Vijf jaar nationale omroep
Stille helden
Debuut van
niet „Bonjour tristesse'
an
irenzen
ontsluit de
van het onderbewustzijn
Wrok en tederheid in werk
van twee romancières
Prenten
Omstreden meesterwerk
J
Litteraire
Kanttekeningen
Wondermiddel wekt
zelfs herinneringen
aan de geboorte
Levend schaakspel
Franse Litteratuur
ZELFS AL WAS „BONJOUR TRISTESSE", het veelgeprezen en veelgesmade roman
debuut van Frangoise Sagan dezer dagen in een over het algemeen lofwaardige
vertaling van Hubert Lampo onder dezelfde titel in het Nederlands verschenen
niet door een achttienjarige geschreven, dan nóg zou ieder onbevooronrdecld-
critisch lezer moeten erkennen, dat in dit geval nu eens inderdaad de eerste proeve
een meesterproeve is geweest. Zowel in als buiten Frankrijk is dat ook volmondig
toegegeven. Maar niettemin waren de hier en daar gerezen bedenkingen tegen de
moraal of liever, de amoraliteit, zo niet de immoraliteit van dit boek zo na
drukkelijk, dat het wel niet kon uitblijven of de sensatielust betrok dit radicaal-
openhartige getuigenis van een jong meisje in eep vertroebelde sfeer, die het tien
duizenden (onbevoegde) lezers verschafte. Zo vérging het destijds Lawrence, ten
dele ook Miller en ten onzent Anna Blaman: gelezen te worden met een verdachte
begerigheid, die zich dan achteraf disculpeert door een verontwaardigde afwijzing.
Voor de
microfoon
Een boek als dit is als hel ware voor
bestemd om misverstaan, dat wil zeggen
be- en veroordeeld te worden op verkeer
de gronden. Geeft men zich. oppervlakkig
lezend, alleen rekenschap van de „intrige"
ja, dan is er in de levenstrant van deze
romanfiguren, van de zeventienjarige
Cécile, haar charmant-lichtzinnige, amou
reuze vader en diens innemende maitresse
Elsa, genoeg bedenkelijks aan te wijzen
om zich „moreel verontrust" te voelen en
7.ich af te vragen: is zó nu de jeugd, deze
tijd. zó cynisch, zo egocentrisch belust op
genotzucht en zo onscrupuleus? Natuurlijk,
het is voor een vluchtige lezer net zode-
lijk-verantwoord zoals de vader, deze ele
gante, levenslustige Don Juan, zijn dochter
kameraadschappelijk in vertrouwen neemt,
haar in zekere zin tot medeplichtige maakt
van zijn eindeloze libertinages, zij het dan
ook met alle fijngevoeligheid. Niet verant
woord zoals dit uiterst kneedbaar-ontvan-
kelijke, vroegrijpe meisje Cécile opgroeit
als een natuurlijk oerwezen, een stroom
godin of bosnymph, spontaan en zelfzuch
tig. zorgeloos en als men wil ge
wetenloos. Maar. kunst is moreel. Ze is
dat krachtens haar menselijk-ontroerende
functie. Ze is het door wat ze toevoegt
aan de voorstelling, aan de feiten. Niet
wat er gebeurt, maar höè en met wié het
gebeurt, niet wat er beschreven, maar hóé
het beschreven staat, maakt het exposé
tot kunst en als kunst tot een zedelij k-zui-
verende kracht, los van elke moraalcode.
En dat ,.hoe" van „Bonjour tristesse" is
boven alle twijfel verheven. Het is onafge
broken aanwezig in de onderstroom, in
de toon van de stem die hier spreekt, de
stem van een achttienjarige. Men kan. men
moet zelfs buiten beschouwing laten, in
hoeverre deze roman autobiografisch is.
Niet Frangoise Sagan is in het geding
behalve dan als begaafd auteur van dit
verbazingwekkend-rijpe, dit overrompe
lende. wrange, ware, gevoelige, poëtische
boek maar haar romanfiguur Cécile,
dit bohémienkind, dat zich onverwacht in
de ban voelt van de nieuwe, de zoveelste
geliefde van haar vader: van Anne, een
jeugdvriendin van Cécile's overleden moe
der. Ze is. deze Anne, een vrouw met een
ingetogen bekoring, met een sterk, even
wichtig en nobel karakter, gedecideerd in
haar denken en doen, met een niet te mis
kennen noch te misprijzen rechtlijnige
levensstijl Met haar oprecht-gcpassion-
neerde liefde voor de vader, haar recht
schapen beduchtheid voor het zedelijk heil
van Cécile, vertegenwoordigt zij in dit
amorele milieu het geweten, de zelfbe
heersing, de gebondenheid aan levensnör-
men, in tegenstelling tot de teugelloze
levensdrift van vader en dochter
Zo tenminste voelt Cécile het, zodra Anne
haar de omgang met haar jonge, eerlijke
minnaar Cyril verbiedt. Ze rebelleert. Niet
door openlijk verzet, maar door een koel
bloedig geraffineerd plan. Ze tracht de
jaloersheid van haar vader te prikkelen
door een voorgewende liefdesverhouding
tussen de verstoten Elsa en haar heime-
lijk-trouwe minnaar Cyril en zo, de ont
vlambaarheid van haar vader kennend.
Anne te verdrijven door de terugkeer van
Elsa. de bentgenote in deze levensfrivoli
teit Deze uit cynisch-nieuwsgierige speel
zucht geënsceneerde opzet gelukt, tot Cé
cile's eigen ontzetting. Hij lukt zelfs tot
in de perfectie van alle psychisch voorbe
reide reacties. Anne vertrekt en stort op
haar vlucht met haar auto in een ravijn, op
een plaats die de mogelijkheid openlaat
van een noodlottig verkeersongeval.
ALDUS in zeer grove trekken „de in
houd", waarvan de meesterlijke compo
sitie. de atmosferisch-sobere beeldende
taal. de trefzekere psychologie, de sugges
tieve verteltrant, algemeen werden erkend.
Maar er is nog iets meer. iets anders voor
nodig dan een haast ijzingwekkend-knappe
schriiftechniek om een boek tot, een kunst
werk te maken: datgeen wat ons raakt,
wat ons menselijk betrekt in het verhaal,
het ons doet ervaren als een reële gebeur
tenis. die om en in ons plaats grijpt en ons
menselijk confronteert met het menselijke,
om het nadien menselijker, waardiger, rij
per en rijker tegemoet te treden. Dat is wat
ik bedoelde, toen ik hierboven aan de
kunst een zedelijke, verzedelijkende kracht
toeschreef En die kracht de tegenkracht
van het ontstellende cynisme vindt hier
haar weg tot de lezer in het stemgeluid,
waaraan alle nihilisme, alle schamperheid
vreemd is.
Dit conflict tussen drift en moraal, le
vensbegeerte en levensplicht, natuur en
zedeleijke norm is, verre blijvend van
zowel elke zweem naar vulgariteit als naar
moraliserende tendenz. van een hoger plan
dan de libertinage. Het is opgevoerd tot
een tragedie door hoe is het mogelijk!
een achttienjarige, die de deernis kent.
de melancholie welkom heet een voort
aan onontkoombare droefenis om wat
wat anders had kunnen zijn, indien bloed
warme levensonmiddelijkheid nog verenig
baar was met schuldeloze deugdzaamheid.
En die melanchoie. de grondtoon van dit
respectabele, ontroerende boek, ismen
leze er het tot motto gekozen gedicht van
Paul Eluard maar op na als „puissance
de l'amour" de balsem, de troost, de men
selijkheid van Frangoise Sagan's debuut. In
de titel al ligt de overwinning besloten
van een heimelijk-tedere liefde op het uit
lijfsbehoud voorgewende cynisme: bon
jour tristesse.
C. J. E. DINAUX
Fancolse Sagan: „Bonlour tristesse" (uit
geversmaatschappij A. Manteau. Brussel).
„WAT ER LEEFT en oprijst in ons volk,
vindt elkaar door die wonderbare trillin
gen, die van mond tot oor en van hart tot
hart gaan. De omroep is de samenkoppe
ling van ons volk, de hoorbare cultuur en
de klinkende schepping. Hij is de altijd ge
dekte tafel vol verschillende kostelijke
spijzen. Niemand behoeft nu hongerig te
blijven staan. De tafel staat gedekt". Het
is jammer voor de schrijver van dit artikel,
de toenmalige hoofdredacteur van de Luis-
tergids van de Nederlandse omroep, dat op
het ogenblik van de publicatie van deze
hoogeestemde regels
27 Februari 1942
„de samenkoppe
ling van ons volk" in
elk geval niet door
zijn „Nederlandse
omroep" werd te
weeg gebracht. Want
op dat tijdstip toonde vrijwel geen enkele
Nederlander meer enige belangstelling
voor de beide Hilversumse stations. Er wa
ren twee kwartieren per dag, dat er van
een waarlijk nationale omroep met een
waarlijk nationaal publiek sprake was: om
twee uur 's middags en om zeven uur
's avonds wanneer de BBC ons inlichtte,
dwars door de cacophonie der stoorzen
ders heen, over de ware toestand aan de
fronten, ons in de eerste jaren het toestel
vaak nog bezorgder deed verlaten dan in
schakelen, maar ons moreel ondanks de
tegenslagen en ongunst van het Midden-
of het Verre Oosten, de Balkan of de Rus
sische steppen toch wist te sterken.
Wat hadden we zonder die verkwikken
de uitzendingen moeten beginnen? Zowel
de BBC als de Duitsers beseften het moei
lijk te overschatten belang van het aether-
contact. De eersten toonden dat door aan
Nederlandse uitzendingen meer en meer
plaats in te ruimen er waren tenslotte
wel vijf uitzendingen van berichten per
dag, waarbij nog die voor de zeevarenden
„De Brandaris" en Radio-Oranje kwamen.
De Duitsers namen in 1943 hun toevlucht
tot de massale confiscatie van alle radio
toestellen van alle niet-N.S.B.'ers, zijnde
95"/# der luisteraars. Dat wilde dus zeggen
dat ook 95°/o van de mogelijke klandizie
ZWITSERSE chemici hebben onlangs een
nieuw wonderpreparaat vervaardigd, dat
bij mensen herinneringen opwekt aan hun
vroegste jeugd en hun zelfs bijzonderheden
over hun geboorte te binnen brengt.
De Londense News Chronicle, die enkele
dagen geleden dit nieuwtje lanceerde, voegt
eraan toe dat het preparaat dat lysergic
acid diethylamide (LSD) gedoopt is
thans beproefd wordt door de Universiteit
van Birmingham. Een Britse arts heeft
zichzelf als proefkonijn gebruikt door een
microscopische dosis LSD in te nemen. Hij
ervoer daarna niet slechts zeer levendige
beelden uit zijn prille kinderjaren, maar
voelde zich bovendien „alsof hij zojuist ge
boren werd". Luidop somde hij allerlei dé
tails over zijn eigen geboorte op. Precies
dezelfde ervaringen deed men op met een
aantal patiënten wie daarna en nadat zij
daarvoor toestemming gegeven hadden
een kleine hoeveelheid van het nieuwe mid
del toegediend werd.
Dr. Sandison, die de proeven in Birming
ham geleid heeft, en die thans naar Ame
rika vertrokken is om op een congres van
Amerikaanse zenuwartsen verslag van zijn
bevindingen uit te brengen, heeft ontdekt,
dat mensen na toediening van minieme hoe
veelheden LSD volledig bij bewustzijn blij
ven en ook geen andere storingen van het
centrale zenuwstelsel demonstreren. „Blijk
baar komen zij in een soort van retrospec
tieve toestand, waarin zij zich plotseling al
lerlei voorvallen herinneren, die hun klaar
blijkelijk overkomen zijn, maar die zij reeds
sinds lang volkomen vergeten waren".
„Verscheidene patiënten", aldus dr. San
dison, „hebben in die toestand zelfs visueel
menen waar te nemen, hoe hun ledematen
ineenschrompelden tot zij de grootte van
die van een zuigeling kregen en zij heb
ben hiervan in zulke „flashbacks" nauw
keurige beschrijvingen gegeven".
Dr. SANDISON en zijn assistenten zijn
van oordeel, dat het nieuwe, verbazingwek
kende preparaat van grote betekenis kan
worden voor de psychiatrie, omdat vele
geestesziekten hun oorzaak vinden in com
plexen en remmingen, waarvoor de basis
gelegd is in de prille jeugd van de patiën
ten. Als LSD aan de hooggespannen ver
wachtingen voldoet, zal de psychiater dus
in veel gevallen kunnen afzien van de tijd
rovende en dikwijls ondankbare psycho
analyse van zulke patiënten, waarbij men
door moeizaam graven in diens onderbe
wustzijn de kiem van een complex of een
remming moet zien te vinden. „De eerste
resultaten van onze proeven zijn ietwat
zonderling", zo geven de Britse zenuwart
sen toe, „maar er is alle hoop, dat wij bij
experimenten op groter schaal en met meer
ervaring ten aanzien van de dosering een
lot nu toe hermetisch afgesloten grens van
het menselijk e geestesleven zullen over
schrijden, onze kennis van de werking van
hel onderbewustzijn kunnen vergroten en,
niet in de laatste plaats, genezing zullen
kunnen bewerkstelligen voor duizenden ze
nuwzieken, bij wie wij met onze huidige
middelen niet tot de bron der psychische
storingen hebben kunnen doordringen.
Voor het zover is, zullen er echter nog
duizenden proeven genomen moeten wor
den met het Zwitserse preparaat, dat in
Birmingham thans vervaardigd wordt on
der leiding van prof. J. J. Elkes, directeur
van de afdeling experimentele psychiatrie.
LSD zal daarom uiteraard nog niet in de
handel komen, doch alleen in kleine hoe
veelheden voor wetenschappelijke onder
zoekingen geleverd worden. Verschillende
buitenlandse universiteiten en organisaties
van zenuwartsen hebben al grote belang
stelling voor het nieuwe middel aan de dag
gelegd en hopen er binnenkort ook mee te
gaan werken
Met wellicht ietwat voorbarig optimisme
wordt I.SI) door verschillende psychiaters
reeds „de grootste ontdekking van deze
eeuw" genoemd en „een waardig pendant
van de antibiotica in de algemene genees
kunde". H. C.
van de beide Hilversums, van de Duitse
propagandazenders Bremen en Friesland
onder welke naam de in beslag geno
men langegolfzender Kootwijk werd ge
maskeerd werd opgeofferd: kennelijk
sloegen de Duitsers de wervingskracht
van hun eigen propaganda-apparaat niet
bijster hoog aan.
Slechts met het dreigement van de ver
beurdverklaring van de gehele inboedel
een Nederlander kan immers door niets
ergers worden getroffen hebben de be
zetters weten te bereiken, dat er inderdaad
duizenden toestellen werden ingeleverd.
Zeker is, dat ze daarbij ook op grote schaal
bij de neus zijn genomen, want zelden is er
zo'n voorraad oud roest van de zolders ge
komen dan bij die gelegenheid. De Ne
derlander bleef aan het nieuws komen,
het objectieve, koele, soms bijna te
koele nieuws zoals dat door de B.B C. (in
zonderheid door de Home Service van de
Engelse omroep) werd gegeven. De Duit
sers hebben dat nooit zo goed kunnen con
troleren als bij de capitulatie van Italië,
welke kort op de inlevering der radiotoe
stellen volgde. Dat dit mogelijk was, is
zeker niet in het minst te danken aan hen
die niet alleen voortgingen de vrije stem
men van over zee te beluisteren, maar het
nieuws verder verspreidden door middel
van even primitieve als effectieve bulle
tins. Toen een goed jaar later de eleetrische
stroom in het Westen schaars was gewor
den. waren het alweer bezitters van batte
rijtoestellen of clandestiene aansluitingen
die zorgden voor een der morele kurken,
waarop wij in de hongerwinter bleven
drijven.
De Nederlands omroep was toen al ner
gens meer. Het tweede programma was
allang verdwenen, die zender deed dienst
voor programma's welke door hun hol ge
luid er niet eens in slaagden de geest onder
de eigen aanhang vaardig te houden, laat
staan de tegenstanders te overtuigen. En
voor een handjevol getrouwen stak Max
Blokzijl zijn wekelijkse scheldkanonaden
af, poogde de Gilclub te bewijzen, dat de
Nederlandse nationaal-socialisten zo geen
gevoel voor humor, dan toch wel voor gal
genhumor bezaten en zorgde de „Jordaner"
onverdroten voor een tegenhanger van de
populaire „Rotterdammer" uit Londen. Een
Rotterdammer, die overigens al spoedig
weer op eigen grond en voor eigen zender
zijn stem zou doen horen: na de bevrijding
van het Zuiden immers verscheen onder
de programmatische naam „Herrijzend Ne
derland" de eerste vrije Nederlandse om
roep in de aether-. Daarmee werd tevens de
kiem gelegd voor de tweede grote omroep-
strijd in dit verzuilde land, die tussen de
nationale omroep of de schotjesradio, zoals
wijlen ds. B. Arisz het stelsel der vereni
gingen placht te noemen.
NU IS ALLES weer net als voor 10 Mei
1940, minus de heer W. Vogt de AVRO
is er nog, de NCRV, de KRO en de VAR/i
zijn er weer en het lijkt lang geleden, dat
er in 1940 door de eerste een programma
werd uitgezonden van „kleinkunst door
leden van de Duitse weermacht" en dat er
een S.S.-koor voor de microfoon van de
KRO zong. De Paulus-de-Ruylerperiode
lijkt ook lang geleden, maar ligt de luiste
raars toch wel zo vers in het geheugen, dat
alleen al het gerucht van de mogelijke te
rugkeer van een der belangrijkste tekst
schrijvers voor dat ensemble in staat was
in Hilversum een fikse deining te veroor
zaken. Het spreekwoord „Het ene oor in,
het andere uit" heeft blijkbaar toch niet zo'n
algemene geldingskracht. Zonden wij an
ders ook zovele stemmen van de overkant
ons nog zo levendig herinneren? Niet al
leen die van Koningin Wilhelmina en pro
fessor Gerbrandy, maar ook gewone
nieuwslezers en grapjesmakers: Robert
Kiek, Vrijbuiter, dr. L. de Jong, Jetty Pearl
en het cabaret De Watergeus, waarin soms
voortreffelijke teksten te beluisteren vie
len, Den Doolaard en H. J. van den Broek.
En vergeten we niet de fameuze strijdbare
Jan Moedwil, van de Vrije Belgische Ra
dio niet met zijn luimige sluitzin: „Zonder
erop te boffen, toch zullen we ze krijgen,
die moffen". Menige Nederlander vroeg na
zo'n uitzending de volgende morgen aan
een collega: „Heb je de Belg nog gehoord?"
Nu hebben we allang de Bonte Dinsdag-
avondtrein weer terug, en dr. P. H. Ritter
die altijd Junior zal blijven, dr. Van der
Mandere, Willem van Cappellen, Marinus
van 't Woud, en de Avrokalender, de le
peltjes en de asbakkencampagnes en de
propagandatournées. En nog maar weinig
herinnert aan die godverlaten tijd toen de
radio hier nationaal-socialistisch en ginds
tenminste alleen maar nationaal was.
I)e vakgroep van concerterende musi
ci der Koninklijke Nederlandse Toonkunste
naarsvereniging houdt op 21 Mei te Utrecht
een vocalisten-auditie ten aanhore van on
der anderen twaalf dirigenten.
J. H. BARTMAN
Op Woensdagavond 31 Augustus wordt
te Delft op de markt een „levend schaak
spel" gespeeld. Uitgebeeld zal worden een
reeds gespeelde partij, waarbij via een
microfoon commentaar wordt gegeven. De
nadruk zal meer op de „show" dan op het
spel worden gelegd.
ALS MEN de Franse litteraire productie doet dat meestal met zoveel talent, dat
van het jaar 1954 overziet, treft het zeer slechts zelden herinnering en werkelijk-
grote aantal romancières. heid als losse stukjes naast elkaar staan.
Wanneer uit deze omvangrijke productie De rake en geestige schildering van een
allereerst „La Rancune" gekozen wordt, portret en een milieu maken „La Régente"
gebeurt dat niet, omdat de schrijfster de - ondanks het mislukte begin en een soms
vrouw van een Amsterdamse medicus is te precieuze taal - tot een opmerkelijk en
en de handeling zich voornamelijk af- lezenswaard debuut. S. F,LTE
speelt in de eerste stad van ons land. De
uitbeelding van onze hoofdstad is trou
wens zo summier dat, als Nassaukade en
Rijksmuseum niet bij name genoemd
werden, de lezer moeite zou hebben zich
voor te stellen waar de gebeurtenissen
plaats vinden. Het is de auteur ook niet HET IS GOED in deze week de herinne-
om de evocatie van een décor te doen ge- ring te verlevendigen aan hen die in actief
weest. Zij toont, in een scherpzinnige verzet tegen de Duitse bezetters van ons
analyse, de reacties van het onbeantwoord vaderland, daden van grote moed en van
liefdesgevoel ener veertigjarige vrouw, edele zelfverloochening hebben verricht.
Deze, Aury, bemint al sinds twintig jaar Maar het is noodzakelijk ook terug te den-
een talentloze schilder, de onscrupuleuze ken aan die velen, die duizenden, die dik-
Martin, die zich een mislukkeling voelt wijls zonder enig contact met de verzets-
tegenover zijn gediplomeerde vrouw Marie organisaties, louter en alleen,omdat hun
Louise. hart hen daartoe dreef, onderdak hebben
Martin gebruikt Aury louter als klank- verleend aan de vervolgden en in het bij
bord. omdat deze geduldige en hem ver- zonder aan onze Joodse landgenoten. In
heerlijkende toehoorster hem de gelegen- feite is het zo dat een der verzetsorganisa-
heid geeft de rol te spelen van onbegrepen ties - de zogenaamde L.O. - is gegroeid uit
talentrijk artist en hij zich zo tijdelijk kan het werk ten behoeve van hen die óf door
verheffen boven zijn minderwaardigheids- hun illegale werkzaamheden óf slechts
gevoel ten opzichte van zijn vrouw. De be- omdat hun „ras" de bezetter onwelgevallig
grijpende en berekende Marie Louise ex- was, zich moesten verstoppen voor het
ploi teert Aury voor allerlei kleine diensten speurend oog en de wrede vuist van de
in haar huis. Duitse en de Nederlandse SS.
Zij weet wel, dat haar voortdurende L 0. immers is de afkorting van wat
aanwezigheid geen gevaar voor een drie- „officieel" heette: de Landelijke Orqanisa-
hoeksverhouding oplevert Zo leeft Aury tie voor hulp aan onderduikers. Aanvanke-
naast de liefde en naast de vriendschap. lijk beoogde zij inderdaad niets dan dit
Maar op elk restje vriendelijkheid dat zij passieve verzet. De omstandigheden dwon-
opraapt, op elke aalmoes hartelijkheid, die gen haar en de andere organisaties de
haar toegeworpen wordt, bouwt zij zich Qrde pjienst en de Raad van Verzet - tot
een nabije toekomst van bevrediging en actieve maatregelen. De overvallen op dis-
vervulling, die de werkelijkheid evenzovele tributiekantoren bijvoorbeeld waren nood-
In Amsterdam
worden twee be
langwekkende ten
toonstellingen van
Nederlandse teke
ningen gehouden. In
's Rijks Prentenka
binet wordt tot 11
Juni een aanzienlijk
deel van de verza
meling van mr. A.
Staring getoond,
welke op de Wildeu-
borch wordt be
waard. Grote mees
ters en kleinere ta
lenten uit de perio
de van 1700 tot 1850
zijn hier ruim
schoots vertegen
woordigd, zodat men
zich een veelzijdig
beeld kan vormen
van de wisselende
verschijningen van
het leven in die tijd.
Als voorbeeld re
produceren wij uit
de catalogus hier-
zakelijk, toen het leven zonder bonkaarten
keren doet ineenstorten en slechts wrok in
haar achterlaat. Treffend juist heeft Mme
Marchal deze afwisseling van liefdesillusie r>uitmr* nenn-nnpn T
en haat. van hartelijke toewijding en krib- 9 f gemaakt- dan m°est™
iuiT7a..„. maatregelen worden genomen om hen te
'oige valsheid beschreven. Voor Aury is
slechts weggelegd het residu van ver
schrompelde liefde: de slaafse, maar ook
perfide toewijding.
bevrijden. En zo kwam men van het een
tot het ander.
Over het werk der verzetsgroepen is veel
Van deze zowel' beklagenswaardige als ^sproken en veel geschreven Maar mag
schrijnend belachelijke gefrustreerde vrouw
ik nu, op deze dag, iets vertellen over één
'heeft de schrijfster een levend en waar- ^zin in de oorlogstijd, waarvan ik naam
aehtiP beeld eeepven noch woonplapts weet, maar waarover
gegeven. verhaa[(l jn ppn onuitgegeven ma_
ONDANKS het onderwerp, dat er in be- nuscript over het verzetswerk in de Haar-
handeld wordt, is in de roman van Renée lammenneer?
Massip elke rancune afwezig. „La Régente'
IN DE MEER liggen, her en der ver- je> ik luister toch wel"..
anderen die ijverig aan het spinnewiel
werkten. „Praat maar gerust tegen me",
placht hij te zeggen, „al kijk ik niet naar kundig Genootschap in het Rijksmuseum
naast „De oude haven van Dordrecht" van
Jelgershuis (potlood en aquarel 1815).
In de zalen van het Koninklijk Oud'heid-
te Amsterdam stelt mr. Chr. P. van Eeghen
daarvan^vele ïïtowlültfSïïhE™ karnde Aan
schreven onfnteressairt! De "ezer zou er M*- J W H
echter verkeerd aan doen het boek dadelijk een 5,meree.n keukentje, een zolder enkel geluidje van de zuigeling kon de der topografie van de hoofdstad. Er zijn
Een der Joodse vrouwen had een baby het publiek in de gelegenheid kennis te
bij zich. Maar dit gevaar was te groot. Eén nemen van zijn bezittingen op het gebied
en een uitbouw of een schuurtje aan de dood van dertien mensen betekenen. Met vele tekeningen bij, die nog niet eerder
achterzijde. Van de weg zijn ze gescheiden haar instemming werd besloten het kind tentoongesteld zijn geweest.°Uit de voor
door een sloot met een wankel bruggetje onder te brengen bij haar broer die met treffelijk gedocumenteerde catalogus ne-
erover. Eén venster, verdeeld in vegen een Duitse vrouw was getrouwd. Maan- men wij over een met de pen versterkte
ruitjes, geeft uitzicht op die weg. En jaren- delijks werd naar dit adres de bonkaart waterverfschildering, voorstellende het
lang hebben twee donkere Joodse ogen van opgezonden. Uitdrukkelijk werd verzekerd Stadhuis en de onvolmaakte Toren van de
's morgens vroeg tot het donker werd, die dat bij het minste gevaar het kind onmid- Nieuwe Kerk met Goudse Veer en Pijpen
las afgespied, twee ogen die ivaakten over dellijk zou worden weggehaald. Maar toen mdrkt, door Jan de Beyer.
een arbeidersgezin met zes kinderen en na de bevrijding de moeder haar kind
over dertien Joodse onderduikers. Eenen- kwam halen, deelde haar schoonzuster
twintig mensen hebben in dat huisje zó haar mede het na enige tijd naar de S.D. in de moeilijkste maanden kunnen zorgen,
stil geleefd gedurende een reeks van jaren, te hebben gebrachtHet werd te gevaar- Het koken geschiedde electrisch. Dit be-
uit handen te leggen. Zijn volharding zal &at zelfs de buren niet geweten hebben, ujk VOor haar man, een Joods kind in huis tekende evenwel voor deze eenentwintig
Naar aanleiding van de bij Pion te
Parijs verschenen nieuwe roman „La
Rancune" van de te Amsterdam wonen
de schrijfster Lucie Marchal en het
door Gailimard te Parijs gepubliceerde
debuut „La Régente" van Renée
Massip.
ruimschoots beloond worden: hoe verder wat voor kostbare schat onder hetzelfde te hebben.
men leest, hoe meer men geboeid en ge- dak verborgen was - een kostbare schat
amuseerd wordt door de voortreffelijk aan mensenlevens èn aan naastenlief de.
ironische wijze, waarop de auteur een in Maar hoewel zelfs de naaste buren het
mensen een verbruik van 600-800 kwt per
maand, veel en veel meer dan toegestaan
was. Maar met een der ambtenaren van
SOMS W/1.7 de bende der mensenjagers de pEN vigl wpl te pmten NoqH hpeft dQ
wezen droevig onderwerp behandelt. In de niet wisten, hadden de Duitse speurhonden drie, vier man sterk. Eens waren het er rantsoenoverschrijding enige gevolgen ge-
Béarn noemt de bevolking een onderwijze- het wild geroken. Zeven keer heeft een twintig. Als de luiken bij het invallen van had Toen de eiectrische 'stroom uitviel
res: „régente". Claude Commun, de hoofd- overval plaats gehad. Zeven keer hebben de duisternis werden gesloten, bleef Oom werd het Qud(koienfornuis in ere hersteld.
persoon, stelt uit haar anecdotische herin- de Duitse laarzen gedaverd over het plan- Henk op zijn post. Het blaffen van de Dat bracht nieuwe zorgen. Ook die zijn
neringen een beeld samen van haar moe- ken bruggetje, zeven keer is het huisje waakhond, het geluid van stemmen óf ecbter overwonnen. Er moesten bomen
cler-régente, die de veelzeggende bijnaam doorzocht. Maar nooit is een der onder- voetstappen, het getik van hondepoten op voor sne,welenjvj(,ar zelden zijn bomen
„Madame Zérofaute" had en in wie be- duikers gegrepen. Achter het huisje lag het houten bruggetje, alles was een sein, gevallen voor 20-n Coed doel.
roepsdeformatie alle natuurlijke instincten een berg van pakken stro. Daarop stoof alles ivas voldoende om. dertien opgejaagde
had verstikt. Zij geeft daarbij tevens een het overvalcommando onmiddellijk af. mensen in hun schuilplaats te jagen. Ge-
Eindelijk, einde'ijk is ook voor deze der-
tien onderduikers de dag der bevrijding
analyse van de angst, die zij als kind voor Daar zou de schuilplaats wel zxjn. En in- sproken werd er jarenlang slechts fluts- geboren. Op 5 Mei 1945 zijn zijn ontivaakt
haar strenge „foutloze" moeder gevoelde, derdaad: daar was een
De roman heeft evenwel niet de wreedheid schuilplaats. Tegen viie-
van „Poil de Carotte" van Jules Rcnard, geraanvallen in de Meer
noch toont hij een uitbarsting van opstan- kon het gezin zich daar
dige haat als „Vipère au poing" van Hervé beveiligen. Maar Joodse
Bazin bijvoorbeeld. De schrijfster heeft onderduikers troffen de
aan de ouder geworden dochter Claude zo- Duitsers er nooit aan.
veel begrijpende tederheid en verfraaiende Die zetten nimmer een voet buiten de deur. zakken. De vrouw stond bij de tafel, on- Z'fe^de, tintel^'de gevoel in al hun leden,
herinnering gelaten, dat deze tenslotte kan Die bleven binnen de geelgrijze, verweerde beweeglijk. Krampachtig omknelde haar bet Qei,0'ej. VTge mensen te zijn.
instemmen met de mening van haar gelijk- m.uren van het huisje, het huisje van één hand de leuning van de stoel. Het was of ^e( moet een sprookje zijn geweest, een
geschakelde vader: „Ja had een voorbëel- kamer, een keukentje en een zolder. Ja, hel bloed uit haar hart wegvloeide. En heerlijker sprookje dan ons in welk boek
terend... Eenmaal is het in bevrgd Nederland. Zij zijn naar buiten
Dprhpn nnriprrlniL'Pr<; Stenen gangetje, door een gegaan. Zij hebben gelopen over het ivan-
Lycrilcll OIlUcrUUlK.CI Ï5j schamele vloermat be- keie bruggetje, zij hebben gesnikt in el-
dekt,door een der S.D. ers kaars armen en gelachen, gelachen om de
7PVPn overva Pn gevonden. Hij opende het zon om de iuchi die zij inademden, om de
luik met de revolver in verbaasde gezichten van de omwonenden
de vuist liet hij zich d^e van jlun bestaan niet wisten, om dat
en een kelder, een illegale kelder.
onder de vloer schoof een man op handen ook verteid wordt. En het einde is dan
en voeten voort, centimeter voor centimeter ook d(Jj J)an een Sproofcje; enige zoons van
dige moeder.
Mme Massip heeft niet alleen met ge- yüf£ U£U van ppn p; zu(XIUf vu„
voehge toets de vage reacties besenreven ff b'aats naderend waar dertien harten het landarbeidersgezin zijn, getrouwd met
van de kmderziel, wanneer wrok en aan- veer anderhalve meter klopten derden gebeden werden opge- Joodse onderduiksterSt nnar Canada
gaan
van de kinderziel, wanneer wrok en aan- veer amiernaive meier van ue uuiienniuar klopten en dertiPn gebeden werden opge- j0fWse onderduikster naar Canada ver-
hankelijkheid er om de voorrang strijden, was een klein stenen gangetje gemetseld. zonden_ Toen stuitte de man op het tweede trokken amZarincen mcv w land te aaan
Van de tyrannieke régente - dochter, zuster, Aan het einde van dat gangetje is men hdk mj betastte het in het donker, En 'erken en vrijheid te leven
vrouw van onderwijzers - schildert zij met gaan graven. Emmertje voor emmertje toen f0en schoof hij achterwaarts en
behulp van een geestig pointillisme een werd de aarde er uitgedragen en op het kwam weer tevoorschijn. De vrouw haalde IK WEET niet hoe het verder gegaan is
levenswaar portret: trots, zelfverzekerd, land verspreid. Zo ontstond tussen het ste- zwijgend de schouders op, streek een haar- met het gezin daar in dat huisje in de
autoritair, bewust van haar alwetendheid nen gangetje en de buitenmuur een tweede vlok weg sloot hpt luik en trok mef pen Haarlemmermeer. Zijn zij gehuldigd, zijn
en onfeilbaarheid. Een vrouw, meer product gang, die zich langs de andere muren energieke beweging de mat weer recht. zij gevierdIk betwijfel het wel. Maar
van beroepshebbelijkheden (de roman voortzette. Daarin werden strozakken ge
speelt in Frankrijk en dertig jaar geleden!) legd waarop de onderduikers sliepen. De
dan in wezen antipathiek. Bovendien tekent oudste was 61 jaar, de jongste 8. Zodra een moeilijker werd het voedselvraagstuk. Wel
wat moet het een heerlijke gedachte zijn
^NGER de oorlogduurde, des^ te derfjen vervolgde, tot. de dood opgejaagde
mensen te hebben gered, door een jaren-
zij met heerlijk ironische verve het leven bezoeker, wie ook, het bruggetje naderde, hadden de onderduikers langzamerhand iange opoffering, in ccn jarenlang trotse-
in een afgelegen dorp en de typische sfeer doken zij alle dertien in volgorde het ste- allen bonkaarten, maar de rantsoenen wer- Ten van gevaar
van anti-clericale onderwijzersmilieus, nen gangetje in. en kivamen door een twee- den kleiner en kleiner. En elke dag werd een Het is 'goed daaraan nu nog eens lang
De schrijfster bereikt dat gelukkig resul- de luik in hun slaapvertrek. De 61-jarige, kwart mud aardappelen geschild. Weke- en d^ep (c denken
taat door, enigszins de mode volgend, he- door allen Oom Henk genoemd, zat vrijwel lijks ging er een mud tarwe naar de bak-
den en verleden dooreen te mengen. Zij altijd op de uitkijk, met zijn rug naar de ker. Maar voor*dit gezin heeft de L.O. ook P. H. SCHRöDER.
