Vandaag voor tien jaar begon
de Spoorwegstaking
Uitgaan in Haarlem
Het epos der „Spoorjongens"
Wonder van improvisatiekunst
dat acht maanden alle listen
van de Duitse tyran trotseerde
9
Jeugdleidster verongelukt
in Zwitserland
Dr. Drees opent expositie
„Albert Hahn en zijn tijd"
Wat voorafging
Regering wist van niets
Vrachtgoed en post
uit de „Triton" geborgen
Verzending van zeepost
Dr. Huismans practijk
V R IJ DAG 17 SEPTEMBER 1954
ADVERTENTIE
TONEEL EN DANS
Zaterdag 10 September, Stadsschouwburg, 20
uur: De Nederlandse Comedie geeft een
reprise van „Muiterij op de Caine" van
Herman Wouk onder regie van Henk
Rigters, met in de voornaamste rollen: Han
Bentz van den Berg, Joan Remmelts.
Guus Oster, Paul Huf, Louis van Gasteren,
Sieto Hoving. Vele anderen.
Zondag 19 September, Stadsschouwburg, 20
uur: Met Mary Dresselhuys in de hoofd
rol geeft de Nederlandse Comedie een
voorstelling van het populaire blijspel
„Kleine kinderen worden groot" (Little
lambs eat ivy) van Noel Langley, vertaald
en geregisseerd door Jan Teulings.
Woensdag 22 September, Stadsschouwburg,
20 uur: Volksvoorstelling ter kennisma
king door de nieuwe toneelgroep Studio,
die onder leiding van Elly van Stekeler
burg „Henrik en Pernille" vertoont, een
blijspel van Ludvig Holberg, bijgenaamd
„de Deense Molière".
MUZIEK
Vrijdag 17 September, Concertgebouw, 20
uur: Het zevende zomerconcert van het
Noordhollands Philharmonisch Orkest
Nadat hel de Duitsers niet gelukt was, de
staking te breken, legden zij uit wraak de
binnenvaart stil, waardoor de voedselvoor
ziening voor de grote steden spoedig ge
heel stagneerde. In die. droeve dagen werd
deze foto gemaakt: twee kinderen in lom
pen, op weg naar de gaarkeuken voor een
kommetje waterige soep.
overkomelijke moeilijkheden stichtte hij een
,,distributiedienst buiten de distributie" om,
die op allerlei mogelijke en onmogelijke
manieren voedsel vergaarde om het onder
zijn „jongens" te verdelen en daar
vaak wonderwel in slaagde.
Honger bleef er ook toen in de gezinnen
der ondergedoken stakers, maar elk extra
broodje, elke kilo „Hupkespiepers" herin
nerde hen eraan, dat zij niet vergeten wer
den en gaf hun de moed om vol te houden,
alle ellende en nazi-intimidatie ten spijt. Zo
kon de spoorwegstaking slagen, onvoorbe
reid, geïmproviseerd en lukraak, door het
bezielend voorbeeld van de leiding en de
laaie volharding der personeelsleden, van
de eerste bedrjjfsingenieur tot de eenvou
dige wagenpoetser.
Toen na de bevrijding de balans opge
maakt werd bleek dat de materiële schade
van de staking meer dan f 500 millioen be
liep. De afbreuk die zij deed aan het poten
tieel van de Duitsers is echter, naar men
becijferd heeft, vele malen groter geweest.
En tenslotte nog de verrassende onthul
ling, dat de N.S. in het stakingsjaar, na
verrekening der schadevergoedingen van
het Rijk, nog een stevige winst gemaakt
hebben. De morele winst aan trouw, saam
horigheidsgevoel en offerzin, toen door de
„spoorjongens" geboekt was echter van
veel groter belang.
Op de Proosdij te Meerssen, het centrum
van de Katholieke Diocesane Jeugdbewe
ging, is bericht ontvangen dat mej. Elisa
beth Sporken, commissaresse van „De Ka
bouters" in Limburg, te Adelboden in
Zwitserland bij een bergongeval om het
leven is gekomen. Haar stoffelijk overschot
is geborgen.
Mej. Sporken was als vertegenwoordig
ster van de gidsenbeweging aanwezig op
een studieweek in Adelboden.
Mej. Sporken was 28 jaar en sedert drie
jaren werkzaam in Meerssen. Zij was
Zweedse van geboorte.
Minister-president dr. W. Drees zal Vrij
dag 24 September de tentoonstelling „Al-
bert Hahn en zijn tijd" in het Waaggebouw
aan de Nieuwmarkt te Amsterdam openen.
Deze expositie is georganiseerd door de be
sturen van het Instituut voor Sociale Ge
schiedenis en de directeur van de Amster
damse Gemeentemusea.
Albert Hahn leefde van 1877 tot 1918 en
was een Nederlands tekenaar, bekend voor
al door zijn spotprenten in uitgaven als Het
Volk, De Notenkraker, De Ware Jacob en
De Hollandse Revue. In enkele albums
verschenen reproducties van zijn tekenin
gen. Tot de fraaiste spotprenten worden,
volgens deskundigen uit zijn tijd, gerekend
de tekeningen op de ministers Abraham
Kuyper en Theo Heemskerck, alsmede op
Herman Heijermans.
staat onder leiding van Marinus Adam. die
werken van Liadov, Rimsky Korsakoff en
Borodien dirigeert, benevens het Eerste
Pianoconcert van Tsjaikofsky, waarin Mar-
got Pinter soliste is.
Maandag 20 September, Grote Markt, 15.30
uur: Bespeling van het carillon van de
Grote Kerk door Arie Peters, stadsbeiaar-
dier, die men ook kan beluisteren op Don
derdag van 2021 uur en op Vrijdag van
11.30—12.30 uur.
Dinsdag 21 September, Grote Kerk, 20 uur:
Gratis toegankelijke gemeentelijke orgel
bespeling door George Robert, stadsorga-
nist, die drie Koralen van en een Andan
tino van César Franck vertolkt.
Donderdag 23 September, Grote Kerk, 15
uur: George Robert speelt op het Müller-
orgel werken van Cabanilles, Bach, Han
del Buxtehude, Distier en Strategier.
Vrijdag 24 September, Concertgebouw, 20
uur: Achtste en laatste N. Ph. O.-zomer-
concert. Op het door Toon Verhey gediri
geerde programma staan: Les préludes
van Liszt, het Pianoconcert in Es van
dezelfde componist, met Mary Bishop als
soliste, het Scherzo fantasque van Bloch
en de Symphonie in g van Mozart.
DIVERSEN
Zondag 19 September, Lido-Theater, 11 uur:
Bijzondere voorstelling van de muziek
film ..Paljas" naar de gelijknamige opera
„Paljas" met Tito Gobbi en Cana Lolo-
brigida.
Maandag 20 September, Concertgebouw,
14 uur: Ascot-modeshow ten bate van de
stichting Pelita, tot hulp aan uit Indonesië
gerepatrieerde oorlogsslachtoffers.
Maandag 20 September, Brinkmann, 20 uur:
Voor de afdeling Haarlem van de Studie
vereniging voor Psychical Research spreekt
drs J. J. Mulrkhuyse over de vraag ..Wat
kan de moderne, analytische filosofie doen
voor de parapsychologie"'"
Maandag 20 September. Westerhoutpark. 20
uur: In het ORG -centrum begint een
cursus door ris. A R. de Jong over ..De
plaats van Shakespeare in de moderne
tijd". Na een inleiding worden behandeld:
Julius Caesar, monologen van Hamlet en
Koning Lear.
Dinsdag 21 September. Stadsschouwburg. 20
uur: Première voor Nederland van „Huis
zonder vensters" naar een gegeven van
Richard Reich door Ah van der Linden,
door de Verenigde Spelers onder leiding
van Ton van Otterloo.
Dinsdag 21 Sentemher. gebouw Cultura, 20.15
uur: Voor de Haarlemse Kunstgemeen
schap houdt dr. A. Melchior zijn lezing
met lichtbeelden over ..Drie maanden op
de Amazone" onder meer behelzende
een verslag van een bezoek aan de Macu-
Indianen.
Woensdag 22 September. Tevlers Museum,
14.45 uur: Prijsuitreiking aan dr Rena
Pennink voor haar doo- Tevlers Tweede
Genootschap bekroonde studie ..Leven en
werken van Jan Babtista Wellekens".
Woensdag 22 September, gebouw St. Bavo.
19.30 uur: Ontspanningsavond Algemene
Bond van Ouden van Dagen met mede
werking van de muziek- en toneelvereni
ging „Musicorda" onder leiding van Ah
Douwos. Herhaling op Donderdag 23
September.
Woensdag 22 September, De Leeuwerik, 20
uur: Drs. Th. N. van Leeuwen doet voor
de afdeling Haarlem -an de Wereld-Fede
ralisten Beweging Nederland mededelin
gen over het wereldcongres te Londen.
Medewerking verleent Riek BonsetHorst
met declamatie.
TFNTOONSTELINGEN
Huis Van Loov: Tentoonstelling van werken
van Mère Christine van der Meer de Wal
cheren O.S.B. en Frère Frangois Mes
O.S.B.
Woonhuis Va-* Looy: Het voormalig woon
huis van schilder-schrijver Jacobus van
Looy is te bezichtigen op Donderdagen
van 1012 en van 1417 uur. Op Zon
dagen alleen van 1417 uur.
Teylers Museum: Hollandse tekeningen uit
de zeventiende eeuw. Het museum is da
gelijks geopend van 1117 uur, behalve op
Maandag, benevens on de eerste Zondag
van elke maand van 1317 uur.
Frans Halsmuseum: Groepportreten van
Frans Hals. expositie van nieuwe aan
winsten uit de Recuperatie, gerestaureer
de goudleerzaal. Geopend van 1017 en
Zondags van 1317 uur. Ten bate van de
Stichting „Kindprbewaarplaatsen" Haar
lem. tentoonstelling van kinderportretten,
kindermeubelen, kleding-accessoires en
fraai poppenhuis uit 1750.
Schotersingel no. 117 a: Palestina-diorama's
(Bijbelse voorstellingen). Door de week
geopend van 9.3012.30 en van 1417 uur.
Kunsthandel Leffelaar: Tot 22 September
tentoonstelling van schilderijen, teke
ningen en aquarellen van Lily van Cleef
en Theo van Odyck.
Vrijburglaan 17, Overveen: Tinholtcollectie.
Op werkdagen geopend van 9 tot 12 en
van 14 tot 16 uur.
R.K. Openbare Leeszaal en Bibliotheek:
expositie van werken van Albert Loots in
de serie exposities van werken van kuns
tenaars uit Haarlem en omgeving, verzorgd
door Levinus Tollenaar.
Zomerlust, Hoofdstraat, Santpoort: exposi
tie van werken van Jan Makkes op 18 en
19 September.
Marinus Adam, de tweede dirigent van
het Noordhollands Philharmonisch Orkest,
leidt vandaag het zevende zomerconcert.
Op Vrijdag 29 October leidt hij als zilveren
jtibilaris in de Gemeentelijke Concertzaal
de uitvoering van de Derde Symphonie van
Saint-Saëns, de Symphonische Variaties
van Franck (met Theo van der Pas als
pianosolisten La Mer van Debussy.
ter, dat dit niet doenlijk is en dus wordt
de algehele staking voortgezet, bijna acht
maanden lang, in koude, honger en ter
reur, totdat het uur der Bevrijding staat:
een der indrukwekkendste en massaalste
verzetsdaden uit de jaren van terreur en
onderdrukking, mogelijk gemaakt door de
moed, de solidariteit en de offervaardigheid
van duizenden.
Toch is het slagen van dit alles strikt
genomen een dubbeltje op zijn kant ge
weest, want er was veel te weinig voorbe
reid, zodat de staking van A tot Z ge
ïmproviseerd moest worden.
Tot aan de bewogen Septemberdagen van
1944 hadden de Spoorwegen als bedrijf
nauwelijks deel gehad aan de illegaliteit
en zich ook verre gehouden van alles wat
naar sabotage zweemde. Directie en per
soneelsraad waren tot de conclusie geko
men, dat een totale lamlegging van het
bedrijf slechts eenmaal kans van slagen
zou hebben en daarmee wilde men terecht
wachten, tot een staking voor de Geallieer
de oorlogvoering van doorslaggevend be
lang zou zijn. Vandaar dan ook dat het
spoorwegpersoneel grotendeels verstek liet
gaan bij de stakingen van Februari 1941
en Mei 1943, toen de tijd nog niet rijp was.
Geeft deze houding blijk van wijs beleid,
een andere vraag is of de topleiding van
het bedrijf niet eerder contact met de ille
galiteit had moeten nemen dan in de herfst
van 1943, toen men overigens zelfs na
langdurige besprekingen nog niet tot een
vergel ijk kwam. Pas na de invasie in Nor-
mand'ië hakte ir. .Hupkes de knoop door,
verklaarde zich bereid tot een hechte sa
menwerking met het Nationaal Comité van
Verzet en de Nederlandse Ordedienst en
ontwierp samen met de verzetsleiders een
plan van actie teneinde een eventueel sta
kingsbevel van de regering in Londen vlot
en zonder haperen te kunnen realiseren.
Dit plan was erop gebaseerd, dat het bevel
uit Londen enkele dagen speling zou geven
om de technische en financiële voorzienin
gen ten uitvoer te brengen en het kwam
niet zonder moeite tot stand. Controversen
tussen de illegale groeperingen, die bij het
overleg betrokken waren, verhinderden
lange tijd een vruchtbare samenwerking,
zodat tenslotte zelfs Londen tussenbeide
moest komen. Verschil van mening over
de rolverdeling tussen twee verzetsgroepen
leidde er toe, dat de spoorwegen zelf een
sabotagegroep in het leven riepen, die ech
ter te laat op toeren kwam om nog veel te
kunnen uitrichten.
Inmiddels had men ook in Londen zon
gen, want de Geallieerde legerleiding was
uiterst zwijgzaam over haar offensieve
plannen. Zo kon het gebeuren, dat pre
mier Gerbrandy pas op de morgen van 17
September ingelicht werd over.de ophan—
den zijnde luchtlandingen in Nederland,
die diezelfde middag zouden plaats heb
ben en die tevens naar overeengekomen
was met het Geallieerde opperbevel het
sein vormden voor de afkondiging van de
spoorwegstaking. Behalve prof. Gerbrandy
werden alleen de minister van Oorlog, Van
Lith de Jeude en mr. Van Heuven Goed
hart ingelicht; de rest van het kabinet
werd echter niet geraadpleegd, omdat de
legerleiding dringend de grootst mogelijke
geheimhouding verzocht had totdat de pa
rachutisten geland waren. Daardoor kon
de staking pas in de uitzending van kwart
voor zes Zondagavond over Radio Oranje
geproclameerd worden, tot grote verbijs
tering zowel van de ministerraad in Lon
den als van ir. Hupkes en de zijnen in
bezet gebied, die nu hun hele plan tof
geleidelijke stillegging van het bedrijf in
duieen zaeen vallen.
Niet ontbloot van humor is het relaas
van de ontsteltenis der gepasseerdeka
binetsleden toen zij achteraf door de pre
mier op de hoogte gesteld werden. Vooral
de socialistische minister Albarda schijnt
bij die gelegenheid vele bezwaren geopperd
te hebben tegen het eigenmachtig optre
den" van Gerbrandy. waarop de minister
president snedig repliceerde: Gij waart
in 1903 immers niet tegen een spoorwegsta
king. ge moet er u dus ook thans maar bij
neerleggen!"
Hoe onverwacht het stakingsbevel ook
was afgekomen, het spoorwegpersoneel in
alle rangen gaf er gretig en prompt gehoor
aan met het gevolg, dat een deel van het
net, zoals wij zagen, reeds in de nacht van
Zondag op Maandag „dood" lag. Niet over
al echter verliepen de zaken even vlot; in
Rotterdam en Twente bijvoorbeeld werkte
het personeel nog tot Donderdag door en
op vele stations in Groningen, Drente en
elders mislukte de staking geheel, meestal
tengevolge van de weifelende houding der
plaatselijke dienstchefs. Toch werd het doel
volkomen bereikt, want pas na een maand
slaagden de Duitsers er eindelijk in, met
behulp van hun eigen spoorwegtroepen een
mager militair treinverkeer in het leven te
roepen, waarmee overigens de geallieerde
luchtmacht wel raad wist. Nu deze zich
vrijwel geen beperking meer behoefde op te
leggen om de levens van de Nederlandse
spoormannen te sparen, konden beschietin
gen en bombardementen van treinen door
de R.A.F. nog aanzienlijk verhevigd wor
den en dat gebeurde dan ook, zodat de
Duitsers eindelijk ook dit noodverkeer
goeddeels moesten stilleggen, waarna zij
massaas rollend materieel, seinpalen en ten
slotte zelfs de rails over de grens sleepten
of vernielden.
Niemand heeft gelukkig beseft, dat deze
totale ontwrichting
van het railverkeer
en haar vreselijke
gevolgen acht maan
den zouden duren,
want in September
1944 scheen de in
eenstorting van Hit-
Iers Wehrmacht zeer
nabij. Zelfs prof.
Gerbrandy, zo ver
telt prof. dr. A. J. C.
Rüter in „Onder
drukking en Verzet",
was ervan overtuigd
dat de bevrijding
van ons land ten
hoogste een kwestie
van twee weken was.
Toen die illusie ver
vlogen was stapel
den de problemen
zich onrustbarend op.
Ir. Hupkes en de le
den van de Perso-
neelsraad die de ver
zorging der stakers
leidden, hadden trou
wens van meet af
aan met grote moei
lijkheden te kampen.
Vervoersmogelijkhe
den waren er nage
noeg niet meer en
dys raakte de cen
trale stakmgsleirimg
steeds meer geïsoleerd. „In vele plaatsen",
zo schrijft prof. Rüter, „waren de correspon
denten of chefs diep ondergedoken en had
den willekeurige personen uit spoorweg-
of verzetskringen de leiding der eerste uit
betaling aan de stakers genomen; de eer
sten waren vaak niet in staat of bereid de
leiding te voeren, de laatsten soms weinig
geneigd, deze weer over te geven. Maar
bovenal klemde de vraag, hoe de staking
op den duur gefinancierd moest worden.
Hier en daar beschikten de N.S. nog over
grote bedragen op bank- en girorekenin
gen, maar het was niet te verwachten dat
dit aan de aandacht der Duitsers zou ont
snappen. Dat gebeurde dan ook niet: na
korte tijd werden deze rekeningen alle ge
blokkeerd".
Moest men de stakers maar aan hun lot
overlaten en aan de honger prijsgeven Ge
lukkig sprong het Nationaal Steunfonds in
de bres en al spoedig was er met deze or
ganisatie een regeling getroffen die bevre
digend werkte en alle uitbetalingen vlot en
regelmatig deed verlopen tot aan het bit
tere einde.
Geld alleen bleek op den duur echter niet
genoeg om de moed bij de stakers erin te
houden, vooral niet in de hongerwinter,
toen de Duitsers aan de werkwillige spoor
mannen extra levensmiddelen en dubbel
loon beloofden. En alweer was het ir. Hup
kes die uitkomst bracht. Ondanks bijna on-
De regering van de Ierse Vrijstaat heeft
een lid van het hooggerechtshof te Dublin
opgedragen een onderzoek in te stellen
naar de oorzaak van het verongelukken
van de „Triton" van de K.L.M.
Men is Donderdag bij laag tij begonnen
de laadruimte van de „Triton" te openen.
Donderdagavond zijn vrachtgoederen en
zakken met luchtpost geborgen. Onder de
geborgen goederen bevindt zich een grote
zending gouden horloges. Aangenomen
wordt dat zij zich voor het merendeel nog
in goede toestand bevinden, daar zij water
dicht zijn verpakt. De geborgen luchtpost-
zakken zijn overgedragen aan de Ierse
P.T.T.
Met de volgende schepen kan zeepost
worden verzonden. De data waarop de
correspondentie uiterlijk ter post moet zijn
bezorgd, staan tussen haakjes achter de
naam van het schip vermeld.
Naar Indonesië en Nieuw-Guinea m.s.
„Sumatra" (18 Sept.); en s.s. „Zeeland"
(23 Sept.); naar de Ned. Antillen m.s.
„Sarpedon" (21 Sept.); naar Suriname m.s.
„Bonaire" (22 Sept.); naar de Unie van
Zuid-Afrika en Z.W. Afrika: m.s. „Oranje
fontein" (21 Sept.);naar Canada s.s. „Groote
Beer" (20 Sept.); en m.s. „Noordarn" (23
Sept.); naar Zuid-Amerika s.s. „Andes"
(22 Sept.); naar Australië s.s. Iberia" (23
Sept.): naar Nieuw-Zeeland via Engeland
18 Sept.
MAANDAGMORGEN 18 SEPTEMBER 1944. Verlaten teen de hallen, de
perrons en de goederenloodsen van het Amsterdamse Centraal Station, van vrij
wel alle spoorwegemplacementen en rangeerterreinen in Nederland. De sein
huizen zijn op slot en geen trein rijdt er meer: de „spoorjongens" zijn uitgestapt.
Meer dan vier oorlogsjaren hebben zij gewacht op deze kans, de kans om een
daad te stellen, een actieve bijdrage te leveren in het verzet tegen de vijand,
heel het machtige bedrijf lam te leggen. Nu is het ogenblik gekomen. Zondag
avond tevoren heeft de regering via Radio Oranje de spoorwegstaking gepro
clameerd én reeds Zondagnacht geven de grote steden gehoor aan het bevel;
eerst Amsterdam, waar de nachtploeg van het C.S. „als één man" het werk
neergooit, daarna Haarlem, Den Haag, Utrecht en Leeuwarden. Wagenvoerders
en stokers doven hun vuren, stappen van de „locs" en wandelen weg; rangeer
ders en perronpersoneel volgen, dan de kantoormensen, de lokettisten, de juf
frouw van de retirade. Soms wordt het een algemene exodus: in gesloten ge
lederen de stations uit, nagestaard door de verbaasde reizigers en de woedende
Duitsers, die overigens geen hand uitsteken om hen tegen te houden. Wat zou
hun trouwens ook kunnen tegenhouden zijn zij niet bereid in dit glorieuze
moment van trouw en solidariteit, desnoods geweld te trotseren, ja, het hoogste
offer te brengen?
ADVERTENTIE
dacties der bladen nu maar in die geest
een artikel willen schrijven...
Gelukkig leggen vrijwel alle hoofdredac
teuren dit verzoek naast zich neer en geven
ook verder niet thuis, als de Duitsers steeds
dringender en dreigender propagandastuk -
jes van dezelfde strekking gaan eisen. Even
stoer is de weigering van dr. Hirschfeld en
ir. Louwes, de beide Nederlandse autori
teiten van de voedselvoorziening, pressie
op het spoorwegpersoneel uit te oefenen
om het werk te hervatten. Als ook dit mis
lukt, is Seyss Inquart's geduld echter uit
geput. Hij verbiedt alle binnenvaart en
slaagt er zo in, de voedsel toevoer voor de
grote steden en het Westen des lands vrij
wel lam te leggen. De rampspoedige gevol
gen van die laffe wraakoefening kennen
wij: zij heeft duizenden van honger doen
omkomen.
Maar flikflooien noch bedreigingen, noch
zelfs het hongerspook kan de spoormannen
bewegen, het werk te hervatten: juist als
de leiders van het vefzet en de „goede"
autoriteiten zijn zij van mening, dat de op
heffing van het stakingsbevel alleen ge
geven kan worden door de regering in
Londen, die het uitvaardigde en dus
blijven zij rustig ondergedoken, zelfs als de
slag om Arnhem ter ondersteuning
waarvan de spoorwegstaking geprocla
meerd was ten gunste van de Duitsers
beslist wordt. Met vaak onvoorstelbare
moeilijkheden slagen personeelsraad en
directie van de N.S. erin nauw samen
werkend met het verzet om de onder -
gedokenen regelmatig hun loon door te
betalen. Legio verhalen getuigen van de
lange fietstochten die de illegalen en de
„correspondenten" van de personeelsraad
zich getroosten om de stakers in alle uit
hoeken van het land te bereiken, hun te
helpen „verkassen" als er verraad dreigt
en zo de band met de leiding te hand
haven.
Ir. Hupkes, de president-directeur van
de, spoorwegen, is de ziel van dat alles.
Hij is ondergedoken in Maartensdijk
en houdt daar een artsenpractijk ondier
de schuilnaam „dr. Huisman" met een
fantastisch druk spreekuur veel te
druk eigenlijk voor zo'n klein dorpje.
Maar het zijn dan ook geen patiënten
die hem kwamen opzoeken, maar
„spoorjongens", personeelschefs en
bedrijfsingenieurs. Zo onderhoudt hij
het contact met zijn mannen, zodat hij
direct na de bevrijding weer aan het
werk kan gaan om het ontredderde,
uitgenlunderde en verroeste spoorweg
net weer te herstellen en te ver
nieuwen.
Als het Britse offensief bij Arnhem en
Oosterbeek mislukt is en de voedselmood
steeds nijpender wordt, overweegt de rege
ring in Londen natuurlijk, of een voort
zetting van de staking nu nog zin heeft.
Overleg met de Geallieerde legerleiding
wijst uit, dat de staking in het Westen des
lands uit militair oogpunt bezien weinig
nut meer heeft, des te meer echter voor
het Oosten en Noorden, met het oog op de
verbindingen met Duitsland. Begin October
wordt Utrecht via de illegale kanalen ge
polst over de mogelijkheid van een gedeel -
telijke hervatting van het werk. De spoor
wegdirectie-in-ballingschap antwoordt ech
Let op het bekende FYFFES-
ETIKET. Alleen dit waar-
borgt U het beste van het
beste: de échte FYFFES,
voedzaam en verrukkelijk!
alléén echt met blauw etiket op iedere kam
Zover komt het trouwens niet, want de
bezetter laat hen overal ongehinderd ver
trekken en neemt zelfs de eerste dagen
geen répressailles gelijk men gevreesd
heeft. Geen standrecht, geen fussillades,
geen straatterreur, zoals na de staking in
Mei 1943, niets van dat allés; de Duitsers
zien lijdelijk toe, terwijl hun hoogste chefs
in Den Haag ruzie hebben over de te ne
men tegenmaatregelen. Christiansen wil
erop los, voorbeelden stellen. Hij krijgt
inderdaad toestemming van Keitel met
voorbijzien van alle internationale conven
ties om de staking in bloed te smoren,
maar Seyss-Inquart verzet zich hiertegen
uit alle macht. Wel worden wat huizen
van spoormannen leeggeroofd en opgebla
zen en verschillende arrestaties verricht,
maar dat geschiedt uitsluitend op initiatief
van plaatselijke Ortskommandanten. Als
de Reichskommissar daarvan hoort, ont
steekt hij in hevige woede en bezweert de
inderhaast ontboden adjudant van de Ober-
befehls'haber onder groot gebulder, dat het
uit moet zijn „mit dem Schweinerei". Seyss
Een der affiches waarmee Seyss Inquart
het spoorwegpersoneel weer aan het werk
probeerde te krijgen.
heeft namelijk een ander plan om de sta
king te doen verlopen en dat is niet eens
zo dom bedacht. Reeds op 19 September
verschijnen overal op hoog bevel grote
aanplakbiljetten zonder bronvermelding of
ondertekening, waarin op suggestieve wijze
verband gelegd wordt tussen de spoorweg
staking en de voedselschaarste. Diezelfde
nacht stuurt Seyss Inquart's perschef Ditt-
mar via het A.N.P. een „Bekanntmachung"
naar de redacties der Nederlandse dagbla
den, waarin dezen verzocht wordt, in hun
eerstvolgende edities een beschouwing op
te nemen over „het naïeve maar gevaar
lijke spelletje, dat de spoorwegmanmen nu
spelen." Zonder verwijl moet duidelijk ge
maakt worden, dat zij bezig zijn, een ver
schrikkelijke ramp over hun volk te bren
gen, want geen vervoer betekent geen
voedsel en geen brandstof en of de re
