£o*ó. de Klehk vu-etdAa fyev-eritLq, jaok
HET NOTENSCHRIFT
Hulde aan mens
ee criticus
HET LAATSTE RAADSEL
VAN HET JAAR 1954
TOEN JOS DE KLERK nog heel klein
was en met zijn paplepel het rhythme
van „Carnaval de Venise" op de tafel
sloeg, moet iemand gezegd hebben:
„Let op, van deze papeter zult ge later
meer horen.
doorgestane ellende spoedig vergeten. Bo
vendien ontstond er spoedig vriendschap
En wanneer moeder De met de familie Andriessen (zeer begrijpe-
tol op winkelruiten tikte.
UIT HET BOVENSTAANDE blijkt dat Jos
de Klerk reeds op zeer jeugdige leeftijd
belangstelling voor rhythme en muziek
had. En daar deze belangstelling niet ver
flauwde maar steeds groeide, kwam hij
als jongeling op het Vlaams Conserva
torium te Antwerpen, waar hij zich in
vocale, instrumental en litteraire studies
verdiepte. Op jeugdige leeftijd begon hij
reeds te componeren, liederen in volks
toon en cantates met harmonie-orkest.
Ook als dirigent en concertzanger vestigde
hij de aandacht op zich. Toen de studies
Klerk met kleine zoon Tos in de goede ljik voor hen die de Andriessens kennen)
stad Antwerpen boodschappen ging tot een ze ventien jarige sa-
doen, was het zijn grootste genoegen In het hbujs aan de Bakenessergracht
en haar grootste verdriet, dat hij een werden zijn beide kinderen geboren. Het
bepaald rhythme met de punt van zijn musiceren in de St. Josefkerk is van grote
invloed op de gedachten en het gevoels
leven van zijrt zoon Albert geweest. In
volmaakte harmonie en samenwerking met
Hendrik Andriessen heeft hij zich kunnen
ontwikkelen en is hij de voortreffelijke
organist en componist geworden die wij
bewonderen.
Toen in 1916 de bekende Haarlemse
componist en criticus Philip Loots stierf,
werd een belangrijk deel van zijn werk
zaamheden overgenomen door Jos de
Klerk, ook die van muziekverslaggever.
Ondanks zijn steeds toenemende werk
zaamheden vond hij nog tijd tot compo
neren. In deze oorlogsjaren voltooide hij
de komische opera Baas Ganzendonck,
welke in 1917 door de Vlaamse Opera
werd uitgevoerd. In dit werk maken wij
kennis met zijn groot gevoel voor humor.
Daarnaast kunnen enige gelegenheidscom
posities worden genoemd, zoals de Can
tates: Aan Nederland, Hosanna Albert, het
„Liedje van den IJzerring" en het in op
dracht geschreven „Ga je mee naar den
Hout".
Ook de werkzaamheden als concertzan
ger werden niet verwaarloosd. Ik mag
hierover wel één zeer merkwaardige ge
beurtenis vertellen. Het koor van de Maat
schappij tot bevordering der Toonkunst te
Haarlem zou een uitvoering van La Vita
Nuova van Wolf-Ferrari en Canticum
Canticorum van Bossi geven. Enige uren
voor het concert begon, kwam er bericht,
dat een der solisten plotseling zeer ernstig
ziek was geworden en dus onmogelijk kon
zingen. Ten einde raad besloot de heer
Tadema, Jos de Klerk te vragen de partij
over te nemen. Hoewel hij deze werken
nooit had gezongen, aarzelde De Klerk
geen ogenblik. Tijd voor repeteren'was er
niet en beide werken werden prima vista
gezongen. Dat hij met deze daad de be
wondering en dankbaarheid van alle aan
wezigen oogstte, behoeft geen betoog: nog
heel lang heeft Haarlem over deze buiten
gewone prestatie gesproken.
Als criticus is De Klerk lange tijd voor
de „Oprechte Haarlemsche Courant" werk
zaam geweest. In zijn wekelijkse rubriek
„Het Muziekleven" werden belangrijke
gebeurtenissen besproken. Frits Schuur
man sprak naar aanleiding hiervan altijd
over „de recente muziekgeschiedenis van
Haarlem".
Omstreeks 1925 werd Jos de Klerk ver
bonden als hoöfdleraar voor fluit
waren geëindigd, trad hij in het huwelijk.
Over deze gebeurtenis wil ik gaarne enige
kleine bijzonderheden vertellen.
Jos was bevriend met de beiaardier van
het beroemde klokkenspel der Onze Lieve
Vrouwekerk te Antwerpen. Tijdens een
wandeling deelde hij hem mede, dat hij
het plan had zich een levensgezellin te
kiezen, maar dat de oplossing van dit pro
bleem hem moeilijkheden baarde. Na enige
dagen bezocht hij wederom zijn vriend
de beiaardier en verzocht hem de melodie
La ci darem la mano (Reich mir die Hand,
mein Leben) uit Mozarts opera Don Juan
op het speelwerk van het carillon te zet
ten. Toen dit gebeurd was, maakte Jos
met zijn, naar hij hoopte, toekomstige
levensgezellin steeds wandelingen in de
omgeving van de toren, juist op het ogen
blik dat de bewuste melodie klonk. Met
gesloten ogen bleef hij dan luisteren, daar
bij zuchtend: „Was het maar waar".
DE OORLOG 19141918 greep in het ge
lukkige kunstenaarsbestaan van Jos de
Klerk met ruwe hand in, hij vluchtte in
October 1914 met vele andere Belgen naar
Kederland en vond bij zijn Brabantse fa
milie, (de De Klerken komen oorspronke
lijk uit Brabant) in het land van Merijntje
Gijzen voorlopig onderdak. Na een kort
verblijf te Amsterdam, waar hij enige
concerten dirigeerde, onder andere met HIHHIHOTIP
medewerking van de violist Jos de Clerck, theorie aan de muziekschool van Toon-
en
vestigde hij zich te Haarlem. Het toeval
wilde, dat hij een woning kreeg naast het
huis van de familie Andriessen op de
Bakenessergracht.
De Bakenessergracht was voor de man,
die veel van architectuur hield, een open
baring. De oude huisjes met de antieke
geveltjes, de grachten met donker water
en spichtige boompjes, de onvermijdelijke
©phaalbrug deze verstilde schoonheid
In onze onvolprezen Spaarnestad deed de
kunst, in welke functie hij veel en voor
treffelijk werk heeft verricht.
Naast al deze werkzaamheden is zijn
oude liefde voor de volkscantate met groot
orkest blijven leven. Wij denken bijvoor
beeld aan uitvoeringen onder zijn leiding
op de Grote Markt te Haarlem van de
Rubenscantate van Peter Benoit (vijftien
honderd uitvoerenden) en van de door
hem zelf gecomponeerde cantate „Zoo
zong de gouden eeuw". Bovendien ver
zorgde hij uitgaven van oude koorwerken:
„Uit de schatkamer der Nederlandsche
Polyphonie" en was en is hij jurylid van
belangrijke wedstrijden van koren en or
kesten. Voorts maakt hij steeds deel uit
van de examencommissie van het Brus
selse Conservatorium.
IN ZEER GROTE trekken heb ik hier de
belangrijkste gebeurtenissen uit het leven
van Jos de Klerk opgesomd. Maar zonder
een woord van dank voor alles wat hij in
zijn leven voor de muziek, zijn collegae
en talloze anderen heeft gedaan wil ik
niet eindigen.
Uit het bovenstaande kan ieder zich een
idee vormen van de betekenis van Jos de
Klerk als musicus. Wanneer ik zwijg over
zijn betekenis als mens zou fk hem zeker
te kort doen. De musicus en mens De
Klerk zijn niet te scheiden. De paeda-
goog De Klerk is niet alleen een leraar,
hij is ook een vriend een vriend die
door zijn enorme kennis en zijn hartelijke
menselijkheid een zeer grote invloed heeft
uitgeoefend op zijn vele leerlingen. Een
bekende Nederlandse componiste zeide
kort geleden tegen mij: „Toen ik les van
hem had, wist hij niet alleen op alle vra
gen onmiddellijk het antwoord, hij illu
streerde bovendien alles met een menigte
litteratuurvoorbeelden. Zijn kennis is on
beperkt."
En wanneer wij zijn, ik mag wel zeggen,
dagelijkse critieken thans wederom
voor Haarlems Dagblad geschreven le
zen, dan valt ons in de eerste plaats zijn
grote welwillendheid op. Nooit zijn de
critieken afbrekend. Integendeel, wanneer
er aanmerkingen gemaakt worden, zijn zij
steeds bedekt met een waas van milde
wijsheid, van begrijpen, van raadgeven.
Recente cto van Jcs. de Klerk
Het is dan ook uit naam van zeer
velen, dat ik hem reeds thans geluk
wens met zijn zeventigste verjaardag op
8 Januari 1955. Zeer vSn harte hopen
wij, dat hij zijn werkzaamheden nog
vele jaren mag blijven uitoefenen, dat
wij hem nog dikwijls in de concertzalen
mogen zien, vergezeld van degene die
zoveel lief en leed met hem deelde, de
stille trouwe echtgenote. Mag ik ein
digen met het devies van Orlando Las
so, een devies dat door onze vriend Jos
is overgenomen: Pour repos, travail.
PIET VINCENT
Kerstfeest 1954.
ONDER HJET LUISTEREN naar gecom- (ongeveer 9901050) een der belang-
pliceerde muziekwerken speelt mij weieens rijkste figuren uit de muziekgeschiedenis in
de gedachte door het hoofd: „Al deze klan- deze middeleeuwen orde weten te bren-
ken, deze tederheden en heftige accenten, gen in deze onzekerheden. Hij verbeterde
deze orgel majesteit en dit koper-en-pau- het neumenschrift en bracht het lijnengetal
kengeweld, dit alles wordt opgeroepen uit op vier, met het gevolg dat de intervallen
een geheimschrift van zoveel maal vijf nauwkeurig werden aangegeven. Van deze
lijnen met daartussen, daarop en eronder verbeteringen is het resultaat, dat het ge
hele systeem van uit
het hoofd leren wordt
vervangen door hetè
vue lezen. Het noten
schrift is geen gebrek
kig hulpmiddel meer
bij het memoreren,
maar men kan er zon
der te worden voorge
zongen de muziek uit
aflezen.Na Guido ont
wikkelt zich 'n ander
element van het mu
ziekschrift: het rhyth-
Dezer dagen heeft het onder leiding van mevrouw Hans Snoek slaande Scapino
nanet te Amsterdam de première gegeven van „Het Vrouwtje van Stavoren" op
muziek van de pianist Luctor Pouse, waarvoor Jean Rebel het scénario schreef en
ae choreografie ontwierp. De foto toont een onderwater-scène uit dit werk.
een ontelbaar aantal
ronde, rechte en ge
bogen figuren." Het
zelfde schrift, dat de
virtuoze notenreeksen
van een Scarbo van
Ravel met volkomen
precisie aangeeft,
legt met evenveel
nauwkeurigheid de
tragiek uit de finale
van Tjaikowski's
laatste symphonie, als
de kokende rhyth-
menkolken uit Strawinski's Sacre du Prin- mische leven wordt neergelegd in de nota-
temps op het papier vast. De ontwikkeling tie en het mensurale notenschrift ontstaat,
van ons notenschrift tot de trap van vol- waarbij de vorm der noten de duur er van
komenheid waarop dit zich nu reeds enige aangeeft. Het behoeft geen nader betoog,
eeuwen bevindt, is een belangrijk onder- dat dit voor de ontwikkeling der meerstem-
deel van de muziekwetenschap. En niemand migheid en vooral voor de vrije beweging
kan zeggen, of deze ontwikkeling al voor- der stemmen onderling van groot belang
goed afgesloten is. was. De instrumentale muziek verkreeg in
In het oude Griekenland werden twee de middeleeuwen een eigen schrift: ta'ou-
vormen van notatie, één vcor vocale en één latuurschrift genoemd. In Duitsland was
voor instrumentale muziek, gebruikt. Geen dit weer anders dan in Italië en Frankrijk
lijnen van noten, maar de letters van het en Spanje kenden eveneens eigen systemen,
alphabet waren de grondslag voor het Voor sommige instrumenten, zoals de luit,
muziekschrift. In de vroege middeleeuwen, gaf de tabulatuur niet de tonen, maar de
na Europa's kerstening, stond de toonkunst grepen weer. De lijnen stelden dan de
in dienst van de kerk. „Alle aandoeningen snaren van het instrument voor. De Franse
van onze ziel," zegt Augustinus in zijn Be- tabulatuur voor orgel en klavier uit de zes-
lijdenissen, „hebben naar hun verscheiden- tiende eeuw heeft twee notenbalken van
«heid eigen melodieën in stem en zang, die lijnen en komt ons tegenwoordige schrift
gewekt worden door hun merkwaardige dus nabij.
overeenkomst." De middeleeuwers namen In de achttiende eeuw verdwijnt de
het toonstelsel van de Grieken tot uitgangs- vierkante notenvorm en wordt de ronde
punt, maar naast de letternotatie ontstond algemeen. En zo is langzamerhand, een
een andere, het zogenaamde neumenschrift, proces van vele ecuwen, het schrift gewor-
een groepering van punten, strepen en den tot een notatie, die al wat de compo-
accenttekens. Dit gaf echter slechts bij be- nisten daarin naarschrijven volkomen
nadering het verloop der melodieën weer weergeeft. Musici spreken soms over het
en evenmin de nauwkeurige ligging, het „notenbeeld" en bedoelen daarmee het
rhythme en de intervalsafstanden. Men zal samenvatten van de notentekens tot groe-
zich afvragen welk een doel had- een der- pen, die zij als totaliteiten in zich opnemen,
gelijk schrift, dat de gebruiker er van zo Hoe intensief dit op den duur gebeurt, her
in het onzekere liet? In het artikel van 11 inner ik mij nog altijd uit een opmerking
December raakte ik dit probleem met van een oudere musicus bij de beoordeling
enkele woorden aan en noemde de toen- van orkestpartituren, ingezonden voor een
malige onderrichtmethode een systeem van bekroning. Een stapel muziek lag voor ons
uit het hoofd zingen. Alles werd voorge- en hij nam een partituur van ongeveer
zongen en er werden tot steun van het ge- tweehonderd pagina's ter hand. Bij de
heugen enige hulpmiddelen toegepast. Ook vierde bladzijde sloeg hij het boek dicht
het neumenschrift, dat de leerlingen althans met de woorden: „Komt niet in aanmer-
de richting der melodische lijnen aangaf, king." Ik was nog jong en vond zijn oor-
behoorde daartoe. deel beangstigend gauw klaar. Maar hij zei:
In de tweede helft van de tiende eeuw „Leer dit van mij, mijn jongen, aan de ver
komt men er toe het neumenschrift te ver- deling van de notenvlakken, het zwart en
duidelijken door één notenlijn in te voeren, wit, zie je onmiddellijk of de componist
maar men kan tenslotte niet voorkomen, zijn métier verstaat." Hij had gelijk, maar
dat verwarring ontstond en de een uit de voor de zekerheid heb ik toen toch nog wat
neumen iets anders opmaakte dan de verder gekeken.
ander. Eindelijk heeft Guido van Arezzo WILLEM ANDRIESSEN 2.
Om het oude jaar te besluiten of, zo
men wil, om 1955 te beginnen hebben
w|j deze keer gemeend een reuzen-
kryptogram te moeten samenstellen,
waaraan de hele familie kan meefielpen.
De leiding berust natuurlijk bij vader.
Met een oliebol in de ene hand en een
potlood in de andere vult hij de gevon
den woordjes in en bespreekt met de
overige gezinsleden de moeilijkheden,
die omschrijving van nummer zoveel
horizontaal of verticaal eventueel kun
nen opleveren. De lange oudejaarsavond
is om voordat men het weet en velen
zullen tot de ontdekking komen, dat zij
pas tot de helft van de puzzle gevorderd
zijn wanneer zij reeds met opgeheven
Horizontaal: 2. Twee is even, dat wist u
toch? 6. Als het middelste gedeelte van dit
etuk grond wordt weggenomen, houdt men in
ieder geval een metalen emmertje over. 10.
Als men een deel van een kledingstuk zo
Vervormt ziet men ter plaatse een vuil deel
van de oppervlakte. 14. Is een lid van deze
politieke partij een zot, die zijn hoofd heeft
verloren? 16. Staat bij voorbeeld het hoofd
van het huisgezin boven de chef van het
personeel? 18. Tenslotte is dit lokmiddel
hetzelfde als het slot van het vorige. 19. Als
men het koud krijgt, kan de onthoofde geest
het vuur weer doen oplaaien. 20. Een muzi
kaal meisje. 21. Zo groot is de veerkracht,
dat men er een stok achter kan plaatsen om
gymnastische oefeningen te doen. 23. Staat
boven water. 24. De gehuurde schreier ziet
een deel van zichzelf in het oog van een
ander. 25.. Niets invullen. 26. Het slot is
nog ver weg. 28. Daar hebben we zowaar
dat muzikale meisje weer. 29. Als men dit
wapen anders begraaft, is de vrede gesloten.
31. De groeten allemaal van de puzzle-redac-
tie van „Erbij". 32. Begint men anders, dan
wordt lollig wat nu hollig is. 33. Drinken de
Engelse geheelonthouders dit reinigingsmid
del door een rietje als zij willen „borrelen"?
35. De Afrikaanse prins is vlug ter been. 37.
Deze oude vrouw sterft op muziek van Grieg.
39. Vent langs de huizen. 41. Al zou men dit
op het eerste gezicht niét zeggen, toch kan
dit medelid een andere religie aanhangen.
44. Er verandert niets als vader in herhaling
vervalt. 46. Alles draait om verbrande turf.
49. Hoewel het Franse eiland in iets kleins
en teers veranderd is, klinkt het ons nog net
zo in de oren. 50. Dit meisje heeft iets ezel
achtigs. 52. Nee, een windrichting. 53. Hard
van een berg hout lopen, dat is gek. 56-
Twintig meter per seconde in een glas water
betekent nog niet veel. 59. Snoept om grap
pen te maken. 62. Hupsasa, driemaal in de
rondte met die vrouw. 63. Of ik schiet. 64.
Dit zoogdier komt niet van de ooievaar,
maar uit de mouw. 66. Onze buren houden
6inds 1926 rekening met deze munt. 67.
Zestienhonderd meter op zeven duurt on
nodig lang. 68. Als men dit 's middags zo
ongeveer eens per duizend keer onthoudt,
krijgt men een zalige nagedachtenis. 69.
Eerst neergeslagen, dan omgekeerd en nu is
het in orde. 71. De gewezen secretaris-gene
raal maakt er een potje van. 72. Een bejaar
de dame in mineurstemming. 73. Een blauw-
geruit geraamte. 75. Een omgekeerde balk
ligt op straat om de regen weg te dragen.
77. Om deze vogel te zien moet men het drij
vende huis omkeren. 79. De helft van dit
meisje staat omgekeerd, daarom ziet men
die hier niet. 80. Zeventien kantjes haring,
dat is om onder te bezwijken. 81. Hebt u
het vogeltje gezien, zet dan het huis van daar
net maar weer recht. 83. Muzikale vrucht
voor Mies. 85. Zwijg, behoudens de titel. 86.
Italianen, die hun oude talen kennen, zijn
er vóór om deze vulkaan om te keren, hoe
wel het bijna klinkt of zij er dan juist tegen
zijn. 87. Worden de deelnemers van deze
optocht gevoed met een fijn soort brood?
89. Als er alleen gezongen wordt, ontstaat er
al verwarring in een Europese hoofdstad.
91. Verleng een draad uit het spinneweb en
men krijgt een bevlieging, die vele mensen
meesleept. 93. Omgekeerd op dezelfde ma
nier met de Franse slag. 94. Dit mannetjes-
dier begint als zonnegod. 96. Een dikke bo
terham om beter te worden. 98. Is bijgeval
evenzeer dienovereenkomstig. 100. Dat is
leuk. 101. Met veel water, ook in een andere
volgorde. 103. Kom in de duinen om het maal
te bereiden. 104. Met Frans goud begint het
Latijnse gebed. 105. Een wond omkeren kan
men geen tweemaal doen. 106. Hoe bitter
begint dit feest! 107. Dit lichaamsdeel kan
een flinke omvang bereiken. 108. Een etmaal
begint in Duitsland anders dan bij ons. 110.
Van de andere kant bezien is het mogelijk
deze artistieke poen zijn ontslag te geven.
113. De verwarring in deze tennisbanen werpt
een schandvlek op een goede naam. 115. Als
men zo'n houten schaats omdraait, vindt men
phonetisch wat de wiskundige zoekt. 115. Als
eerste persoon enkelvoud stoot ongearticu
leerde klanken uit, van voren naar achteren
of van achteren naar voren, het blijft het
zelfde. 119. Begin te aarzelen en vul dan
spoedig in. 120. Een grappenmaker dus. dat
ruikt heerlijk samen. 122. Als men Engels
bier goed schudt, komt één der vrouwen van
Jacob te voorschijn. 124. Het koffiedik be
gint te borrelen. 127. De bewoners van die
stad doen de naam eer aan, maar ze drinken
natuurlijk net als alle andere Duitsers even
graag. 129. Doch omgekeerddat is door
zichtig genoeg. 131. Dit medelid kwamen we
al eerder tegen. 133. Vlug vier letters, dat is
mooi. 135. Draai snel rond, enerzijds moet
u tol betalen, anderzijds kunt u iets winnen.
136. Als er in Frankrijk goud aan dit uitge
smolten spek wordt toegevoegd, steekt er een
hevige storm op. 137. Is Scheffer onmeet
baar? 138. Droog stukje tijd. 140. Neem dit
poeder om Engels te praten. 141. Men begint
met een uitroep van afkeer, maar men ju
belt het tenslotte uit bij het zien van dit ge-
f recht. 142. Deze vreemde rivier stroomt bij
ons uit in een afvoerkanaal. 143. Het lijkt
of de gevangenis populair is. 145. Deze
jongen is altijd terneergeslagen. 148. De
waarnemende voorzitter ligt zeker twintig
minuten op de gramofoon. 149. De schrede
om over de grens te komen. 150. De vader uit
het bakersprookje staat gewoonlijk met één
been op de grond. Men kan aanvankelijk zien
waaruit hij zelf is voortgekomen. 152. Mast
op omgekeerd schip. 154. Betaal de populaire
geneesheer. 156. Loopbaan voor paarden die
carrière willen maken. 158. Bijgelovige
schoolmeisjes gebruiken deze lengtematen
om onheil te voorkomen. 160. Kaartspel
waarbij men een speciaal gezicht nodig heeft.
162. Als pr een gouverneur gemengd raakt in
de verwarring van het Land van de Rijzende
Zon, wordt het tafeltennis. 163. Verlaagde
loofboom. 164. O vader, wat wordt u oud.
165. Geef de bezoeker geen thee om brand
stof over te houden. 166. Zo werd de gordel
van smaragd genoemd. 168. U en ik. 169.
Engels bezit, foei, wat is het koud. 172. Reeds
de helft van een koorhemd. 174. Wanneer
een plant met lekkere blaren en bloemen
zo begint, dan heeft men een reden of een
vergelijking. 176. De dochter van de schoen
maker is een boom van een meid. 178. In
Frankrijk komt u achter deze groet. 181. Dit
Arabische hoofd kan in de hoeveelheid pa
pier verward raken en onder het hart gesto
ken worden. 182. De blijdschap is honderd
meter in het kwadraat. 183. Neemt u plaats,
mevrouw Vlaanderen. 185. Deze beker is
geheel de uwe. 187. Deze vrouw verdwijnt
in de rivier. 189. Hier een bundeltje katoen,
snoes, om op te zuigen. 190. Zijn deze buf
fetten zo stuurs? 191. Met het beendergestel
kunt u twee kanten uit, afgezien nog van
onder en boven. 193. Een halve hond is een
deel van de partij. 194. Zodra deze technicus
rationeel wordt, is alles onzinnig en onbe
rekenbaar. 195. Als men het slot van deze
handeling omdraait, hoort men een kind sta
melen. 196. Na vijf is dit voor een radio
vereniging. 198. Beter dan nooit. 200. Doet
men op dergelijke scholen alleen aan gym
nastiek? 201. Als men zo'n invloedrijke man
krijgt, wordt men weggestuurd. 202. Dit Ita
liaanse voedsel smeert men aan zijn laars.
203. Tenslotte blijkt wel hoe slecht deze wo
ning is.
Verticaal: 1. Gerucht uit zee. 3. Wa.t vies
jongen, draai je om. 4. Heeft dit meisje
vissenbloed of is zij zo slank? 5. Geeft dit
college alleen advies? 7. Iedere zeeman kent
deze vrouw met haar op de tanden 8en
troost zich met beschuit. 9. Klinkt als één
letter. 10. Informeer maar eens met een
lange stok. 11. Als het meisje vain vier hoog
het vertrek verlaat, blijft een flauwe krul
achter. 12. Er komt niets tussen. 13. In hel
spiegelbeeld van deze put kan men zien hoe
laat het is- 15. Ga een tochtje maken. Als u
omhoog wilt, moet u dit anders schrijven.
17. Zoek en ge zult een knevel vinden. 19.
In Engeland bleek het bier zo te zijn. 20.
Maak uw uur kostbaar. 22. Wel opgewon
den, maar net niet helemaal gek. 25. Als dit
lichaamsdeel geschonden wordt, is het wel
erg jammer. 27. Toen schreef u twee keer
dezelfde letter. 29. Er zaten twee smeerlap
pen aan het einde van dit verbond30.
en omgekeerd deugde dc organisatie ook
niet. 32. Het lidwoord waait niet uit de pijp
(ingezonden mededeling). 34. Als vader op
zijn kop staat, heeft hij de hoogte. 36. Het
zelfde meisje van hierboven moet zwijgen in
België. 38. Als moeder achter de uitkomst
is, blijft het bedrag hetzelfde. 39. Zangerige
bergruimte. 40. In deze bergplaats voelt
men zich opgejaagd. 42. Wordt geslaakt
als men zich omgekeerd uitstrekt. 43. Drie
kwart van drietal bestaat uit water.
De oplossing van de vorige puzzle luidt:
Horizontaal: 1. oordeel. 8. japon, 12. gamelle,
(9. Noordzee, 21. ven, 22. telegram, 23. TR.
24. i.e., 25. kroonwerk, 28. te, 29. SM, 30.
aloë, 33. een, 34. Ida, 36. rite, 38. aap, 39.
waan, 40. dol. 41. meid, 43 ter, 44. R.P.. 45.
rot, 46. les, 48. r.i., 49. sir, 50. pol, 52. stamp,
54. zomer, 56. oma. 57. er, 58. ar, 59. taf, 61.
via, 62. re, 63. at. 64. til, 65. drive, 67. nagel,
70. toe, 71. tor, 73. A.K., 75. nek, 77. Wim,
78. d.i., 79. are, 81. roer, 83. zes, 85. vree, 86.
art,, 87. rest, 89. Epe, 91. eel, 93. ijzer, 94.
dg, 95. Ru, 97. Hilversum, 100. bv„ 101.
no, 102. iedereen, 105. eer, 106. gemeente,
109. gloeien, 110, enkel, 111. Naardden.
Verticaal: 1. ontaard, 2. oorlap, 3. r.o., 4.
drie. 5. Ede, 6. Ez.. 7. lek, 9. avond, 10. pen,
11. onwil, 12. gek, 13. al, 14. met, 15. Eger,
16. Lr, 17. laster, 18. Emmerik, 20. eren, 22.
tram, 26. o.e., 27. ed., 31. op, 32. nat, 35. uil,
37. it., 39. Wormerveer, 42. deportatie, 45.
Ria, 47. som, 49. staart, 51. letter, 52. smid,
53. pree, 54. Zaan, 55. rail, 56. Ov., 60. Fl.,
66. ion, 68. gom, 69. waardig, 72. citroen, 74.
kregel, 76. kom, 77. wet, 78. Drente, 80. es,
82. rein, 83. zeven, 84. serre, 85. vlug, 86. Az„
88. tree, 90. pl„ 92. es, 93. ijver, 96. Uri, 97.
hen, 98. eek, 99. men, 100. Bea, 103. do, 104.
Ee, 107. ma, 108. n.d.
De wens luidt: „Wij wensen onze lezers
een prettig Kerstfeest en een Gelukkig
Nieuwjaar".
glas wijn op de klokslag van twaalf
uur staan te wachten. Het loont echter
de moeite om ook op nieuwjaarsdag at
lassen, woordentolken en encyclopae-
dieën weer tevoorschijn te halen, want
wij hebben bij uitzondering de prijzen
voor deze puzzle verdubbeld.
Om degenen, die niet bedreven zijn
in het oplossen van kryptogrammen
een stukje op weg te helpen vermelden
wij nog, dat wij met „een vettig knol
gewas om een tijdperk af te sluiten"
een „oliebol" bedoelen. Een ieder zal
begrijpen, dat wij met de uitroep „Oi,
Bello bijt in deze meelspijs!" dezelfde
oudejaarsavond-lekkernij bedoelen. Dit
is slechts een denkbeeldig voorbeeld.
44. Als vader een kwade bui heeft, kan hij
het niet meer zeggen, ook al noemt zijn kind
hem zo. 45. Als deze vrome vrouw nog wat
gToeit, krijgt zij een slaapziekte. 47. Dampen
of walmen om gaar of schoon te maken. 48.
Bij goed schudden wordt deze as tot dronk.
51. Ook zonder sprong kan men direct bij
elkaar horende voorwerpen hier neerzetten.
52. Mensen, deze hokjes zwart maken. 54.
Hoewel het opV>evroren water eindigt, voegt
men er meestal melk aan toe. 55. Niet ge
noemde Nederlanders, onder anderen in
Frankrijk. 57. In Vlaanderen drinkt men
koffie uit een buidel. 58. Is de maat van Jan
ook zo vlug te been? 60. Gooi deze belasting
in een Russische rivier of in Duitsland. 6ft
Modder door uw keelgat? 63. De verwarde
beer werpt een vlek op uw naam. 65. Deze
vis begint te leven in een Italiaanse ri
vier. 68. Er staat Iets scheef. 70. Een lieve
naam voor Jacobus om hem te vleien. 72.
Breng een staafje goud ter wereld. 73. Het
spel, dat hierop volgt, is in ons land verbo
den. 74. Zonder zoen is de bloem in de aether.
76. Laat eens wat zien of geef geluid. 78. Dit
vervoerbedrijf ligt op 68 centimeter na in
de Grote Oceaan. 80. Nog korter dan luit.
81. De dakbedekking eindigt ter aangewezen
plaatse, dat wil zeggen in Indonesië. 82. Pru
nus. 84. Eindelijk werd een nieuwe verlich
ting ontdekt. 86. Mijn eerste ik? 87. Groente
op de trommel. 88. Als het begin var. deze
hoeveelheid aan het slot komt, ziet men een
zangeres. 90. De vader van de broer van
mijn moeder. 92. Duitse plaats in een Fries
water, daar vloeit veel bloed doorheen. 93.
Als het laatste van deze vogel in het eerste
verandert, heeft men het met zand bestrooide
middendeel van een amphitheater. 95. De
Engelse leeftijd van de jurist, maakt het var
ken niet vet. 97. In die gewesten moet men
ons voormalig bezitsdeel zoeken. 99. Het
soortelijk gewicht van een oude eenheid van
lichtsterkte vormt een Europese gemeen
schap. 100. Zeg Afrikaans andersom, dat
klinkt als muziek. 102. De Ier staat quitte.
103. Een overstapje in 109. 109. Reeds begint
men een berg te zien. 111. In de naam van
de bewoners van het land zit hun munt ver
borgen. 112. Tussen schors en spint- 113.
Zo vlug, dat men krachteloos terugkomt, om
het eens populair te zeggen. 114. De echtge
noot ligt voor de Engelse kust 116. Brengt
u in de wolken en goedkoper dan u denkt.
117. De juffrouw, die niet wilde geloven dat
zij een zoogdier was. P.S. Zij begint met een
Frans lidwoord. 118. Dit is het einde. Spits
gevonden, nietwaar? 121. Wollen stof in de
pijp? 123. Dit opgeld besluit bedaard een
muziekstuk. 125. Neem (op recept) de elfde
letter om deze godsdienst te krijgen. 126.
U bent op dit moment vrijwillig beztg zich
hiervan te kwijten. 128. Gooi heen en weer
tussen fa en la. 129. Zelfs al maakt men dit
onheil zalig, het blijft ongelukkig. 130. Dit
meisje is als nieuw. 132. De deugd zij u een
goede U begint zelf en onze Fries komt
tenslotte. 134. Dof geluid, waarbij men ten
slotte roem oogst. 136. CaO in de bouw
nijverheid? Houdt met zand vermengd de
muren slaande. 137. Vul een schaakstuk met
stilte en u kunt er muziek mee maken. 139.
Noem een bouwkundig ingenieur na zijn com
pagnon en ge weet de naam van dit meisje.
142. Als men het wezen achter dit keukenge
reedschap ziet, herkent men een viervoeter
van het zuiverste ras. 144. De jongen kan
zijn eigen naam zingen, hij is alleen op de
wereld. 146. Zo'n krantenjongen wordt hier
zelden millionnair. 147. Lofdicht op voetbal
club, die op haar kop staat 149. Als vader
anders klinkt, ziet hij er mat en lusteloos uit.
150. Maakt deze staatsman van Engeland een
paradijs? 151. Koiftt er handeling na deze
zangnoot, dan volgt er een terugwerking.
153. Melkachtig wit is grootvader reeds. 155.
Frans goud en gelei om muziek in de kers
te maken. 156. Het onmeetbare begin van
het klavier. 157. Leuk en zeldzaam. 159.
Zie Noach. 161. Deze heks zit in de beren
muts van 'n huzaar. 162. Politieke partij, die
van 1931 -*45 bestond. 167. Deze verwarde knoop
is gemaakt van 'n verwarde Schotse rok. 168.
Als horizontaal. 170. Egyptische scheepsterm?
171. Slip omgekeerd door dit teveel te drin
ken. 172. De liefde zet deze hoofdstad on
dersteboven. 173. Gewicht der koopwaar plus
verpakking. 174. Het advies ligt door elkaar,
dat is het wezen. 175. Zing ja in een vreemde
taal. 176. Twee klinkers, maar er zijn er nog
meer. 177. Verwierf de koopman zijn kraam
pje oneerlijk? 179. Half dood en zingt nog.
180. Dit zoogdiertje is een landbouwwerktuig
van nog geen meter lang. 181. En dergelijke,
zelf kom ik op de laatste plaats. Dat is zuur.
182. Knaagdier, dat blijkbaar zelden door
koeien gevangen wordt. 184. Hij kijkt zo
kwaad, omdat zijn knevel in de war is. 186.
Vrouw Mossel staat op haar kop. Dat
werk is haar opgelegd. 188. Zie 78. 190.
Kies maar uit: kerkelijke straf, oproeping ten
oorlog, geldboete of huwelijksafkondiging in
het zuiden des lands. 192. Dit voertuig kan
omgekeerd in het waiter liggen. 195. Zie 179
of 20. 196. Per adres vader. 197. Voor Sien
is hier geen plaats. 199. Zet de vorige op zijn
kop en de jongen verandert in een meisje.
