Aan dat alles
moet een eind komen. Er moet een eind ko
men aan al het geknoei en de regeering zal
als het noodig is niet opzien tegen harde
maatregelen.
Tot slot richtte de minister zich als lid
van de Advies Commissie van de landelijke
K. P.-leiding tot hen, die bereid zijn zich op
eigen gelegenheid recht te verschaffen en
eventueel weer de ondergrondsche practijk
tot nieuw leven te wekken, met de vraag:
„bent gij bereid, bij voorbaat bereid in deze
Regeering te zien de Centrale K. P. van het
Nederlandsche volk. die gereed staat om met
uw aller hulp uit Gods kracht, de oneindig
zware maar niet hopelooze taak te aanvaar
den, om alle krachten in het Nederlandsche
volk te bundelen en te richten op het eene
doei: de herrijzenis van het nationale be-
(Vervolg op de volgende pagina)