DAT
Stalen plaat en blik
als nieuwe Hoogovenproducten
IS GOEDKOOP
Gevangenissen in de oude tijd
Griep
De Hoogoven-uitbreiding in détails
OPZEELAND
Vrijdag 9 December 1949
Haarlems Dagblad en Öprecïite Haarlemse Courant
Over ruim drie jaar 8000 man in dienst der K.N.H.S.
Nieuwe maatschappij Breedband
met de Staat als belangrijkste aandeelhoudster
In het voorjaar van Ï953 zullen de nu reeds indrukwekkende contouren van de
Koninklijke Nederlandse Hoogovens en Staalfabrieken N.V. een machtige verandering
hebben ondergaan dan immers kan het grote project dat ruim 89 millioen gulden
aan Marsliall-gelden gaat kosten, zijn verwezenlijking nabij zijn. Een geheel nieuwe
fabriek voor de vervaardiging van dunne stalen plaat cn blik moet tegen die tijd
aan de Noordelijke oever van het Noordzeekanaal verrezen zijn en de nachtelijke
vuren van de Hoogovens zullen over drie jaar een blokwalserij, een breedband-
walserij en een koud-walserij beschijnen. Want dag en nacht zal dan in IJmuiden
een leger van 8000 arbeiders werken aan de productie van staal voor de Nederlandse
verwerkende industrie bijna acht en twintig jaar nadat de eerste Hoogoven zijn
gloeiende ijzerstroom in de gietbedden liet vloeien.
Hoe omvangrijk de uitbreiding van het
Hoogovenbedrijf gaat worden werd Don
derdagmiddag in Amsterdam uiteengezet
door de president-directeur van deze zware
industrie, ir. A. H. Ingen Housz, zulks als
logisch vervolg op de eerste berichten over
de toewijzing van 89 millioen uit de
Marshall-financiën. De heer Ingen Housz
vertelde, dat er meer dan een half jaar is
onderhandeld en gepraat maar dat nu de
eerste etappe in de verwezenlijking van
het grootse plan achter de rug is: het geld
komt er. Onder voorbehoud van goedkeu
ring door de Staten Generaal kan reeds
in het voorjaar van 1950 de spade in de
grond worden gestoken en drie jaar latei-
hoopt de directie de nieuwe outillage, die
een ingrijpende invloed op de industriali
satie van Nederland zal hebben, draaiende
te hebben. Met de verleden jaar afgesloten
eerste kwart eeuw der Hoogovens werd
een boek dichtgeslagen; dit plant opent
perspectieven op bladzijden en bladzijden
nieuwe industriële historie.
Het staalgebruik van Nederland kan op
dit moment slechts voor een kwart uit
eigen productie gedekt worden en uit een
oogpunt van deviezenpolitiek is het dus
verklaarbaar, dat er naar een uitbreiding
der staalleveranties uit het binnenland
werd gezocht. Waar dan direct de belan
gen der verwerkende industrieën op aan
sluiten: de fabricage van dunne staalpla
ten bijvoorbeeld belooft een rooskleurige
toekomst tegemoet te gaan omdat er door
de industrie voor duizend en één doelein-
van dit dunstaal gebruik wordt ge
maakt en de mogelijkheden schier onuit
puttelijk zijn.
Met het nieuwe Amerikaanse procédé
der „breedbandfabricage", waarmee het
mogelijk is een dun stalen lint van 1,20
meter breed te walsen, dat dan later in
stukken wordt geknipt, kan de Neder
landse industrie zelf doen, wat zij voorheen
anderen liet fabriceren.
Van '4 gedekte Nederlandse staalbehoef-
te tot de helft is een hele sprong, wanneer
men weet, dat er thans 300.000 ton ruw-
staal per jaar in IJmuiden wordt geprodu
ceerd, welk cijfer door de nieuwe uit
breiding tot 530.000 ton moet worden op
gevoerd.
De staalfabriek,die uit het ruwijzer der
Hoogovens haar product vervaardigt, moet
echter aan deze bijna verdubbelde vraag
kunnen voldoen: deze staalfabriek wordt
dus ook aan de nieuwe situatie aangepast.
Anderhalve ton tot plakken
Wanneer het staal eenmaal gegoten is
in de daartoe bestemde vormen, komt het
nu nog in de beide bestaande walserijen
als een roodgloeiend roggebrood onder de
rollen van de wals, die er een lange dikke
scheepsplaat ofwel een kleinere dunne
plaat van persen. In de toekomst wordt er
echter een zware „blokwals" bijgebouwd-
die zeer omvangrijke stalen blokken
(150.000 kilo) „plakken" d ukken, welke
op hun beurt weer in de breedbandwalse-
rij de koudwalserij of de blikfabriek tot de
diverse eindproducten worden verwerkt.
Haarnet met elastiek, zuiver
natuurzijdeIU CT.
Bolnetje m. elastiek 10 ct.
Haarnet dubbel geweven met
elastiek 2 voor D Ct.
Haarnet (echt haar) dubbel «n
geweven CT.
Watergolfnet 50 ct.
Nachtnet rose, bleu en zalm 20 ct.
Ca naar REEfVSERS
KRUISSTRAAT 35
Dit alles vergt astronomische bedragen.
De K.N.H.S. hebben begrepen dat een be
roep op de kapitaalmarkt vruchteloos zou
zijn en de directie heeft daarom het nieu
we plan in tweeën gedeeld: de vergroting
van de staalfabriek en de daarop aanslui
tende blokwals zullen in eigen beheer ge
realiseerd worden, maar voor de nieuwe
dunne-platenwalserij en de bijbehorende
blikfabriek zal een aparte maatschappij in
het leven worde geroepen onder de naam
„Breedband", waarvan de aandelen in
meerderheid in handen van de staat zullen
berusten.
De centrale leiding blijft echter bij de
Hoogovendidectie, opdat de eenheid van
supervisie der productie-keten behouden
blijft.
De 570.000 ton ruw staal, welke de Staal
fabriek dus over ruim drie jaar moet kun
nen fabriceren, zal naar schatting 60.000
ton dunne „warme" staalplaat kunnen
opleveren (de hiervoor bestaande walserij
krijgt 'n grotere capaciteit), 75.000 ton „kou-
de"dunne plaat en 75.000 ton vertind blik
(waar Nederland straks gemakkelijk
90.000 ton van „aan kan"). Bovendien
komt er dan 200.000 ton dikke plaat per
jaar voor de scheepsbouw uit de walserijen.
Consequenties voor gewest
en land
De consequenties van deze 89 millioen
Marshall guldens zijn nationaal en locaal
enorm. Het vergrote Hoogovenbedrijf, dat
ongetwijfeld een vierde Hoogoven er bij
zal nodig hebben, moet ongeveer 2000 man
personeel meer in dienst nemen dan de
6000, die er nu reeds werken, zodat bij
voorbeeld de woningkwestie voor Velsen
de komende jaren een eersterangs pro
bleem zal blijven. De stroombehoefte voor
de 100.000 paardekrachten die er in de
nieuwe fabriekshallen ontketend gaan
worden, moet het PEN leveren de Vel-
sense PEN centrale zal dus de reeds be
gonnen uitbreiding in versneld tempo
moeten voortzetten. Nieuwe nevenbedrij-
ven en verwerkende industrieën zullen
met de Hoogovens als basis aan de slag
gaan, de auto-industrie kan in de toekomst
binnenslands het benodigde plaatstaal be
trekken en de industrialisatie van dit land
kan een basis krijgen, die van primair be
lang is voor dat hele land.
De gevolgen voor de Nederlandse import
van dunne stalen plaat zowel in de oor
spronkelijke als in de vertinde vorm, zul
len voelbaar worden zodra de Hoogovens
hun nieuwe complexen in bedrijf hebben
gesteld. Ondanks de grote vooruitgang der
capaciteit zal de binnenlandse behoefte nog
niet worden bevredigd, zodat er een ge
ring kwantum blik en staal moet worden
ingevoerd. Met België en Luxemburg is
door de Nederlandse regering reeds over
leg gepleegd ten aanzien van de verhou
dingen, die tussen de diverse Hoogovenbe-
drijven zullen ontstaan zodra de IJmui-
dense Hoogovens hun potentiëel hebben
uitgebreid en de heer Ingen Housz deelde
mede, dat de nieuwe plannen in overeen
stemming zijn gebracht met de belangen
der Benelux-partners.
Een onderdeel van de koudwalserij, zoals
de IJmuidense Hoogovens in hun uitbrei
dingsplannen hebben opgenomen, is de
enorme wals, die de gegloeide stalen band
koud nawalst om de stijfheid van het
materiaal te garanderen.
MET MARSHALL-HULP
UIT HAARLEMS VERLEDEN
(Adv.)
Ph. A. Deinum overleden
Te Nijmegen, waar hij logeerde, is gister
middag overleden de heer Ph. A. Deinum,
directeur van het Gemeentelijk Concertge
bouw te Haarlem, die op 15 October jongst
leden nog onder grote belangstelling zijn
zeventigste verjaardag heeft gevierd.
De overledene werd geboren te Zwolle,
waar zijn vader de schouwburg „Odeon"
exploiteerde. Hij ontving een opleiding voor
het hótelbedrijf en werkte enkele jaren in
het buitenland, onder meer aan de Franse
Rivièra.
Zijn activiteit te Haarlem begon de heer
Ph. A. Deinum als bedrijfsleider van de
sociëteit „De Vereniging" die toen geves
tigd was in het tegenwoordige Concertge
bouw, waarvan hij na de overdracht aan de
gemeente eerst directeur en later pachter
werd. Zoals reeds eerder gemeld wordt de
exploitatie hiervan behoudens goedkeuring
door de raad voortgezet door de heer Hm.
Deinum.
Gedurende ongeveer vijftien jaar, tot
September 1946, belastte hij zich op verzoek
van de gemeente als opvolger van de heer
C. M. van Hees tevens met de leiding van
de Stadsschouwburg, eveneens op basis van
een pachtovereenkomst.
De crematie heeft Maandagmiddag plaats
le Westerveld. Voor het vertrek naar het
station zal de lijk-auto langs het Concert
gebouw rijden.
Wij hebben de laatste tijd veel aandacht
gewijd aan de reorganisatie van het Ge
vangeniswezen.
Uit de archieven zijn interessante bij
zonderheden op te diepen over de Haar
lemse gevangenissen in vroeger eeuwen.
Veel is daarover ook te vinden in het
boekje van A. Hollema, dat de vereniging
„Haerlem" in 1928 uitgaf.
Er kan worden aangenomen dat de eerste
gevangenis een onderdeel is geweest van
het Gravensteen, de grafelijke burcht die in
de elfde eeuw aan het Spaarne bij de Bake-
nessergracht stond. Aanvankelijk werden
hier alleen krijgsgevangenen bewaard, om
die later zo mogelijk uit te wisselen tegen
eigen strijders, maar later werden er ook
gijzelaars (mensen die op die wijze ge
dwongen werden hun schulden te betalen)
ondergebracht, alsook oproerlingen en
voorlopig gedetineerden (verdachten die
nog berecht moesten worden).
„INTIK/SA"
Lampenspeciaalzaak
MODERNE ZITKAMERVERLICHTING
Originele ontwerpen
KRUISSTRAAT 42 - HAARLEM - TEL. 10311
(Adv.)
Gekleurde lichtbeelden
van De Hout en parken
Tien jaar geleden kwam een Haarlemse
fotograaf, expermenterend met de toen nog
vrij nieuwe kleurenfilm, op het idee om een
serie kleurenfoto's te gaan vervaardigen in
de Stadskweektuin. De heer J. A. Dorre-
steijn, thans directeur van Hout en Plant
soenen en bepraafplaatsen, verleende hem
alle medewerking en het resultaat was een
collectie fraaie foto's van de parken in
Haarlem en van het dierenleven in de Hout.
De collectie is nog niet compleet, want
in de oorlogsjaren konden geen opnamen
gemaakt worden wegens gebrek aan mate
riaal, doch na de bevrijding werd het werk
hervat. Ook nu heeft de afwerking der dia s
nog veel vertraging, omdat de ontwikke
ling in het buitenland moet geschieden.
Een aantal in dit jaar genomen foto's is
dan ook nog niet teruggekeerd.
De leden van de Tuinbouwstudieclub
„Haarlem" en van de afdeling Haarlem
van de Koninklijke Nederlandse Maat
schappij van Tuinbouw- en Plantkunde, die
Donderdagavond in restaurant Brinkmann,
onder leiding van de heer F. Ch. Dix bijeen
kwamen, hebben een indruk gekregen van
de mooie verzameling. De heer Dorresteijn
gaf een toelichting bij de beelden. Van alle
parken der stad werden gekleurde dia
positieven vertoond, die over het algemeen
van zeer goede kwaliteit waren. De heer
Dorresteijn zal later ook de nu nog niet af
gewerkte lichtbeelden projecteren.
Het kerkgebouw aan de Cornelissteeg 9
van de Kerk van Jezus Christus van de
Heiligen der laatste dagen, gebouwd naar
een ontwerp van de architect K. J. Aan
stoot is Donderdagavond ingewijd. Er be
stond voor deze plechtigheid zoveel be
langstelling, dat ook de bovenzaal in ge
bruik moest worden genomen, waar het
gesprokene door middel van een luidspre
ker was te horen.
Na het openingsgebed van ouderling
William R. Meesters, de gemeentepresi
dent, zijn enkele toespraken gehouden. Er
werd daarbij de wens uitgesproken dat het
gebouw alleen mocht dienen tot opbouw
van Gods Koninkrijk. De heer M. Jex
Toller, de assistent van de zendingspresi
dent. zeide in zijn toespraak, dat de
toepassing van de naastenliefde en de
eenvoudige principen van het Evangelie
dienen om te komen tot vrede op aarde;
principen die moeten worden nageleefd.
De Kerk gelooft in de profetie en in de
openbaring.
Tenslotte werd een toespraak gehouden
door Alma Sonne president der Europese
zending. Daarin kwam tot uiting de grote
dankbaarheid voor de opening van dit
kerkgebouw, het vijfde gebouw in Neder
land. Spreker eindigde met het uitspreken
van een inwijdingsgebed.
Ons werd medegedeeld dat deze Kerk
door de gehele wereld een millioen zielen
telt, dat in haar dienst 5000 zendelingen
werken, van wie in Nederland 170. De
gelden voor kerkbouw worden uit Amerika
gezonden, ot heden "vergaderde de Kerk te
Haarlem in het gebouw Ged. Oude gracht
47. Maar stichter is de Amerikaan Joseph
Smith.
PREDIKBEURTEN.
Kerkgenootschap der Zevende-Dags Ad
ventisten. in de Remonstrantse Kerk. Wil-
helminastraat. Zaterdag 1011 uur: Bijbel
studie. 1112 uur: Predikatie. Dhr. D# Vink,
hulpprediker.
In 1609 kreeg Haarlem zijn tucht- cn
werkhuis in de Tuchthuisstraat, waar vroe
ger het Pesthuis was. De eerste tijd bleef
toen ook nog de gevangenis onder het Stad
huis in gebruik, want er was niet heel veel
plaats in het tucht- en werkhuis voor ge
vangenen, daar er ook een deel van het ge
bouw gereserveerd was voor het opnemen
van stads- en buitenarmen. Eerst in 1786
werden die verpleegden overgebracht naar
het Diaconiehuis. Toen werden in de Tucht
huisstraat alleen gevangenen en lieden van
een openbaar zedeloos gedrag onder
gebracht.
In het gebouw werd een mooie regenten
kamer met betimmering en schouw gevon
den. Het was in deze kamer dat Frans Hal
enige regentenstukken schilderde. De huis
vesting der gedetineerden was minder
weelderig. De mannen die aan het raspen
werden gezet (het bewerken van verfhout
moesten in een zaal werken en slapen! Er
waren aparte zalen voor weven en ander
werk.
De vrouwelijke gedetineerden hadden in
het gebouw een eigen afdeling, zelfs een
eigen binnenplaats om gelucht te worden.
De vrouwen hielden zich onledig met
breien en naaien. Zedeloze vrouwen wer
den in een kamer afgescheiden gehouden
van de anderen.
In het Tuchthuis werden op Zondag kerk
diensten gehouden.
Belangstellenden konden zomers de ge
vangenen bezoeken. Het schijnt een soort
„kijkspul" te zijn geweest, want er kwa
men geen familieleden, maar alleen nieuws
gierigen die er vermaak in schepten de ge
straften in hun ellende te zien. Als de re
genten vergaderden, werden geen kijkers
toegelaten. Later werd alleen toegang ver
leend als de regenten aan iemand een toe
gangskaart gaven.
De raspers mochten zo weinig mogelijk
touw bij hun werk gebruiken, omdat de
ervaring leerde dat dit meermalen gebruikt
werd om zelfmoord te plegen.
In de loop der jaren zijn reeds in het
Tuchthuis grote veranderingen gekomen in
de behandeling der gevangenen. In de ar
chieven is daarover evenwel weinig te vin
den, want het gehele Tuchthuis-archief is
op onverklaarbare wijze verloren gegaan.
In 1900 werd het Tuchthuis buiten ge
bruik gesteld omdat toen de cellulaire ge
vangenis aan de Harmenjansweg gebouwd
werd.
Dat betekende een grote verbetering in
het lot der gevangenen, zowel wat huisves
ting als verzorging betreft.
Carmencita Franco, de enige dochter van
de Spaanse dictator, zal, naar uit Madrid
gemeld wordt, in Februari in het huwelijk
treden met dr. Martinez Cristobal, een arts
te Oviedo. Carmencita Franco in nationale
klederdracht.
Als er onder de zolen van uw schoenen
een verbeten soort lijm gaat zitten en de
meest normale stand van het lichaam de
omgekeerde gaat lijken met het oog op
de zwaarte onder het plafond, dan kunt
ge met enige nauwkeurigheid uitrekenen
dat de besmettingstijd gelukkig voorbij
raakt en dat het ergste nu eindelijk gaat
komen. Al dat gekwakkel met aspirine en
menthol op de borst is Godlof ten einde.
Ge hoeft niet meer 's avonds vroeg te bed,
want ge blijft nu toch de hele dag plat
zegt uw vrouw tenminste. En geen gemier
meer met koudwater-verbanden om de
kloppende en geschonden keel hoest
vrij uit en schaam u niet binnen de
muren van uw eigen slaapsalet. Vooral niet
proberen te lezen in bibliotheekboeken,
anders gaan de letters dansen en zo heeft
die goede auteur het niet bedoeld.
De baby hoeft nu evenmin langer op een
afstand te worden gehouden vanwege het
besmettingsgevaar, want ge zult uw nako
melingschap de eerste veertien dagen niet
onder ogen krijgen.
Alleen maar hóren, op het moment dat
na drie en een half uur hoesten een ha-
zenslaap u overmant.
Daarom kan ook de radio rustig uitblij
ven ge hoort daar immers toch niets
van met het kind dat huilt.
Die cognacgroc kan u eveneens gestolen
worden, nietwaar de poeders van de
dokter die bedenkelijk op de thermometer
heeft gekeken, zijn er thans voor in de
plaats gekomen er. instede van die nare
vochtige zakdoeken bezigt ge nu het reine
papier, dat uw vrouw op haar tenen naast
de sponde heeft gezet.
Op haar tenen.
Iedereen loopt in huis op zijn tenen.
Het daverend gebonk van de huisgeno
ten als zij zich in galop door het huis be
wegen zodat met de vloer uw schedeldak
dreunt is voorhij
Sssstvader is ziek.
Zelfs de kruik, welke in de eerste dagen
uwer opkomende verkoudheid aan het
voeteneind broeide, kan gemist worden
het is ook zonder dat werktuig warm ge
noeg om u heen.
Ik wou maar zeggen, dat griep alleen
maar voordelen met zich sleept. Ter op
montering wou ik dat zeggen. Desondanks
wens ik U van harte beterschap. J. F.
Als de afgekoelde rol staalband is afgewikkeld, wordt een deel naar de vertinnerij
doorgestuurd en een ander deel verdwijnt onvertind in de handel. Nederland vraagt
steeds meer blik, maar over drie jaar hoeft het geen stukje meer te importeren.
„Stalen band." en blikfabriek
Een aantal Hoogoveningenieurs kijken
thans de Amerikanen de kunst af om in
eigen land de naderende uitbreiding
van hun bedrijf naar de laatste ideeën
te kunnen uitvoeren. Dat de nieuwe
Hoogoven-complexen een aanzienlijk
deel van het terrein tussen MEKOG en
de zeereep verder zullen helpen opvul
len, staat reeds vast en ook de manier,
waarop op het 7 hectare grote nieuwe
complex geproduceerd gaat worden, is
geen geheim meer. Een kort overzicht
van de nieuwe fabriekscomplexen laat
het volgende zien:
In de geprojecteerde blokwalserij worden
de zware stalen blokken tot een gewicht
van 15.000 kg in putovens verhit tot een
temperatuur van 1200° C. Speciale wagens
en tangkranen zijn nodig voor het transport
en de behandeling van deze blokken. Na de
verhitting vindt het uitwalsen plaats in de
blokwals, die het hete blok op rollen aan
gevoerd krijgt en het tussen twee zware
stalen walsrollen in een aantal heen en
teruggangen tot een steeds langer en dun
ner wordende strook uitwalst. Het grote
arbeidsvermogen, dat hiervoor benodigd is,
wordt geleverd door een electromotor van
7000 pk. De strook, die de wals heeft ver
laten, wordt in enkele stukken, z.g. plakken,
geknipt, welke na afkoeling en inspectie
naar de ovens van de breedband-walserij
worden gebracht. De afmetingen van een
dergelijke plak zijn, afhankelijk van het
doel. tot 5.5 m lang, 1.35 m breed en 0.1 a
0.2 m dik.
Stalen lint per rol
In de breedband-walserij bevinden zich
twee lange, met gas en olie gestookte door-
schuifovens, waarin de plakken in een lange
rij geschoven worden om op walstempera-
GOUDA KAARSEN
KOOP ZE Nü!
Nu nog alle maten in voorraad.
KERSTBOOM VERSIERING
Onze collectie is gereed; zeer grote
keuze en zeer mooi.
Prijzen veel lager dan voorheen.
ZIJLSTRAAT 24-30
I „Geen nationalisatie99
Ir. A. H. Ingen Housz heeft bij het be-
kend maken van de uitbreidingsplannen j
der IJmuidense Hoogovens onder meer
meegedeeld, dat het niet de wens der
regering is, de Hoogovens langzaam-
i aan tot een staatsbedrijf te maken, ook
niet nu een groot deel van het aan-
delenkapitaal der nieuw op te richten
maatschappij „Breedband" in handen
van de staat komt. De particuliere
kapitaalvoorraad is echter niet toerei-
kend om een dergelijk project te finan-
eieren, zodat de overheid wel moest.
bijspringen, wat zij doen kan dank zij
de Marshall-gelden en de ECA-missie
S in Nederland.
tuur te geraken voor het nu volgende uit
walsen tot plaatband.
In de nieuwe grote langwerpige hal zijn
vier walstuigen achter elkaar opgesteld. In
elk van deze machines krijgt de stalen plak
een verdunning, zodat het materiaal er als
een lange dunne band uitkomt. Daar deze
band een lengte heeft van 200300 m,
wordt ze tenslotte in warme toestand op
gerold op een haspel tot een rol van 1 m
dikte en tot 1.20 m breedte met een gewicht
van 3000 tot 5000 kg. De dikte van de band
varieert van 1.83 mm.
In de koudwalserij vinden in tegenstel
ling tot de hiervoor genoemde afdelingen
alle bewerkingen, die de band nu nog moet
ondergaan, behalve het uitgloeien, in koude
toestand plaats. Deze verschillende bewer
kingen zijn in hoofdzaak het beitsen, het
koudwalsen, het gloeien, het gladwalsen,
het knippen in bladen en het vertinnen.
De blikafwerking geschiedt door de knip-
machines, die het materiaal, dat nog
steeds in de vorm van grote rollen de
verschillende bewerkingen onderging,
afwikkelen en in de vorm van vier
kante of rechthoekige bladen knippen.
Dan gaat het product naar de vertin
nerij, waar in de dompelmachines in
warme toestand een dun laagje tin op
het blik wordt aangebracht.
Niet alles blik wat er blinkt
De verschillende bewerkingen geven het
dunne vertinde blik. Het is echter niet
nodig om al het door de breedbandwalserij
geleverde staal deze bewerkingen te laten
ondergaan; een deel wordt in ongebeitste
toestand verkocht, of na de koudwalserij als
koudgewalste plaat. Het is mogelijk in ver
schillende stadia van bewerking produten,
die dan voor een bepaald doel nodig zijn,
De meeste gebouwen van het Graven
steen waren van hout, maar de gevangenis
was van steen opgetrokken, zodat ontvluch
ten niet zo gemakkelijk was. Toen er in
1863 op die plaats graafwerken werden uit
gevoerd, zijn nog de bakstenen gewelven
van de oude gevangenis gevonden.
De gevangenen zaten „op water en brood".
Het is niet zeker of deze aanduiding let
terlijk moet worden opgevat, maar wel is
zeker dat de gekerkerden te veel kregen om
te sterven en te weinig om te leven.
In het handvest van Graaf Willem II van
1245 wordt er nog geen gewag van gemaakt
dat misdadigers tot gevangenisstraf ver
oordeeld konden worden. De straffen die
opgelegd werden, bestonden in die tijd
blijkbaar alleen uit pijniging, verminking
of ter dood brenging.
In keuren der stad die gemaakt zijn tus
sen 1390 en 1413 wordt wel gesproken van
het boeten in de gevangenis, maar het is
wel waarschijnlijk dat dit toch uitzondering
was en lijfstraffen regel waren. Als aan een
veroordeelde een geldboete werd opgelegd
werd hij een poos in de gevangenis gezet
als hij onwillig of onmachtig was om die te
betalen. Een systeem dat ook nu nog be
staat.
Later zijn gevangenissen gemaakt onder
de St. Janspoort en onder het Stadhuis. Dit
is vermoedelijk in de 15e eeuw geda
want in de 16e eeuw was er van het Gra
vensteen niet veel meer over. Er kwamen
in die tijd meer gevangenen omdat allengs
een deel der lijfstraffen vervangen werd
door opsluiting. Dit betrof alleen de lichte
vergrijpen. Iemand die een minderjarige
tot dobbelspel overhaalde, kreeg drie dagen
water en brood, plus geseling of verbanning
uit de stad voor drie jaar. Wie zich aan her
haalde bedelarij of straatschenderij schul
dig maakte werd in de gevangenis gezet om
dit kwaad af te leren. Ketters waarvan men
verwachtte dat zij tot inkeer zouden komen
werden ook op water en brood gezet.
In 1525 werd geklaagd over plaatsgebrek
in de gevangenissen te Haarlem.
Een keur uit de 16e eeuw stelt het ver
bod vast dat gevangenen niet buiten de ge
vangenis mochten slapen, terwijl ook maat
regelen bevolen werden om te verkomen
dat zij hun vrouwen in de gevangenis lieten
overnachten! Als een gevangene zich niet
aan de regels van het huis wilde onderwer-
pen, mocht de bewaarder hem in de boeien
slaan, maar er was bij vermeld, dat dit geen
blijvend letsel tengevolge mocht hebben,
want de gevangene was er niet om hen te
„tormenteren", maar om hem te bewaren.
Als een gevangene overleed, moest de be
waarder bewijzen, dat hij geen schuld aan
zijn dood had. Indien de bewaarder een
gevangene hielp met ontvluchting, ver
beurde hij zijn leven.
Gevangenbewaarder zijn was in die tijd
geen sinecure!
Criminele gevangenen kregen in die tijd
alleen water en brood, maar twee keer per
dag. Gegijzelden hadden het wat beter. Er
werd op los stroo geslapen, maar dit werd
twee keer in de week ververst. Gevangenen
die het betalen konden mochten voedsel van
buiten laten komen en konden bovendien
vaker vers stro krijgen.
Een poorter die een gevangene hielp bij
ontvluchting werd zonder pardon gedood.
Ook gevangenen die ontkomen waren, maar
later weer gepakt werden, kregen zware
straffen.
Gevangenen die onderling vochten „zodat
er bloed vloeide" verbeurden het lijf, dat wil
dus zeggen .werd onthoofd of opgehangen,
want zo werd er bij gezegd „in een
gevangenis moet alles pais en vrede zijn!"
Werd er alleen met de vuisten gewerkt,
dan was de straf tien dagen water en brood.
Een veroordeelde die zijn hand tegen een
bewaarder ophief, werd als straf die hand
afgehakt.
Inwijding kerkgebouw
